Autismespectrumstoornis en ADHD
|
|
- Raphaël Verbeek
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Autismespectrumstoornis en ADHD Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen Autisme Centraal, Gent, 29 november 2013
2 toevallige buren? broer en zus? verre familie?
3
4
5 Autismespectrumstoornis
6 DSM-5: ADHD Veranderde van categorie: neurodevelopmental disorders (weg van ODD en CD) Aanvangsleeftijd: < 12 DSM-IV-TR criteria blijven Geen subtypes meer maar 3 presentatiewijzen Lagere cut-off volwassenen Verschillende symptomen moeten aanwezig zijn in 2 settings Comorbiditeit met ASS toegelaten
7 ASS-ADHD ASS ADHD Prevalentie 06-1% 0,6 **** 61,9/ % **** 527% 5,27 Sex-ratio: jongens:meisjes ca. 4:1 ca. 2:1 Aanvangsleeftijd Vroege kinderjaren < 12 jaar
8 ASS
9 Hans Asperger Das Psychisch abnorme Kind (1938)
10 ASS Bartalomé Esteban Murillo Frère Juniper et le mendicant (ca. 1646)
11 ASS
12 ADHD
13 ADHD: Melchior Adam Weikard (1775)
14 ADHD Jan Steen De dorpsschool (ca. 1670)
15 Comorbiditeit DSM-IV-TR: ASS en ADHD kunnen niet samen voorkomen Wetenschappelijk onderzoek verwierp deze stelling 20-70% ADHD bij ASS, schatting van 50% (Matson et al., 2013) Prevalentie 0,3-05% 0,5% ASS bij ADHD niet echt onderzocht, maar wel verhoogde symptomatologie van ASS vastgesteld Samen voorkomen is duidelijk niet toevallig
16 GENETICA HERSENEN NEUROPSYCHOLOGIE GEDRAG
17 GENETICA HERSENEN NEUROPSYCHOLOGIE GEDRAG
18 Genetica Een aantal studies wijzen op gedeelde familiale/genetische factoren (zie o.m. Nijmeijer et al., 2010; Reiersen et al., 2008)
19 Genoombrede CNV studies Copy Number Variant Overlap ASS-ADHD op 1p36 1q q11.2-q q p q11 (o.m. Williams et al., 2012)
20 Maar... Si l l tid l hi (SNP) Single nucleotide polymorphism (SNP) Enkel nucleotide polymorfie
21 Genoombrede SNP-studies
22
23 Gen x Omgeving?: Risicofactoren ASS ADHD Extreem vroeggeboren + + Roken tijdens de zwangerschap + Obesitas voor de zwangerschap + Oudere leeftijd van de ouders + Jongere leeftijd van de moeder + Depressie van de moeder + Familiale conflicten/scheiding + Lage SES +
24 GENETICA HERSENEN NEUROPSYCHOLOGIE GEDRAG
25 Hersenen: weinig vergelijkende studies AS>ADHD=NC ADHD=ASS>NC ADHD=ASS<NC
26 Hersenen: weinig vergelijkende studies
27 ASS: connectiviteitsstoornis Di Martino et al., in press
28 ADHD: connectiviteitsstoornis
29 Overlap en verschillen
30 GENETICA HERSENEN NEUROPSYCHOLOGIE GEDRAG
31 Neuropsychologie: aandacht en executieve functies Wisselende resultaten, soms verschillen, soms niet Comorbide groep nauwelijks onderzocht Sinzig et al (2008) Enkele verschillen tussen ADHD en ASS Geen verschillen tussen ASS-ADHD en ASS+ADHD
32 Neuropsychologie: aandacht en executieve functies 5 Geen verschil tussen ASS en ADHD op 4 inhibitorische controle en aandachtscontrole, 3 TD wel op activatiecontrole (Samyn, Roeyers, & Bijttebier, 2011) 2 1 ASD ADHD 0 Ac va on Inhibi on A en on
33 Neuropsychologie: temporal discounting (Demurie, Roeyers, Baeyens, & Sonuga-Barke, 2012) SV-LR Controls ADHD ASD Delay in days
34 Neuropsychologie: beloningsgevoeligheid RT correct responses < Controls ADHD ASD Betere prestatie met geldelijke dan met sociale beloning bij ASS en ADHD Identieke prestatie bij controlegroep MID SID-plus (Demurie, Roeyers, Baeyens, & Sonuga-Barke, 2011)
35 Neuropsychologie: theory of mind Duidelijke problemen bij ASS (vb. Marsh & Hamilton, 2011; Pellicano, 2010) Vooral op ecologisch valide taken (Roeyers & Demurie, 2010) Meestal niet bij ADHD (zie Geurts et al., 2010)
36 Neuropsychologie: theory of mind Empathische accuraatheid IRI-vragenlijst
37 GENETICA HERSENEN NEUROPSYCHOLOGIE GEDRAG
38 Gedrag (fenotype): ASS-ADHD Geen overlap in diagnostische criteria Overlap in symptomatologie vooral bij jonge kinderen (Roeyers et al., 1998) Maar ook op lagere schoolleeftijd en daarna (zie o.m. Gargaro et al., 2011; Matson et al., 2013) Onoplettendheid Motorische problemen (o.m. DCD) Slaapproblemen Taalproblemen Sociaal-communicatieve en pragmatische problemen
39 Comorbiditeit Comorbide groep heeft hogere score op SRS dan groep met alleen ASS (105 vs 88; Roeyers et al., in voorbereiding) ) Idem voor ADI-R (Sprenger et al., 2013) Comorbide groep heeft meer problemen in het dagelijkse leven dan ADHD of ASS apart (o.m. Goldstein & Schweibeck, 2004; Gargaro et al., 2011) Comorbide groep is moeilijker te behandelen (Reiersen & Todd, 2007)
40 Interventies Methylfenidaat blijkt goed te werken en wordt goed verdragen door kinderen met een comorbide diagnose (Pearson et al., 2013; Santosh et al., 2006) Voor atomoxetine is dit minder duidelijk (Ghanizadeh, 2013) Implicaties voor psychosociale interventies zijn op dit moment minder duidelijk wegens gebrek aan onderzoek, bovendien...
41 ...Better evidence for efficacy from blinded assessments is required for behavioral interventions, neurofeedback, cognitive training, and restricted elimination diets before they can be supported as treatmentst t for core ADHD symptoms...
42 Conclusies en implicaties ASS en ADHD zijn 2 aparte stoornissen Ze vertonen op alle niveaus overlap en verschillen Overlap en comorbiditeit werden al te vaak verwaarloosd in wetenschappelijk onderzoek, mede door de voorschriften van DSM en ICD ASS en ADHD komen vaker samen voor dan bij toeval kan worden verwacht
43 Toevallige buren? broer en zus? verre familie?
44
45 Conclusies en implicaties Ontwikkelingsstoornissen zijn niet binair qua klinisch beeld Als een autismespectrumstoornis t t i wordt vastgesteld, t moeten we steeds ook ADHD overwegen (en vice versa) Gezien het verschil in aanvangsleeftijd, vereist dit ook longitudinale opvolging Ook motorische problemen dienen grondig te worden geëvalueerd
46 Conclusies en implicaties Dubbele diagnose is van belang voor wie klinisch werkt met deze kinderen, met het oog op aangepaste hulpverlening Maar evenzeer vanuit wetenschappelijk oogpunt, er is dringend onderzoek nodig naar: oorzaken van de frequente comorbiditeit ontwikkelingstrajecten van deze groep onderzoek naar effectiviteit van interventies
ADHD & ASD - probleem ADHD & ASD ADHD & ASD. ADHD & ASD gedeelde genen? Onderzoeksvragen. Classificatie issues:
ASD symptoms in children with ADHD ADHD & ASD - probleem Familial and genetic underpinnings Judith Nijmeijer Promotores: Ruud Minderaa, Jan Buitelaar Co-promotores: Catharina Hartman, Pieter Hoekstra Classificatie
Nadere informatieADHD en ASS. Bij normaal begaafde volwassen. Utrecht, 23-01-2014 Anne van Lammeren, psychiater UCP/UMCG
ADHD en ASS Bij normaal begaafde volwassen Utrecht, 23-01-2014 Anne van Lammeren, psychiater UCP/UMCG Disclosure belangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieHet stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis
Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen VVL Congres, Berchem, 14 maart 2014 Pervasieve
Nadere informatieADHD en autisme Wat weten we, wat kunnen we?
ADHD en autisme Wat weten we, wat kunnen we? Nanda Lambregts-Rommelse UHD Psychiatrie Radboud UMC Coördinator wetenschappelijk onderzoek Karakter Karakter pagina 1 Tim Karakter pagina 2 Overzicht Comorbiditeit
Nadere informatiePrevalentie. Een leerling als een ander? De complexiteit van leerlingen met ASS in een schoolomgeving
Een leerling als een ander? De complexiteit van leerlingen met ASS in een schoolomgeving Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen Studievoormiddag Politeia-Go!, Schaarbeek, 21 november
Nadere informatieAANDACHT VOOR EMOTIEREGULATIE BIJ KINDEREN EN JONGEREN MET ADHD
AANDACHT VOOR EMOTIEREGULATIE BIJ KINDEREN EN JONGEREN MET ADHD Prof. dr. Roeljan Wiersema Universiteit Gent Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen
Nadere informatieAutisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek
Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek Woensdag 2 april 2014 Ad van der Sijde, Yulius Autisme Paul Reijnen, BOBA Inhoud Presentatie Vragen Veranderingen DSM-5 autisme
Nadere informatieBestaat enkelvoudige dyslexie? Frank Wijnen & Elise de Bree Universiteit Utrecht SDN congres, Dyslexie 2.0
Bestaat enkelvoudige dyslexie? Frank Wijnen & Elise de Bree Universiteit Utrecht SDN congres, Dyslexie 2.0 Situatieschets PDDB: vergoeding van behandeling enkelvoudige dyslexie Enkelvoudig: bij het kind
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift gaat over de oorzaken van het vóórkomen van symptomen van autisme spectrum stoornissen (ASD) bij kinderen met een aandachtstekort stoornis
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieOp naar DSM 5. Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie
Op naar DSM 5 Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie Nieuwe (wetenschappelijke) ontwikkelingen Meer kennis
Nadere informatieautismespectrumstoornis bij meisjes
autismespectrumstoornis bij meisjes Brugge, 6/9/2018 Jean Steyaert KUL Leuven Autism Research Universitaire Psychiatrisch Centrum KUL -Expertisecentrum Autisme www.laures.be Waar of niet waar? Bij meisjes
Nadere informatieDiagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose. Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG
Diagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG 1 Autisme spectrum stoornissen Waarom dit onderwerp? Diagnostiek
Nadere informatieOp naar de DSM 5! Autismespectrumstoornis. J. Wolthaus, GZ-psycholoog en C. Schoenmakers, GZ-psycholoog
Op naar de DSM 5! Autismespectrumstoornis J. Wolthaus, GZ-psycholoog en C. Schoenmakers, GZ-psycholoog Autisme DSM IV: Stoornissen die meestal voor het eerst op zuigelingenleeftijd, kinderleeftijd of in
Nadere informatieASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk
ASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk Dr. P. Remijnse, psychiater UWV Breda, 4-7-2017 Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Voor deze bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieDia 1. Dia 2. Dia 3. Aspecten van cognitief functioneren in Autisme Spectrum Stoornissen. Executieve functies en autisme (Hill, 2004)
Dia 1 Aspecten van cognitief functioneren in Autisme Spectrum Stoornissen Een reactie van Bibi Huskens Dia 2 Executieve functies en autisme (Hill, 2004) Problemen in: Planning Inhibitie Schakelvaardigheid
Nadere informatieRationeel voorschrijven bij ontwikkelingsstoornissen. Pieter Hoekstra Kinder en Jeugdpsychiater UMCG en Accare
Rationeel voorschrijven bij ontwikkelingsstoornissen Pieter Hoekstra Kinder en Jeugdpsychiater UMCG en Accare Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Unrestricted research grantshire In het verleden
Nadere informatieIntermezzo: Wat is oud? Waarom? Waarom? Wie ziet zichzelf als jong? Wie als iemand van middelbare leeftijd? Wie als oud?
Wat weten we uit onderzoek over ouder worden & autisme? Hilde M. Geurts @dutcharc 1 Conclusies 1. eren minder psychische problemen. 2. Weinig aanwijzingen voor versnelde cognitieve achteruitgang, toch
Nadere informatieSamenvatting. Autismespectrumstoornissen
Samenvatting Autismespectrumstoornissen Autismespectrumstoornissen zijn ontwikkelingsstoornissen die gekenmerkt worden door beperkingen in sociale omgang, de communicatie en de verbeelding. Ze gaan vaak
Nadere informatieThe influence of parental and offspring ASD and ADHD symptoms on family functioning. Daphne J. Vinke- van Steijn
The influence of parental and offspring ASD and ADHD symptoms on family functioning Autisme Spectrum Stoornissen (autisme) 1. Sociale interactie 2. Communicatie 3. Starheid en stereotypieën Attention Deficit
Nadere informatieo Beschrijving van 11 kinderen (Kanner, 1943). o Beschrijving 200 jongens (Asperger, 1944). Nu:
30-1-017 op latere leeftijd: Symptomatologie, cognitie & meer Hilde M. Geurts @dutcharc Wie?: Disclosure belangen Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring
Nadere informatieNeurofeedback: een geschikte behandeling voor autisme?
Neurofeedback: een geschikte behandeling voor autisme? Mirjam Kouijzer, MSc Radboud Universiteit Nijmegen Het programma Controversiële behandelingen Wat is biofeedback? Mijn onderzoek naar de effecten
Nadere informatie1.1 Ontwikkelingspsychopathologie Opbouw van het boek Hoofdstuk 1 in tien punten 25 Belangrijke begrippen 25
Inhoudsopgave 1 Introductie 17 1.1 Ontwikkelingspsychopathologie 17 1.2 Opbouw van het boek 20 1.3 Hoofdstuk 1 in tien punten 25 Belangrijke begrippen 25 2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 27
Nadere informatieVroegtijdige interventies in de Belgische context: onderzoek en perspectieven
Vroegtijdige interventies in de Belgische context: onderzoek en perspectieven Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen HGR-CSS Brussel, 20 juni 2014 Vroegtijdige interventie bij kinderen
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieAD(H)D. een meetbare hersenfunctiestoornis. A.Haagen, kinderartskinderneuroloog 1
AD(H)D een meetbare hersenfunctiestoornis 1 Inleiding Wanneer spreken we van ADHD? Hoe stellen we de diagnose? Wat gebeurt er in de hersenen? 2 BEGRIPPEN Attention Deficit Hyperactivity Disorder = Aandachtsstoornis
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19052 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Manti, Eirini Title: From Categories to dimensions to evaluations : assessment
Nadere informatieAutisme spectrum stoornissen en angst
Autisme spectrum stoornissen en angst Peter Emmery 13 Januari 2011 Intro Inhoud Prevalentie (hoe vaak komt het voor) Korte herhaling autisme En hoe zit dat nu met angst bij ASS? Te behandelen? Besluit,
Nadere informatieLezing voor de NVA. Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog. Ontwikkelingsstoornissen Dimence
Lezing voor de NVA Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog Ontwikkelingsstoornissen Dimence Waarom diagnostiek? Hoe doen we eigenlijk diagnostiek? De DSM 5 Wijzigingen in de DSM 5 voor de autisme
Nadere informatieWat stuitert daar door je klas?
Wat stuitert daar door je klas? Anton Horeweg Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs Wat
Nadere informatieDefiniëring. Klinische profielen in de RTNA: PLI en ASS. Enkele voorbeelden. Pragmatische taalproblemen in de DSM. Pragmatische competentie:
Klinische profielen in de RTNA: PLI en ASS Dr. Mieke Ketelaars Definiëring Pragmatische competentie: Het adequaat gebruik van taal in context (Bishop, 2000) Maar: - Wat is adequaat? - Wat is taal in context?
Nadere informatieWoord vooraf Opbouw van deze studie
Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van
Nadere informatieDyslexie in vogelvlucht. 6 februari 2015 Elise de Bree
Dyslexie in vogelvlucht 6 februari 2015 Elise de Bree 1 Doel van lezing: 2 Dyslexie Klinische en schoolpraktijk Wetenschappelijke inzichten in lees-spellingsproblemen Definitie van dyslexie Signalering
Nadere informatiePatricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn
Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn 9 november 2012 VU Medisch Centrum/GGZinGeest/Amsterdam Patricia van Oppen 1 Presentatie
Nadere informatieAutism en communicatie
Autisme en communicatie Autisme op drie niveaus biologie cognitie Dààr zit het autisme! gedrag Wat we zien. Gedragskenmerken Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale
Nadere informatieProblemen met executieve functies bij kinderen met DCD: een literatuuroverzicht
1 Problemen met executieve functies bij kinderen met DCD: een literatuuroverzicht Marina Schoemaker, Merel Timmer, Marleen van der Wees, Heleen Reinders Messelink, Chiel Volman, Jolien van den Houten Wat
Nadere informatieGenetische factoren bij eetstoornissen. Het is nog onvoldoende bekend waarom mensen eetstoornissen ontwikkelen. Wel is
Genetische factoren bij eetstoornissen Het is nog onvoldoende bekend waarom mensen eetstoornissen ontwikkelen. Wel is gebleken dat er niet één oorzaak is, maar dat verschillende factoren een rol spelen
Nadere informatieGENDER, COMORBIDITY & AUTISM Inleiding INHOUD Opzet en Bevindingen per onderzoek Algemene Discussie Aanbevelingen Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers Classifications & Gender Patient cohort 2004 Clusters
Nadere informatieAutisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016
Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Cecile Blansjaar: orthopedagoog/autisme specialist Gedragskundige Stichting de Waerden Mede oprichter De Sociale Bron Wat is Autisme? In Nederland
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Op grond van klinische ervaring en wetenschappelijk onderzoek, is bekend dat het gezamenlijk voorkomen van een pervasieve ontwikkelingsstoornis en een verstandelijke beperking tot veel bijkomende
Nadere informatieHet resultaat telt; de weg ernaartoe nog meer
Het resultaat telt; de weg ernaartoe nog meer Symposium Ontwikkelingsstoornissen GGNet Bram Sizoo, psychiater Centrum Ontwikkelingsstoornissen b.sizoo@dimence.nl Indeling Diagnose of classificatie? Ontwikkelingsstoornissen:
Nadere informatieAutismespectrumstoornis. SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND Mandy Bekkers
Autismespectrumstoornis SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND 19-10-2016 Mandy Bekkers (mandybekkers@hotmail.com) Waarschuwing vooraf! 2 Geschiedenis Autos (Grieks: zelf) 1937-1940: Term autisme 1943 &
Nadere informatie4. Wat zijn de consequenties voor het kind of jongere, die lijdt onder psychische klachten?
Gastdocent: Drs. Fernando Cunha (Child Support Europe) Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist In dienst van kinderen, jongeren en hun ouders
Nadere informatieExecutieve functies en motivationele en contextfactoren
Executieve functies en motivationele en contextfactoren Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen Utrecht, 5 juni 2014 ADHD (1775-heden) ADHD als risicofactor Relationship problems Substance
Nadere informatieMoeder waarom leren wij? Recente inzichten over de behandeling van leerstoornissen en opvoedingsstoornissen MEDICATIE
Moeder waarom leren wij? Recente inzichten over de behandeling van leerstoornissen en opvoedingsstoornissen MEDICATIE Over de plaats die medicatie inneemt bij de behandeling van ontwikkelingsstoornissen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
249 Migraine is een ernstige en veelvoorkomende hoofdpijnaandoening met grote impact op het leven van patiënten en hun familieleden. Een migraineaanval wordt gekenmerkt door matige tot ernstige hoofdpijn,
Nadere informatieTemperamentsprofielen bij verslaving
17 februari 2017 Temperamentsprofielen bij verslaving Dr Els Santens Psychiater Team Verslavingszorg Inhoud Kader doctoraatsonderzoek Verslaving Gray s Reinforcement Sensitivity Theory (RST) Temperamentsprofielen
Nadere informatieBio (EEG) feedback. Reflecties vanuit de klinische praktijk. Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven
Bio (EEG) feedback Reflecties vanuit de klinische praktijk Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven Neurofeedback -Een vraag uit de spreekkamer- Minimaal 1500 Literatuur 2008 literatuur search
Nadere informatieVroeginterventie via het internet voor depressie en angst
Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent
Nadere informatieCOMORBIDITEIT BIJ DYSLEXIE IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS
COMORBIDITEIT BIJ DYSLEXIE IN HET VOORTGEZET ONDERWIJS NATIONALE DYSLEXIECONFERENTIE 3 APRIL 2013 Wilma Jongejan w.jongejan@vu.nl Onderwijscentrum VU (OCVU) DYSLEXIE: GEEN GEÏSOLEERD PROBLEEM Secundaire
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieWelke allochtonen komen er in de Jeugd-GGZ: toegankelijkheid en diagnostiek. Albert Boon & Anna de Haan
Welke allochtonen komen er in de Jeugd-GGZ: toegankelijkheid en diagnostiek. Albert Boon & Anna de Haan Iedereen met psychiatrische problemen Filter 1 Hulpzoekenden Filter 2 Herkende problemen Filter 3
Nadere informatieAutisme en geluk. Peter Vermeulen
Autisme en geluk Peter Vermeulen Outcome studies Hoe stellen volwassenen met autisme het? Review: Magiati, I., Tay, X. W., & Howlin, P. (2014). Cognitive, language, social and behavioural outcomes in adults
Nadere informatieStudie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling
Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken
Nadere informatieNiet-technische samenvatting 2016489
Niet-technische samenvatting 2016489 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Van buik naar brein: de rol van darm-bacteriën in autisme en attentie-stoornissen. 1.2 Looptijd van het project 21-4-2016-21-4-2021
Nadere informatieAutisme, wat weten we?
Autisme, wat weten we? Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater & geneesheer directeur Dr Leo Kannerhuis, Oosterbeek 1 autisme agenda autisme autisme en het brein: wat weten we? een beeld van autisme:
Nadere informatieKajak Congres Psychiatrie en LVB
WERKEN AAN SAMENSPEL Kajak Congres Psychiatrie en LVB Sammy Roording, Klinisch neuropsycholoog Karakter, Zorglijn LVB Ede/Apeldoorn s.roording@karakter.com Muntgebouw Utrecht, 17 mei 2018 pagina 1 INVENTARISATIE
Nadere informatieSamenvatting In deel 2 onderzoeken we twee enzymen die betrokken zijn bij de afbraak van gluten in de darmholte.
Coeliakie is een complexe, multifactoriële genetische aandoening die vóórkomt bij ongeveer 1% van de bevolking. Een genetische gevoeligheid voor coeliakie houdt voor patiënten in dat zij niet een normaal
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33187 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hidding, Elske Title: Neurocognitive mechanisms and vulnerability to autism and
Nadere informatieExecutive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis
Executive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis Sylvie Verté INLEIDING Reeds geruime tijd worden pogingen ondernomen om te bepalen welke aspecten van diverse ontwikkelings-
Nadere informatieNormaalbegaafde vrouwen met een autismespectrumstoornis
Normaalbegaafde vrouwen met een autismespectrumstoornis Van een onderbelichte subgroep Naar een subgroep in de spotlight Dr Audrey Mol, Gz-psycholoog i.o. tot Klinisch psycholoog Volwassenenteam Centrum
Nadere informatieAutisme en het gezin. Guus van Voorst
Autisme en het gezin Guus van Voorst Introductie Guus van Voorst, klinisch psycholoog, neuropsycholoog, hoofdbehandelaar van een expertise centrum voor autisme voor (jong) volwassenen: kliniek, deeltijdbehandeling,
Nadere informatieNISPA en Radboud(umc) Let s get together. Let s get together: 15-10-2015. - medicine/psychiatry & addiction - Universitair Medisch Centrum
NISPA en Radboud(umc) Let s get together Disclosure belangen A.H. Schene (potentiële) belangenverstrengeling: geen prof. dr Aart H. Schene Afdeling Psychiatrie NISPA-dag, 15 oktober 2015 Let s get together:
Nadere informatieExecutieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld)
Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld) Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen
Nadere informatiePsychose. Autisme overlap, risico & behandeling
Psychose & Autisme overlap, risico & behandeling Tim Ziermans Universiteit van Amsterdam 2 Disclosure Belangen Spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieDeel I Wat we weten over de stoornis ADHD
Inhoud Inleiding 12 Deel I Wat we weten over de stoornis ADHD Hoofdstuk 1 Kenmerken van ADHD 1.1 De basiskenmerken 16 1.2 Aandachts- en concentratiestoornissen 17 1.3 Impulsiviteit 17 1.4 Hyperactiviteit
Nadere informatieEMDR effectief bij volwassenen met autisme
EMDR effectief bij volwassenen met autisme Ella Lobregt- van Buuren e.lobregt@dimence.nl 01-04-17, EMDR congres Cliënten, bedankt! En ook: Therapeuten Dimence: Angst & Stemming Deventer: Barbara Kemps
Nadere informatieOnderzoeksgroep Neurodegeneratieve Hersenziekten
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK NAAR DE ROL VAN GENETICA IN JONGDEMENTIE: FAMILIES, MUTATIES EN GENETISCHE TESTEN. Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica,
Nadere informatieNIEUWSBRIEF ADHD ONDERZOEKSGROEP ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN
NIEUWSBRIEF ADHD ONDERZOEKSGROEP ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN De ADHD-nieuwsbrief van de onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen is aan zijn vierde nummer toe. De bijdragen in de vorige nieuwsbrieven lieten
Nadere informatieDevelopmental Coordination Disorder. Miriam Verstegen Kinderrevalidatiearts
Developmental Coordination Disorder Miriam Verstegen Kinderrevalidatiearts 11-06-2015 Inhoud Developmental Coordination Disorder Criteria Kenmerken Comorbiditeiten Pathofysiologie Behandeling Prognose
Nadere informatie7 Nederlandstalige Samenvatting
7 Nederlandstalige Samenvatting Autisme is een ontwikkelingsstoornis, waarvan de symptomen zich in de kindertijd voor het eerst manifesteren en gedurende het gehele leven in verschillende vormen aanwezig
Nadere informatieLate fouten in het taalbegrip van kinderen
1 Late fouten in het taalbegrip van kinderen Petra Hendriks Hoogleraar Semantiek en Cognitie Center for Language and Cognition Groningen Rijksuniversiteit Groningen 2 De misvatting Actief versus passief
Nadere informatieBELEIDSREGEL CV-6300-4.0.1.-2
BELEIDSREGEL Tarief en prestatiebeschrijvingen voor eerstelijns psychologische zorg 1. Algemeen a. Deze beleidsregel is van toepassing op zorgaanbieders die eerstelijns psychologische zorg leveren, welke
Nadere informatieOn Mindfulness and Autism A. Ridderinkhof
On Mindfulness and Autism A. Ridderinkhof Over Mindfulness en Autisme Kinderen met autismespectrumstoornis (ASS) worden gekenmerkt door problemen in de sociale communicatie en interactie, evenals repetitieve,
Nadere informatieCognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial
Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari
Nadere informatieAutisme spectrum stoornissen en delinquentie
Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Lucres Nauta-Jansen onderzoeker kinder- en jeugdpsychiatrie VUmc Casus Ronnie jongen van 14, goed en wel in de puberteit onzedelijke handelingen bij 5-jarig
Nadere informatieAnna van der Miesen
Anna van der Miesen ai.vandermiesen@vumc.nl Definities. Wetenschappelijk onderzoek. Klinische aanpak. Take home. Persoonlijke beleving van gender. Man versus vrouw (binair). Gender als een spectrum. Genderfluide.
Nadere informatieChapter 9. Nederlandse samenvatting References Appendices Publications Curriculum vitae
Chapter 9 Nederlandse samenvatting References Appendices Publications Curriculum vitae Nederlandse samenvatting Genetische factoren bij eetstoornissen Het is nog onvoldoende bekend waarom mensen eetstoornissen
Nadere informatieExecutieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven
Executieve functies en emotieregulatie Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Inhoud 1. Executieve functies en emotieregulatie 2. Rol van opvoeding
Nadere informatieWat betekent autisme voor een persoon met een verstandelijke beperking?
Wat betekent autisme voor een persoon met een verstandelijke beperking? (Héle korte introductie) Gerlie Willemsen, orthopedagoog-generalist Gerianne Smeets, psycholoog Eva Braune, coördinerend begeleider
Nadere informatieLeerlingen met autisme effectief ondersteunen bij sociale interactie in de klas (thematisch overzichtsartikel)
Leerlingen met autisme effectief ondersteunen bij sociale interactie in de klas (thematisch overzichtsartikel) Presentatie conferentie Jeugd in Onderzoek Carla Geveke: c.h.geveke@pl.hanze.nl Leerlingen
Nadere informatieASKe-instrument. Instrument voor Autisme Specifieke Kwaliteitsevaluatie. Algemene Evaluatiecriteria
Vlaamse Vereniging Autisme Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen Henri Dunantlaan 2 9000
Nadere informatieAutisme in de levensloop. Conclusies. Overzicht. Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis
in de levensloop Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Conclusies 1. Het is! om in verschillende levensfases diagnostisch onderzoek te herhalen.. Het is! om comorbiditeit goed in
Nadere informatieBOA Biologische Oorzaken Autisme
BOA Biologische Oorzaken Autisme Nijmegen, augustus 2013 Ruim 4 jaar geleden ging het BOA-project van start. Inmiddels zijn alle gegevens verzameld en daarvoor willen wij de 180 ASS gezinnen en 103 controlegezinnen
Nadere informatieAnalyse van de informatie in de dossiers van de jeugdrechtbank met focus op minderjarigen met psychiatrische stoornissen.
Analyse van de informatie in de dossiers van de jeugdrechtbank met focus op minderjarigen met psychiatrische stoornissen Sofie Merlevede 1 Jeugdrechtbank dossiers Belang van de dossiers Beslissingsprocessen
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van Autisme-Spectrumstoornissen bij volwassenen
Oplossingen voor Autisme diagnostiek bij Ouderen Sylvia Heijnen-Kohl, psychotherapeut/gezondheidszorgpsycholoog i.o.t. klinisch psycholoog Mondriaan Ouderen Heerlen/Maastricht Diagnostiek van ASS Multidisciplinaire
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieFYSIOTHERAPIE en het behandelen van patiënten met SCHOUDERKLACHTEN. Januari 2014, blok 3, Gerard Koel.
FYSIOTHERAPIE en het behandelen van patiënten met SCHOUDERKLACHTEN. Januari 2014, blok 3, Gerard Koel. INHOUD : 1. Enige statistische begrippen omtrent studies naar diagnostische middelen. 2. Diagnostische
Nadere informatieToegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen. Samenvatting
Toegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Psychische stoornissen komen geregeld voor bij ouderen (65-plus).
Nadere informatieYvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen
Yvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen De autismespectrumstoornissen - Kwalitatieve stoornissen in de sociale interactie - Kwalitatieve stoornissen in de communicatie - Kwalitatieve stoornissen in het verbeeldingsvermogen
Nadere informatieBijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1
Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1 Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale communicatie en sociale interactie in meerdere
Nadere informatiePlannen en organiseren bij adolescenten met ADHD. Prof.dr. Saskia van der Oord klinische psychologie
Plannen en organiseren bij adolescenten met ADHD Prof.dr. Saskia van der Oord klinische psychologie Inhoud v Theoretische verklaringen ADHD v Plannen en organiseren bij ADHD v In het dagelijkse leven?
Nadere informatieOpvoeden Plus Opvoeden van een kind met autisme
Opvoeden Plus Opvoeden van een kind met autisme Ilse Noens Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek Leuven Autism Research (LAuRes) PraxisP - praktijkcentrum Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen
Nadere informatieAutisme spectrum conditie
(potentiële) belangenverstrengeling Geen Autisme spectrum conditie Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Triversum W. Veenboer Kinder- en jeugdpsychiater Dag van eerste lijn Januari
Nadere informatieHet executief en het sociaal cognitief functioneren bij licht verstandelijk. gehandicapte jeugdigen. Samenhang met emotionele- en gedragsproblemen
Het executief en het sociaal cognitief functioneren bij licht verstandelijk gehandicapte jeugdigen. Samenhang met emotionele- en gedragsproblemen Executive and social cognitive functioning of mentally
Nadere informatieAutisme in het gezin. Geerte Slappendel, psycholoog en promovenda Jorieke Duvekot, psycholoog en promovenda
Autisme in het gezin Geerte Slappendel, psycholoog en promovenda Jorieke Duvekot, psycholoog en promovenda Disclosure belangen spreker Achtergrond Problemen in de sociale ontwikkeling: belangrijk kenmerk
Nadere informatieOntwikkelingen. DGT bij ASS. Michelle Teluij. Eindreferaat 22-04-2014
Ontwikkelingen DGT bij ASS Michelle Teluij Eindreferaat 22-04-2014 Inhoud Achtergrond Vraagstelling Resultaten Literatuur Interviews therapeuten Database DGT Zetten Conclusie Aanbevelingen Achtergrond
Nadere informatieRichtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)
Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017) 2. Introductie slaapproblemen Deze introductie beschrijft de definitie van slaapproblemen en slaapstoornissen, de prevalentie en de gevolgen
Nadere informatiePOSTGRADUAAT OPLEIDING NEUROFEEDBACK BIJ ADHD
POSTGRADUAAT OPLEIDING NEUROFEEDBACK BIJ ADHD Dr. Werner Van den Bergh Centrum Vigilant, Lubbeek (bij Leuven) op de zaterdagen 4, 11, 18 en 25 oktober 2014 ADHD komt bij 2-5% van de kinderen voor, en bij
Nadere informatie