Ingenieurswetenschappen - 1e Fase. Wijsbegeerte. examenvragen

Transcriptie

1 Ingenieurswetenschappen - 1e Fase Wijsbegeerte examenvragen

2 28 januari 2011 Vraag 1 De Verlichting is het resultaat van verschillende invloeden. Een ervan is een modern opvatting over redelijkheid: voor moderne filosofen zoals Descartes heeft het woord redelijk(heid) een specifieke betekenis. Wanneer we echter het godbewijs van Descartes bestuderen, doen we een vaststelling die ons doet twijfelen aan de plausibiliteit van die moderne opvatting over redelijkheid. Leg uit. (450 w./6 p.) De Verlichting is het tijdperk van de kritiek/verkondigt het ideaal van zelfontplooiing onder de leiding van de rede/roept de mensen op om zelf te denken/zich te bevrijden van de onmondigheid waaraan ze zelf schuld hadden. De moderne opvatting over redelijkheid, waarvan de Verlichting het resultaat was, omvat ondermeer het scepticisme en het optimisme. Het scepticisme houdt in dat men alles mag in vraag stellen; het optimisme is de stelling dat men voor alle problemen of vraagstukken door redelijk denken een oplossing kan bereiken. Door het scepticisme hebben filosofen van de Verlichting weinig respect voor de traditie/voor het verleden/wantrouwen ze het verstrijken van de tijd/zijn ze zelf-made (p , 76-77, 78). Om in zijn mentale wereld een onderscheid te kunnen maken tussen ideeën of gedachten die overeenstemmen met de werkelijkheid en ideeën die dat niet doen/ideeën die een verschijning van de wereld inhouden/louter schijn zijn, wil Descartes bewijzen dat er tenminste één idee is dat overeenstemt met de objectieve wereld. Daarom bewijst hij het bestaan van God. Het bewijs van Descartes gaat als volgt (cfr. p. 55): 1. Ik ben een onvolmaalk wezen (dat blijkt uit het feit dat ik kan twijfelen en dat ik dus geen volmaakte kennis heb). 2. Maar ik heb de idee van een volmaakt wezen (nl. van God, die volmaakt goed, almachtig, alwetend, enz. is). 3. De idee van een volmaakt wezen is ook een volmaakt ding. 4. De oorzaak van een volmaakt ding moet ook een volmaakt ding zijn. 5. Ik ben niet de oorzaak van mijn eigien idee van een volmaakt ding. Conclusie: Als het gevolg (de idee van een volmaakt wezen) bestaat, moet ook de oorzaak (het volmaakte wezen zelf) bestaan. Het volmaakte wezen bestaat dus. In dat bewijs van God gaat hij echten zonder meer uit van het principe van oorzakelijkheid en van de premisse dat een oorzaak evenveel volmaaktheid bevat als haar effecten. Deze laatste premisse hoort thuis in een hiërarchische opvatting van de werkelijkheid waarin het zin heeft om te spreken over dingen die verschillende graden van volmaaktheid hebben. Dat is een opvatting die we vinden bij Aristoteles. Descartes argumenten voor het bestaan van God besrusten op een opvatting over de werkelijkheid die hij zelf heeft afgewezen (cf. p. 56). Examenvragen wijsbegeerte 1

3 Als zelfs Descartes, de grondlegger van de moderne opvatting van redelijkheid, het scepticisme niet kan volhouden/in praktijk brengen, kunnen we de vraag stellen of die opvatting wel leefbaar/vol te houden is (p. 78). Vraag 2 Leg deze uitspraak van Wittgenstein uit met eigen voorbeeld: de twijfel komt na het geloof. (200 w./3 p.) Twee van de volgende vier uitspraken (met een woordje uitleg) volstaan: Twijfel moet iets betekenen Twijfel veronderstelt taal Twijfel moet gegrond zijn Universele twijfel is onmogelijk Een eigen voorbeeld. Vraag 3 Wat is in de terminologie van Amartya Sen het onderscheid tussen sympathie en engagement? (100 w./2 p.) Het verschil tussen sympathie en engagement ligt hierin dat engagement onafhankelijk is van de voorkeuren van de actor. Bij sympatie veranderen onze voorkeuren in een zin die gunstig is voor samenwerking (bijvoorbeeld omdat we lijden onder het lijden van anderen). Omdat engagement niet afhankelijk is van voorkeuren kan het leiden tot een onvoorwaardelijke bereidheid om niet te profiteren van de bereidheid van anderen om samen te werken. Op die manier is het een oplossing voor de paradoxen van het rationele keuzemodel (p. 19) Vraag 4 Sommige hedendaagse filosofen menen dat het Verlichtingsideaal op het domein van de waarden en het handelen niet succesvol was. Er volgde uiteindelijk geen transformatie van alle waarden, maar een devaluatie van alle waarden. Leg uit en illustreer deze mislukking door te wijzen op de problemen die rijzen met het utilitarisme. (400 w./5 p.) Het belangrijkste onderdeel van de Verlichting is het verlangen om onder leiding van de rede tot zelfontplooiing te komen/tot autonomie/zich te bevrijden uit de onmondigheid/zelf te denken/de heersende cultuur/moraal/instellingen aan kritiek onderwerpen (p ). Utilitarisme kan samengevat worden in de slogan The greatest happiness for greatest number / in drie principes: volgens het principe van consequentie tellen alleen de consequenties van handelingen, volgens het principe van nut moeten consequenties worden gewaardeerd in termen van geluk, d.w.z. pijn en genot en volgens het sociale principe telt ieders pijn/ genot gelijk (p ). Met het utilitarisme rijzen echter belangrijke problemen. Algemeen geformuleerd: het utilitarisme is in strijf met onze morele intuïties/met diep gewortelde morele attitudes/met wat we spontaan moreel waarderen/we zijn niet bereid te leven volgens het utilitarisme. Meer specifiek, kunnen we wijzen op problemen die rijzen met het principe van consequentie en dat van nut (één van beide volstaat). Het principe van consequentie leidt ertoe dat het doel de middelen heiligt, dat we levens moeten opofferen om anderen gelukkig te maken / brengt geen waardering op voor waardevolle handelingen die geen of egen Examenvragen wijsbegeerte 2

4 goede consequenties hebben (zoals inzet voor een verloren zaak) / voor de aarzeling van iemand die aarzelt om een handelijk te stellen die goede gevolgen zal hebben, maar die hem tegen de borst stuit. Het principe van nut is in strijd met het gegeven dat mensen niet alleen geïnteresseerd zijn in geluk, begrepen in termen van pijn en genot, zoals blijkt het feit dat mensen interesse hebben in projecten die kunnen mislukken (omdat ze kunnen mislukken) (p ). De problemen met het utilitarisme zijn een illustratie van de algemene mislukking van de Verlichting. In plaats van nieuwe morele en politieke inzichten/nieuwe morele waarden en politieke normen op te leveren, leidt het utilitarisme allen tot het resultaat dat onze oude waarden en normen hun betekenis en hun gezag verliezen. Dat is wat we bedoelen met de stelling dat de Verlichting niet geleid heeft tot een transformatie maar een devaluatie. Het ideaal was aanvankelijk succesvol om de mens te ontdoen van waarden en kaders die men als beperken ervoer, maar de pogingen om nieuwe waarden en een nieuwe mens te creëren, mislukten grotendeels (p ). Vraag 5 In de Tractatus schrijft Wittgenstein 6.42 Daarom kunnen er ook geen ethische zinnen bestaan. Zinnen kunnen niets hogers uitdrukken Het is duidelijk dat de ethica niet uitgesproken kan worden. Leg die citaat uit. (100 w./2 p.) Wittgensteins verdedigt een afbeeldingstheorie van de taal (cf. p. 120). Het feit dat namen in een elementaire zin de namen in een of andere configuratie bijeengeplaatst zijn, beeldt het feit af dat de objecten waarnaar de namen verwijzen, in de wereld in dezelfde configuratie een minimale stand van zaken vormen. Wat in de taal uitgedrukt worden is dus wat in de wereld het geval is. De werkelijkheid als een geheel van toevallige feiten is ethisch neutraal/heeft geen betekenis/bevat geen waarden. Dus het ethische is onzegbaar of ondenkbaar/hoort niet tot de cognitieve of manipulatieve interesse maar niet tot de interesse in zingeving/leidt tot een soort misbruik van de taal, zoals spreken over zich absoluut veilig voelen (p. 135). Kortom, waarover men niet kan spreken, daarover moet men zwijgen. Vraag 6 Aristoteles is voorstander van een finalistische verklaring van de natuur. Wat bedoelen we met een finalistieche verklaring van de natuur? (100 w./2 p.) Een finalistische verklaring is een verklaring van natuurfenomenen in termen van doel / door een beroep te doen op een doeloorzaak. Dat is een verklaring waarin we natuurfenomenen goed kunnen noemen. / Dat is een antropomorfe verklaring/een verklaring naar het model van een menselijke technicus. / Dat introduceert de idee van een plan van de natuur. Met als gevolg dat Aristoteles kan denken dat de mens past in dat plan/het goed is dat de mens er is/de mens een vooraf bepaalde plaats in de natuur. Kortom, de werkelijkheid is herbergzaam. Examenvragen wijsbegeerte 3

5 Oude examenvragen 1. De middelen volgens Descartes om je zintuigelijke indrukken te corrigeren. (4p) 2. De wetenschap heeft een enorme voorspellende kracht, toch waarschuwt husserl voor enkele gevaren. Geef de gevaren. (4p) 3. Peirces invulling van het coherentiemodel:achtergrond, inhoud, problemen, oplossingen. (4p) 4. Geef een technische definitie van supervenientie en illustreer. (3p) 5. Biologische vrijheid. (2p) 6. De klassieke opvatting van kennis is toch niet zo evident, verklaar. (3p) 15 juni Waarom kan er geen conflict zijn tussen het determinisme en de toekenning van de utilitaire straf? (1/2 pagina) 2. Wat is zelfbewustzijn? Hoe werd Humes probleem over zelfbewustzijn opgelost door Kant? (1 pagina) 3. In welke zin heeft de ontwikkeling van de wetenschap zelf ook geleid tot een versterking van de sceptische tenden? (3/4 pagina) 4. Leg het onderscheid uit tussen antropocentrisme en humanisme (1/2 pagina) 14/22 juni Ressentiment wordt volgens Nietzsche door vele filosofen aangewend. Leg uit. (2 p.) What Mary didn t know uitleggen. 2. Wat was Sarte s krietiek op de verdringing van Freud? (4 p.) Kritieken op deflatoire theorie uitleggen. 3. Verklaar: substructie / incommensurabiliteit geef voorbeeld. (4 p.) 4. Wat zei Wittgenstein over de sceptici? (3 p.) Hoe weerleggen sceptici de kritiek die zegt dat het paradoxaal is? 5. Betekent het deterministische wereld/mensbeeld het einde van de morele verantwoordelijkheid? (4 p.) 6. Wat is het belangrijkste verschil tussen de Griekse en de moderne maatschappij op het punt van geluk? (3 p.) Examenvragen wijsbegeerte 4

6 26 juni Descartes dualisme is tegenwoordig achterhaald. Toch valt er iets te zeggen voor een gemodificeerd dualisme. Verklaar. 2. Hoe zou je Nietzsches epistemologische positie omschrijven? Geef argumenten. 3. Waarom zijn volgens Husserl meetkundige figuren ideële constructies? 4. Leg uit en geeft een voorbeeld: a. secundair darwinisme b. verdringing 5. Waarom zou volgens Heidegger & Williams de onsterfelijkheid verschrikkelijk zijn? 6. Kan er volgens Kuhn wetenschappelijk vooruitgang zijn? 18 juni Het lichaam wordt volgens een klassieke theorie genoemd als een instrument. Toch zijn er verschillen tussen het lichaam en een instrument. Bespreek. (/4) 2. Er zijn minstens 2 oplossingen die een evenwicht houdt tussen determinisme en morale verantwoordelijkheid. Geef er 2 en bespreek. (/4) Is er volgens Kuhn sprake van wetenschappelijke vooruitgang? Waarom/waarom niet? 3. Wat is een Mangelwesen en welke opvatting had William James hierover? 4. Wat is moralistische drogreden en geef voorbeeld. (/2) Wat is genetische drogreden en geef voorbeeld. (/2) 5. Wat is ultieme oorzaak en geef voorbeeld. (/2) 6. De sceptici zeggen dat de sceptische opinie een analytische waarheid is. Leg uit. (/4) 6 juni De twijfel van Descartes is een methodische twijfel. Leg uit en toon aan hoe deze methodische twijfel een goede illustratie is van één van de interpretatie van redelijkheid die aan de basis van de Verlichting ligt. (500 w./8 p.) 2. Leg uit en illustreer met een voorbeeld: Het relativisme van Haman biedt een objectieve herinterpretatie van moreel taalgebruik volgens standpunten/op grond van inzichten die volgens Harman objectief zijn. (250 w./3 p.) 3. De Duitse logicus Gottlob Frege wees op een onderscheid tussen betekenis en referentie. Waarin ligt dat onderscheid en welk standpunt neemt Wittgenstein daarover in zijn Tractatus? (500 w./6 p.) 4. Leg uit en illustreer met een voorbeeld: Het verlangen naar erkenning heeft een paradoxale structuur (150 w./2 p.) Examenvragen wijsbegeerte 5

7 23 juni Volgens sommige hedendaagse filosofen was het Verlichtingsideaal niet helemaal succesvol. Het leidde niet tot een transfomratie van alle waarden, maar tot een devaluatie van alle waarden. Leg uit en illustreeer met het voorbeeld van het utilitarisme. (500 w.) 2. De twijfel komt na het geloof. Leg uit wat deze uitspraak van Wittgenstein betekent en welke argumenten hij ervoor aanvoert. (250 w.) 3. Toon aan dat in Aristoteles finalistische verklaring van de natuur, de werkelijkheid herbergzaam is voor de mens. (500 w.) 4. Leg uit hoe Russell met zijn analyse van De huidige koning van Frankrijk is kaal een eeuwenoud filosofisch probleem oplost. (150 w.) 8 juni Op het einde van zijn leven werkte Wittgenstein aan een aantal opmerkingen over zekerheid en twijfel, die hij bundelde in Über Gewissheit. Toon aan dat die opmerkingen een definitieve breuk vormde met het optimisme, een aspect over de opvatting van redelijkheid die de basis vormde van de Verlichting (450 w./8 p.) 2. Citaat van Nietzsche (p. 99, in het tweede boek) over hoe de hoge mens de lage mens bekijkt als een gewone mens aap. a. Hier zijn er bemerkingen gemaakt dat dit citaat stridig is met andere waarden van Nietzsche. Verklaar. b. Wat wil de zin zeggen Wat is aap voor de mens? Een hoongelach of een pijnlijke schaamte. (250 w./4 p.) 3. Aristoteles heeft een zeer duidelijk antwoord gegeven op de vraag welke levensvormen voor de mens waardevol en respectvol of goed is. Illustreer die met de opvatting over herbergzaamheid. (400 w./6 p.) 4. Leg uit: kolonisatie van de leefwereld. (200 w./ 2 p.) 15 juni Als gevolg van de Ontluistering door de opkomst van de moderne wetenschap wordt de natuur niet langer opgevat als een herbergzame orde. Toon deze uitspraak aan door de doctrine van het sociale contract te vergelijken met de opvattingen van Aristoteles. (450 w./8 p.) 2. Verklaar deze citaten uit Tractatus Logico-Philosophicus van Wittgenstein. (gegeven: kader p deel 3). (250 w./ 4 p.) 3. Leg uit: de centrale plaats die het privilege van de eerste persson en de evidente uitspraak ik denk in de gedachtengang van Descartes innemen toont aan dat die gedachtegang berust op een zeer bijzondere opvatting van de relatie tussen objectiviteit en subjectiviteit. (400 w./6 p.) 4. Leg uit en illustreer met een voorbeeld: het onderscheid tussen manipulatieve interesse en interesse in zingeving. (200 w./2 p.) Examenvragen wijsbegeerte 6

8 22 januari Een van de voordelen van de weeg- en meetkunst van Plato was dat ze de onduidelijkheden van de natuurlijke taal trachte te overkomen. Hoe wordt dit ideaal bij Russel gerealiseerd? 2. Wat is de voorwaarde opdat een idee cognitief waardevol is? 3. Geef een eigen voorbeeld bij de 4 oorzaken van Aristoteles. 4. Waarom is het niet nodig dat de ethiek een objectieve fundering heeft? 5. Wat is de genealogie van Nietzsche? 6. Wat is de ontluistering door de moderne wetenschap? 28 januari De Verlichting is het resultaat van verschillende invloeden. Een ervan is een moderne opvatting over redelijkheid: voor moderne filosofen zoals Descartes heeft het woord redelijk(heid) een specifieke betekenis. Wanneer we echter het godsbewijs van Descartes bestuderen, doen we een vaststelling die ons doet twijfelen aan de plausibiliteit van die moderne opvatting over redelijkheid. Leg uit. (450 w./6 p.) 2. Leg deze uitspraak van Wittgenstein uit met een eigen voorbeeld: de twijfel komt na het geloof. (200 w./3 p.) 3. Wat is in de terminologie van Amartya Sen het onderscheid tussen sympathe en engagement? (100 w./2 p.) 4. Sommige hedendaagse filosofen menen dat het Verlichtingsideaal op het domein van de waarden en het handelen niet succesvol was. Er volgde uiteindelijk geen transformatie van alle waarden, maar een devaluatie van alle waarden. Leg uit en illustreer deze mislukking door te wijzen op de problemen die rijzen met het utilitarisme. (400 w./5 p.) 5. In de Tractatus schrijft Wittgenstein 6.42 Daarom kunnen er ook geen ethische zinnen bestaan. Zinnen kunnen niets hoger uitdrukken Het is duidelijk dat de ethica niet uitgesproken kan worden. Leg dit citaat uit. (100 w./2 p.) 6. Aristoteles is voorstander van een finalistische verklaring van de natuur. Wat bedoelen we met een finalistische verklaring van de natuur? (100 w./2 p.) Examenvragen wijsbegeerte 7