autismespectrumstoornis bij meisjes

Transcriptie

1 autismespectrumstoornis bij meisjes Brugge, 6/9/2018 Jean Steyaert KUL Leuven Autism Research Universitaire Psychiatrisch Centrum KUL -Expertisecentrum Autisme

2 Waar of niet waar? Bij meisjes zie je een a-typisch beeld van autisme(spectrumstoornis). Hierdoor wordt autisme vaak bij hen niet herkend. Vrouwen camoufleren hun autisme Bij verstandelijke beperking zie je in verhouding meer meisjes met autisme dan bij normale begaafdheid De maatschappij verwacht meer sociale vaardigheden van meisjes Autisme wordt vaak gemist bij meisjes Meisje krijgen sneller een andere diagnose: angststoornis, stemmingsstoornis, persoonlijkheidsstoornis e.d. De (GGZ) hulpverleners kennen het beeld van autisme bij meisjes onvoldoende en stellen daarom minder diagnoses van autisme. Meisjes met autisme hebben vaker gender-dysforie

3 Veel uitspraken suggereren dat:

4 Terwijl empirisch onderzoek vaak toont dat:

5 Vragen: 1. Wat bedoelen we met verschillen tussen meisjes en jongens? 2. Zijn die verschillen bij autisme anders / groter / kleiner dan bij personen zonder autisme? 3. Op welk niveau situeren eventuele verschillen zich? 4. Heeft dit consequenties voor diagnostiek & behandeling?

6 VERSCHIL Kwantitatief? Meer /minder / later Dimensioneel meten van kernsymptomen Theory of Mind Sensorische symptomen Intelligentie Kwalitatief? Anders Bv. oogcontact ontwijkend bij X en starend bij Y Bv. criterium onvoldoende afstemming toont zich als angst bij X en als onverschilligheid bij Y Bv. criterium eenzijdige interesses zijn meer sociaal bij X/Y

7 Interesses meer sociaal?

8 Verschil M-V kan even groot zijn bij autisme en in algemene bevolking, maar verschillend ervaren worden Algemene bevolking Populatie met autisme Kenmerk A Kenmerk A

9 Omgeving Verschillen op welk niveau? Niveau gedrag: Problemen bij autismespectrumstoornis Comorbide aandoeningen: angst, stemming, ADHD, verstandelijke beperking,. 1. Sociale communicatie & 2. beperkte, zich herhalende gedragingen en gedachten neurocognitie Hersenanatomie - functioneren Theorie-of-mind; zwakke centrale coherentie/ enhanced perceptual functioning ; Executieve functies Groter hersenvolume Disconnectiviteit Stoornissen van synapsen Afwijkende eiwitten in hersencellen; enz.. genetica > 200 genen 9

10 Genetisch: Autisme + verstandelijke beperking: man:vrouw = 2:1 (4:1 bij gemiddeld begaafden) Bij syndromaal* autisme: M:V ook eerder 2:1 Hypothese: Meisjes bijna zo kwetsbaar als jongens bij sterke, afgelijnde genetische impact Bij genen met zwakkere impact is de hersenontwikkeling bij jongens relatief kwetsbaarder, waardoor zij sneller ontwikkelingsstoornis vertonen. (variante: hersenen van meisjes hebben meer veerkracht) * autisme bij 1 mutatie met ook andere gevolgen op het fenotype

11 Hersenontwikkeling & -functioneren Veel minder onderzoek bij meisjes dan bij jongens Zelden specifiek gekeken naar verschil jongensmeisjes

12 Neurocognitie Brede kwantitatieve maten (IQ) tonen geen grotere/kleinere verschillen M/V bij autisme dan in algemene bevolking. Idem voor typische autineurocognitie: ToM, executieve functies, centrale coherentie

13 Neurocognitie: andere profielen T.O.*/ autisme M/V? Profielen van cognitieve taken: sterktes/zwaktes 0 Meisje T.O. Jongen T.O. Meisje autisme Jongen autisme Taak A Taak B Taak C * T.O. typisch ontwikkelende personen

14 Sterktes / zwaktes bij autisme, relatief tot profielverschillen bij T.O. jongeren Jongens met autisme Beter in visueelruimtelijke taken Meer hyperactiviteit Minder autobiografisch geheugen Tragere verwerkingssnelheid Meisjes met autisme Minder impulscontrole Hogere verwerkingssnelheid Betere task-switching Meer sexe-specifiek spel op jonge leeftijd Beter gebruik maken van expliciete cognitieve strategieën Maar ook: bij autisme minder M/V verschil dan T.O. op vlak van: Empathisch vermogen (op tests) Systematizing (op tests)

15 Gedrag: even ter herinnering DSM-5 criteria voor autismespectrumstoornis A: Sociaal-communicatief 1. Wederkerigheid 2. Non-verbale communicatie 3. Relaties maken en onderhouden B: Repetitieve en beperkte gedragingen en interesses (RRBI s) 1. Stereotypieën 2. Routines en vaste patronen 3. Gefixeerde, beperkte interesses 4. Zintuigelijke over/onderprikkeling C, D, E: leeftijd, impact op leven, geen andere verklaring

16 Sociaal-communicatieve tekorten: Empirisch-kwantitatief: niet aangetoond dat er een bij autisme een groter of kleiner verschil is tussen M/V dan in algemene bevolking Leeftijdseffecten:?? Klinisch: lijken meisjes minder uit te vallen : Betere afstemming Betere non-verbale communicatie Relaties:???? Betere compensatie? Meer veerkracht? Meer verwachtingen van omgeving? Meer kansen om sociaal functioneren te leren? Camouflage?

17 Tussendoor: camouflage Camouflage: van wat? Compensatie? Beter leervermogen? Meer sociale druk? Wie ben ik dan echt? Ben ik al die jaren [voor diagnose] dan een ander geweest?

18 RRBI s Empirisch-kwantitatief: idem als voor sociaalcommunicatief domein Klinische indrukken: Meisjes met autisme: Meer sensorische problemen Meer mentale stereotypieën Minder vastzitten in beperkte, eenzijdige interesses (of deze vallen minder op)

19 Gedrag: comorbide* aandoeningen Slechts bij ± 25% van de personen met autisme geen comorbide aandoening Zijn vaak erg bepalend voor het niveau van functioneren van een persoon met autisme Verstandelijke beperking ADHD Taalstoornis, DCD, en andere specifieke ontwikkelingsstoornissen Ticstoornissen Epilepsie Angststoornissen Stemmingsstoornissen Gedragsstoornissen Psychotische stoornissen * Comorbide = 2 aandoeningen komen samen voor

20 Prevalentie van psychische aandoeningen in de algemene populatie. Jongens Meer ontwikkelingsstoornissen: ADHD, VB, tics, dyslexie, DCD,.. Meer problemen voor puberteit Meer gedragsstoornissen Meisjes Meer angst- en stemmingsstoornissen Meer eetstoornissen Meer problemen tijdens en na puberteit (volwassen)

21 Prevalentie van comorbide psychische aandoeningen bij autisme Kwetsbare hersenen -> meer psychische aandoeningen Auti-hersenen zijn vaak kwetsbaar -> personen met autisme hebben vaker comorbide aandoeningen Als het autisme niet in het oog springt (adolescenten, volwassenen, met milde vorm en/of goede compensatie) is de comorbide aandoening vaak de trigger voor hulpvraag Is dit bij vrouwen vaker het geval? En wordt de diagnose autisme daardoor later gesteld? MOGELIJKS WEL: bij vrouwen meer angst- en stemmingsstoornissen vanaf de puberteit-> (late) diagnose autisme als ze voor angst of stemming consulteren NIET ZEKER: geen onderzoek naar evolutie bij meisjes met vroege diagnose autisme

22 Nog paar bedenkingen uit de literatuur: Andere ontwikkelingstrajecten, waardoor leeftijdsspecifieke verschillen? Leidt anders cognitief functioneren tot : Andere persoonlijkheidsontwikkeling? Andere gender-identiteit? De vraag of er een typisch profiel is van meisjes met autisme is bijzonder moeilijk te bestuderen: F = Autisme x geslacht x tijd x omgevingsfactoren x comorbide kenmerken Variatie binnen de groep meisjes met autisme is aanzienlijk groter dan verschil van gemiddelden tussen meisjes en jongens

23 VANUIT DE KLINIEK

24 Sociale communicatie bij meisjes /vrouwen met autisme Oogcontact e.a. tekenen van sociale afstemming ogen redelijk. sociale routines : verworven sociaal gedrag dat slechts in standaardsituaties werkt. Werkt minder in atypische situaties Weinig flexibel, ontreddering in moeilijke/nieuwe sociale situaties Verborgen betekenissen, ironie, etc.: vertraagde indruk

25 Sociale communicatie bij meisjes /vrouwen met autisme Relaties (met leeftijdgenoten) klinken eerst OK. Maar vaak asymmetrisch: dwingend, extreem volgzaam. Moeite met groepen Vasthouden aan expliciete sociale regels in relaties Met ouder worden vaak heel impulsief in relaties Complexere aspecten van relaties zijn moeilijk, bv. omgaan met verliefdheid Zich vreemd en anders voelen

26 RRBI s Vaak meer sociaal karakter -> het disfunctionele valt pas op bij zorgvuldige bevraging, of na lang observeren Vaak minder externaliserend gedrag gekoppeld aan symptomen, meer internaliserend: Last van prikkels, maar het aan zichzelf toeschrijven Zich schamen voor stereotype gedachten Eigen routines als ongepast zien en verbergen; of inpakken in aanvaardbare gedragingen

27 Ontwikkeling: meisjes lijken vroeger te ervaren dat ze anders zijn mogelijks mede hierdoor sneller zoeken naar compensatie, vroeger sociale routines leren Andere evolutie (toename?) van RRBI s? Grote discrepanties tussen sterkten en zwakten Bv. heel zwakke emotieregulatie met redelijk goede communicatievaardigheden Autisme wordt minder als geheel ervaren dan bij jongens Inschattingsfouten door anderen (en door meisje zelf) Autisme verweeft zich meer met het relationele

28 Comorbiditeit Prepubertair meisjes < jongens Vanaf puberteit meisjes > jongens Angst- en stemmingsstoornissen Burn-out Toenemend onzeker zelfbeeld Bij adolescenten en volwassenen is comorbide aandoening vaak trigger om hulpverlening te zoeken.

29 Differentiaaldiagnose Bij meisjes lijkt men veel langer / sneller aan andere hypotheses te denken: Hechtingstoornis (Sociale) angststoornis Persoonlijkheidsstoornissen (borderline, theatraal, OCPD ) Reden? Maatschappelijke perceptie van vrouwen? Verwarring bij diagnosticus omdat comorbide aandoeningen geen ontwikkelingsstoornissen zijn?

30 Tips voor diagnostiek - Wat je ziet is vaak niet hoe het is: ruim bevragen, verschillende situaties observeren, creëren => schat de tekortkomingen zeer zorgvuldig in; neem tijd - Pubers en vrouwen: grondige auto-anamnese - Goede kennis van T.O. meisjes hebben. - Neurocognitieve testen zijn descriptief, niet categorizerend!

31 Tips bij behandeling Blijf alert in de communicatie: Expliciet, duidelijk En hou het zo: het meisje zal je niet (durven) zeggen dat ze niet mee is. Nodig uit tot duidelijke communicatie (denk niet dat je het zelf altijd begrepen hebt) Exploreer hoe het gaat in het echte leven en werk daaraan (anders is de behandeling ogenschijnlijk snel klaar) Draag zorg voor het zelfbeeld, exploreer Theory of Own Mind Voldoende psychoeducatie

32 Een paar conclusies: Empirisch: Verschillen M/V bij autisme op kernsymptomen en neurocognitief functioneren liggen meestal in de lijn van verschillen bij T.O. Mogelijks verschillende ontwikkelingstrajecten Ander profiel en ontwikkeling van comorbide kenmerken

33 Een paar conclusies: Klinisch: Meer compensatie: voordeel en valkuil Compensatie is vooral in standaardsituaties, minder in ongewone situaties Meer gefragmenteerd beeld? -> inschattingsfouten Kernsymptomen worden meer geïnternaliseerd / verhuld / Verwarring en schaamte voor symptomen Veel comorbiditeit buiten ontwikkelingsstoornissen

34 Dank voor uw aandacht