Gelderse Bestuursscan. Gemeente Veenendaal

Transcriptie

1 Gelderse Bestuursscan Gemeente Veenendaal

2 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 1

3 Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. De deskresearch vormde de onderlegger voor het gesprek met het college van B&W en de gemeentesecretaris. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2

4 Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3

5 Veenendaal is een plaats en gemeente in de provincie Utrecht gelegen aan de Utrechtse en de Gelderse Vallei. De gemeente telt inwoners (1 mei 2014, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 19,81 km 2 waarvan 0,17 km² water). Veenendaal werkt samen met de gemeenten Rhenen, Wageningen, Ede, Barneveld, Nijkerk, Scherpenzeel en Renswoude samen in het regionaal samenwerkingsverband Regio FoodValley. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode toegenomen met 5%. De groene druk - de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen - bedraagt in de gemeente Veenendaal 45,0%. De grijze druk - de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar - is met 27,2% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente Veenendaal kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare grootte. In de gemeente wonen relatief minder allochtonen (16,5%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (20,5%) en ook minder dan het gemiddelde van de provincie Utrecht (20,8%). 50,9% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: In 2013 waren er banen. Er zijn daarmee 718 banen per inwoners, tegenover 738 in gemeenten met vergelijkbare omvang en 810 gemiddeld voor de provincie Utrecht. Sinds 2001 is het aantal banen met 5% afgenomen. De omvang van de beroepsbevolking is in totaal In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente Veenendaal meer vestigingen van bedrijven: 115 vestigingen van bedrijven per inwoners tegenover 105 in de referentiegroep (gemiddelde provincie Utrecht: 124). Sinds 2001 is het aantal vestigingen toegenomen met 52%, naar een totaal van Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente Veenendaal ,1% van de woningvoorraad maakt deel uit van de koopsector. Dit aandeel is groter dan gemeenten uit dezelfde gemeentegrootteklasse. 35% van de woningen in de gemeente bevindt zich in de sociale huursector en 3,4% in de particuliere huursector. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente toegenomen met (+ 11%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met , lager dan het gemiddelde in Utrecht ( , ) maar hoger dan gemeenten van vergelijkbare omvang ( , ). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Veenendaal bedraagt de FMI: 53,9. Daarmee is de gemeente meer een werk- dan woongemeente. Inkomen: Het gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (inclusief studenten) in de gemeente bedraagt , en is hoger dan het gemiddeld besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( , ). Dit ligt wel onder het provinciaal gemiddelde van , in Utrecht. In de gemeente Veenendaal vallen personen terug op een uitkering. In relatief opzicht gaat het hier om 146 op personen in de leeftijd jaar. Het aandeel personen dat gebruikmaakt van een uitkering is in Veenendaal kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare omvang. Gemeenteraad (totaal 33 zetels) ChristenUnie SGP D66 VVD ProVeenendaal CDA Lokaal Veenendaal SP PvdA GroenLinks 8 zetels 5 zetels 4 zetels 3 zetels 3 zetels 3 zetels 2 zetels 2 zetels 2 zetels 1 zetel College van Burgemeester en Wethouders Burgemeester Wouter Kolff (VVD) Wethouder Marco Verloop (SGP) Wethouder Nerminda Kundic (D66) Wethouder Arianne Hollander (VVD) Wethouder Frits Beckerman (ProVeenendaal) Wethouder Marieke Overduin-Biesma (CDA) Gemeentesecretaris Astrid van de Klift Bestuurlijke stabiliteit: Na de verkiezingen van maart 2014 is er een coalitie bestaande uit SGP, D66, VVD, ProVeenendaal en CDA gevormd. De coalitiepartijen hebben samen 18 van de 33 zetels en werken op basis van het raadsprogramma De kracht van Veenendaal. De huidige burgemeester is in november 2012 benoemd. Zijn voorganger was Ties Elzenga die gedurende de periode burgemeester van Veenendaal was. Vergeleken met de vorige bestuursperiode wordt de coalitie deels door andere partijen gevormd: de ChristenUnie en Lokaal Veenendaal hebben plaatsgemaakt voor D66, CDA en ProVeenendaal. Organisatie op orde: De koers van de organisatie wordt qua bedrijfsvoering in bepaald door een betrouwbare dienstverlening waar de klant centraal staat, de primaire werkprocessen op orde zijn, goede informatiehuishouding voor de benodigde stuurinformatie, het zijn van een lerende organisatie en in control zijn zodat de politiek-bestuurlijke ambities waargemaakt kunnen worden. Doordat steeds meer vraagstukken integraal benaderd moeten worden, moeten medewerkers hierop snel en flexibel kunnen inspelen. In de Kadernota , Kadernota en Kadernota zijn een aantal bezuinigingen vastgesteld, die in 2015 ingaan, of waar het te bezuinigen bedrag in 2015 hoger is dan in Voor dit programma betreft het de volgende bezuinigingen:

6 Financiële positie: De gemeente Veenendaal staat onder repressief toezicht van de provincie Utrecht. Voor 2015 is opnieuw in beeld gebracht welke risico s de gemeente loopt. De omvang van de risico s, inclusief de raming- en bedrijfsvoeringrisico s, stijgt in 2015 met ruim 63% naar 72 miljoen ( 44 miljoen 2014). De stijging met 28 miljoen is vooral het gevolg van: het risico bij DEVO (Duurzaam Energiebedrijf Veenendaal Oost) (+ 15 miljoen), de drie decentralisaties (+ 12 miljoen), het parkeren (+ 1 miljoen). De weerstandscapaciteit bedraagt 26,6 miljoen. De benodigde weerstandsbuffer (om met een zekerheid van 90% de risico s af te kunnen dekken) bedraagt 16,5 miljoen. De weerstandsratio is daarmee 1,86 en ruim voldoende. Samenwerking: Vanuit het principe van zelfbewustzijn en eigen kracht blijft Veenendaal een betrouwbare partner in de regio. Als het gaat om regionale samenwerking hanteert de gemeente een netwerkbenadering en richt zich in de eerste plaats op Rhenen en Renswoude. Veenendaal heeft een scharnierfunctie in de regio en van daaruit bekijken ze, afhankelijk van het beleidsterrein of vraagstuk, met welke gemeenten het beste kan worden samengewerkt. Vanuit die netwerkbenadering zet Veenendaal zich daarnaast ook in voor samenwerking in de Regio FoodValley en in de provincie Utrecht. Strategie en Leiderschap: In samenspraak met het college werken directie en management aan een verdere versterking van de open, oplossingsgerichte, en transparante houding van de organisatie, passend bij de bestuurlijke werkwijze. De medewerkers staan midden in de veranderende maatschappij en maken gebruik van de daarin aanwezige kennis en ervaring. Als netwerkorganisatie faciliteert en speelt Veenendaal creatief in op nieuwe ontwikkelingen. In de gemeente Veenendaal heeft de inwoner een centrale plaats. Het gemeentebestuur kent de inwoners, ondernemers en organisaties en weet wat er speelt. Veenendaal vormt een netwerksamenleving, waarvan het gemeentebestuur een onderdeel is. Het gemeentebestuur gaat actief in gesprek met de samenleving, staat open voor gevoelens en luistert naar argumenten. Gelijkwaardigheid in relaties met respect voor ieders rol en verantwoordelijkheid zorgt voor verdraagzaamheid. Het college is zichtbaar, geeft duidelijk richting, inspireert met voorbeeldgedrag en zorgt voor verbinding. De collegeleden inspireren door zichzelf te zijn. Ze stellen zich kwetsbaar, transparant en bescheiden op. Dit leidt tot een bestuurscultuur die gericht is op: binding van inwoners, ondernemers en organisaties; externe oriëntatie; creëren van vertrouwen, openheid, tolerantie en creativiteit; oplossingen vanuit een visie op de toekomst die ambitieus, maar ook realistisch is. Er is in het college sprake van collegiaal bestuur met ruimte voor het innemen van minderheidsstandpunten. Interactie met de samenleving: In het raadsprogramma staat dat de gemeenteraad het primaat heeft en de kaders op hoofdlijnen vaststelt. Het college hanteert een bestuursstijl waarbij voldoende ruimte is voor inbreng, wijziging, verbetering of co-creatie van de gemeenteraad, de inwoners, de ondernemers, de organisaties en andere partners. Samen zoeken ze naar de beste oplossingen. De wijze van communiceren is open en transparant, proactief en betrouwbaar en met inzet van de moderne media. Bezuinigingen: Om de financiën van de gemeente gezond te houden heeft twee keer een brede heroverweging plaats gevonden. Tezamen hebben deze heroverwegingen geleid tot een totaalbedrag aan structurele bezuinigingen van afgerond 14 miljoen per jaar. In de begroting is er van uitgegaan dat alle bezuinigingsmaatregelen conform de genomen besluiten worden gerealiseerd. Een tweetal posten is hiervan uitgezonderd, namelijk de verlaging van de bijdrage aan FoodValley (voorstel Programmabegroting: terugdraaien bezuiniging bijdrage van ) en het beëindigen van de subsidie aan de Stichting Slachtofferhulp. De schuldpositie van Veenendaal per inwoner bedraagt 2.097,. Het voordelige effect van het Gemeentefonds komt voor Veenendaal via een overgangstermijn van twee jaar in de algemene uitkering tot uitdrukking. In de begroting is hiermee rekening gehouden. Het Rijk voegt voor het sociale domein financiële middelen aan de algemene uitkering uit het gemeentefonds toe van ongeveer 35 miljoen voor de uitvoering van de Jeugdwet ( 16,8 miljoen), de nieuwe Wmo ( 9 miljoen) en de Participatiewet ( 9,5 miljoen). Krimp: Er is in de gemeente Veenendaal sprake van een negatief migratiesaldo. De gemeente heeft wel te maken met een natuurlijke bevolkingsaanwas. Richting 2040 zal het inwonersaantal van Veenendaal licht stijgen (tussen 0% en 5%; prognose PBL). Grondproblematiek: De mate van activiteit (rol) bepaalt Veenendaal per grondcomplex. De achterliggende reden is dat de aard van complexen erg kan verschillen. Dat heeft gevolgen voor de bij ieder complex passende mate van activiteit. Waar mogelijk probeert Veenendaal zelf grondposities te verwerven. Anders gezegd, als de mogelijkheden het toelaten, heeft de gemeente de intentie om zo actief mogelijk te zijn. Eind 2012 is een samenwerkingsovereenkomst gesloten met de provincie Utrecht over het gezamenlijk optrekken in het stimuleren van de woningbouw in drie belangrijke gebiedsontwikkelingen binnen de gemeente Veenendaal: Brouwerspoort, Stationskwartier en Veenendaal-oost. Per jaar wordt een agenda opgesteld met concrete maatregelen. Het totale voorziene tekort voor de grex bedraagt circa 22 miljoen, waarbij Brouwerspoort het grootste risico vormt ( 19,8 miljoen negatief).

7 Samenwerking 4 O s: In Veenendaal zijn bedrijven gevestigd. Handel en Zakelijke dienstverlening vormen de grootste sectoren. Veenendaal is samen met de binnenstadondernemers actief op het gebied van Het Nieuwe Winkelen. Ondernemend Veenendaal is het lokale samenwerkingsverband/netwerk van ondernemers in Veenendaal, waarin naast de gemeente diverse ondernemersverengingen en bedrijvenkringen participeren. Veenendaal wil de burger ook vooraf actief betrekken bij de verdere verbetering van de gemeentelijke dienstverlening in de komende jaren. Hiervoor maakt de gemeente gebruik van het digitale Burgerpanel Veenendaal. Er is ook een Wmo-forum actief. Het Wmo-forum Veenendaal bestaat uit vertegenwoordigers van 14 verschillende cliëntenorganisaties. De leden van het Wmo-forum vertegenwoordigen elk een cluster/doelgroep zoals ggz, jongeren, ouderen en mensen met een verstandelijke beperking. Het forum komt acht keer per jaar bijeen, waarvan vier keer in aanwezigheid van de wethouder tijdens een zogenaamde overlegvergadering. Decentralisaties sociaal domein: De gemeente heeft de veranderingen in het sociale domein aangegrepen om de ondersteuning aan inwoners anders inrichten en efficiënter organiseren: het Model Veenendaal. Jeugdzorg: In Veenendaal vervult het Centrum voor jeugd en gezin (CJG) een belangrijke rol in de Jeugdzorg. Veenendaal werkt voor de Jeugdzorg samen met gemeenten in de regio FoodValley (Barneveld, Ede, Nijkerk, Renswoude, Rhenen, Scherpenzeel, Veenendaal en Wageningen). AWBZ/Wmo: Met de gemeente Rhenen is gesproken over een mogelijke gezamenlijke Wmo inkoop. Rhenen heeft aangegeven hier waarschijnlijk zelfstandig een traject in te willen volgen. Wel is op ambtelijk niveau afgesproken dat ze elkaar informeren over de voorgestelde bestekeisen en wensen. De gemeente Renswoude heeft aangegeven dat zij graag zien dat Veenendaal het inkooptraject ook voor Renswoude doorloopt. Daarover is overleg gevoerd. Het Wmo-beleidskader is verlengd t/m Gemeente Veenendaal valt onder centrumgemeente Amersfoort voor de maatschappelijke opvang van dak- en thuislozen en onderdelen van het OGGz- en verslavingszorgbeleid. Centrumgemeente Amersfoort ontvangt daarom rijksmiddelen voor mensen uit Veenendaal. De gemeente Veenendaal zorgt voor overleg met Amersfoort over de inzet van deze middelen. Participatiewet: Veenendaal heeft de beleidsnota SAMENwerken (mede)opgesteld. Deze titel raakt de kern van de verandering: SAMENwerken met werkgevers, met partners in het sociaal domein, met Rhenen en Renswoude, de Foodvalley arbeidsmarktregio, IW4 en binnen de gemeente met betrokken afdelingen. Het Regionaal Werk Bedrijf, waarin regiogemeenten, werkgevers, werknemersorganisaties UWV samenwerken, speelt een belangrijke rol in het vormgeven van instrumentarium dat werkgevers ondersteunt. Het scenario samenwerking/samengaan daarbij een serieuze optie die in 2015 verder met het sociaal werkvoorzieningsbedrijf Permar zal worden uitgewerkt. Passend onderwijs: Met de samenwerkingsverbanden is in een intentieverklaring vastgelegd dat minimaal eenmaal per jaar een bestuurlijk overleg over de voortgang van de samenwerking op het terrein van Passend Onderwijs en Zorg voor Jeugd plaatsvindt. Voor Veenendaal is van belang dat er voldoende afstemming is met de jeugdzorg is. Daarnaast willen ze de efficiënte inzet van gemeentelijke middelen bewaken (onderwijshuisvesting, leerlingenvervoer). Waar mogelijk wordt regionaal in FoodValley verband opgetrokken. Operationele samenwerking: ACV is een overheids-nv van de gemeenten Ede, Wageningen, Renkum en Veenendaal en is gevestigd in Ede. ACV zorgt voor de afvalinzameling en een aantal stadsreinigingstaken (vegen, kolkenzuigen en gladheidbestrijding). Veenendaal is deelnemer aan de gemeenschappelijke regeling FoodValley. Binnen de provincie Utrecht werkt Veenendaal o.a. samen binnen de Veiligheidsregio Utrecht, het Instituut voor Sociale Werkvoorziening Zuid-Oost Utrecht, GGD Midden Nederland en Omgevingsdienst Regio Utrecht.

8 Kansen- en ontwikkelanalyse Op 28 oktober 2014 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland gesproken met het college van B&W en de gemeentesecretaris. De adviescommissie heeft gesproken met vertegenwoordigers die zich zeer bewust zijn van de eisen die de huidige tijd aan gemeenten stelt en wat dat betekent voor Veenendaal in relatie tot de Gelderse gemeenten en dan met name in de Food Valley. In het gesprek is met name veel aandacht besteed aan de rol in de Food Valley en de directe samenwerking met de buurgemeenten Rhenen en Renswoude. De adviescommissie constateert dat de gemeente Veenendaal zeer bewust op zoek is naar de betekenis van de verschillende gemeenten in de Food Valley. Onderstaand geven wij naar aanleiding van dit gesprek aan waarin naar onze mening kansen liggen alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen/moeten worden. Algemeen beeld Veenendaal is een van de acht Food Valley-gemeenten. Samen met de twee andere Utrechtse Food Valley-gemeenten worden lijnen uitgezet, zodat zij in Food Valley-verband één geluid laten horen. Er is een verschil tussen de Food Valley als regio en als het cluster van gemeenten met een gezamenlijk aandachtsveld. Veenendaal is een Utrechtse gemeente die een scharnier vormt tussen de Food Valley en de provincie Utrecht. Focus in de Food Valley: detailhandel en ICT De gemeente Veenendaal is een voorstander van het tonen van de sterke kanten per gemeente op zodanige wijze dat de gemeenten binnen de Food Valley aanvullend zijn. Per casus is een van de vijf grotere gemeente binnen de Food Valley trekker in de netwerksamenwerking. De gemeente Veenendaal heeft een winkelapparaat dat is toegerust op een inwoneraantal dat tweemaal dat van Veenendaal bedraagt. De winkels oefenen aantrekkingskracht uit op burgers in de wijde omtrek; misschien wel vooral vanwege de concentratie van winkels in een klein gebied. Ook kent Veenendaal een focus op ICT. Dit is historisch zo gegroeid. Inmiddels zijn er veel ICT-bedrijven gevestigd die voor een aanzienlijke werkgelegenheid zorgen. De strategische agenda van de Food Valley is bepalend voor de strategische hoofdlijnen. Echter, voor de gemeenteraad van Veenendaal is het lastig om zich hierin te mengen. Samenwerking op nieuwe onderwerpen verloopt in de regel soepeler dan samenwerking op bestaande onderwerpen; vanwege hun historie, eerdere afspraken, gewoonten en gebruiken. Verbreden van de Food Valley met de 3O s Momenteel zijn het vooral de publieke partijen die initiatiefnemer zijn binnen de Food Valley. Veenendaal ziet het als wenselijk dat de zogenoemde 3O s meer van betekenis zijn in de samenwerking. De Universiteit Wageningen is de spil van het samenwerkingsverband: de wervende motor. Veenendaal profiteert van de kennis en innovatiepotentie van deze instelling en van de aanzuigende werking van de universiteit op bedrijven. 7

9 Samenwerking in de Food Valley sturing door twee provincies De gemeente Veenendaal is een Utrechtse gemeente die zich laat zien in en ook aandacht verwerft van het eigen provinciaal bestuur van Utrecht. Dit is te danken aan de profilering van haar sterke punten in (en samen met de overige (grotere) gemeenten in) de Food Valley. Veenendaal vervult in de regio een scharnierfunctie. De gemeente Veenendaal ziet het als wenselijk dat beide provinciale besturen aan weerszijden van de provinciegrens op dezelfde wijze ruimte geven aan de gemeenten in de Food Valley. Hiertoe is het gewenst dat de beleidskaders van beide provincies ten aanzien van de Food Valley beter op elkaar worden afgestemd. Dat vraagt om een goede wisselwerking tussen beide provincies en het vraagt ook iets van beide provinciale besturen. Veenendaal heeft begrip voor de verschillende bestuursculturen van de provincies Utrecht en Gelderland. Provincie Utrecht stuurt vooral op inhoud en co-creatie; de provincie Gelderland stuurt op financiële middelen. Door de successen van Veenendaal in Food Valley-verband ziet de provincie Utrecht op velerlei terreinen de betekenis van deze regionale samenwerking. Zelfstandig voortbestaan en samenwerkingsverbanden met Rhenen en Renswoude De gemeente Veenendaal kiest voor een zelfstandig voortbestaan en staat open voor een intensievere samenwerking met beide buurgemeenten Rhenen en Renswoude als die gemeenten, of één daarvan, daarvoor opteren. Veenendaal werkt momenteel samen met Renswoude en Rhenen door deze gemeenten te ondersteunen. Dit gebeurt bijvoorbeeld in het kader van de sociale diensten en door de Veenendaalse verordening ten aanzien van werk en inkomen als model beschikbaar te stellen aan deze gemeenten. Daarnaast levert Veenendaal haar diensten aan deze gemeenten op ICT-gebied. Ook vindt er uitleen van medewerkers plaats tussen de gemeentelijke organisaties. Veenendaal maakt deel uit van vele samenwerkingsverbanden, vooral op operationele schaal. De gemeente kiest hierbij dossiergericht voor een goede samenwerking met een of meer partijen. Voor een deel zijn de samenwerkingsverbanden door de provincie bepaald. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Charlotte Nauta 8

10 Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland