62. Buidelbekers Het is misschien wel het mooiste Merovingische glas van Nederland: de slanke en onbeschadigde buidelbeker uit Bergeijk.

Transcriptie

1 62. Buidelbekers Het is misschien wel het mooiste Merovingische glas van Nederland: de slanke en onbeschadigde buidelbeker uit Bergeijk. Buidelbekers heten naar hun vorm, met iets uitgezakte buik, zoals een leren beurs of buideltje. Die indruk wordt versterkt door de verticale draden langs de wand, die op regelmatige afstand zijn ingekerfd. Deze buidelbeker is in 1957 gevonden in een vrouwengraf in het Brabantse Bergeijk. De bovenzijde is omwikkeld met een dunne glasdraad. Rondom zijn glasdraden vastgezet, waarbij op de onderkant de indruk van een werktuig zichtbaar is. Op de bodem is de scherpe aanhechting te zien van de staaf waarmee de beker tijdens het blazen vastgehouden is. Het glas is piekfijn en de beker lijkt nauwelijks gebruikt. Buidelbekers komen in de Merovingische wereld slechts sporadisch voor en dan meestal in een bollere variant, die beter kan staan. Die vorm heeft bijvoorbeeld de enige andere Nederlandse buidelbeker, afkomstig uit het grafveld van Putten.

2 Drinken en klinken Het meest typerende vroegmiddeleeuws glas is de stortbeker, die zo heet omdat hij in één keer leeggedronken moet worden. De meeste bekers uit deze periode hebben een ronde of spitse onderkant, zodat ze niet rechtop blijven staan. Je houdt zo n bekerglas dus in de hand als het gevuld wordt en drinkt het daarna uit of geeft het door. Als het glas leeg is, zet je het op z n kop weg. Sommige bekers hebben een decoratie op de ronde onderkant, die dan pas te zien is. Stortbekers blijven echter wel staan ín de opening van een pot, of op een ongelijke ondergrond zoals zand of stro. De bekers zijn er in verschillende modellen en ze hebben soms toch een klein voetje. Naast bekers komen veel schaaltjes voor, die eveneens geschikt zijn om uit te drinken, maar ook om bijvoorbeeld hapjes of sauzen in op te dienen.

3 65. Slurven en hoorns Bijzondere vormen van glazen drinkgerei, typerend voor deze periode, zijn slurfbekers en drinkhoorns. Zij waren alleen voor de elite. Deze bijzondere vormen van glaswerk zijn zeldzame vondsten. Uit Nederland kennen we maar enkele slurfbekers (Obbicht en Rhenen) en helemaal geen drinkhoorns van glas. Die zijn echter wel in de ons omringende landen gevonden, zoals in Krefeld en Brussel. Ze zijn de glazen variant van dierenhorens, die ook werden gebruikt om groots te drinken. Dat idee was blijkbaar wijd verspreid: glazen drinkhoorns komen ook voor in Engelse koningsgraven en Longobardische grafvelden in Italië. Slurfbekers hebben een enkele of dubbele rij slurven op de buik, die een vroegmiddeleeuwse variant zijn van de noppen op Romeins glas. In deze periode werden die noppen uitgetrokken en onder weer vastgezet, terwijl ze van binnenuit hol werden geblazen - niet iets voor onervaren glasblazers. Gevuld met rode wijn zien slurfbekers er prachtig uit.

4 Vormenrijkdom Vooral in de beginperiode komt Merovingische glas in diverse modellen voor, met naast drinkglazen ook flessen en kannen. Het glaswerk waaruit gedronken werd, behoort niet allemaal tot de standaardmodellen van stortbekers. Er zijn bekers waarvan de buik boller is dan de hals, die we naar hun vorm klokbeker noemen. Ze kunnen meestal stabiel staan en zijn soms zo breed dat ze op bolle vazen lijken. Een andere vorm zijn bekers die vanaf de hals juist heel spits toelopen naar de bodem. Deze variant laat een grote lengte toe: de spitsbeker uit Aalden is met zijn 27 cm het grootste Merovingische glas dat ooit in Nederland is gevonden. Bijzonder zijn kannen en flessen met één of twee oren, bedoeld om drank in te bewaren en uit te schenken. Deze komen met name in vijfde-eeuwse context voor, net als kleine glazen flesjes voor olie of parfum.

5 Decoratie Geblazen glas werd in de Vroege Middeleeuwen versierd met groene of witte glasdraden. In een mal geblazen glas had vaak reliëf. Of glas geblazen is in een vorm, kun je bijvoorbeeld zien aan de ribbels op de wand. Die gietvormen maken het ook mogelijk om brede lussen op te leggen, kruisversieringen aan te brengen onder op bekers, of schaaltjes van een reliëfpatroon te voorzien. De meest voorkomende decoratie op Merovingisch glas is echter gemaakt door bij het blazen een dunne draad glas te wikkelen rondom de mond van de beker of rondom de voet. Die draad is soms in de kleur van het glas, vaak wit en heel soms blauw. Ook kunnen glasdraden ín het glas worden verwerkt, zoals bij het schaaltje uit Rhenen met wit klaverbladpatroon. Op deze manier zijn ook de patronen op spinkralen verkregen, die extra mooi waren als de kraal bij het spinnen snel ronddraaide.

6 70. Glaskralen Glas was een zeer gewilde grondstof om kleurrijke kralen van te maken, veel meer nog dan als basis voor drinkgerei. Glazen vaatwerk was redelijk luxe, terwijl glaskralen gemeengoed waren. De 1100 graven van Rhenen tellen 40 glazen, maar meer dan 90 kralensnoeren, met tot 300 kralen aan één snoer. De meeste kralen zijn van glas, vaak met diverse kleuren door elkaar. Ruw glas werd tot staafjes getrokken of gedraaid, die werden doorgeprikt en in stukjes gesneden. Erg duur waren kralen niet en in tegenstelling tot glaswerk (denken we) zijn kralen ook op diverse plaatsen in Nederland gemaakt. Je mag je op een vroegmiddeleeuwse markt best een kraampje met bakjes kralen voorstellen, gesorteerd op kleur, formaat of type, waar je losse kralen kon kopen om te rijgen. Daar waren dan ook deze grote platte kralen te koop, die gebruikt werden om een spintol te verzwaren, als sieraad of als amulet.

7 71. Glas in de grond Het meeste Merovingische glaswerk komt uit grafvelden, terwijl afval van glasproductie juist uit nederzettingen bekend is. Dit graf uit Krefeld bevat scherven van luxe glaswerk, waaronder herkenbare fragmenten van een drinkhoorn en een slurfbeker, maar ook glazen staafjes waarvan kralen werden gemaakt. Die kennen we van productieplaatsen, maar nauwelijks uit graven. Het zou dus kunnen gaan om iemand die glas maakte en dan waren die scherven om opnieuw te smelten. Soortgelijk afval van kralenproductie kennen we onder andere uit het Maastrichtse Boschstraatkwartier. Daar zijn in een Merovingische afvalput zo n 750 voorwerpen gevonden die verband houden met de productie van glazen kralen: glasstaafjes, glastipjes, glasdraden, druppels, kralen, smeltkroezen en grondstoffen. Het restglas hier bestaat uit scherven van glaswerk (waaronder een blauwe buidelbeker) en vensterglas, die verzameld zijn om omgesmolten te worden. Het merendeel van de hier gemaakte kralen is opaak geel, met daarnaast groen, rood en wit.