Ontwikkelingsstoornissen en Verslaving

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Ontwikkelingsstoornissen en Verslaving"

Henriette Maes
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Ontwikkelingsstoornissen en Verslaving Dr. Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers Hendrikje Bloemert SCOS Dimence

2 Inhoud Inleiding Ontwikkeling een interactief proces Impact en belang omgeving ADHD en Autisme: een vicieuze spiraal Waarom raken mensen verslaafd en is het zo blijvend?

3 Gecontroleerd Proces Executieve Functies Motivatie om zich in te houden inhibieren/ veranderen Automatisch Proces AFFECT REGULATIE Stoppen met gebruiken Negatieve Verwachtingen Negatieve Ervaringen Middelen Gebruik Alcohol & Drugs als emotie oppeppers CRAVING Alcohol & Drugs Gebruik Alcohol & Drugs Geassocieerde Stimuli bv gedrukte stemming - ontstemming SENSITISATIE Sociale Context waarin gebruikt wordt Addiction Dual Processing Wiers et al

4 Verslaving? middel, gedrag, geheugen?

5 Verslaving is een psychiatrische ziekte

6 Verslaving Verbreding van de visie twee dimensies: -kwetsbaarheidsfactoren -bio-psycho-sociale model

7 Waarom raken mensen verslaafd? Kenmerken van de persoon Kenmerken van het middel

8 Waarom raken mensen verslaafd? Beschikbaarheid Beloningssysteem

9 Het mesolimbische beloningssysteem

11 Waarom raken mensen verslaafd? Complicerende factoren: -psychiatrische ziekten -persoonlijkheidsstoornissen

12 Waarom blijven mensen verslaafd? Verzacht Weldadige effect van het middel Craving Cue s Langer durende sensitisatie verschijnselen Toename aantal synapsen

13 vroege life events Genetische factoren Gevoeligheid Dopamine systeem Ontregeling stress systemen Huidige Stress belasting neuropsychiatrische aandoeningen Verslaving PTSS ADHD Gen- en omgevingsfactoren in het kwetsbaarheidsmodel (uit wat heet verslaving A.Schellekens en J.verkers 2004 )

14 vroege life events Verwaarlozing Mishandeling -Sexueelmisbruik Genetische Factoren Kwetsbaarheid voor verslaving-adhd-ass-odd/cd Impulsiviteit/compulsiviteit Gevoeligheid Dopamine systeem Ontregeling stress systemen Huidige Stress Belasting Leerproblemen- Uitval school/werk/peergroup Sexueel misbruik Ontwikkelingsstoornissen Verslaving ODD/CD ADHD ASS PTSS Gen- en omgevingsfactoren in het kwetsbaarheidsmodel uit Kind en Adolescent 2010 Verslaving als ontwikkelingsstoornis: Een andere kijk op neurobiologie en comorbiditeit Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers & Rutger Jan van der Gaag

15 PJM van Wijngaarden Cremers 2013

17 Classifications & Gender Patient cohort 2004 Clusters N % women men ONLY DUAL DIAGNOSIS Int 31 30% 31% 30% Ext 29 28,5 % 34% 27% ADHD 34 33% 35% 31% ASD / PDD 8 8,5% 0% 12% Total % 100% 100% Chi² F 9,839 p= 0,043

18 Neurobiologie Samenhang tussen bepaalde varianten van het gen coderend voor DRD2 en kwetsbaarheid voor verslaving Deze varianten van dit gen(ai) worden geassocieerd met een lager aantal dopamine receptoren Noble e.a. 2000

19 Neurobiologie Variant Al allel van D2 receptor-gen vaker bij: - ADHD (64%) - Gilles de la Tourette (45%) - Autisme (55%) - Alcoholisme (42%) Comings e.a 1991

20 Neurobiologie Een tekort aan D2 receptoren veroorzaakt een hoog risico op verslavend,impulsief en compulsief gedrag : - ernstig middelenmisbruik - glucose bingeing - pathologisch gokken - sex verslaving - ADHD - Gille de la Tourette - Autisme - Chronisch agressief gedrag - PTSS - CD Blum e.a. 2000

21 ADHD

22 ADHD symptomen in de tijd Aandachtsproblemen Impulsiviteit Hyperactiviteit Leeftijd

23 Remissie ADHD symptomen in de tijd Biederman ea, 2000

24 ADHD en SUD Belangrijke overeenkomsten (Wilens 1994) Vaak voorkomend in families Deels genetisch bepaald Hoge frequentie van comorbiditeit angst- & stemmingsstoornissen, gedragstoornissen, persoonlijkheidsstoornissen + Frequent samen voorkomen

25 ADHD en SUD vaker voorgeschiedenis gedragsproblemen in jeugd (ODD/CD): tot 2/3 van patiënten vaker een antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) vroeger begin van middelenmisbruik (- ernstiger verslavingsproblemen?) diagnose ADHD voorheen niet gesteld

26 ADHD risicofactoren ontwikkelingsinteractie tussen de symptomen van ADHD (zoals impulsiviteit) en de gevolgen van ADHD (slechte schoolresultaten) Aard symptomatologie risico Intensiteit symptomatologie risico risico bij onrust / impulsiviteit bij persisteren meer ernstige symptomen stoornis in executieve functies impulsiviteit / onvermogen tot uitstellen / risicogedrag niet stilstaan bij lange-termijn consequenties Elkins IJ. Arch Gen Psychiatry. 2007; 64(10):

27 Vervolg risicofactoren Behoefte aan forse stimulatie (verveling) Psychologische factoren: zelf-medicatiehypothese Secundaire problemen underachievement, demoralisatie, negatief zelfbeeld

28 Waarom ADHD opsporen bij verslaving? ADHD frequent voor bij verslaving ( 20 tot 30%) ADHD is risicofactor bij ontwikkeling van verslaving Verslaafde patiënten met ADHD slechtere prognose vroeger begin middelengebruik blijven moeilijker in behandeling snellere relapse Hinderlijke ADHD-symptomen staan vruchtbare deelname behandeling in de weg

29 Vervolg negatieve effect ADHD op prognose verslaving tegen te gaan te verwachten voordelen: stabilisatie psychiatrische symptomatologie zelf-medicatie hypothese: stabilisatie ADHD verminderde neiging tot middelengebruik verbeterde behandelbaarheid door concentratie en onrust

30 ASS beperking in wederkerige sociale contacten Communicatie Rigide patronen interesse en gedrag

31 Autisme 0,6 tot 1 % Meestal op kinderleeftijd ontdekt Maar:

32 Maskerende factoren Intelligentie Overzichtelijke omgeving Andere psychiatrische stoornis Vrouwelijk geslacht Vastlopen meer eisen worden gesteld aan hun sociale vaardigheden en flexibiliteit

33 oorzaken 85% erfelijke aanleg - kans op ASS bij een broer / zus is 20 x groter ook omgevingsinvloeden: Middelen/geneesmiddelen? infecties? Hormoonspiegels??? Niet! verkeerde opvoeding

34 Verslaving en autisme

35 Omvang van het probleem vanuit het Autisme perspectief In de zorg voor mensen met autisme weinig aandacht voor verslavingsproblemen. Biografieën van mensen met ASS (Gunilla Gerland) melden regelmatig periodes in de junk-scene! Enkele onderzoeken (Tantam 2003) rapporteren verslavingsproblematiek (in engere zin) met bij volwassenen met ASS

36 Verslaving en ASS 30-35% van de aanmeldingen verslavingskliniek heeft een ontwikkelingsstoornis ( Sizoo et al 2010; van Wijngaarden et al 2014) In ASS populatie : 19% resp 16% (Hofvander et al. 2009, Lugnegard et al 2011) Top van de ijsberg: geen rekening gehouden met internet, game, koop,eetverslaving of stalking.

37 outpatients alc drugs both med eat none male 7 (41%) 1 (6%) 6 (35%) (18%) female 5 (36%) 0 4 (29%) 2 (14%) 1 (7%) 2 (14%) inpatients alc drugs both med eat none male 2 (9%) 3 (13%) 3 (13%) 0 2 (9%) 8 (35%) female 3 (12%) 0 1(4%) 8(32%) 6(24%) 9 (36%)

38 Bij autisme veel verslavingsgelijkende gedragingen: g & ASS hyperfocalisaties tranceachtige gedragingen motorische maniërismen preoccupaties Ridley 1994

39 ASS deze mechanismen van overleven en arousal regulatie staan centraal bij mensen met autisme preoccupaties en stereotypieën zijn van groot belang om de omgevings en innerlijke stress te reguleren. veel mensen met autisme functioneren sterk vanuit primitieve overlevingssystemen: ruiken- naar de mond brengen maar ook blijven focussen op details

40 Gedrag Overeenkomsten & Verschillen Vanuit het Verslavingsperspectief Hunkering naar sociale contacten Experimenteer gedrag Wordt geleidelijk obsessieve gerichtheid Drugscene

41 Gedrag Overeenkomsten & Vanuit autisme bekeken Verschillen Hunkering naar sociale contacten: versterking in de vroege adolescentie Experimenteer gedrag: opzoek naar sterke prikkels Drugscene: een overzichtelijke, functionele wereld met visuele codes en symbolen

42 Gedrag Overeenkomsten & Verschillen Overeenkomst: - Detail gericht en compulsief - Developmental brain-disorder met een sterke dopaminerge component (Dichter et al. 2012)

43 Autisme & Verslaving Conclusies - onderscheiden neuropsychiatrische ontwikkelingsstoornissen - sterke raakvlakken in neurobiologie - risicofactoren over en weer

44 Conclusies Autisme is - een ernstige ontwikkelingsstoornis - fundamentele socialisatie en communicatie problemen - ontwikkeling van een gezond reward systeem bedreigt

45 45 Casus 1 41-jarige vrouw Polygebruik sinds haar 18 e ADHD; sinds aantal jaren ook ASS Jaren lang bekend binnen Verslavingspsychiatrie Bekend met seksueel misbruik Onder invloed seksueel contact met mannen Beperkt sociaal netwerk Complex systeem Problemen op werk Moeite met daginvulling en structuur Overprikkeling Overschatting

46 46 Casuïstiek Wat maakt deze patiënt kwetsbaar voor het ontstaan van een verslaving? Als u deze aanmelding zou krijgen, wat gaat u dan doen? Hoe ga je de behandeling vorm geven? En wat is belangrijk om tot herstel te komen?

47 Casus 2 25-jarige man met ASS Sinds 17 e jaar bekend met polygebruik Somberheid Obsessief / dwang Negatief zelfbeeld / Perfectionistisch Moeite met dagstructuur Onrust / overprikkeling Bij spanning en problemen zich terugtrekken Geen rem Vanuit sterke motivatie alles met gebruik willen vermijden Problemen dagelijks leven door angst en vermijding 47

48 48 Casuïstiek Wat maakt deze patiënt kwetsbaar voor het ontstaan van een verslaving? Als u deze aanmelding zou krijgen, wat gaat u dan doen? Hoe ga je de behandeling vorm geven? En wat is belangrijk om tot herstel te komen?

Vergelijkbare documenten

GENDER, COMORBIDITY & AUTISM Inleiding INHOUD Opzet en Bevindingen per onderzoek Algemene Discussie Aanbevelingen Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers Classifications & Gender Patient cohort 2004 Clusters