Voeding en leefstijl bij ouderen

Transcriptie

1 Voeding en leefstijl bij ouderen Congres Voeding en Leefstijl 19 november 2016, Nick Wezenbeek & Ellen van Dongen

2 VRAAG 1 Nederland telt momenteel ongeveer ers. Hoeveel zullen dat er naar verwachting zijn in 2050? A. 1 miljoen B. 1.5 miljoen C. 2 miljoen D. 3 miljoen 2

3 Vergrijzing 3

4 Wie is de oudere? Hoeveel ouderen zien jullie? Wat voor oefeningen doen jullie met ouderen? 4

5 Maatschappelijke gevolgen vergrijzing Afname lichamelijke activiteit Verandering in voedingsinname Catabole crises (ziekte) Risico op vallen Opname in verpleeghuis Eenzaamheid Kwaliteit van leven Anabole resistentie Afname spiermassa en spierkracht 5

6 Sarcopenie en zorgkosten Extra kosten gezondheidszorg: ± p.p. per jaar Kwaliteit van leven Maatschappelijk belang: Preventie van sarcopenie Mijnarends et al

7 Sarcopenie en lichaamssamenstelling Short and Nair,

8 Sarcopenie en spiersamenstelling Exercise Sport Sc Reviews, 2013

9 VRAAG 2 Welke type spiervezels nemen gemiddeld het meest in omvang af bij het ouder worden? A. Type I spiervezels B. Type II spiervezels C. Type I en type II spiervezels nemen beiden evenveel in omvang af D. Type I en type II spiervezels nemen niet in omvang af 9

10 Sarcopenie en spiervezels Myofiber CSA (um 2 ) * Type I Type II Younger (23 yr) Older (67 yr) Bamman 2001

11 VRAAG 3 Hoeveel procent neemt de spierkracht gemiddeld af per jaar als je 75 jaar bent? A. 0,5-1 % per jaar B % per jaar C % per jaar D. 4 6 % per jaar 11

12 Sarcopenie en spierkracht Adapted from Lindle et al, JAP 1979

13 Short Physical Performance Battery (SPPB) Balans (4p) Lopen (4p) 5x opstaan uit stoel (4p) Guralnik, : low 7-9: intermediate high performance

14 Afname in functioneren Guralnik et al, J Gerontology,

15 Sarcopenie en de spierstofwisseling Afbraak (Breakdown) Opbouw (Synthesis)

16 Anabole resistentie: eiwit Muscle protein synthesis Anabolic resistance Muscle protein breakdown Young response Old response Dietary protein Burd et al., Ex Sport Sc Rev 2013

17 Anabole resistentie: krachttraining Kumar et al,

18 Sarcopenie: een vicieuze cirkel Verlies van spiermassa Verlies van spierkracht Afname lichamelijke activiteit Hoger valrisico Verlies van autonomie Afhankelijkheid 18

19 Essentieel Behoud van functionaliteit vraagt om behoud van spiermassa en spierkracht! Spiermassa Functionaliteit Spierkracht

20 Strategieën voor behoud spiermassa en kracht Tieland, JAMDA 2013 Voeding Training Functionaliteit

21 Voeding Schijf van Vijf Eiwitten Vitamine D Voldoende energie _richtlijnen_goede_voeding_2015.pdf 21

22 Schijf van Vijf 22

23 VRAAG 4 Wat is de huidige aanbeveling voor eiwitinname van ouderen volgens de gezondheidsraad? A. 0,6 gram eiwit/kg-lichaamsgewicht per dag B. 0,8 gram eiwit/kg-lichaamsgewicht per dag C. 1,0 gram eiwit/kg-lichaamsgewicht per dag D. 1,2 gram eiwit/kg-lichaamsgewicht per dag 23

24 Aanbevelingen eiwitconsumptie Gezondheidsraad - Eiwit aanbeveling > 65 jaar: 0.8 gram/kg-lichaamsgewicht/dag Is dat voldoende voor ouderen? 24

25 Eiwit inname en vetvrije massa (LBM) 0.7 g/kg 1.1 g/kg Houston et al; Am J Clin Nutr 2008

26 Eiwit aanbeveling; > 65 jaar Huidige aanbeveling NL 0.8 g/kg lichaamsgewicht EUGMS, ESPEN Gezonde ouderen g/kg lichaamsgewicht Ondervoeding of (risico op) ziekte g/kg lichaamsgewicht Uitgezonderd ernstige nierziekte Protein summit 2.0 (2013) g per maaltijd 26

27 VRAAG 5 Hoeveel gram eiwit eten zelfstandig wonende senioren gemiddeld bij het ontbijt? A. 5 gram eiwit B. 9 gram eiwit C. 12 gram eiwit D. 15 gram eiwit 27

28 VRAAG 6 Hoeveel gram eiwit eten zelfstandig wonende senioren gemiddeld bij de lunch? A. 9 gram eiwit B. 14 gram eiwit C. 18 gram eiwit D. 22 gram eiwit 28

29 VRAAG 7 Hoeveel gram eiwit eten zelfstandig wonende senioren gemiddeld bij het diner? A. 15 gram eiwit B. 20 gram eiwit C. 25 gram eiwit D. 30 gram eiwit 29

30 Eiwit inname Nederlandse ouderen 15 gram eiwit Tieland et al., 2011

31 VRAAG 8 Uit welke voedselgroep halen 70-plussers volgens de VCP het grootste deel van hun eiwitten? A. Zuivelproducten B. Graan/Graanproducten C. Peulvruchten D. Vlees/vleesproducten 31

32 Hoeveel eiwit eten senioren? Voedsel Consumptie Peiling (VCP) 70-plussers: Vrouwen & mannen: 1.0 g/kg-bw/dag (ofwel 70 en 83 gram per dag) Met name uit dierlijke bronnen Belangrijkste voedselgroepen: Vlees/vleesproducten (28%) Zuivelproducten (25%) Graan/graanproducten (20%) RIVM

33 Eiwitten tijdens het slapen Eiwitmetabolisme efficiënt s nachts? Weinig bekend over absorptie eiwitten s nachts Maastricht Oudere mannen (74 jr) 02:00u s nachts: 40g eiwit/placebo Groen et al.,

34 Eiwitten tijdens het slapen Positieve netto eiwitbalans Groen et al.,

35 VRAAG 9 Wat is het huidige advies voor vitamine D bij ouderen (>70 jaar) A. Geen suppletie B. 20 microgram/dag bij mensen met een donkere huid C. 20 microgram/dag D. 30 microgram/dag 35

36 Vitamine D Aanbeveling gezondheidsraad/iom boven 70 jaar: Suppletie 20 microgram/dag VCP : 25% vrouwen 20% mannen Suppletieadvies voor botgezondheid Onduidelijkheid over verband met nietbotgerelateerde uitkomsten (bijv. Spier) Deficiëntie voorkomen = belangrijk Let op: teveel is schadelijk! 36

37 Oorzaken van mindere voedingsstatus bij ouderen Verlies van eetlust door: Afname smaak en reuk Toename in verzadigingssignalen Ziekte / Medicijnen Problemen met kauwen/slikken Functionele problemen Sociale isolatie Psychologische problemen 37

38 VRAAG 10 Bij welke BMI wordt bij ouderen van ondergewicht gesproken? A. 17 kg/m 2 B kg/m 2 C. 20 kg/m 2 D. 22 kg/m 2 38

39 (risico op) ondervoeding Risico op ondervoeding Onbedoeld gewichtsverlies 3 tot 6 kilo in het afgelopen half jaar 3 dagen (vrijwel) niet gegeten 1 week minder dan normaal gegeten Ondervoeding 3 kilo of meer onbedoeld gewichtsverlies in de laatste maand 6 kilo of meer onbedoeld gewichtsverlies in het afgelopen half jaar Ondergewicht (BMI < ) 39

40 Consequenties ondervoeding Langzamer herstel na een operatie of ziekte Vertraagde wondgenezing Verminderde werking van het afweersysteem Verminderde spiermassa Verminderde hart- en longcapaciteit Lagere kwaliteit van leven Verhoogde kans op overlijden 40

41 Belangrijk Ouderen hebben zelf niet door dat ze ondervoed zijn Diëtisten vaak te laat ingeschakeld Indien (risico op) ondervoeding: Doorverwijzen naar huisarts en/ of diëtist! Voldoende inname energie Voldoende inname van eiwit Bewegen voor behoud spiermassa Meer informatie: 41

42 Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) 55-plussers: Minstens 30 min/dag matig intensieve inspanning 5 dagen per week 3 MET 10 minuten achter elkaar Minstens twee keer per week krachtoefeningen (= krachtnorm) Inactiviteit: Op geen enkele dag 30 min matig intensieve inspanning Kenniscentrum Sport

43 VRAAG 11 Hoeveel procent van de 65 tot 75 jarigen voldeed in 2013 aan de beweegnorm? A. 30 % B. 45 % C. 58 % D. 71 % 43

44 VRAAG 12 Hoeveel procent van de 75-plussers voldeed in 2013 aan de beweegnorm? A. 15 % B. 24 % C. 38 % D. 49 % 44

45 Ideale sportweek senioren Minstens 5 dagen 30 minuten matig intensief bewegen Minstens tweemaal per week krachtoefeningen Zorgen voor voldoende herstel Balans belasting/ belastbaarheid Max 45 min (opbouw naar: 65 75% 1RM) Aandacht voor veiligheid / klachten / comorbiditeiten (eventueel fysiotherapeut raadplegen) Indien mogelijk: eiwitten ná de training, maar ook verdeeld over de dag (eventueel voor het slapen) 45

46 Samenvattend Spiermassa is een plastisch orgaan Krachttraining stimuleert spiereiwit opbouw & afbraak Eiwitten zijn noodzakelijk voor een positieve spiereiwitbalans Anabole resistentie bij lage eiwit-inname Bij ouderen: lage eiwitinname bij ontbijt en lunch 46

47 Onderzoek naar Voeding & bewegen bij ouderen 47

48 Krachttraining + Eiwit studie 48

49 ProMuscle: Krachttraining + eiwit studie 62 (pre-) fragiele ouderen 24 weken gram eiwit eiwit Tieland et al., 2011

50 Uitkomstmaten Spiermassa: DXA scan Spierkracht: 1-RM leg press & leg extension Lichamelijk funtioneren: SPPB 50

51 Resultaat: sterke respons Spierkracht: +40% Lichamelijk functioneren (SPPB) +20% (Balanstest, Looptest, Sta-op test) 51

52 Change in lean body mass (kg) Resultaat: Eiwit noodzakelijk Placebo Alleen training Protein Training + Eiwit Time (wks) Relatief grote effecten in een kort tijdsbestek! 52

53 Ervaringen van de pilotstudie Ervaringen van deelnemers!

54 Maar Wat gebeurt er daarna? Zelfstandig voortzetten? Effecten gaan verloren? Verre van de dagelijkse praktijk Voor een duurzaam programma is samenwerking met de praktijk noodzakelijk! 54

55 ProMuscle in de Praktijk:

56 ProMuscle in de Praktijk: thuiswonende (pre-)fragiele/ kwetsbare senioren (65+) 5 locaties 36 weken 56

57 ProMuscle in de Praktijk: gram eiwit

58 Uitstroomperiode: Inzet op duurzame verandering 12 weken Krachttraining bij lokale faciliteiten Workshops voeding en bewegen

59 Verder onderzoek nodig Timing van eiwitten Hoeveelheid eiwitten voor optimale spiereiwit-respons Belastbaarheid ouderen Praktijkonderzoek Duurzaam gedragsbehoud Kosten/ baten Effecten Uitvoerbaar 59

60 Take home messages 1 Eiwit inname tijdens ontbijt en lunch laag bij NL senioren Verhogen van de eiwitinname tijdens het ontbijt en de lunch leidt tot verbeterd functioneren, maar niet tot meer spierkracht of spierfunctie in fragiele ouderen Aanbeveling hoeveelheid eiwit (EUGMS, ESPEN): Gezonde ouderen g/kg lichaamsgewicht Ondervoeding of (risico op) ziekte g/kg lichaamsgewicht Aanbeveling verdeling eiwit g per hoofdmaaltijd Let op nierfunctie 60

61 Take home messages 2 Progressieve krachttraining leidt tot verbeterd lichamelijk functioneren en verhoogde spierkracht in fragiele ouderen Voor het aanzetten van spiermassa na het volgen van het ProMuscle programma, is extra eiwit noodzakelijk voor fragiele ouderen Sarcopenie kan deels voorkomen worden door leefstijl aanpassingen Voor duurzame preventie is samenwerking tussen professionals en lokale partijen noodzakelijk 61

62 Take home messages 3 Bewegen Indien mogelijk: krachtoefeningen Op eigen niveau Sociaal aspect = stok achter de deur Combinatie belangrijk! Voeding Aansluiten bij gewoonten Voldoende eiwitten Hoeveelheid vergroten niet altijd wenselijk Vitamine D suppletie > 70 jr Indien nodig: Diëtist betrekken! (ondervoeding) 62

63 Dank voor uw aandacht! ProMuscle o.l.v: Prof. Lisette de Groot Wageningen University & research 63