Vrouwen met ASS, bijzondere vrouwen. Annelies Spek Klinisch psycholoog / senior onderzoeker GGZ Eindhoven

Transcriptie

1 Vrouwen met ASS, bijzondere vrouwen Annelies Spek Klinisch psycholoog / senior onderzoeker GGZ Eindhoven

2 Structuur Inleiding (prevalentie, DSM 5) ASS bij jongens/meisjes ASS bij mannen/vrouwen Levensgebieden Diagnostiek Behandeling

3 Autismespectrumstoornissen Prevalentie 1.16 % (ongeveer gelijk aan schizofrenie) Geen relatie met etniciteit % normaal IQ M:V = 4:1 Hoog functionerend: 6 tot 8 : 1 90 % genetische oorzaak

4 Kader Biologisch Informatie-verwerking hersenen Gedrag Genetisch Testosteron Multi-copy genen Theory of mind Centrale coherentie Executief functioneren DSM-IV Sociaal Communicatie Stereotype pat Diagnose: op basis van gedragskenmerken!

5 DSM 5 criteria ASS Vertraging taalontwikkeling eruit Leeftijd van aanvang eruit Symptomen aanwezig in kindertijd Manifest when social demands exceed limited capacities Over/ondergevoeligheid voor sensorische stimuli

6 DSM V ASS 1. Sociale communicatie Wederkerigheid Non-verbale communicatie Vriendschappen en relaties 2. Moeite met veranderingen en stereotype, repetitieve gedragingen Stereotype spraak, motoriek, gebruik objecten Routines, rituelen, moeite veranderingen Beperkte, stereotype interesses Sensorische onder/overgevoeligheid

7 ASS zijn bij vrouwen anders dan bij mannen

8 ASS bij kinderen Jongens Meer gedragsproblemen Externaliserend Minder emotionele problemen Intensieve bijzondere hobby s Fijne motoriek minder goed Soc en com bijzonder Meisjes Minder gedragsproblemen Internaliserend Meer emotionele problemen Intensieve gewone hobby s (dieren) Betere fijne motoriek Soc en com minder opvallend

9 Sociaal en communicatief Sociaal: Eerder claimend Periodes van terugtrekken Communicatie: Meer praten Meer stereotype Aangeleerd

10 Meisjes met ASS Ouders: Evenveel problemen bij dochters met ASS als bij zoons met ASS Maar: vaak gelabeld als verlegen, timide Leerkrachten: Zien minder problemen bij meisjes met ASS dan bij jongens met ASS Initiatief diagnostiek ASS vaak vanuit school Dus: vaak onderzocht op ASS

11 Maar: Vallen wel op bij andere meisjes Voelen zich vaak anders dan leeftijdsgenoten

12 Meisjes met ASS Eerder geconfronteerd met anders-zijn Vooral door leeftijdsgenoten Sociale codes (delen, kletsen) Proberen te kopiëren Maar aanpassen lukt nooit 100 % Veel schaamte en terugtrekken Trauma s door (subtiel) pesten

13 Ouders: Moeder verbaal meer stimulerend naar dochters dan naar zoons (Page e.a., 2010) Naar zoons meer instructies, naar dochters meer communicatie (Clearfield & Nelson, 2006) Oogcontact: bij geboorte vergelijkbaar Na vier maanden: meisjes meer (Leeb & Resjkind, 2004) Dus: in hoeverre beïnvloedt opvoeding sociale en communicatieve beperkingen? Is dit positief of negatief?

14 Prevalentie 4 x zoveel mannen als vrouwen Hoog functionerend autisme: 8-10 x zoveel mannen als vrouwen Symptomen bij zeer jonge kinderen vergelijkbaar Symptomen bij volwassenen vrouwen milder Vooral bij slimme vrouwen Diagnose vaker gemist? Meer geleerd, daarom geen diagnose?

15 ASS bij vrouwen Gedragskenmerken Sociaal gedrag Veel gecompenseerd / aangeleerd Communicatie Veel aangeleerd Fantasie/voorstellingsvermogen Lukt vaak redelijk tot (overmatig) goed Doorschieten in fantasie

16 Veel moeite met veranderingen Seizoenen, afspraken, weer, dingen in huis..

17 Hoge prikkelgevoeligheid Over algemeen erg sensitief Veel gedragsroutines Dingen op dezelfde manier doen Eten, kleding Erg precies/gedetailleerd In denken en werken

18 Cijfers Vrouwen Mannen Eerder in hulpverlening 94 % 63 % Eerdere DSM diagnose 66 % 33 % Stemmingsstoornis 30 % 14 % Score op AQ > % 33 % (Zeer) veel klachten 95 % 30 %

19 Seksualiteit Vaak belangrijk thema Bijzonder: Voorstellingsvermogen Letterlijk nemen Weinig flexibel Sensorisch overprikkeld

20 Seksuele ontwikkeling 54 vrouwen met ASS Vertraagde puberteit (7.4% ipv 1-3% ) Onregelmatig menstruatie (57 % ipv 35 %) Menstruatie erg vroeg (voor 10 e jaar) of juist laat (na 16 e jaar) Gemiddeld 8 maanden later Jongensachtig meisje (53.7 %)

21 Seksuele gerichtheid Sexuele voorkeur Autisme Controlegroep Mannen 67.9 % % Vrouwen 1.9 % 1-2 % Biseksueel 13.2 % 2-5 % A-seksueel 17 % 1 %

22 Opvallend: 1. Snel overbelast / meer klachten 2. Diagnostiek lastig 1. Wat speelt een rol bij de overbelasting? Gevoel anders te zijn Proberen erbij te horen Meerdere taken

23 Verschillende taken Baan Huishouden Partner Moeder Hobby

24 1. Huishouden Planning Flexibel bij veranderingen Overzicht houden Sociale elementen Multi-tasken Prioriteiten stellen

25 Koken Kiezen van een gerecht Juiste inkopen (ander merk = andere smaak) Op tijd beginnen (wanneer komt wie thuis?) Aardappels EN groente EN vlees Alles tegelijk warm Intussen: Telefoon, kinderen, partner, buurvrouw Partner/kinderen die te laat komen

26 2. Moederschap Kinderen niet voorspelbaar Inschatten Wanneer honger, wanneer moe? Autisme ook voordelen bij moeder-zijn Consequent Eerlijk

27 3. Werk Perfectionisme / detailgerichtheid Moeite sociaal contact Prikkelverwerking / overprikkeling Veranderingen

28 4. Partner Aanvoelen Anticiperen Voor elkaar zorgen Ouder worden..

29 Dus.. Vrouwen meerdere taken Baan, huishouden, partner, kinderen.. Versterkt problemen met Planning Prioriteiten stellen Prikkelverwerking Daardoor eerder overbelast

30 Waarom hebben vrouwen met ASS meer last dan mannen? Proberen aan sociaal beeld te voldoen Lukt vaak niet Daardoor meer klachten Veel verschillende taken Sneller overprikkeld Meer verlies van overzicht

31 Vraag 2: Waarom worden ASS bij vrouwen minder snel herkend?

32 De praktijk.. Vaak andere diagnoses Lange tijd onduidelijk Kort in begeleiding en dan beter

33 Diagnostiek

34 Wat vaak gebeurt: 1. Sociaal en communicatief weinig problemen Wel rigiditeit / moeite met veranderingen Dan diagnose dwangstoornis 2. Wel problemen op sociaal en communicatief gebied Dan diagnose persoonlijkheidsstoornis

35 ASS / persoonlijkheidsstoornis Vrouwen met ASS sociaal gezien anders Gezien als manipulerend Zwart-wit denken Moeite met reguleren emoties Dwingend Borderline persoonlijkheidsstoornis

36 Onderscheid Persoonlijkheidsst. Geen gedragsrituelen Taal niet letterlijk nemen Geen overmatige detailgerichtheid Geen moeite met (praktische) veranderingen Geen overmatig intensieve hobby s Autisme Gedragsrituelen Taal letterlijk nemen Detailgerichtheid Moeite met veranderingen Bijzondere interesses / intensieve hobbies

37 Behandeling / begeleiding Persoonlijkheidsst. Groepsbehandeling Sociaal contact stimuleren Contact: juist aangaan Afstand-nabijheid als thema ASS: Indiv of groep Acceptatie van het sociaal anders-zijn Contact: snel overprikkeld Structuur en overzicht Kwaliteiten ontdekken

38 ASS en as II stoornis bij vrouwen ASS vaak laat onderkend Altijd anders gevoeld Veel conflicten Door concreet taalgebruik en preciesheid Deels niet snappen Deels snel aangevallen, gekwetst Persoonlijkheid vervormd

39 Behandelmethodieken Cognitieve gedragstherapie Gedachten corrigeren Doel: Zelfbeeld meer realistisch Hoge eisen bijstellen (ik moet vrienden) Sociale angst Comorbide dwang (met duidelijke angst)

40 Mindfulness Verschillende meditatie-oefeningen Samen onderzoeken welke passen Kan helpen bij: Stress-reductie Meer contact met grenzen Rust in het hoofd Wel aangepast voor mensen met autisme Laat adem naar beneden gaan, naar je tenen

41 Verdere behandeling/begeleiding: Vrouwengroep Herkenning, specifieke thema s Bemiddeling naar het werk Kwaliteiten en beperkingen benoemen Vermeld IQ! Intimiteit / seksualiteit Uitleg en evenwicht prikkels Eetpatronen

42 Bedankt voor de aandacht