If you want anything said, ask a man. If you want anything done, ask a woman. De rol van gender bij ontwikkeling.

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "If you want anything said, ask a man. If you want anything done, ask a woman. De rol van gender bij ontwikkeling."

Sebastiaan de Smet
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 If you want anything said, ask a man. If you want anything done, ask a woman. De rol van gender bij ontwikkeling. PJM van Wijngaarden- Cremers SCOS ( Specialistisch Centrum Ontwikkelings Stoornissen) Dimence

2 Inhoud Inleiding ontwikkeling van psychopathologie Rol van gender ADHD en ASS Conclusies Aanbevelingen

3 Ontwikkeling een interactief proces

4 Genetica Genetische transmissie niet Mendeliaans (ASD,ADHD, bipolaire stoornis, depressie, en schizofrenie zelfde genetische oorzaak ) Studies monozygotische tweelingen : Concordantie hart en vaatziekten, psoriasis, diabetes, en psychiatrische stoornissen (autisme, schizofrenie, bipolaire stoornissen ) nooit 100% (Gray et al. 2007) Concordantie varieert van 30-40% tot 90% bij autisme (Rutter 2000, Ronald & Hoekstra 2011) Kendler (2010) and Dick (Dick et al. 2010): genen meer verantwoordelijk voor het overdragen van een kwetsbaarheid i.p.v. een specifieke ziekte of stoornis.

5 Epigenetica de leer van de veranderingen in genexpressie veroorzaakt door andere mechanismen dan de gegeven DNA sequentie Externe factoren veranderingen in genetische transmissie in utero virale infecties (bv rubella)(carter 2009) Toxische stoffen ( Paintner et al. 2012) Medicatie (thalidomide) (Stephens et al. 2000) Beperkt tot het individu overerfbaar Spontane mutatie (Huguet et al. 2013)

6 Epigenetica Wat is de rol van deze (epi)genetische mechanismen bij het ontwikkelen van psychopathologie? Genen beïnvloeden de ontwikkeling van het brein cel migraties tijdens embryogenesis (Meyer 2007). Mutaties neurale malformaties. synaptogenesis (Duman 2012). - vormen functonele netwerken - Versterkt door ervaring - Tijdens 2e levensjaar en adolescentie : apoptosis - Optimale adaptatie Genen kunnen aan en uit gezet worden - melatonine productie afhankelijk bloodstelling zonlicht (Holliday 1989) - Life events of ervaringen blijvende veranderingen Pesten beïnvloed configuratie van serotonine-transporter gen veranderingen cortisol-response bij stress(ouellet-morin et al. 2013).

7 Brein (functionele netwerken, connectiviteit en neurotransmissie) Structurele afwijkingen - meestal genetisch en/of prenataal ontstaan - trauma, destructie of nieuwvormingen postnatale afwijkingen Functionele afwijkingen interactie met omgeving Deviante patronen van connectiviteit Autisme intense local connectiviteit versus globale connectiviteit normale populatie (Just 2007)

8 Brein (functionele netwerken, connectiviteit en neurotransmissie) Torsten Wiesel : Normaal aangelegd brein alleen functoneren bij voldoende stimulatie Hubel & Wiesel 2012: - brein ontwikkelt zich in wisselwerking omgeving - neurale circuits versterkt door pos. beloning en afgezwakt door neg. ervaringen - sensitieve periode voor optimale stimulatie ( life-long consequences) Caroni et al 2012: Plasticiteit brein alternatieven en second chances kunnen afwijkingen verminderen

9 Brein (functionele netwerken, connectiviteit en neurotransmissie) Afwijkingen niet altijd zelfde uitwerking: Functiestoornis Amygdala - angstoornissen (Etkin 2010) - autisme (Volkmar 2011), - depressie (Hamilton et al 2012), - verslaving (Morikawa et al schizofrenie (Chen 2012) Disfunctionele amygdala geeft verschillende klinische fenotypes

10 Brein (functionele netwerken, connectiviteit en neurotransmissie) Neurotransmitters versterken de connectiviteit van de neurale circuits Consequenties van afwijkende neurotransmitter activiteit hangt van het betreffende neurale netwerk af Langen et al.(2011) : Rol van dopamine en serotonine in drie verschillende feedbackloops onderzocht elk van deze neuronale lussen verband met bepaald afwijkend gedrag

11 Regulatie systemen Cognitive loop limbic loop cortex thalamus pallidum striatum cortex striatum pallidum s. nigra thalamus Marieke Langen et al, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 2010

12 gedrag Regulatie systemen: gedrag sensorimotor loop cognitive loop limbic loop thalamus pallidum striatum cortex Marieke Langen et al, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 2010

13 Endofenotype :Neurocognitief profiel en informatieverwerking Functionele cicuits in het brein reguleren het gedrag. Potentielen van deze netwerken kunnen ingeschat worden aan de hand van neuropsychologische parameters: - IQ en profiel - executive functie - centrale coherence - sociale empathie door theory of mind Significante verschillen verbale IQ en performale IQ leerstoornissen maar ook andere vormen van psychopathologie (Aarnoudsen-Moens et al. 2012). disfunctionele patronen van verstoorde executieve functies (Rommelse e.a. 2008) of van centrale coherentie (Frith 2012) zijn echter niet specifiek is voor een bepaald klinisch beeld - ADHD - ASD - schizofrenie - Depressie een soortgelijk endofenotype bij een gezond functionerende broer of zus uit het zelfde gezin (Rommelse e.a. 2008).

14 Endofenotype :Neurocognitief profiel en informatieverwerking disfunctionele neuropsychologische endofenotypes spelen intermediaire rol tussen genotype en fenotype. Niet exclusief geassocieerd met specifieke klinische beelden.

15 Omgevingsfactoren Invloed vaak onderschat Begint in utero via hechting en opvoeding later uitgebreid naar bredere sociale context (vrienden, school, werk and cultuur) Omgeving beinvloed gedrag door beloning en correctie (Jones et al. 2011) Taal en gedrag wordt gespiegeld, geïmiteerd, geïntegreerd en eigen gemaakt in spel en verbeeldend vermogen (Rizzaloti et al. 2008) Interacties met volwassen en peers : oefenmogelijkheden om een palet van sociale rollen te ontwikkelen reactiepatronen raken verankerd in neurale netwerken en response patronen

16 Samenvattend: Genetische expressie kan zich levenslang onder verschillende omstandigheden wijzigen of zelfs onder invloed van wisselwerking met de omgeving veranderen.

18 invloed van gender? Tav stress Tav opvoeding Tav cultuur/sociaal

19 invloed van gender? Tav stress reactie: reageren (neurobiologisch) heftiger op stress Stress leidt eerder tot psychische aandoening (depressie of angststoornis) gevoelig voor reactie omgeving hierop minder heftigere stressrespons ontwikkelen eerder metabole stoornissen,hart en vaatziekten, infecties minder gevoelig reactie omgeving hierop

20 invloed van gender? Tav opvoeding Andere feedback op gedrag Bv: ADHD druk en bij spelen kapotte knieën etc Tav cultuur/sociaal Bep. Gedrag wordt verschillend bekrachtigd Bv mannen mogen niet huilen Actief gedrag ( op de voorgrond treden )niet geaccepteerd bij vrouwen wel bij mannen Samen : ontwikkeling van ziekte en manier van omgaan hiermee

21 Wat betekent dit voor ADHD/ASS?

22 Evolutie In primitieve samenlevingen : : functioneren van de groep aantrekkelijk: verbinden sterke sociale en communicatieve vaardigheden : voedsel aantrekkelijk: detailgerichte jager niet bemoeit sociale gebeuren

23 Evolutie niet volkomen onderscheiden verdeling volgens de Gauss curve extreem mannelijk denkenden vrouwen die mannelijker denken dan vele mannen

24 Evolutie mannelijke en vrouwelijke eigenschappen onder invloed van chromosomen en hormonen Testosteron ook bij vrouwen transseksuelen : patroon van denken verandert onder invloed toedienen hormonen

25 letten meer op de rest, willen niet buiten de groep vallen, meer internaliseren, meer best doen niet op te vallen. meer externaliseren, ongevoelig voor wat anderen over hem denken.

26 ADHD

27 sekseverschillen vaker ADD Jongens vaker doorverwezen ondanks correctie (CD,ODD,agressie) Hyperactiviteit anders ( kletsen)

28 sekseverschillen Meest gebruikte schalen(b.v. Conners) nadruk op externaliserend gedrag (23 van 59) 7 van 59 betrekking op internaliserende eigenschappen Verschil in opvoeding Willen voldoen aan de norm Comorbiditeit vaak reden voor verwijzing

29 ASS

30 : - vaker verwezen ( extern./agressief gedrag) - sneller afgeleid - bizarre preoccupaties : - passieve persoonlijkheid - vaker bemoederd door - gemotiveerder om te leren - kopieer gedrag - vaker normalere interesses / preoccupatie - meer problemen puberteit - hebben minder ernstige sociale en communicatieve beperkingen Disruptief gedrag gericht op voorwerpen aandacht verzorger

31 ouders, familieleden en zorgverleners beschouwen eigenaardigheden als passend bij gewone vrouwelijke verlegenheid of angst verkeerde interpretatie van de symptomen foutieve verwijzingen en diagnoses. Comorbiditeit vaak reden van verwijzing

32 conclusies Gender speelt een rol : Ontstaan psychopathologie Uiting van psychopathologie Manier van omgaan met psychopathologie

33 Aanbevelingen Voor onderzoek: meer richten op onderliggende factoren (genen en endofenotypes) en de rol van gender Ontwikkelen geschiktere (screenings) instrumenten Voor de klinische praktijk / training / opleiding en gezondheidsbeleid: Persoonsgerichte geneeskunde : - individuele aspecten - geslacht - maatschappelijke context

34 Take home massage Als er in een gezin jongens met een ontwikkelingsstoornis zitten vergeet dan de meisjes niet!

Vergelijkbare documenten

GENDER, COMORBIDITY & AUTISM Inleiding INHOUD Opzet en Bevindingen per onderzoek Algemene Discussie Aanbevelingen Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers Classifications & Gender Patient cohort 2004 Clusters