Hoogwaterbeschermingsprogramma. Programmarapportage

Transcriptie

1 Hoogwaterbeschermingsprogramma Programmarapportage

2 Hoogwaterbeschermingsprogramma Programmarapportage

3 Inhoud Aanleiding 5 Ambitie en basisreferenties 9 Governance, risicoverdeling en financieringsregeling 16 Programmabeheersing 21 Samenhang met andere waterveiligheidsprogramma s Doel programmarapportage Historie Ambitie Scope Waterwet Verantwoordelijkheidsverdeling Beheersinstrumenten programmering Relatie met het Deltaprogramma 25 Het toetsproces Drie oordelen Governancemodel Werkvoorraad Deltabeslissingen Taskforce Ten Heuvelhof Verlengde Derde Toetsing Stuurgroep Hoogwaterbeschermings- Voorfinanciering eerder terugbetalen Voorkeursstrategieën Bestuursakkoord Water 1.3 Karakteristieken 6 Nieuwe normen Infographic programmarapportage programma Directeurenoverleg Financiële kaders 4.2 Interne kwaliteitsborging 22 Korte en lange termijn verbinden Meekoppelen met andere ambities Een verregaande alliantie Gezamenlijke financiering Een voortrollend programma Het MIRT-spelregelkader als basis Toepassing van een nieuwe veiligheidsbenadering Stimulering kennis en innovatie Urgentielijst Hoogwaterbeschermingsprogramma Financieel Programmaplanning Programmaraming Programmarisico s 15 Programmadirectie 3.3 Risicoverdeling Financieringsregeling 19 Beschikken Sober en doelmatig Gefaseerde financiering Voorschotverlening Advies en review Werkgroep IKB Personele uitwisseling / platform De Dijkwerkers Periodieke gesprekken Kwaliteitsborging programmadirectie 4.3 Kennis en ontwikkeling 24 Implementatie nieuwe normspecificaties Kosten nieuwe normen Slimme combinaties 5.2 Relatie met overige waterveiligheidsprogramma s 27 HWBP-2 27 Ruimte voor de Rivier Voorfinanciering Opleiding en training Veiligheid Nederland in Kaart (VNK) Innovatie Vakdagen Hardheidsclausule 3.5 Verantwoording 20 Handreikingen Samenwerking met Topsector Water 4.4 Innovatie 24 Bijlage 30 3 Hoogwaterbeschermingsprogramma

4 project Wieringer Zeewering 4 Hoogwaterbeschermingsprogramma

5 1 Aanleiding Sámen de keringen op orde krijgen, die bij de (Verlengde) Derde Toetsing zijn afgekeurd. Dat is in essentie het Hoogwaterbeschermingsprogramma: een programma waarin de waterschappen en het Rijk intensief samenwerken om Nederland te beschermen tegen overstromingen. 1.1 Doel programmarapportage Het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) is een langdurige alliantie tussen de waterschappen en het Rijk. Dit betekent ook dat beide alliantiepartners geïnformeerd moeten worden over de voortgang van het programma. Het doel van deze programmarapportage is om het beginpunt van het Hoogwaterbeschermingsprogramma te markeren. Programma s en/of projecten die onder de Regeling Grote Projecten vallen, zijn verplicht om elk halfjaar een voortgangsrapportage uit te brengen. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is vooralsnog niet aangewezen als Groot Project. Of deze aanwijzing in de toekomst zal volgen, is nog niet bekend. Toch hecht de Programmadirectie Hoogwaterbescherming eraan om de alliantiepartners proactief te informeren. Deze partners, de Algemene en Dagelijkse Besturen van de waterschappen en de Bestuursraad van het ministerie van Infrastructuur en Milieu in het bijzonder, vormen dan ook de belangrijkste doelgroep van deze programmarapportage. De peildatum van de voorliggende rapportage is 01 april Op deze datum is de financieringsregeling van kracht geworden en de uitvoeringsfase van het programma formeel gestart. 1.2 Historie Het Nederlandse beleid voor de bescherming tegen overstromingen vindt zijn basis in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Dit heeft geleid tot wettelijke voorschriften voor hoogwaterbescherming die in de Waterwet zijn vastgelegd. Deze wettelijke bepalingen betreffen een veiligheidsnorm voor elke dijkring, de verplichting van elke waterkeringbeheerder om zorg te dragen dat de primaire keringen aan deze norm voldoen en het periodiek toetsen van de waterstaatkundige toestand van de primaire waterkering. Het wettelijke toetsinstrumentarium bestaat uit de Hydraulische Randvoorwaarden en de toetsvoorschriften. Dit toetsinstrumentarium wordt periodiek geactualiseerd, bedoeld om nieuwe kennis en inzichten te kunnen verwerken. 5 Hoogwaterbeschermingsprogramma

6 De kennis van de sterkte en belasting op waterkeringen groeit namelijk nog steeds. Daarnaast moet rekening worden gehouden met processen die de maat gevende omstandigheden beïnvloeden, zoals zeespiegel stijging en bodemdaling. Het toetsproces Nederland toetst sinds 1996 periodiek of de primaire keringen aan de veiligheidsnormen voldoen. Deze periodieke toetsing biedt een actueel beeld van onze waterveiligheid en is uniek in de wereld. De eerste toetsronde liep van , de tweede van en de derde van De keringen die in de eerste twee toetsrondes werden afgekeurd, zijn respectievelijk aangepakt in HWBP-1 en HWBP-2. De Derde Toetsing toont aan of de primaire waterkeringen op de peildatum 15 januari 2011 (al dan niet) aan de veiligheidsnormen voldeden. De resultaten vormden het startpunt voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. In 2013 is de Waterwet gewijzigd. Beheerders moeten niet meer elke zes, maar elke twaalf jaar verslag uitbrengen over de algemene waterstaatkundige toestand van de waterkeringen. Taskforce Ten Heuvelhof In 2010 is aan de Tweede Kamer gemeld dat de planning van het HWBP-2 uitliep en dat de kosten sterk waren gestegen. Dat leverde een fors financieel knelpunt op. In twee evaluaties, één van KPMG en één van de Algemene Rekenkamer werd geconstateerd dat een efficiencyprikkel ontbrak in het systeem. Dit was de aanleiding voor de toenmalige staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat om een taskforce in te stellen. De taskforce kwam onder leiding van prof. mr. dr. E.F. Ten Heuvelhof, die zijn advies in december 2010 aan de staatssecretaris presenteerde. Aanbevelingen taskforce De Taskforce Ten Heuvelhof heeft aanbevelingen gedaan op drie niveaus: Structuur. Richt het programma in als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de Rijksoverheid en de waterschappen en breng dat tot uitdrukking door beide 50% te laten bijdragen in de kosten. Geef vanuit het oogpunt van doelmatigheid een substantieel deel van de kosten een projectgebonden karakter en laat de beoordeling van de toetsresultaten uitvoeren door het Rijk in plaats van de provincies. Processen. Ga werken met een systematiek die ontleend is aan de MIRT-werkwijze; onderzoek in een verkenningsfase alternatieven en neem daarvoor ook meer tijd dan in het HWBP-2. Organisatie en Governance. Laat de beheerders meer investeren in kennis en kunde. Richt hiervoor een gezamenlijke kennis- en uitvoeringsorganisatie van de waterschappen in, samen met Rijkswaterstaat. De aanbevelingen van de Taskforce Ten Heuvelhof zijn verankerd in het Bestuursakkoord Water, de Waterwet en in de werkwijze van de programmadirectie. Bestuursakkoord Water In twee achtereenvolgende regeerakkoorden (Rutte I in 2010 en Rutte II in 2012) is aangegeven dat het Rijk wil komen tot een doelmatigere organisatie, bestuur en uitvoering van het waterbeheer in Nederland. Onderdeel hiervan was om een structurele besparing op de rijksbegroting van 100 miljoen per jaar te vinden. Om invulling te geven aan deze besparing en om de adviezen van de Taskforce Ten Heuvelhof te volgen, hebben de waterschappen, onder andere in de Storm-brief 1, Afspraken Bestuursakkoord Water De belangrijkste afspraken in het Bestuursakkoord Water op het gebied van waterveiligheid zijn gericht op: heldere verantwoordelijkheden, minder bestuurlijke drukte; beheersbaar programma voor de waterkeringen; werkzaamheden slim combineren. een aantal maatregelen aangegeven. Vervolgens is in het Bestuurs akkoord Water vastgelegd dat het Rijk zijn taken op het gebied van de aanleg en de verbetering van de primaire waterkeringen gedeeltelijk overdraagt aan de waterschappen. Ook werden afspraken gemaakt voor het proces van toetsen, programmeren, financieren en uit voeren van verbeterwerken. 1.3 Karakteristieken Het Hoogwaterbeschermingsprogramma kent een nieuwe opzet ten opzichte van eerdere hoogwaterbeschermingsprogramma s. De verschillen bestaan uit een nauwere samenwerking tussen de waterschappen en Rijkswaterstaat, een vernieuwende aansturing en besluitvorming (governance, zie hoofdstuk 3), een gezamenlijke financiering en een voortrollende programmering. Ook wordt er meer tijd genomen voor de voorbereiding van de programmering en de projecten; een werkwijze die gebaseerd is op het MIRT-spelregelkader. Onderscheidend zijn verder de toe passing van de nieuwe veiligheidsbenadering en stimulering van kennis en innovatie. 1 Brief d.d. 4 november 2009 van Unie van Waterschappen aan staatssecretaris Verkeer en Waterstaat 6 Hoogwaterbeschermingsprogramma

7 Een verregaande alliantie De waterschappen en het Rijk trekken in het Hoogwaterbeschermingsprogramma samen op. Doel van deze verregaande alliantie is om de uitvoeringskracht te bundelen en uiteindelijk kosten te besparen. De ambitie voor deze samenwerking is vastgelegd in het Bestuursakkoord Water Hierin staat dat door werkzaamheden van verschillende overheidsdiensten slim te combineren, we doelmatigheidswinst kunnen bereiken. Denk hierbij aan het delen van kennis van bijvoorbeeld projectmanagement of innovatieve contracten, maar ook aan uitwisseling van personeel. Leren van elkaar en elkaar helpen, daar gaat het om. In het Bestuursakkoord Water 2011 staat verder dat de waterschappen en Rijkswaterstaat een voorstel zullen uitwerken voor een gezamenlijke uit voeringsorganisatie. Een opbouw die beoogt om voort te borduren op de ervaringen uit andere waterveilig heids programma s. Om de samenwerking vorm te geven, is in 2012 een programmabureau opgericht dat in 2014 bij de start van de uitvoeringsfase de status van programmadirectie heeft gekregen. De ervaringen die de programmadirectie opdoet, worden benut bij de verdere ontwikkeling van een uitvoeringsorganisatie voor het Deltaprogramma. Gezamenlijke financiering De versterking van primaire keringen die in beheer zijn van een waterschap, worden bekostigd op basis van cofinanciering. Hiervoor is een Dijkrekening ingericht, waaraan de waterschappen en het Rijk ieder 50% bijdragen. Het beschermen van ons land tegen hoogwater is een verantwoordelijkheid van ons allen. Daarom betaalt iedere Nederlander mee aan het versterken van primaire keringen en kunstwerken, ook in gebieden waar geen keringen of kunstwerken zijn. Dit solidariteitsprincipe is als volgt uitgewerkt. De 50% financiële bijdrage die de waterschappen aan het Hoogwaterbeschermingsprogramma leveren, is onderverdeeld in een zogenaamd solidariteitsdeel (40%) en een doelmatigheidsprikkel (10% projectgebonden aandeel). Om onevenwichtige verschuiving van lokale lasten te voorkomen (met name in gebieden met veel primaire keringen en relatief weinig inwoners) is een verdeelsleutel toegepast, gebaseerd op het aantal inwoners per waterschap en de WOZ-waarde per waterschap. Deze verdeelsleutel is verankerd in de Waterwet. Het Rijk levert een bijdrage van 50% aan de Dijkrekening voor het verbeteren van de primaire keringen in beheer bij de waterschappen. Het Rijk heeft echter ook eigen primaire keringen in beheer. Het versterken van deze rijkskeringen is onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma, maar wordt volledig door het Rijk gefinancierd en niet uit de Dijkrekening. Figuur 1 financiering waterschapskeringen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma Rijk 50% Dijkrekening 90% *projectgebonden aandeel van het waterschap Waterschappen 50% HWBP-2 afgemaakt. De resterende middelen zijn beschikbaar voor de waterschapskeringen binnen het Hoogwaterbeschermings programma. Eventuele vrijval vanuit HWBP-2 is deels bestemd voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma en deels voor algemeen waterveiligheidsbeleid in het Deltafonds. Over de exacte verdeling van deze vrijval worden afspraken gemaakt tussen het Rijk en de waterschappen. De Dijkrekening is onderdeel van de begroting van het Deltafonds (artikel 1 Investeren in waterveiligheid). Het Deltafonds loopt tot en met In de Waterwet is de financiering van het HWBP echter niet afhankelijk gemaakt van het Deltafonds, waardoor deze ook na 2028 wettelijk verankerd is. PGA* 10 % De Dijkrekening vormt dus de voeding voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Vanuit de Dijkrekening wordt, zoals afgesproken in het Bestuursakkoord Water, eerst 7 Hoogwaterbeschermingsprogramma

8 Een voortrollend programma Het Hoogwaterbeschermingsprogramma heeft een voortrollend karakter. Dit houdt in dat het programma géén afgebakend einde kent. De programmering wordt elk jaar voor een periode van zes jaar opgesteld, met een doorkijk van twaalf jaar. Hierbij is de programmering voor de eerstvolgende zes jaar gedetailleerd en voor de daaropvolgende twaalf jaar indicatief, conform de gewijzigde Waterwet. De programmering wordt dus jaarlijks geactualiseerd. Op die manier kan worden meebewogen met nieuwe inzichten, onderzoeksresultaten of toetsresultaten, waardoor de doelmatigheid en flexibiliteit van het programma wordt vergroot. Om wel enige mate van zekerheid te bieden aan beheerders, worden projecten in de programmering steeds voor de eerste twee jaren vastgezet. Dit betekent dat in de programmering de projecten voor de jaren 2015 en 2016 ongewijzigd zullen blijven en voor de programmering zijn dat de jaren 2016 en De prioritering in de programmering wordt bepaald op basis van urgentie. Het MIRT-spelregelkader als basis Het Hoogwaterbeschermingsprogramma werkt naar ana logie van de MIRT-werkwijze. Hierbij doorloopt iedere maatregel in principe drie fasen de verkenningsfase, de planuitwerkingsfase en de realisatiefase en wordt meer tijd genomen voor de voorbereiding van het programma en de projecten. Toepassing van deze werkwijze is een advies van de Taskforce Ten Heuvelhof, bedoeld om de beheersbaarheid van het programma te vergroten. In de verkenningsfase worden mogelijke alternatieven en meekoppelkansen onderzocht en kansrijke oplossingsrichtingen geselecteerd. De beheerders werken deze kansrijke oplossingsrichtingen uit in overleg met belanghebbenden, zoals provincies en gemeenten en leveren een voorkeursalternatief op. Deze voorkeursvariant wordt in de planuitwerkingsfase verder uitgewerkt en deze fase resulteert in een projectplan. Hierna volgt de realisatiefase, waarin de aanbesteding en uitvoering van de werkzaamheden plaatsvinden, conform het vastgestelde projectplan. Toepassing van een nieuwe veiligheidsbenadering Het Deltaprogramma ontwikkelt een nieuwe veiligheidsbenadering. Deze gaat uit van de overstromingskansen en de gevolgen die een overstroming/dijkdoorbraak heeft in plaats van overschrijdingskansen van de maatgevende hoogwaterstanden. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma houdt al rekening met deze nieuwe veiligheidsbenadering (risicobenadering). De programmering is gebaseerd op de urgentie van de verschillende projecten. Dat wil zeggen dat zowel de kans op een overstroming als de grootte van de gevolgen van een overstroming leidend zijn voor de prioriteiten in de programmering. Stimulering kennis en innovatie Kennisdeling en het inzetten en doorontwikkelen van innovaties vormen een cruciaal onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. De inzet wordt onder andere via de financieringsregeling gestimuleerd (zie paragraaf 4.3). In de programmering wordt de systematiek gehanteerd. Dit betekent dat voor elke fase verkenning, plan uitwerking en realisatie een doorlooptijd van twee jaar het uitgangspunt is. De volledige urgentielijst is opgenomen op pagina 12. Figuur 2 Het voortrollende karakter van het Hoogwaterbeschermingsprogramma uitgevoerde of afgevallen projecten actuele projecten nieuwe projecten 8 Hoogwaterbeschermingsprogramma

9 2 Ambitie en basisreferenties Het Hoogwaterbeschermingsprogramma heeft als doel om de veiligheidsopgave van de primaire waterkeringen, zoals die volgt uit de Derde Landelijke Toetsing, te laten uitvoeren in lijn met het Bestuursakkoord Water. 2.1 Ambitie De ambitie is als volgt geformuleerd: De waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Milieu werken samen in een alliantie om Nederland veilig te houden tegen hoogwater. Dit doen zij binnen de kaders van het Bestuursakkoord Water en het Deltaprogramma en uitgaande van ieders verantwoordelijkheid, tegen de meest doelmatige besteding van middelen en waarbij de beschikbare kennis en deskundigheid maximaal wordt ontsloten en gebruikt. De vormgeving van deze samenwerkings organisatie en de daadwerkelijke (nationale) inrichting vindt te allen tijde op een beheerste wijze plaats. Innovatie op ieder denkbaar gebied is één van de pijlers onder deze aanpak. Hiermee geven afzonderlijke waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Milieu ook invulling aan de uitvoeringsopgave van het Deltaprogramma. 2.2 Scope De scope van het Hoogwaterbeschermingsprogramma vloeit voort uit de derde toetsronde, die is uitgevoerd in de periode De beheerders hebben in 2011 over hun resultaten verslag uitgebracht aan de minister van Infrastructuur en Milieu, die vervolgens een veiligheidsoordeel per dijkring heeft gerapporteerd aan de Tweede en Eerste Kamer. De priotering in de programmering vindt plaats op basis van urgentie. De volledige urgentielijst is opgenomen op pagina 12. Drie oordelen De beheerders (de waterschappen en Rijkswaterstaat) toetsen de primaire keringen die zij in beheer hebben. Deze toetsing kan leiden tot drie oordelen: De waterkering voldoet aan de norm. De waterkering voldoet niet aan de norm. Er is nader onderzoek nodig om tot een oordeel te kunnen komen. 9 Hoogwaterbeschermingsprogramma

10 Een deel van de waterkeringen dat niet aan de norm voldoet, betreft keringen die ook in de tweede toetsronde niet aan de norm voldeden. Deze zijn al opgenomen in bestaande programma s: HWBP-2, Ruimte voor de Rivier, Maaswerken en het project Herstel steenbekledingen Oosterschelde en Westerschelde. Verlengde Derde Toetsing Voor keringen die volgens de Landelijke Rapportage Toetsing nader onderzoek behoefden, is een Verlengde Derde Toetsing uitgevoerd. De reeds bekende resultaten hiervan zijn meegenomen in de programmering voor Nieuwe normen Vanaf 2017 worden de keringen getoetst aan de nieuwe wettelijke normen. Aangezien de normen op veel plekken strenger zullen worden, is de verwachting dat hieruit een flinke opgave voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma zal volgen. De ambitie is dat alle waterkeringen uiterlijk in 2050 aan de nieuwe normen voldoen. Bestuursovereenkomst waterveiligheid Maas Onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma zijn ook de projecten langs de Maas. Deze projecten zijn conform de Bestuursovereenkomst waterveiligheid Maas (2011) apart geprogrammeerd. De projecten doorlopen de systematiek zoals gehanteerd binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Het beschermingsniveau van 1/250ste per jaar wordt door de uitvoering van de Maaswerken niet overal in het Maasdal gerealiseerd. Dat constateerden het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de provincie Limburg en de waterschappen in Om dit op te lossen, is in hetzelfde jaar de Bestuursovereenkomst waterveiligheid Maas opgesteld en ondertekend. De bestuursovereenkomst beoogt onder andere aanvullende verbetermaatregelen om de primaire keringen op het juiste niveau te krijgen. In de bestuursovereenkomst is daarom vastgelegd dat er vanaf 2017 gedurende negen jaar jaarlijks 20 miljoen is gereserveerd binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Keringen die in de vierde toetsronde worden afgekeurd, zullen vanaf 2017 ieder jaar instromen in het programma. De totale scope van het programma neemt dus geleidelijk aan toe. Een eerste analyse (HKV & Jongejan RMC, april 2014, Prioriteringsmethode HWBP Inschatting consequenties nieuwe normering) laat zien dat er verschuivingen zullen optreden in de prioritering van projecten in het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Om de effecten hiervan en de juiste koers in de komende jaren te kunnen bepalen, wordt de analyse uitgebreid met een gevoeligheidsanalyse, parallel aan de reguliere programmering De inzichten worden gebruikt om te besluiten hoe er wordt omgegaan met verschuivingen in de urgentiebepaling. 10 Hoogwaterbeschermingsprogramma

11 Programmarapportage Stand van zaken per 1 april 2014 Dijken, dammen en duinen (km) Nederland Kunstwerken (aantal) Faalmechanismen (km) Faalmechanismen waardoor keringen HWBP (725 km) niet aan de norm voldoen.** Hoogte Veiligheidsopgave 799 Stabiliteit binnenwaarts 280 5,2 miljard (±33%) Programmaraming 725 Aangemeld voor HWBP* Programmering Opgave die wel geprioriteerd, maar 120 niet geprogrammeerd is vanwege het verwachte effect van maatregelen 88 in andere programma s Piping en heave 150 Stabiliteit buitenwaarts 100 Micro-instabiliteit Regulier en innovatief Voorfinanciering miljoen POV s 16 miljoen 64 miljoen Voorland en zettingsvloeiing alleen dijken alleen kunstwerken combi dijken/kunstwerken Bekleding Type projecten (aantal) Faalmechanisme (km) Type projecten (aantal) Faalmechanisme (km) alleen hoogte alleen sterkte combi hoogte/sterkte 313 *) Resterende opgave via andere programma s en regulier beheer en onderhoud: 577 km en 567 kunstwerken. **) Een kering kan ook door een combinatie van meerdere faalmechanismen niet aan de norm voldoen. Projectenboek Hoogwaterbeschermingsprogramma

12 Urgentielijst Hoogwaterbeschermingsprogramma Ranking Beheerder Naam project 1 Zie POV Centraal Holland 2 WSRL Lingewaal Neerijnen 3 WSRL Opijnen Ophemert 4 WSRL Waardenburg Opijnen 5 WSRL Gorinchem 6 WSRL Vuren Haaften 7 WSRL Diefdijk 8 WGS Vecht- en Steenendijk 9 WGS Mastenbroek IJssel 10 WSRL Wolferen Sprok 11 WGS Zwolle 12 WGS IJsselzone Zwolle 13 WGS Mastenbroek Zwarte Water 14 HHSK Gouderak 15 NZV Eemshaven Delfzijl 16 HHSK Krimpen/Ouderkerk 17 WSRL Neder Betuwe 18 WGS Rondom Kampen 19 HHNK Noordzeekanaal (D31 t/m D37) 20 WSRL Lingewaard 21 HHSK Capelle/Moordrecht 22 HHSK Restopgave Hollandse IJssel 23 WSRL Werkendam Giessen 24 WGS Mastenbroek Zwarte Meer 25 WGS Olst Wijhe 26 WSRL Culemborg 27 V&V Randmeerdijk 28 WGS Genemuiden Hasselt 29 Rijnland IJsseldijk Gouda (fase 2) 30 WSRL Peerenboom Genderen 31 Fryslan West Holwerderpolder Lauwersm. 32 V&V Trajecten IJssel 1 33 WSRL Tiel 34 WRIJ Pannerden/Loo 35 WSRL Leeuwen Oude Maasdijk Ranking Beheerder Naam project 36 Scheldestr. Zuid-Beveland Oost, Oosterschelde 37 WSRL Winssen Drutensche Waarden 38 WSHD Zettingsvloeiing V3T 39 WSRL Gameren 40 Rijnland IJsseldijk Gouda (urgent deel) 41 HHNK Wieringermeer (C-kering) 42 V&V Trajecten IJssel 2 43 NZV Lauwersmeer/Vierhuizergat 44 HHSK Capelle/Zuidplas 45 Scheldestr. Burghsluis Schelphoek 46 RWS ZN Drongelens kanaal (P52) 47 RWS WNZ SVK Holl. IJsselkering (schuif) 48 RWS WNZ SVK Holl. IJsselkering (dijk + 2 kw) 49 Scheldestr. Flaauwershaven/Borrendamme 50 WSRL Ooij en Millingen 51 V&V Loswal Hattem + Apeldoorns kanaal 52 Scheldestr. Zuid-Beveland West, Westerschelde 53 HHNK Kunstwerken Markermeer (D17 en D19) 54 HHSK Krimpen aan de Lek 55 V&V Trajecten IJssel 3 56 Fryslan Koehool West Holwerderpolder 57 Scheldestr. Emanuelpolder 58 Scheldestr. Inlaag Zuidhoek/Bruinisse 59 RWS MN Zuidersluis ARK 60 V&V Eemdijk/Spakenburg 61 Scheldestr. Zuid-Beveland Oost, Westerschelde 62 HDSR Oevererosie Klaphek 63 WSHD Hoeksche Waard 64 HHNK Oosterdijk vd Vier Noorderkoggen 65 Fryslan Lauwersmeerdijk 66 WGS Deventer 67 WGS Dalfsen 68 H&A Kerkhovenpolder Duitsland 69 Scheldestr. Kanaal Zuid-Beveland Ranking Beheerder Naam project 70 Scheldestr. Bestortingen 2014/ ZZL Randmeerdijk Noordoostpolder 72 WSBD Geertruidenberg/Amertak 73 WGS Gras Vechtdijken 74 WSRL Vianen 75 Aa&Maas Groeningen 76 Scheldestr. Havenkanaal Zierikzee oostzijde 77 WSRL Heerewaarden en VW24 78 WRIJ Rijnkade 79 Scheldestr. Ouwerkerk 80 WSRL De Tollewaard 81 ZZL Randmeerdijk Flevopolder 82 WSRL Nijmegen Ewijkse Plaat 83 HHNK Dijkvakken Markermeer (D24 t/m D30) 84 Fryslan Zurich Koehool 85 Scheldestr. Gras Schouwen/Zuid-Beveland West 86 H&A Punt van Reide Kerkhovenpolder 87 Scheldestr. Zierikzee/Sophiastrand/ Schorerpolder 88 Scheldestr. Tholen-1 89 H&A Delfzijl Chemiepark 90 NZV Haven Lauwersoog 91 WSRL Bommelerwaard 92 WRIJ Twentekanaal 93 Fryslan Schiermonnikoog Waddenzeedijk 94 WRIJ Westervoortsedijk fase 3 95 Scheldestr. Vlissingen, Koopmanshaven 96 Scheldestr. Noorderstrand 97 H&A Chemiepark Punt van Reide 98 Rijnland Uitwateringssluis Katwijk 99 V&V Gemaal Pouwel Bakhuis 100 Scheldestr. Kop van Ossenisse 101 NZV Eemshaven 102 HHSK Herinrichting watersysteem Krimpenerwaard 12 Hoogwaterbeschermingsprogramma

13 Ranking Beheerder Naam project 103 Delfland Delfland WRIJ Industrieterrein Grutbroek 105 WGS Keersluis Zwolle 106 HHNK Wieringer Zeewering (D90) 107 WSRL Jannezand 108 HHNK Koppelstuk Markermeerdijk 109 HHNK Kunstwerk Balgzanddijk 110 Delfland Delfland Fryslan Lemsterhoek 112 WRIJ Koppelweg 113 HHNK Texel-dijkvakken 114 WRIJ IJsselpaviljoen 115 RWS WNN Marken Spaarndammerdijk 117 WRIJ Bronsbergen 118 Fryslan Laaxum 119 NZV Emmapolder 120 RWS ZN Sluis Bosscherveld 121 RenW Keersluis de Whaa 122 HHSK Stolwijkersluis 123 WSBD Damwand Buitenpand Wilhelminakanaal (Oostoever, Oosterhout) 124 Scheldestr. Sint Annaland 125 RWS NN Vlieland 126 Scheldestr. Tholen Fryslan Workum Laaxum 128 Scheldestr. Bestorting verder onderzoek 129 Scheldestr. Ritthem/Baarland 130 WRIJ Verholen keringen 131 HHNK Texel-gemaal Krassekeet 132 HHNK Koppelstuk WIJD Koegraszeedijk 133 Scheldestr. Sloehaven 134 RWS WNN IJmuiden 135 HHNK Kunstwerken Markermeer (D18 en D22) Ranking Beheerder Naam project 136 HHNK Dijkvak Markermeer (D18) 137 Scheldestr. Bestorting on hold 138 Scheldestr. Bestortingen 2013/ HHNK Den Helder (D85) 140 Scheldestr. Zwakke schakels Zeeuws Vlaanderen 141 Fryslan KW Waddenzee en IJsselmeer 142 WRIJ Havenstraat 143 HHNK Balgzanddijk (D88) 144 HHNK Dijkvak Markermeer (D22) 145 WSHD WSHD-KW 146 WRIJ Vispoorthaven 147 Fryslan Lemmer 148 WRIJ Waterradmolen 149 WRIJ Industriehaven 150 ZZL Kunstwerken Noordoostpolder 151 WSBD Tonnekreek, Moerdijk + schutsluis Waalwijk 152 RWS ZN Schutsluis Engelen 153 Scheldestr. Kats 154 RenW Blokzijl 155 HHNK Kunstwerken Markermeer (D27) 156 HHNK Koppelstuk WIJD-kunstwerken 157 HDSR Waaiersluis te Gouda 158 WSHD Goeree 159 Scheldestr. Zwin 160 WSHD Strijensas 161 RenW Kunstwerken Vollenhove 162 V&V Gemaal De Schans 163 Fryslan Makkum 164 HHNK Koppelstuk WIJD-dijkvakken 165 WGS Ganzensluis 166 RWS WNN Marken Provincie Zuid Holland Julianasluis Gouda Ranking Beheerder Naam project WRO Bosscherveld (vak 6.2) WPM Heel/Thorn WRO Itteren (vak 7) WRO Kademuur St. Pieter WRO Limburglaan/Hoge Weerd Heugem/ Randwyck WRO Limmel WRO Meers (vak 3) WPM Restopgave Peel en Maasvallei WRO Roermond Alexanderhaven WPM Venlo 13 Hoogwaterbeschermingsprogramma

14 2.3 Financieel Tabel 1 Begroting en budget Hoogwaterbeschermingsprogramma (x ) Begroting 2014 OB2014 t/m Bijdragen /ontvangsten Waterschappen Rijk Totaal Uitgavenbudget HWBP HWBP (inclusief projectgebonden aandeel) Totaal uitgaven Hoogwaterbeschermingsprogramma

15 2.4 Programmaplanning Het Hoogwaterschermingsprogramma heeft een voortrollend karakter. Deze systematiek is beschreven in paragraaf 1.3. De programmering wordt jaarlijks opgenomen in het projectenboek. In de bijlagen zijn de reeds gepresenteerde programmering en opgenomen. 2.5 Programmaraming Het Hoogwaterbeschermingsprogramma maakt voor de programmaraming gebruik van de eigen ramingen van de beheerders en van de kostenramingen die op projectniveau met KOSWAT (Kostenraming Waterkeringen) worden opgesteld. KOSWAT is een instrument waarmee kosten van een dijkversterking kunnen worden geraamd. Het is ontwikkeld door Rijkswaterstaat WVL en Deltares binnen het programma Waterveiligheid 21e eeuw (WV21). De eerste grove programmaraming HWBP voor zowel de rijksversterkingsopgave als de waterschapsopgave bedroeg 8,8 miljard. Deze raming is in samenspraak met de beheerders geactualiseerd, op basis van een verbeterde systematiek die een betrouwbaarder beeld geeft. De totale programmaraming bedraagt momenteel 5,2 miljard. Dit betreft een P50-waarde en kent een bandbreedte qua betrouwbaarheid van ongeveer 33% ( 3,4 miljard tot 6,9 miljard). Het beschikbare budget voor het versterken van de waterschapskeringen en het versterken van de rijkskeringen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma bedraagt tot en met ,1 miljard (inclusief omzetbelasting en inclusief projectgebonden aandeel à 10%). 2.6 Programmarisico s Het Hoogwaterbeschermingsprogramma kent geen risicoreservering op programmaniveau. De individuele projecten nemen projectrisico s op in hun plan van aanpak en bijbehorende raming (zie ook paragraaf 3.3, Risicoverdeling). De beheerder kan in bijzondere situaties afwijken van die raming, op grond van de hardheidsclausule (zie paragraaf 3.4.). Als de hardheidsclausule wordt toegepast, heeft dit een effect op de programmeerbare ruimte in het volgende programma. Het risicomanagement van het Hoogwaterbeschermingsprogramma is gericht op: 1 verantwoorden en rapporteren over de voortgang van het programma, inclusief bijbehorende programmarisico s; 2 inzicht te krijgen in de ontwikkeling van het risicoprofiel van de projecten én van het totale programma; 3 creëren van risicobewustzijn bij de beheerders. Programmarisico s kunnen het tempo of de doelmatigheid van het programma bedreigen, en/of de samenwerking tussen de waterschappen en het Rijk in gevaar brengen. De programmadirectie voert het risicomanagement uit voor risico s op programmaniveau. Deze programmarisico s worden elk kwartaal geactualiseerd. Beheersmaatregelen worden vanuit de programmadirectie geïmplementeerd en geëvalueerd. Hoewel beheerders zelf verantwoordelijk zijn voor projectrisico s, kan de programmadirectie wel ondersteunen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij risico s die binnen meerdere projecten voorkomen en voor beheerders moeilijk te beheersen zijn op individueel niveau. Hierbij valt onder andere te denken aan risico s op het gebied van kabels en leidingen. De programmadirectie kan in zulke gevallen overkoepelende afspraken maken waarvan individuele beheerders gebruik kunnen maken. Ook trends in projectrisico s kunnen aanleiding zijn voor ondersteuning door de programmadirectie, in de vorm van extra inzet van advisering of opleidingen. 15 Hoogwaterbeschermingsprogramma

16 3 Governance, risicoverdeling en financieringsregeling Uit de Waterwet vloeit een andere verantwoordelijkheidsverdeling (governance) en risicoverdeling voort. Deze risicoverdeling vormt het kader voor de financieringsregeling. 3.1 Waterwet Het karakter van en de manier waarop het Hoogwaterbeschermings programma (financieel) is georganiseerd, komt grotendeels voort uit de Waterwet. Het doel van de (gewijzigde) Waterwet is om de bekostiging van maatregelen die zijn opgenomen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma voor de versterking van de primaire waterkeringen in beheer bij de waterschappen, structureel te borgen. Daarnaast beoogt de wet de doel matigheid en beheersbaarheid van het programma te vergroten en het proces van periodieke toetsing en rapportage te verbeteren. Ook de zeggenschap van de waterschappen bij besluiten die van invloed zijn op hoogwaterbeschermingsmaatregelen, is in de wet geborgd. 3.2 Verantwoordelijkheidsverdeling In het Bestuursakkoord Water is een belangrijke stap gezet naar een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor hoogwaterbescherming. Deze gezamenlijkheid komt op het gebied van governance in het Hoogwaterbeschermingsprogramma onder meer tot uitdrukking in de samenstelling van de stuurgroep en het directeurenoverleg, de personele invulling van de programmadirectie en de financieringsstructuur. Governancemodel Voor de inrichting van de governance is het IenM-model voor de beheersing van Grote Projecten van belang (Governancemodel Grote Projecten). Rekening houdend met de specifieke kenmerken van het Hoogwaterbeschermingsprogramma wordt dit model op essentiële onderdelen gehanteerd. 16 Hoogwaterbeschermingsprogramma

17 figuur 2 Afstemgroep IenM Governance van het Hoogwaterbeschermingsprogramma Directeuren -overleg (tevens PBO) Minister Stuurgroep Programmadirectie STURINGSLIJNEN Commissie Waterkeringen Werkgroep Waterkeringen Stuurgroep Hoogwaterbeschermingsprogramma Het Hoogwaterbeschermingsprogramma wordt aangestuurd door een stuurgroep van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) en de waterschappen. De politieke verantwoordelijkheid voor het programma ligt bij de minister van IenM die, gehoord hebbende de waterschappen, jaarlijks de programmering vaststelt als onderdeel van het Deltaprogramma en daarmee de rijksbegroting. De Stuurgroep Hoogwaterbeschermingsprogramma is verantwoordelijk voor de aansturing van het programma en de aansturing van de programmadirectie. De samenstelling van de stuurgroep is in lijn met de afspraken uit het Bestuursakkoord Water 50%-50% waterschappen-rijk. Het Rijk wordt zowel in de beleidsrol (directeur-generaal Ruimte en Water) als in de uitvoerende rol (directeur-generaal Rijkswaterstaat) op hoogambtelijk niveau vertegenwoordigd. Binnen het Rijk fungeert de directeur-generaal Rijkswaterstaat als budgetverantwoordelijke en programmaregisseur. Voor de waterschappen geldt dat de portefeuillehouder Waterkeringen in het Uniebestuur en een dijkgraaf de waterschappen als collectief vertegenwoordigen. Verder zijn de deltacommissaris en de hoofddirecteur Financiën, Management en Control (FMC) van het ministerie IenM agendalid van de stuurgroep. Directeurenoverleg Voor de uitvoering en doorontwikkeling van het programma treedt een gezamenlijk directeurenoverleg op als adviseur van de stuurgroep. Dit directeurenoverleg heeft ook de rol van het Programmabeheersingsoverleg (PBO), aansluitend op het Governancemodel Grote Projecten. Het directeurenoverleg is hoogambtelijk van samenstelling, neemt beslissingen die gericht zijn op een doelmatige uitvoering en heeft een voorbereidende en adviserende rol richting de stuurgroep. Voorbereidend op de stuurgroep wordt voor de afstemming van documenten met de afzonderlijke IenM- en waterschapskolommen aangesloten bij de structuur van de werkgroepen en commissies van de Unie van Waterschappen en bij de geëigende afstemming met de IenM-diensten. Programmadirectie De programmadirectie heeft de volgende taken: De conceptprogrammering en voortgangsrapportages opstellen. Beheerders proactief ondersteunen om kennis te vergaren en te delen, innovaties nader te onderzoeken en deze toe te passen. De aanvragen tot beschikking van de beheerders toetsen en de minister van Infrastructuur en Milieu adviseren over de af te geven subsidiebeschikking. Daarnaast bereidt de programmadirectie beschikkingen voor. 3.3 Risicoverdeling Een evenwichtige risicoverdeling vormt een belangrijke voorwaarde voor een doelmatig en beheerst programma. Algemeen uitgangspunt daarbij is dat de partij die het risico kan beheersen, het in beginsel ook draagt. Dit betekent dat de waterschappen de uitvoeringsrisico s (projectrisico s) dragen. De beheerder benoemt, kwantificeert en onderbouwt de voorziene projectrisico s middels een risico analyse en neemt deze op in de raming. Ook neemt de beheerder een reservering op voor onvoorziene projectrisico s. In de beleidsregels behorende bij de financieringsregeling zijn referentiewaarden opgenomen voor het aandeel van de reservering voor voorziene en onvoorziene risico s in de kostenraming, waarbij rekening wordt gehouden met de aard van het project en de complexiteit van het werk en de omgeving. Hierbij geldt het principe comply or explain. Dit betekent dat de beheerder bij afwijking van de standaarden die in de beleidsregels zijn opgenomen, een gedegen en gemotiveerde onderbouwing van de afwijking moet overleggen. Bij aanbestedingen kunnen onder meer door marktomstandigheden aanzienlijke verschillen ontstaan tussen de aanbieding van de winnende marktpartij en de raming van de beheerder. De risico s van aanbestedingsresultaten worden daarom centraal belegd, zowel positieve als negatieve. Een andere uitzondering op de regel dat de projectrisico s in principe ten laste van de beheerder komen, is als er een beroep wordt gedaan op hardheidsclausule (zie paragraaf 3.4.). De risicoverdeling is verankerd in de financieringsregeling. 17 Hoogwaterbeschermingsprogramma

18 Eemsdijk / Spakenburg 18 Hoogwaterbeschermingsprogramma

19 3.4 Financieringsregeling De financieringsregeling beschrijft onder welke voorwaarden financiering van versterkingsmaatregelen kan worden verstrekt. De basis voor deze regeling is de Waterwet. De regeling bestaat uit drie delen, waaronder beleidsregels voor de subsidiabele en niet-subsidiabele kosten (Deel B) en een werkwijzer voor de belangrijkste taken, rollen en verantwoordelijkheden beschreven (Deel C). Zowel de regeling als de bijbehorende beleidsregels en werkwijzer worden over een aantal jaren geëvalueerd en indien nodig aangepast op basis van nieuwe inzichten. De financieringsregeling is alleen van toepassing op keringen in beheer bij de waterschappen. Keringen in beheer van Rijkswaterstaat worden volledig door het Rijk gefinancierd en niet uit de Dijkrekening. Daarom is de financieringsregeling daarop niet van toepassing. Beschikken De beheerder dient bij de start van elke fase verkenningsfase, planuitwerkingsfase en realisatiefase een aanvraag in tot verlening van subsidie en aan het einde van een fase een aanvraag tot vaststelling van subsidie. Op beide momenten toetst de programmadirectie de aanvraag aan de financieringsregeling. De aard van de toets hang af van het moment (voorafgaand aan de fase of na afronding van de fase). Het toetsteam bestaat zoveel mogelijk uit collegabeheerders en staat onder regie van de programmadirectie. De programmadirectie brengt op basis van de toets een advies uit aan de minister van Infrastructuur en Milieu over het verstrekken van de beschikking. Opbouw van de financieringsregeling De regeling bestaat uit drie onderdelen. Deel A Regeling subsidies hoogwaterbescherming 2014 met toelichting. Beschrijft regels voor de subsidiabele kosten, de kostenraming, innovatie, bevoorschotting, voorfinanciering en procedurele aspecten. Deel B Beleidsregels inzake subsidiabele en niet-subsidiabele kosten. Bevat beleidsregels met een nadere uitwerking welke kosten wel en niet subsidiabel zijn. Hierin is de vergoeding van onder andere kosten voor voorbereiding, administratie en toezicht, verwerving van onroerende zaken en nadeelcompensatie uitgewerkt. Deel C Werkwijzer Hoogwaterbeschermingsprogramma. Dit deel gaat nader in op het toetsingsproces van subsidieaanvragen en op de kwaliteitsborging van producten en processen. Deze werkwijzer beschrijft rollen, verantwoordelijkheden en taken van de betrokkenen en is te gebruiken als raamwerk voor handreikingen, formulieren en formats voor de verschillende fasen in het proces. De complete regeling is te vinden op > documenten. Sober en doelmatig Belangrijk uitgangspunt van de financieringsregeling is de ontwerpeis sober en doelmatig. Sober wil zeggen dat alleen de kosten van maatregelen om de primaire water kering weer aan de veiligheidsnorm te laten voldoen en de wettelijke inpassing daarvan in de omgeving, voor finan ciering uit de Dijkrekening in aanmerking komen. Als de beheerder aanvullende eisen stelt aan het ontwerp van de versterkingsmaatregelen, zal hij zelf zorg moeten dragen voor de bekostiging van eventuele meerkosten. Doelmatig wil zeggen dat de totale kosten van een kering gedurende de gehele (resterende) levensduur worden geminimaliseerd. De beheerder moet dit aantonen met een levenscyclusanalyse. Hierin worden de kosten van de versterking en van toekomstige beheer- en onderhouds kosten van verschillende oplossingsmogelijkheden met elkaar vergeleken. Gefaseerde financiering Om de beheersbaarheid van het Hoogwaterbeschermingsprogramma te vergroten, doorloopt elk project drie fasen: de verkenningsfase, de planuitwerkingsfase en de realisatiefase. De beheerder krijgt financiering per fase. Daartoe dient de beheerder voorafgaand aan elke fase een aanvraag in met een plan van aanpak en bijbehorende kostenraming. Na toetsing wordt het bedrag op basis van voorcalculatie toegekend. Er vindt in principe geen verrekening achteraf plaats. Wel komt het aanbestedingsresultaat ten laste of ten gunste van het totale HWBP-budget. Voorschotverlening De waterschappen kunnen een aanvraag doen voor voorschotverlening voor het bedrag dat is opgenomen in de subsidiebeschikking. De voorwaarden voor voorschotverlening staan vermeld op en in de financieringsregeling. Voorfinanciering Het kan voor de beheerder doelmatig zijn om maatregelen eerder uit te voeren dan de programmering van het Hoogwaterbeschermingsprogramma voorziet. De financieringsregeling biedt de beheerder in deze gevallen de mogelijkheid om een maatregel voor te financieren. Om hiervoor in aanmerking te komen moet een beheerder bij de jaarlijkse programmering aangeven welke projecten hij wil voorfinancieren. 19 Hoogwaterbeschermingsprogramma

20 Voorgefinancierde projecten doorlopen de reguliere processtappen, eindigend met een beschikking waarin het uiter lijke jaar van terugbetaling is opgenomen. Dit moment van betalen is gebaseerd op de jaren waarin de maatregel volgens de urgentiescore geprioriteerd was. Met andere woorden: de beheerder ontvangt het geld op het moment waarop het project oorspronkelijk geprogrammeerd stond. Rentekosten worden niet vergoed. Innovatie De waarde van een nieuwe techniek of procesverbetering is vaak nog niet (volledig) bewezen, waardoor een beheerder niet vooraf kan aantonen dat een innovatie voldoet aan de eis van sober en doelmatigheid. Toch is het wenselijk om deze innovaties te stimuleren omdat ze in potentie tot besparingen kunnen leiden. In de financieringsregeling zijn daarom mogelijkheden opgenomen voor een experiment of demonstratieproject. Als voldaan wordt aan de voorwaarden, dan wordt 100% van de werkelijke kosten vergoed. Hardheidsclausule De financieringsregeling is gericht op de gangbare situatie waaronder nagenoeg alle maatregelen zullen vallen. Het is niet doelmatig om te anticiperen op zeer specifieke situaties waarbij de kans klein is dat ze zich voordoen en de context vooraf niet is in te schatten. Toch kunnen zich bijzondere situaties voordoen waarin de werkelijke kosten sterk afwijken van de geraamde kosten waarop de subsidie is gebaseerd. Een voorbeeld hiervan is een geval waarin tijdens de uitvoering van een project een grote archeologische vindplaats wordt aangetroffen zonder dat dit was te voorzien. Met het oog op dergelijke gevallen biedt de regeling onder bepaalde voorwaarden de mogelijkheid om bij vaststelling van de subsidie af te wijken van de kostenraming. Een belangrijke voorwaarde is dat vasthouden aan de raming voor de beheerder zou leiden tot een onbillijkheid van overwegende aard. Beroep op deze zogenoemde hardheidsclausule is daarmee bedoeld voor onvoorziene gevallen. 3.5 Verantwoording De programmadirectie verantwoordt zich over de voortgang van het programma op kwartaalbasis richting de stuurgroep. Om deze voortgang te monitoren, is een aantal kpi s (key performance indicators) benoemd. De kwartaalrapportage worden na vaststelling door de stuurgroep, breed verspreid onder de alliantiepartners. De beheerders rapporteren, conform de financieringsregeling, op kwartaalbasis over de onderwerpen die voor de voortgang van het programma relevant zijn. Deze informatie dient enerzijds als input voor het kwartaalrapportage van het programma en de periodieke gesprekken (zie paragraaf 4.2.) en anderzijds voor bijvoorbeeld kasmanagement en het programmeringsproces. De beheerder stuurt ook een eindverantwoording over elke fase. Inpassen, meekoppelen en uitwisselen Van belang bij de financiering is het verschil tussen inpassen, meekoppelen en uitwisselen. Bij het versterken van waterkeringen hoort ook een goede inpassing in de omgeving. Het gaat daarbij om locatiespecifieke maatregelen of voorzieningen die nodig zijn om de nadelige gevolgen van een plan of besluit te voorkomen, te beperken of te compenseren. Deze inpassing is wettelijk verplicht. Soms is het maatschappelijk wenselijk om iets extra s te doen, bijvoorbeeld omdat de totale maatschappelijke kosten lager worden wanneer de maatregelen voor waterveiligheid tegelijk worden uitgevoerd met maatregelen voor natuur of bijvoorbeeld bereikbaarheid. In dat geval spreken we van meekoppelen. Alleen de kosten die gelijk zijn aan de kosten van een alternatief zónder deze nevendoelstellingen worden bekostigd uit het budget van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Eventuele meerkosten zullen uit andere middelen moeten worden gefinancierd. Dit kan dit uitmonden in een voorkeursalternatief dat meerdere doelen dient, mits hierover (bestuurlijke) afspraken zijn vastgelegd met andere publieke of private partijen. In sommige gebieden zijn in de voorkeurstrategie van het Deltaprogramma andere maatregelen dan dijkversterkingen benoemd die aan de waterveiligheid kunnen bijdragen. Denk hierbij aan rivierverruimingsmaatregelen of aan maatregelen in ruimtelijke ordening en rampenbeheersing (meerlaagsveiligheid). Dan is er sprake van uitwisselen. Eventuele besparingen op dijkversterkingen als gevolg van rivierverruiming of slimme combinaties met meerlaagsveiligheid kunnen worden aangewend voor dergelijke maatregelen. 20 Hoogwaterbeschermingsprogramma

21 4 Programmabeheersing Het Hoogwaterbeschermingsprogramma kent een aantal instrumenten op het gebied van programmabeheersing. Naast harde instrumenten, zoals het creëren van een werkvoorraad, het eerder terugbetalen van voorgefinancierde projecten, fasering in projecten en kasschuiven, zet het programma ook in op het stimuleren van interne kwaliteitsborging en innovatie en het vergroten en verbreden van kennis en competenties. 4.1 Beheersinstrumenten programmering Het Hoogwaterbeschermingsprogramma kent een jaarlijkse programmering, met een voortrollend karakter. Om de beschikbare middelen zo optimaal mogelijk aan te laten sluiten bij de dynamiek in het programma, is een aantal beheersinstrumenten geformuleerd. Werkvoorraad De ervaring leert dat er onverwachte gebeurtenissen plaatsvinden waardoor projecten afwijken van hun oorspronkelijke planning. Om deze fluctuaties op te kunnen vangen, wordt in het programma een werkvoorraad van 20% gecreëerd. Ook hierbij wordt de systematiek van prioriteren op basis van urgentie gevolgd. Voorfinanciering eerder terugbetalen Omdat het budget van het Hoogwaterbeschermingsprogramma voor de eerste periode beperkt is, wordt pas vanaf 2020 jaarlijks een bedrag opgenomen voor de terugbetaling. Mocht echter blijken dat de uitgaven van het HWBP-2 of het Hoogwaterbeschermingsprogramma de komende periode achterblijven, dan kan besloten worden om de voorgefinancierde projecten versneld terug te betalen. Dit gebeurt in de volgorde van de urgentiebepaling van het programma. Hiermee wordt beoogd de beschikbare middelen optimaal te benutten. Financiële kaders De programmeerbare ruimte is vastgelegd in de financiële kaders van het Deltaprogramma. Met het afgeven van beschikkingen komt er ook duidelijkheid over de invulling van de programmering ten opzichte van de financiële kaders. Het kan voorkomen dat de programmering in enig jaar afwijkt van het beschikbare budget. De programmadirectie zal dan meer of minder geld nodig hebben om 21 Hoogwaterbeschermingsprogramma

22 het programma voor dat jaar uit te voeren. In deze gevallen kan de programmadirectie met zogenoemde kasschuiven budgetten naar voren of naar achter schuiven in de tijd. Het verzoek voor een kasschuif kan de programmadirectie indienen bij de ontwerpbegroting, voor- en najaarsnota. 4.2 Interne kwaliteitsborging Sámen de keringen op orde krijgen is in essentie het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Eén van de voornaamste manieren waarop de programmadirectie en de beheerders gezamenlijk zorgen voor interne kwaliteitsborging, is het gebruikmaken van elkaars kennis en ervaring. Instrumenten hiervoor zijn onder andere advies en review, periodieke gesprekken en de oprichting van een capaciteitspool voor personele uitwisseling. Ook is er een speciale Werkgroep IKB opgericht. Advies en review Op verzoek van de beheerder kan de programmadirectie in de diverse fasen van een project ondersteuning bieden met advies en review. Benutting van de aanwezige kennis en kunde binnen de alliantie van waterschappen en Rijkswater staat kan het project een kwalitatieve impuls geven. Voor korte, losse vragen worden specialisten aangeboden die de beheerder op weg helpen. Voor de eigen, interne besluitvorming kunnen de beheerders een review aanvragen. De reviewteams doorlopen de conceptsubsidieaanvraag en geven aanbevelingen mee. Ten slotte toetst de programmadirectie de definitieve aanvraag en adviseert zij de minister over de af te geven beschikking. Werkgroep IKB De waterschappen en het ministerie van IenM beschouwen interne kwaliteitsborging als een ambitie om met nog meer nadruk te werken aan professionalisering van de organisatie, omgevingsbewustzijn en risicobeheersing. Het resultaat moet zijn om sneller, beter en goedkoper te presteren. Interne kwaliteitsborging is daarnaast urgent geworden omdat in het Hoogwaterbeschermingsprogramma de waterschappen de projectrisico s dragen. Om de ontwikkeling van interne kwaliteitsborging binnen de beheerdersorganisatie aan te jagen, is een werkgroep IKB opgericht. De werkgroep stimuleert en faciliteert de uitvoering van een nulmeting, het opstellen van actieplannen en het investeren in proeftuinen. Zodra kwaliteitsmanagement in voldoende mate in het beheerssysteem is geïntegreerd, is een verschuiving van product- naar systeemtoetsen mogelijk. De producttoets zal in het kader van rechtmatigheid wel een rol blijven spelen bij de toets van de beschikkingsaanvraag. Personele uitwisseling / platform De Dijkwerkers De geprogrammeerde opgave met de nodige slagkracht uitvoeren vraagt om flexibiliteit in de personele bezetting van de projectteams. Om beheerders hierbij te helpen, heeft de Stuurgroep HWBP besloten tot gezamenlijk capaciteitsmanagement. Er is een platform opgezet dat personele uitwisseling mogelijk maakt. Dit platform, genaamd De Dijkwerkers komt tot stand op basis van netwerkvorming, zoveel mogelijk aansluitend bij bestaande regionale samenwerking tussen waterschappen. Er wordt kleinschalig gestart met medewerkers van de alliantiepartners. Na verloop van tijd kan het platform versterkt worden met capaciteit vanuit de markt. Met deze vorm van capaciteitsmanagement zijn beheerders flexibel in hun capaciteitsmanagement. Voor medewerkers betekent het meer mogelijkheden voor ontwikkeling, verbreding en verrijking qua kennis en ervaring. Ook op programmaniveau zijn er voordelen: gezamenlijk capaciteitsmanagement bevordert een doelmatige uitvoering en snellere realisatie. De opgedane ervaring wordt breder benut. Periodieke gesprekken De programmadirectie en de directie van de beheerder(s) overleggen periodiek over de opgave, de ontwikkelpunten, de mijlpalen, de voortgang, mogelijke dilemma s en samenwerking. In deze gesprekken worden ook mogelijke onduidelijkheden of nadere informatie met elkaar uitgewisseld, verwachtingen afgestemd en/of afspraken gemaakt. Om de agenda van deze periodieke gesprekken voor te bereiden, worden gesprekken gevoerd tussen de projectverantwoordelijke (programmamanager, projectmanager of -leider) en de programmabegeleider, op basis van de projectrapportages. De projectverantwoordelijke informeert de directie van de beheerder en de programmabegeleider informeert de programmadirectie. Kwaliteitsborging programmadirectie Iedere medewerker van de programmadirectie heeft een verantwoordelijkheid op het gebied van kwaliteitsborging. Daarnaast is de portefeuille IKB ook bij een specifieke medewerker belegd, die een coördinerende en aanjagende rol speelt. Verder zijn de werkprocessen beschreven en geïmplementeerd. Deze worden periodiek geëvalueerd en waar nodig bijgesteld. Ook worden er interne audits uitgevoerd naar de kwaliteit van de interne beheersing. 22 Hoogwaterbeschermingsprogramma

23 Diefdijk 23 Hoogwaterbeschermingsprogramma

24 Het governancemodel voorziet in een vast afstemmoment met de stafdiensten van het ministerie van IenM. Dergelijke overleggen bevorderen de kwaliteit van ingebrachte stukken in het directeurenoverleg en de stuurgroep. 4.3 Kennis en ontwikkeling Het Hoogwaterbeschermingsprogramma stimuleert het delen van kennis en inzetten van innovaties. Dit draagt bij aan een doelmatigere realisatie en leidt uiteindelijk tot besparing van kosten. Ook de minister van Infrastructuur en Milieu wijst in haar April-brief 2 aan de Tweede Kamer in april 2013 op de noodzaak van innovatie. Opleiding en training Het Hoogwaterbeschermingsprogramma investeert vanaf de start proactief in het opleidingen en ontwikkelen van projectteams. Hiertoe is een opleidingsplan opgesteld waarin beheerders ondersteund worden om de kwaliteit van hun projectorganisatie, individuele projectmedewerkers en interne opdrachtgevers te vergroten. De opleidingsactiviteiten variëren van vakinhoudelijke verdieping tot het ontwikkelen van vaardigheden, houding en gedrag. Vakdagen Tijdens vakdagen vindt themagewijs verdieping plaats en komen actuele ontwikkelingen in het betreffende vakgebied en binnen het programma aan bod. Tevens bieden deze dagen de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen. Handreikingen Om projectteams en interne opdrachtgevers te helpen bij een succesvolle uitvoering van hun project, worden verschillende handreikingen ontwikkeld. Reeds ontwikkelde handreikingen zijn: Handreiking Verkenning Handreiking Planuitwerking Handreiking Professionaliseren Projectteams Handreiking Innovaties Waterkeringen Handreiking Landschappelijke inpassing en ruimtelijke kwaliteit Ook is er een Afwegingskader geïntegreerde contract vormen beschikbaar, dat handvatten biedt voor een geschikte marktbenadering. De actuele handreikingen zijn te vinden op Samenwerking met Topsector Water De samenwerking met de Topsector Water is expliciet gezocht. Deze samenwerking biedt toegang tot nieuwe platforms, zoals de Taskforce Deltatechnologie en de Vereniging van Waterbouwers, maar ook tot Bouwend Nederland en NL-Ir s. De zogenaamde kennisambassadeur vervult namens de kennisinstellingen een verbindende rol richting de beheerders. Zo worden kennis en praktijkervaringen op programma- en projectniveau laagdrempelige gedeeld en benut. 4.4 Innovatie Innovaties kunnen in potentie tot besparingen leiden. Eén van de instrumenten om innovatie te bevorderen is de kansenscan. Met deze quick scan wordt de potentie van innovaties beoordeeld en op basis daarvan doet het Hoogwaterbeschermingsprogramma jaarlijks aanbevelingen om innovaties in projecten of projectoverstijgende verkenningen op te nemen. Projecten kunnen op verschillende manieren met elkaar samenhangen: geografisch, hydrologisch of technischinhoudelijk (faalmechanisme). Door de verkenningen van deze projecten slim te combineren in een projectoverstijgende verkenning (POV), kan het programma mogelijk slimmer, sneller en goedkoper uitgevoerd worden. Beheerders bundelen zo hun krachten in plaats van ieder apart op zoek te gaan naar de oplossing voor een probleem dat breder speelt. Om innovaties beter te laten landen in projecten, zijn innovatiebudgetten projectgebonden. De financieringsregeling kent de mogelijkheid tot 100% vergoeding van de werkelijke kosten voor innovaties in projecten en in projectoverstijgende verkenningen. 2 Kamerstuk J-19, 26 april 2013 (Verbetering van de normering voor waterveiligheid) 24 Hoogwaterbeschermingsprogramma

25 5 Samenhang met andere waterveiligheidsprogramma s Het Hoogwaterbeschermingsprogramma hangt samen met het Deltaprogramma, HWBP-2, Ruimte voor de Rivier en met het project Veiligheid Nederland in Kaart. 5.1 Relatie met het Deltaprogramma Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is onderdeel van het Deltaprogramma. Het valt onder het uitvoeringsprogramma, het zogenaamde Deltaplan Waterveiligheid. De relatie tussen beide programma s bestaat er vooral uit dat de langetermijnopgaven en voorkeursstrategieën van het Deltaprogramma verbonden moeten worden met de kortetermijnmaatregelen van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Ook de verschillende investeringsagenda s vergen afstemming. De deltabeslissingen die het Kabinet op voorstel van de deltacommissaris op Prinsjesdag 2014 heeft aangeboden aan de Tweede Kamer, vormen de beleidsmatige uitgangspunten voor de maatregelen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Het Deltaprogramma doet jaarlijks een voorstel voor de programmering van maatregelen, uitgebracht in het Deltaplan Waterveiligheid en het Deltaplan Zoetwater. Dit is voor de eerste zes jaar in detail en de twaalf jaar daarna op hoofdlijnen, en geeft een doorkijk tot Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is onderdeel van het Deltaplan Waterveiligheid en vormt zo een afgestemd geheel met andere onderzoeken en maatregelen die op de korte termijn nodig zijn. Deltabeslissingen Het Deltaprogramma heeft dit jaar vijf deltabeslissingen opgeleverd: Waterveiligheid, Zoetwater, Ruimtelijke adaptatie, Rijn-Maasdelta en IJsselmeergebied. Het meest van belang voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma is de Deltabeslissing Waterveiligheid (zie kader pagina 26). De deltabeslissingen bieden een set samenhangende kaders, normen en structurerende keuzen om de waterveiligheid te verbeteren, watertekorten te beperken en Nederland robuuster en minder kwetsbaar te maken voor extreme weersomstandigheden. Vanaf 2015 zijn deze beslissingen verankerd in rijksbeleid (in de tussentijdse wijziging van het Nationaal Waterplan). 25 Hoogwaterbeschermingsprogramma

26 Deltabeslissing Waterveiligheid De Deltabeslissing Waterveiligheid is het meest van belang voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Belangrijke onderdelen hiervan zijn: Verankering van de risicobenadering in het rijksbeleid. Een minimaal beschermingsniveau van 1: (10-5 ) voor iedereen in Nederland achter dijken en duinen en meer bescherming op plaatsen waar sprake kan zijn van grote groepen slachtoffers en/of grote economische schade en/of ernstige schade door uitval van vitale en kwetsbare infrastructuur van nationaal belang. Nieuwe normspecificaties voor primaire waterkeringen, uitgedrukt in een overstromingskans per dijktraject volgens zes klassen van 1:300 tot 1: , in plaats van de huidige overschrijdingskans. Het Rijk streeft ernaar de wettelijke verankering in 2017 gereed te hebben. Vanaf dan zullen alle primaire waterkeringen getoetst worden aan de nieuwe normen. Het streven is dat alle primaire waterkeringen in 2050 aan de nieuwe normen voldoen. De normspecificaties kunnen ook al voorafgaand aan de wettelijke verankering als grondslag dienen voor het ontwerp van waterveiligheidsmaatregelen, na inwerkingtreding van de tussentijdse wijziging van het Nationaal Waterplan (vanaf 2015). In specifieke gevallen waar preventieve maatregelen zeer kostbaar of maatschappelijk zeer ingrijpend zijn bestaat de mogelijkheid om te kiezen voor een slimme combinatie van preventieve maatregelen, ruimtelijke inrichting en aanvullende rampenbeheersing om het beschermingsniveau te bereiken. De programmering van maatregelen in het Deltaplan Waterveiligheid vindt plaats in overleg met de betrokken overheden, waarbij het veiligheidsrisico de basis voor de prioritering vormt. De maatregelen voor waterveiligheid krijgen waar mogelijk een integrale uitvoering, rekening houdend met gebiedsontwikkeling en een tijdige aanpak van het veiligheidsrisico. Zie Deltaprogramma 2015 voor een uitgebreide toelichting op deze en de andere deltabeslissingen. Voorkeursstrategieën Overheden (regio en Rijk) hebben de deltabeslissingen voor zes gebieden IJsselmeergebied, Kust, Rivieren, Rijnmond- Drechtsteden, Zuidwestelijke Delta en het Waddengebied vertaald naar een voorkeursstrategie. Vooral van belang voor het Hoogwaterbeschermingsporgramma, is de Voorkeursstrategie Rivieren (zie kader pagina 27). De voorkeursstrategie vormt voor het betreffende deelgebied het strategische kompas voor de keuze van maatregelen voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening en kijkt van 2015 tot 2050 en 2100 vooruit. Alle overheden verankeren de deltabeslissingen en voorkeursstrategieën in hun eigen plannen. Korte en lange termijn verbinden Centraal in het Deltaprogramma staat het verbinden van de korte en lange termijn (adaptief deltamanagement). Dat betekent dat er wordt vooruitgekeken naar de opgaven die voor ons liggen en met die inzichten stap voor stap de meest (kosten)effectieve maatregelen voor de korte termijn worden getroffen. Daarbij worden mogelijkheden opengehouden om flexibel in te kunnen spelen op nieuwe inzichten en ontwikkelingen. Dit sluit goed aan bij de LCC-benadering (levenscycluskosten) van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Meekoppelen met andere ambities Een belangrijk uitgangspunt in de voorkeursstrategieën is dat de opgave van waterveiligheid waar mogelijk verbonden wordt met andere ruimtelijke ambities, zoals voor natuur en bouwen. Zo komen nieuwe, doelmatige en duurzame oplossingen binnen bereik. In de HWBP-projecten moet dit in de verkenningsfase in beeld worden gebracht. Maar ook al voor de start van een project kan de verbinding worden gezocht. De programmering van het Hoogwaterbeschermings programma kijkt zes tot twaalf jaar vooruit. Kortom, er is tijdig zicht op welke plekken in de nabije toekomst gewerkt gaat worden. Door de opgave vroegtijdig per regio met partners te bespreken, kunnen partijen samen meekoppelkansen identificeren. 26 Hoogwaterbeschermingsprogramma

27 Voorkeursstrategie Rivieren Het merendeel van de urgente projecten van het Hoogwaterbeschermingsprogramma ligt in het rivierengebied. De Voorkeursstrategie Rivieren bestaat uit een krachtig samenspel tussen dijkversterking en rivierverruiming. Dit samenspel is nodig om tot een robuust riviersysteem te komen en biedt de mogelijkheid om met maatwerk in te spelen op de karakteristieken van de riviertakken en meekoppelkansen met beleidsdoelen voor onder meer natuur en waterkwaliteit te benutten. Voor de HWBP-projecten is het dus van belang om een goed beeld te hebben van eventuele samenhang met ruimtelijke maatregelen in de rivier. Als er sprake is van samenhang met maatregelen voor rivierverruiming, dan is het belangrijk dat er voor het eind van de verkenningsfase van de dijkversterking meer helderheid komt over effect, omvang, borging en financiering van de rivierverruiming. Leidend hierbij is de prioritering in het Hoogwater beschermingsprogramma op basis van risico. Samen met de overheden in het rivierengebied wordt de scope bepaald voor het voorkeursalternatief van de dijkversterking. Op die manier wordt er bij de dijkversterkingen op de korte termijn goed geanticipeerd op de toekomstige maatregelen uit de voorkeursstrategie en wordt er niet teveel en ook niet te weinig gedaan. Implementatie nieuwe normspecificaties De Deltabeslissing Waterveiligheid bevat nieuwe normspecificaties voor primaire waterkeringen, uitgedrukt in een overstromingskans per dijktraject. Het is de bedoeling dat deze nieuwe normen in 2017 wettelijk verankerd zijn. Dit betekent dat de volgende landelijke toetsing van primaire waterkeringen (Vierde Toetsing, vanaf 2017) plaatsvindt op basis van het nieuwe waterveiligheidsbeleid, de nieuwe normen en het bijpassende, vernieuwde toetsinstrumentarium. Vanwege het voortrollende karakter van het Hoogwaterbeschermingsprogramma kunnen afgekeurde dijktrajecten vanaf dat moment (2017) direct worden aangemeld voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Aangemelde trajecten worden meegenomen bij de jaarlijkse prioritering en programmering. Na toetsing van alle primaire keringen aan de nieuwe normen, naar verwachting in 2023, is er een volledig beeld van de dijktrajecten die versterking nodig hebben. Het streven is dat alle primaire waterkeringen in 2050 aan de nieuwe normen voldoen. De normspecificaties kunnen ook nu al als grondslag dienen voor het ontwerp van waterveiligheidsmaatregelen in de HWBP-projecten, op basis van de beleidsmatige verankering in de tussentijdse wijziging van het Nationaal Waterplan, eind Keringbeheerders houden bij het ontwerp rekening met de nieuwe normspecificaties en kunnen niet ongemotiveerd afwijken. Hiervoor is het Ontwerpinstrumentarium 2014 reeds beschikbaar gesteld voor de projecten in het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Kosten nieuwe normen Het Rijk en de Unie van Waterschappen hebben afspraken gemaakt over de bekostiging en inpassing van de nieuwe normspecificaties. De huidige kostenverdeling op basis van het Bestuursakkoord Water (50% Rijk, 40% solidariteitsdeel waterschappen, 10% projectgebonden aandeel voor het uitvoerende waterschap, zie paragraaf 1.3.2) gaat ook gelden voor de kosten om aan de nieuwe normspecificaties te voldoen. Ook is afgesproken dat op basis van de uitkomsten van de Landelijke Rapportage Toetsing 4 (gereed in 2023) wordt bekeken of aanvullende afspraken nodig zijn. Slimme combinaties Het beschermingsniveau moet in principe door preventie van overstromingen tot stand komen. Als wordt gekozen voor een slimme combinatie van preventieve maatregelen, ruimtelijke inrichting of aanvullende rampenbeheersing, dan is goedkeuring van de minister nodig. Er wordt dan een maatwerkafspraak gemaakt over taken, verantwoordelijkheden en bekostiging. Toepassing van slimme combinaties kan ertoe leiden dat er minder maatregelen nodig zijn voor versterking van de afgekeurde primaire waterkering. Vanuit het budget van het Hoogwaterbeschermingsprogramma kunnen dan middelen beschikbaar worden gesteld voor slimme combinaties, onder de voorwaarde dat deze gericht zijn op waterveiligheid. 5.2 Relatie met overige waterveiligheidsprogramma s HWBP-2 Het Tweede Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP-2) vloeit voort uit de tweede toetsronde ( ). Het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma richt zich op de primaire waterkeringen die in de derde toetsronde (2011) zijn afgekeurd. De twee programma s verschillen op meerdere facetten van elkaar, zoals de financieringsregeling, de duur van de programma s en de fases waarin de programma s zich bevinden. Toch werken de programma s in toe nemende mate met elkaar samen, onder andere op het gebied van opleiden, programmabegeleiding, reviews en communicatie. 27 Hoogwaterbeschermingsprogramma

28 Daarnaast is er een financiële afhankelijkheid tussen de programma s. De uitvoering van het HWBP-2 betekent een onzekerheid voor de programmering van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Er kan in het HWBP-2 budgetruimte ontstaan, bijvoorbeeld door lagere raming als gevolg van goedkoper ontwerpen en voordelig aanbesteden. Dit kan leiden tot een vrijval van middelen, die wel bestemd blijven voor verbetermaatregelen aan de primaire waterkeringen en dus vrijkomen voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Omgekeerd kunnen financiële tegenvallers in HWBP-2 leiden tot minder vrij programmeerbare middelen binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma. beschermen en slimmer te investeren, zodat de kans op schade, slachtoffers en maatschappelijk ontwrichting zo efficiënt mogelijk wordt verkleind. De inzichten zijn gebruikt bij de prioritering van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (de gevolgen zijn gebruikt in de urgentiebepaling). Ook worden ze gebruikt bij de voorbereiding op de nieuwe normering op basis van overstromingskansen: de VNK2 overstromingskansen dienen als basis voor de gevoeligheidsanalyse die parallel aan de reguliere programmering wordt uitgevoerd (zie paragraaf 2.2.). Ruimte voor de Rivier De uitvoering van Ruimte voor de Rivier betekent dat de opgave voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma waarschijnlijk kan worden verkleind. Bij de Derde Landelijke Toetsing is geen rekening gehouden met de waterstandverlagende effecten van Ruimte voor de Rivier. Projecten waar deze effecten verwacht worden, zijn wel geprioriteerd maar vooralsnog niet geprogrammeerd. Veiligheid Nederland in Kaart (VNK) De dijkringgebieden in Nederland verschillen sterk in aard en omvang, waardoor ook het overstromingsgedrag binnen en tussen dijkringgebieden aanzienlijk verschilt. Sommige dijkringgebieden vullen zich als een bak bij elk overstromingsscenario, terwijl andere gebieden zelfs bij de meest extreme scenario s slechts gedeeltelijk zullen overstromen. Vooral in het laatste geval is de vraag welke waterkeringen het meest bijdragen aan de overstromingsrisico s in het dijkringgebied van belang. Dit is inzichtelijk gemaakt in het project Veiligheid Nederland in Kaart. De resultaten laten zien dat de kans op schade en slachtoffers in hoge mate bepaald wordt door slechts enkele delen van de dijkring. Deze inzichten maken het mogelijk om bewuster te 28 Hoogwaterbeschermingsprogramma

29 project Delfland 1 29 Hoogwaterbeschermingsprogramma

30 Bijlage 30 Hoogwaterbeschermingsprogramma

31 Hoogwaterbeschermingsprogramma Project Projectoverstijgende verkenningen HWBP Waardenburg-Opijnen 2 Vuren-Haaften 3 Diefdijk 4 Zwolle 5 Gouderak 6 Delfzijl-Eemshaven 7 Krimpen/Ouderkerk 8 Centraal Holland 9 Rondom Kampen 10 Capelle/Moordrecht 11 Genemuiden 12 IJsseldijk Gouda 13 Peerenboom-Genderen 14 West Holwerderpolder-Lauwersmeer 15 Trajecten IJssel 1 16 Pannerden/Loo 18 Gameren 19 Randmeerdijk 20 Lauwersmeerdijk 21 Trajecten IJssel 2 22 Capelle/Zuidplas 23 Burghsluis-Schelphoek 27 Boerderij de Ruyter/Flaauwershaven 28 Loswal Hattem en Apeldoorns kanaal 29 Zuid-Beveland West 31 Koehool-West Holwerderpolder 32 Emanuelpolder 33 Trajecten IJssel 3 34 Zierikzee/Bruinisse Projecten Maasovereenkomst Verkenningen a.g.v. Verlengde Toets 2 Piping 6 Waddenzeedijken 8 Centraal Holland Voorfinanciering projecten 23 Burghsluis-Schelphoek 27 Boerderij de Ruyter/Flaauwershaven 29 Zuid-Beveland West 32 Emanuelpolder 34 Zierikzee/Bruinisse 40 Oevererosie Klaphek 43 Dalfsen 47 Randmeerdijk Noordoostpolder 48 Amertak (gedeelte) 53 Randmeerdijk Flevopolder 74 Vierhuizengat 76 Jannezand 116 Strijensas Roermond Verkenning Planuitwerking Realisatie 31 Hoogwaterbeschermingsprogramma

32 Hoogwaterbeschermingsprogramma Project Centraal Holland 2 Lingewaal Neerijnen 3 Opijnen Ophemert 4 Waardenburg Opijnen 5 Gorinchem 6 Vuren Haaften 7 Diefdijk 8 Vecht- en Steenendijk 9 Mastenbroek IJssel 10 Wolferen Sprok 11 Zwolle 12 IJsselzone Zwolle 13 Mastenbroek Zwarte Water 14 Gouderak 15 Eemshaven Delfzijl 16 Krimpen/Ouderkerk 17 Neder Betuwe 18 Rondom Kampen 19 Noordzeekanaal (D31 t/m D37) 20 Lingewaard 21 Capelle/Moordrecht 22 Restopgave Hollandse IJssel 23 Werkendam Giessen 24 Mastenbroek Zwarte Meer 25 Olst Wijhe 26 Culemborg 27 Randmeerdijk 28 Genemuiden Hasselt 29 IJsseldijk Gouda (fase 2) 30 Peerenboom Genderen 31 West Holwerderpolder Lauwersm. 32 Trajecten IJssel 1 Project Tiel 34 Pannerden/Loo 35 Leeuwen Oude Maasdijk 36 Zuid-Beveland Oost, Oosterschelde 37 Winssen Drutensche Waarden 38 Zettingsvloeiing V3T 39 Gameren 40 IJsseldijk Gouda (urgent deel) 41 Wieringermeer (C-kering) 42 Trajecten IJssel 2 43 Lauwersmeer/Vierhuizergat 44 Capelle/Zuidplas 45 Burghsluis Schelphoek 46 Drongelens kanaal (P52) 47 SVK Holl. IJsselkering (schuif) 48 SVK Holl. IJsselkering (dijk + 2 kw) 49 Flaauwershaven/Borrendamme 50 Ooij en Millingen 51 Loswal Hattem + Apeldoorns kanaal 52 Zuid-Beveland West, Westerschelde 53 Kunstwerken Markermeer (D17 en D19) 54 Krimpen aan de Lek 55 Trajecten IJssel 3 56 Koehool West Holwerderpolder 57 Emanuelpolder 58 Inlaag Zuidhoek/Bruinisse 59 Zuidersluis ARK 60 Eemdijk/Spakenburg 61 Zuid-Beveland Oost, Westerschelde 62 Oevererosie Klaphek MIRT-fase: Verkenning MIRT-fase: Planuitwerking MIRT-fase: Realisatie 32 Hoogwaterbeschermingsprogramma

33 Noorderhaven Harlingen Projectoverstijgende verkenningen Programma Piping POV Waddenzee POV Centraal Holland POV Macrostabiliteit Voorgefinancierde projecten 67 Dalfsen 71 Randmeerdijk Noordoostpolder 72 Geertruidenberg/Amertak 81 Randmeerdijk Flevopolder 89 Delfzijl Chemiepark 97 Chemiepark Punt van Reide 103 Delfland Wieringer Zeewering (D90) 107 Jannezand 108 Koppelstuk Markermeerdijk 110 Delfland Lemsterhoek 121 Keersluis de Whaa 122 Stolwijkerschutsluis 132 Koppelstuk Koegraszeedijk 156 Koppelstuk kunstwerken Texel 160 Strijensas 161 Kunstwerken Vollenhove 162 Gemaal De Schans 164 Koppelstuk dijkvakken Texel Noorderhaven Harlingen Alexanderhaven 33 Hoogwaterbeschermingsprogramma

34 Colofon Dit is een uitgave van de Programmadirectie Hoogwaterbescherming Hoogwaterbeschermingsprogramma Koningskade 40, 2596 AA Den Haag Postbus 93218, 2509 AE Den Haag Na 1 januari 2015: Griffioenlaan 2, 3526 LA Utrecht Grafisch ontwerp VormVijf, Den Haag Schema programmarapportage (pagina 13) Rikkers Infographics, Den Haag Tekst Programmadirectie Hoogwaterbescherming en Marieke Bos (eindredactie) Fotografie Tineke Dijkstra, Den Haag Druk Telstar, Pijnacker December 2014

35

36 Hoogwaterbeschermingsprogramma De waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Milieu (Rijkswaterstaat) voeren in het Hoogwaterbeschermingsprogramma maatregelen uit om de primaire waterkeringen aan de veiligheidsnorm te laten voldoen, nu en in de toekomst. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is onderdeel van het nationale Deltaprogramma.