De filosofie van René Descartes

Transcriptie

1 De filosofie van René Descartes

2 The new Asian Hemisphere. The Irresistible Shift of Global Power to the East -Kishore Mahbubani The first point [ ] is the end of the era of Western domination of world history. I hasten to add that the end of Western domination [ ] is not the end of the West. The West will remain the single strongest civilization for a long time to come. But [ ] we are now going to move to a multi-civilizational world, and it is a completely different world from what we experienced in the last 200 years. The other big aspect of this new era [ ] is what I call the rise of Asia, or, more accurately, the return of Asia. The reason why I say the return of Asia is because if you look [not] at the last 200 years [ but] at the last 2000 years, from the year 1 to the year 1820, [ ] the two largest economies in the world were always China and India.

3 het begin van wat nu ten einde loopt de Europese dominantie Granada Copernicus Columbus veroordeling Galileï Newton Revolutie Aristotelische wereldbeeld Descartes moderne wetenschap Christelijke wereldbeeld scepticisme als enige uitweg?

4 Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap = model van wetenschap kennis Descartes Moderne filosofie redelijkheid Moderne cultuur De Verlichting

5 Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap Descartes Moderne filosofie mechanisering natuur niet langer organisch maar als mechaniek natuur veranderen leert natuur kennen natuurlijke verbindingen kunstmatig gemaakt experiment = kunstmatige observatie fysica = mechanica = techniek Bacon, Nova Atlantis (1617) technologische fix Moderne cultuur De Verlichting

6 Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap Descartes Moderne filosofie mechanica : werkelijkheid als mechaniek : algebra (Vieta en Descartes) rekenen met symbolen en niet alleen met getallen analytische meetkunde studie van de ruimte studie van figuren/lichamen i/d ruimt studie van bewegingen algemeenheid van de algebra de wiskunde wiskunde verliest hemels statuut Moderne cultuur De Verlichting

7 Descartes methode: 1. De eerste was nooit iets voor waar aan te nemen waarvan ik niet zelf de waarheid op evidente wijze zou inzien [, ] zodat ik erop geen enkele wijze aan kon twijfelen. 2. De tweede, om elk probleem dat ik zou onderzoeken eerst in zoveel mogelijk stukjes te verdelen als voor een juiste oplossing noodzakelijk zou zijn. 3. De derde om mijn redeneringen op ordelijke wijze te doen verlopen door te beginnen met de meest eenvoudige dingen die het makkelijkst te kennen zijn, om [...] als het ware stap voor stap op te stijgen tot de kennis van de meest ingewikkelde zaken. 4. En de laatste, om telkens de afzonderlijke onderdelen van de redenering zo volledig op te sommen, [ ] dat ik zeker zou zijn niets te vergeten (Discours, 18-19).

8 Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap mechanica : werkelijkheid als mechaniek algemene methode algebra : louter kwantitatieve beschrijving 1. analyse tot evidentie 2. wedersamenstelling door deductie Moderne filosofie Descartes Moderne cultuur De Verlichting

9 Descartes methode: 1. De eerste was nooit iets voor waar aan te nemen waarvan ik niet zelf de waarheid op evidente wijze zou inzien [, ] zodat ik erop geen enkele wijze aan kon twijfelen. 2. De tweede, om elk probleem dat ik zou onderzoeken eerst in zoveel mogelijk stukjes te verdelen als voor een juiste oplossing noodzakelijk zou zijn. 3. De derde om mijn redeneringen op ordelijke wijze te doen verlopen door te beginnen met de meest eenvoudige dingen die het makkelijkst te kennen zijn, om [...] als het ware stap voor stap op te stijgen tot de kennis van de meest ingewikkelde zaken. 4. En de laatste, om telkens de afzonderlijke onderdelen van de redenering zo volledig op te sommen, [ ] dat ik zeker zou zijn niets te vergeten (Discours, 18-19).

10 Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap mechanica : werkelijkheid als mechaniek algemene methode algebra : louter kwantitatieve beschrijving 1. analyse tot evidentie 2. wedersamenstelling door deductie Moderne filosofie Descartes Moderne cultuur De Verlichting

11 Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap mechanica : werkelijkheid als mechaniek methode algebra : louter kwantitatieve beschrijving 1. analyse tot evidentie 2. wedersamenstelling door deductie helder + onderscheiden waar = opgenomen in een systeem van h + o uitspraken Moderne filosofie wat het gezond verstand begrijpt niet hier en daar corrigeren, wel radicale breuk Descartes Moderne cultuur De Verlichting

12 scepticisme moderne wetenschap = goede wetenschap/volgt juiste methode methodische twijfel zintuigen objectiviteit lichaam wereld wiskunde illusies droom demon ik denk niet logisch waar wel zelfverifiërend ik ben onmenselijke zekerheid zekerheid zonder meer Robinson Crusoe (1719) hele mentale leven subjectieve licht v/d rede helder en onderscheiden criterium

13 zintuigen objectiviteit wiskunde scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel lichaam wereld illusies droom demon onmenselijke zekerheid zekerheid zonder meer ik denk onderscheid lichaam denkend ik mentale leven - subjedt helder + ondersch. criterium licht v/d rede Roald Dahl ik ben objectiviteit Robinson Crusoe (1719) onsterfelijkheid

14 Geef een reden waarom Descartes op dit ogenblik van zijn gedachtegang niet stopt maar besluit het bestaan van God te bewijzen?

15 zintuigen objectiviteit wiskunde scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel lichaam wereld illusies droom demon onmenselijke zekerheid zekerheid zonder meer ik denk ik ben onderscheid lichaam helder + ondersch. criterium licht v/d rede Roald Dahl objectiviteit denkend ik Robinson Crusoe (1719) onsterfelijkheid

16 zintuigen objectiviteit wiskunde scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel illusies droom demon ik denk ik ben onmenselijke zekerheid zekerheid zonder meer ideeën schijn verschijning mentale leven - subject helder + onderscheiden criterium zelfkennis

17 zintuigen objectiviteit wiskunde scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel illusies droom demon ik denk ik ben onmenselijke zekerheid zekerheid zonder meer ideeën schijn verschijning helder + onderscheiden criterium idee v/h volmaakte Godsbewijs

18 Evalueer Descartes kosmologisch godsbewijs? Is het overtuigend? 1. Ik ben een onvolmaakt wezen (dat blijkt uit het feit dat ik kan twijfelen en dat ik dus geen volmaakte kennis heb). 2. Maar ik heb de idee van een volmaakt wezen (nl. van God, die volmaakt goed, almachtig, alwetend, enz. is) 3. De idee van een volmaakt wezen is ook een volmaakt ding. 4. De oorzaak van een volmaakt ding moet ook een volmaakt ding zijn. 5. Ik ben niet de oorzaak van mijn eigen idee van een volmaakt ding. Conclusie: Als het gevolg (de idee van een volmaakt wezen) bestaat, moet ook de oorzaak (het volmaakte wezen zelf) bestaan. Het volmaakte wezen bestaat dus.

19 zintuigen objectiviteit wiskunde scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel illusies droom demon ik denk ik ben onmenselijke zekerheid zekerheid zonder meer ideeën schijn verschijning helder + onderscheiden criterium idee v/h volmaakte Godsbewijs oorzakelijkheid? graden in realiteit?

20 zintuigen objectiviteit wiskunde scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel lichaam wereld ik denk ik ben schijn ideeën verschijning helder + onderscheiden criterium klompje was alleen: wat ruimte inneemt = uitgebreidheid idee v/h volmaakte Godsbewijs 1. rationalisme: mathematisering herstelt vervorming door zintuigen 2. primaire vs secundaire eigenschappen 3. mechanisme (geen doeloorzaken)

21 Moderne wetenschap = ware beschrijving v. werkelijkheid = goede wetenschap uitgebreidheid mechanica : werkelijkheid als mechaniek methode algebra : louter kwantitatieve beschrijving 1. analyse tot evidentie (h + o) 2. wedersamenstelling door deductie Moderne filosofie Descartes Moderne cultuur De Verlichting

22 zintuigen objectiviteit wiskunde scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel lichaam wereld ik denk ik ben ideeën helder + onderscheiden criterium objectiviteit alleen: wat ruimte inneemt = uitgebreidheid idee v/h volmaakte Godsbewijs 1. rationalisme 2. primaire vs secundaire eigenschappen 3. mechanisme (geen doeloorzaken)

23 Wat is het minst overtuigend in de filosofie van Descartes? A. Zijn dualisme het onderscheid tussen lichaam en geest B. Zijn rationalisme de stelling dat kennis niet gebaseerd is op zintuigelijke observatie C. Zijn hele project zijn opvatting over wetenschap in het algemeen

24 Descartes rationalisme kennis niet op basis van zintuiglijke indrukken kennis op basis van het denken zelf aangeboren ideeën (eventueel geïnspireerd zintuiglijke observatie) Empiristische reactie: Hume ( ) o.i. Locke ( ) geest is wit blad waarop zintuigen informatie schrijven geest bestaat uit impressies indrukken, emoties samengestelde impressies: het eten van een appel ideeën: wat we herinneren of inbeelden MAAR: te overwegen Aristoteles meer zintuiglijk scepticisme i.v.m. zintuiglijke observatie : gezichtsbedrog observaties corrigeren door (herinneringen aan) observaties? nooit naakte observatie - observaties in mathematisch systeem

25 zintuigen objectiviteit wiskunde scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel illusies droom demon ik denk ik ben onmenselijke zekerheid zekerheid zonder meer ideeën mentale leven helder + onderscheiden criterium idee v/h volmaakte Godsbewijs objectiviteit alleen: wat ruimte inneemt = uitgebreidheid 1. rationalisme 2. primaire vs secundaire eigenschappen 3. mechanisme (geen doeloorzaken)

26 Vader, moeder en dochter zitten nog wat na te tafelen. De dochter zit er wat triest bij. Moeder: Het heeft geen zin om op de ware Jacob te wachten, schat: dat heb ik ook niet gedaan. De argumentatie van moeder met het geëxpliciteerde argument Moeder: Het heeft geen zin om op de ware Jacob te wachten, schat: dat heb ik ook niet gedaan en ik doe in zulke zaken altijd wat zin heeft. (Van Eemeren, Grootendorst, Kruiger 1983, )

27 Is het eerste of tweede natuur bij u om altijd te liegen?

28 Achter de rug van Descartes

29 zintuigen objectiviteit scepticisme moderne wetenschap is goede wetenschap methodische twijfel illusies droom ik denk ideeën wiskunde demon ik ben mentale leven helder + onderscheiden criterium onmenselijke zekerheid zekerheid zonder meer objectiviteit alleen: neemt ruimte in = uitgebreidheid helemaal van in het begin onbetwijfelbaar

30 Opkomst van de demon Ik ga dus nu van de veronderstelling uit dat het niet de algoede God is, de bron der waarheid, maar een kwade geest, uiterst machtig en slim, die mij met alle macht probeert te bedriegen. Ik denk dan dat de hemel, de lucht, de aarde, kleuren, de gestalten, geluiden, alles wat buiten mij is, niets anders zijn dan droomspelletjes waarmee hij mijn goedgelovigheid in de val lokt. Ik bekijk mezelf dan alsof ik geen handen heb, geen ogen, geen vlees, geen bloed, geen enkel zintuig [ ]. Zo zal ik, als het dan inderdaad niet in mijn macht ligt iets waars te kennen, in elk geval in staat zijn om niet akkoord te gaan met wat onwaar is. (Meditationes, 22-23).

31 beschikbare Ik denk subjectief -- objectief informatie idee alleen: neemt Methodische twijfel helder + onderscheiden ruimte in (demon) = uitgebreidheid criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang Ziel ---- lichaam helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid

32 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalisme uitgebreidheid oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid >< belangstelling in informatie A Als p het geval is, dan gelooft A dat p en als p niet het geval is, dan gelooft A dat niet-p.

33 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalisme uitgebreidheid oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid >< belangstelling in methodisch verworven info/kennis B Als p het geval is, dan gelooft B dat p en hij komt tot die overtuiging op zo een manier, dat het waarschijnlijk is dat overtuigingen, op die manier bereikt, in het algemeen waar zijn.

34 Wat is Descartes bedoeling? Om die reden handel ik [ ] niet verkeerd, als ik mijn wil helemaal in de omgekeerde richting stuur en mezelf voor de gek houd en een tijdje doe alsof die (traditionele) meningen totaal onwaar en gefantaseerd zijn. Dit doe ik zo lang totdat [ ] geen enkele gewoonte [...] meer belet de dingen op een juiste manier waar te nemen [...] Want ik weet dat er dan in die tussentijd geen enkel gevaar of dwaling kan optreden en dat ik me nooit te erg aan mijn wantrouwen kan overgeven, omdat ik immers nu niet bezig ben met handelen, maar alleen met het verkrijgen van kennis (Meditationes, 22-23).

35 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalisme uitgebreidheid oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid Zuiver onderzoek: omdat ik immers nu niet bezig ben met handelen, maar alleen met het verkrijgen van kennis

36 beschikbare informatie Ik denk subjectief idee Methodische twijfel helder + onderscheiden (demon) criterium onmenselijke zekerheid Descartes uitdrukkelijke gedachtegang -- objectief klompje God was Ziel ---- lichaam rationalisme uitgebreidheid oorzaak helemaal van in het begin onbetwijfelbaar liever niets dan onwaarheid Zuiver Onderzoeker werkelijk = neutraal voorstelbaar werkelijkheid op maat van wetenschap Kennis vereist dat we de werkelijkheid voorstellen zoals ze is vereist een neutrale voorstelling van de werkelijkheid een voorstelling die niet typisch menselijk is

37 Test je kennis van de geschiedenis: Wat zijn die mensen aan het onderzoeken?

38 Een beeld van de wereld op basis van (religieuze) betekenis (Vézelay, 12 de eeuw)

39 Een geometrisch beeld van de werkelijkheid (Masaccio, 15 de eeuw)

40