Ondervoeding bij COPD

Transcriptie

1 Ondervoeding bij COPD Anke Kalisvaart voor Paula van Melick Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren

2 Agenda Prevalentie Criteria van ondervoeding bij COPD Definities van lichaamssamenstelling Oorzaken Voedingsgerelateerde symptomen Gevolgen Behandeling Doel Dieetkenmerken Conclusies

3 Prevalentie 26% 9% 55% 10% Normaal gewicht, normale VVM Normaal gewicht, lage VVM Ondergewicht, normale VVM Ondergewicht, lage VVM Schols et al., Am Rev Respir Dis 1993

4 Criteria van ondervoeding bij COPD Ondergewicht BMI < 21 Ongewenst gewichtsverlies 5% of 3 kg in 1 maand of 10% of 6 kg in half jaar Lage vetvrije massa VVM-index < 15 bij vrouwen of VVM-index < bij mannen SNAQ score van 3 of meer MUST score van 2 of meer Een normaal gewicht zegt dus niet alles!

5 Definities van lichaamssamenstelling Normal Cachexia Normal BMI Normal FFMI Low BMI Low FFMI Underweight Sarcopenia Low BMI Normal BMI Normal FFMI Definities van lichaamssamenstelling Low FFMI Obesity High BMI Normal FFMI Schols et al., Int J Cardiol 2002

6 Oorzaken Verlaagde inname Verhoogde behoefte

7 Oorzaken Verminderde energie inname Anorexie (verminderde eetlust) Vermoeidheid Kortademigheid (vooral s morgens) Desaturatie tijdens (warme) maaltijd Ontstekingsactiviteit Angst, depressie Verminderde lichamelijke activiteit Regelmatig maaltijden bereiden onmogelijk door klachten/sociale isolatie

8 Voedselgerelateerde symptomen bij patiënten met COPD Sleeplessness Swallowing problems Shewing problems Reflux Constipation Nausea Vomiting Diarrhoea Flatulation Bloated feeling Dry mouth Nervous Anxiety to eat Fatigue during eating Dyspnea during eating Early satiety n= % men Meest voorkomende klachten bij zowel mannen als vrouwen: droge mond en snelle verzadiging. Verdonschot, poster ERS 2010

9 Voedselgerelateerde symptomen bij patiënten met COPD Sleeplessness Swallowing problems Shewing problems Reflux Constipation Nausea Vomiting Diarrhoea Flatulation Bloated feeling Dry mouth Nervous Anxiety to eat Fatigue during eating Dyspnea during eating Early satiety Yes Sometimes % women Vrouwen rapporteren meer klachten dan mannen. Hoe meer symptomen, hoe slechter de eetlust. Verdonschot, poster ERS 2010

10 Oorzaken Verhoogde behoefte Bij 25% van de COPD-patiënten is rustmetabolisme verhoogd (met 10-20%, bij exacerbatie tot 35%) Beta2 sympathicomimetica en xanthine derivaten geven dosisafhankelijke stofwisselingsstimulerend effect Cytokines bij ontstekingsactiviteit Hoger energieverbruik bij activiteit én rust (verminderde mechanische efficiëntie van de spierstofwisseling).

11 Gevolgen Afname spierkracht (ademhaling + perifeer) Afname inspanningstolerantie Toename invaliditeitsbeleving Afname kwaliteit van leven (Mostert e.a. 2000) Toename kans op complicaties Licht verhoogd risico overlijden (Schols e.a. 1998) Verhoogde kans op een verminderde respons op acute medische interventies

12 Gevolgen Eiwitbalans verminderde aanmaak door: lage eiwitinname inactiviteit te weinig mannelijke geslachtshormonen (testosteron) hypoxemie ontstekingsactiviteit verhoogde afbraak door: recent gewichtsverlies/spiermassaverlies mogelijk samenhangend met ontstekingsactiviteit negatief effect van corticosteroiden op stikstofbalans (eiwitbalans)

13 Gevolgen Lage BMI bij ernstig COPD (en zuurstofgebruik) mortaliteit Chailleux S et al, Chest 2003

14 Gevolgen Lage FFMI lage VVMI heeft lagere overleving Schols et al. AJCN 2005

15 Gevolgen Franssen et al., Chest 2004 Engelen et al., Am J Clin Nutr 2000

16 Gevolgen Mostert et al., Respir Med 2000

17 Gevolgen DXA-scan 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% Normal BMD Osteopenia Osteoporosis 30% 20% 10% 0% GOLD I GOLD II GOLD III GOLD IV Graat-Verboom et al., Respir Med 2009

18 Behandeling Doel Doel Herstel van de energiebalans (voorkomen van (verder) gewichtsverlies). Optimale stimulering van de eiwitsynthese c.q. repletie van de eiwitvoorraad (herstel spiermassa (i.c.m. training) verhogen weerstand)

19 Behandeling Dieetkenmerken Energie- en eiwitbehoefte thuissituatie/revalidatie Energie: % van het rustmetabolisme Eiwit: 1,5 gram/ kg lichaamsgewicht Energie- en eiwitbehoefte tijdens exacerbatie (zkh) Energie: 150% van het rustmetabolisme Eiwit: 1,5-1,7 gram/ kg lichaamsgewicht

20 Behandeling Dieetkenmerken mg calcium mcg vitamine D Vitamine D Bij COPD: 58% vitamine D deficiëntie daarvan 45% osteoporose bij goede vitamine D status 30% osteoporose verband tussen vitamine D status en botdichtheid verband vitamine D en spierkracht nog onduidelijk Hopkinson, Am J Clin Nutr,2008 Romme, Annuals of Medicine,2012 Lehouck, Ann of Int Med 2012 positief verband tussen vitamine D status en 6-minutenlooptest geen vermindering van exacerbaties bij suppletie van vitamine D

21 Behandeling Dieetkenmerken Omega-3 vetzuren (EPA, DHA, ALA) verminderen inflammatoire reactie bij patiënten met copd vergroten vermogen oxidatief te verbranden hoeveelheid in studies zeer divers nog onvoldoende bewijs voor aanbeveling RGV (450 mg/dag) Antioxidanten beschermende werking bij oxidatieve stress nog onvoldoende bewijs voor aanbeveling Geconserveerde vleeswaren mogelijk rol bij ontstaan en progressie van COPD (aantal exacerbaties)

22 Conclusie Ondervoeding is veel voorkomend probleem bij COPD Lichaamsgewicht alleen zegt niet voldoende. Het meten van de vetvrije massa is nodig voor het bepalen van de voedingstoestand. Hoeveelheid energie die ondervoede COPD-patiënten nodig hebben is hoog! Let op calcium en vitamine D in verband met veelvuldig voorkomen van osteoporose bij COPD