Descartes inspirator van de Verlichting

Transcriptie

1 Descartes inspirator van de Verlichting

2 Granada Columbus Copernicus veroordeling Galileï Newton Revolutie Aristoteles Descartes Moderne wetenschap N = x+ 3y + 5z Moderne filosofie Moderne cultuur De Verlichting

3 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalisme uitgebreidheid oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid

4 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalisme uitgebreidheid oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid >< belangstelling in informatie >< wetenschapperlijk onderzoeker Zuiver onderzoek: omdat ik immers nu niet bezig ben met handelen, maar alleen met het verkrijgen van kennis

5 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalisme uitgebreidheid oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid Zuiver Onderzoeker werkelijk = neutraal voorstelbaar werkelijkheid op maat van wetenschap Kennis vereist dat we de werkelijkheid voorstellen zoals ze is vereist een neutrale voorstelling van de werkelijkheid een voorstelling die niet typisch menselijk is

6 Aristoteles wereld = herbergzaam wetenschap = betekenis wetenschap binnen cultuur (Babylonische astronomie) doeloorzaken Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap nl. neutrale beschrijving werkelijk = neutraal Ontluistering werkelijkheid >< betekenis wetenschap >< cultuur Moderne filosofie Descartes 1. Einde van antropocentrisme Copernicus Darwin Freud zelf (Freud) Moderne cultuur

7 Aristoteles wereld = herbergzaam wetenschap = betekenis wetenschap binnen cultuur Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap nl. neutrale beschrijving werkelijk = neutraal Moderne filosofie Descartes Ontluistering werkelijkheid >< betekenis wetenschap >< cultuur 1. Einde van antropocentrisme 2. Homogenisatie tijd en ruimte N = x + 3y + 5z Moderne cultuur

8 Test je kennis van de geschiedenis: Wat zijn die mensen aan het onderzoeken?

9 Een beeld van de wereld op basis van (religieuze) betekenis (Vézelay, 12 de eeuw)

10 Een geometrisch beeld van de werkelijkheid (Masaccio, 15 de eeuw)

11 Aristoteles wereld = herbergzaam wetenschap = betekenis wetenschap binnen cultuur Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap nl. neutrale beschrijving werkelijk = neutraal Ontluistering werkelijkheid >< betekenis wetenschap >< cultuur Moderne filosofie 1. Einde van antropocentrisme 2. Homogenisatie Reacties 1. het betekenisverlies opnieuw fascinerend bijv. onmenselijke landschappen Moderne cultuur

12 Aristoteles wereld = herbergzaam wetenschap = betekenis wetenschap binnen cultuur Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap nl. neutrale beschrijving werkelijk = neutraal Ontluistering werkelijkheid >< betekenis wetenschap >< cultuur Moderne filosofie 1. Einde van antropocentrisme 2. Homogenisatie Reacties 1. het betekenisverlies opnieuw fascinerend bijv. onmenselijke landschappen ~ zandkastelen / ramptoerisme verlangen en mislukken Moderne cultuur

13 Aristoteles wereld = herbergzaam wetenschap = betekenis wetenschap binnen cultuur Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap nl. neutrale beschrijving werkelijk = neutraal Ontluistering werkelijkheid >< betekenis wetenschap >< cultuur Moderne filosofie 1. Einde van antropocentrisme 2. Homogenisatie Reacties 1. het betekenisverlies opnieuw fascinerend 2. Nieuw antropocentrisme >< voorlopigheid van de wetenschap Moderne cultuur

14 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalism uitgebreidh oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid Zuiver Onderzoeker Kennis vereist een neutrale voorstelling privilege van de 1 ste persoon 1. het mentale leven is evident 2. Alleen het eigen mentale leven >< twijfel over je eigen gevoelens >< iemand anders begrijpt je beter ~ zelfbedrog Freud, Nietzsche en Marx

15 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalism uitgebreidh oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid Zuiver Onderzoeker Kennis vereist een neutrale voorstelling privilege 1 ste persoon subject tegenover objectiviteit identiteit versus externe factoren autonomie versus afhankelijkheid coherent? gelijkheid: gelijken gelijk belonen vrijheid: we zijn onafhankelijk

16 Aristoteles wereld = herbergzaam wetenschap = betekenis wetenschap binnen cultuur Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap nl. neutrale beschrijving werkelijk = neutraal Iets heeft waarde als ik het wil/ als aangename ervaring Moderne filosofie Ontluistering werkelijkheid >< betekenis wetenschap >< cultuur betekenis objectief Subject = identiteit = autonomie subject = bron van betekenis Moderne cultuur

17 Een beeld van de wereld op basis van (religieuze) betekenis (Vézelay, 12 de eeuw)

18 Een geometrisch beeld van de werkelijkheid (Masaccio, 15 de eeuw)

19

20 Granada Columbus Copernicus veroordeling Galileï Newton Revolutie Aristoteles Descartes Moderne wetenschap 1666 godsdienstvrijheid in Europa democratie mensenrechten armoede als op te lossen wereld waarin we leven Moderne filosofie Moderne cultuur De Verlichting

21 Wat is Verlichting? Verlichting is het bevrijden van de mens uit de onmondigheid, waaraan hij zelf schuld heeft. Onmondigheid is het onvermogen zijn verstand te gebruiken zonder leiding van een ander. Deze onmondigheid is eigen schuld wanneer de oorzaak ervan niet ligt in een gebrek aan verstand, maar wel in het gebrek aan de vastberadenheid en de moed om zijn verstand te gebruiken zonder leiding van een ander. Heb de moed je eigen verstand te gebruiken! Sapere aude! is aldus de kernspreuk van de Verlichting.

22 Granada Columbus Copernicus veroordeling Galileï Newton Revolutie Descartes Aristoteles Moderne wetenschap De Verlichting Autonomie Denk zelf! Moderne filosofie

23 Granada Columbus Copernicus veroordeling Galileï Newton Revolutie Aristoteles Descartes Moderne wetenschap ontluistering Iets heeft waarde als ik het wil/ als aangename ervaring vb. man/vrouw Moderne filosofie wetenschap >< betekenis werkelijkheid >< betekenis De Verlichting Autonomie Denk zelf! subjectiviteit = identiteit vs objectiviteit = afhankelijkheid Robinson Crusoe (1719)

24 Bliksemenquête Wie niet dezelfde studiekeuze heeft gemaakt als zijn ouders, steekt zijn hand op.

25 Moderne wetenschap Moderne filosofie methodische twijfel God garandeert rede Moderne cultuur De Verlichting scepticisme - destructief optimisme - constructief kritiek

26 Onze tijd is het [...] tijdperk van de kritiek. Een kritiek die alles aan zich moet onderwerpen. De religie op grond van haar heiligheid, en de wetten op grond van hun majesteit, proberen zich doorgaans daaraan te onttrek-ken. Maar precies dan wekken zij terecht argwaan en kunnen zij geen aan-spraak meer maken op de oprechte achting, die de rede alleen maar op-brengt voor datgene dat het vrije en pu-blieke onderzoek door de rede heeft doorstaan (KrV, A XII, n.).

27 Moderne wetenschap Moderne filosofie methodische twijfel God garandeert rede Moderne cultuur De Verlichting scepticisme - destructief optimisme - constructief kritiek publieke sfeer koffie kranten gelijkheid

28 Moderne wetenschap Moderne filosofie methodische twijfel God garandeert rede Moderne cultuur De Verlichting scepticisme - destructief optimisme - constructief kritiek ik denk individualisme geen passiviteit

29 Niets ter wereld is zo rechtvaardig verdeeld als het gezond verstand [...]. Het feit dat wij in onze opvattingen van elkaar verschillen, komt dan ook niet doordat de een meer verstand zou hebben dan de ander, maar uitsluitend doordat de weg die onze gedachten volgen een andere is en wij niet aan de-zelfde dingen aandacht besteden (Discours, I, 1-2).

30 Moderne wetenschap Moderne filosofie methodische twijfel God garandeert rede Moderne cultuur De Verlichting scepticisme - destructief optimisme - constructief kritiek ik denk individualisme geen passiviteit rede is gelijk verdeeld universalisme respect voor commerciële

31 Moderne wetenschap Moderne filosofie Moderne cultuur De Verlichting methodische twijfel God garandeert rede ik denk rede is gelijk verdeeld scepticisme optimisme individualisme universalisme kritiek consensus geen dissidentie

32 Moderne wetenschap Moderne filosofie Moderne cultuur De Verlichting methodische twijfel God garandeert rede scepticisme optimisme kritiek ongeduld ik denk rede is gelijk verdeeld individualisme universalisme consensus definitief afkeer v/h verstrijken van de tijd

33 De Internationale (1870) (Eugène Pottier) Debout les damnés de la terre Debout les forçats de la faim La raison tonne en son cratère C'est l'éruption de la fin Du passé faisons table rase Foules, esclaves, debout, debout Le monde va changer de base Nous ne sommes rien, soyons tout C'est la lutte finale Groupons-nous, et demain (bis) L'Internationale Sera le genre humain

34 Moderne wetenschap Moderne filosofie Moderne cultuur De Verlichting methodische twijfel God garandeert rede scepticisme optimisme kritiek ongeduld ik denk rede is gelijk verdeeld Aristoteles in Descartes Godsbewijs individualisme universalisme consensus definitief afkeer v/h verstrijken van de tijd 2 voorbeelden die nog invloed hebben een morele opvatting: utilitarisme politieke opvatting: sociaal contract

35 Albrecht Dürer, Zelfportret (1500) Olie op hout.

36