Kernwoorden: genetica, tweelingonderzoek, familieonderzoek, stress en gezondheid

Transcriptie

1 Heeft u ook een vraag voor de Nationale Wetenschapsagenda, of wilt u een van de onderstaande vragen onderschrijven? Dan kunt u uw vraag tot 1 mei indienen (klik hier voor de link naar de Wetenschapsagenda). Procedure: Voordat u een vraag kunt indienen, dient u zich eerst te registreren op deze pagina (naam, adres en wachtwoord). Daarna kunt u uw vraag indienen en voorzien van een toelichting en kernwoorden. Als u uw vraag hebt ingediend, krijgt u vervolgens een aantal vragen. Deze zijn voornamelijk bedoeld voor wetenschappers. U kunt hier telkens 'weet ik niet' invullen. Hoe komt het dat sommige mensen ziek worden van werkdruk en stress terwijl anderen er goed tegen lijken te kunnen? Het lijkt er op dat de werkdruk steeds meer toeneemt ten opzichte van vroeger en dat daarmee de verschillen tussen mensen in gevoeligheid een grotere rol gaan spelen. Waar komen die verschillen vandaan? Is dat een kwestie van aanleg, van je sociale netwerken of van je leefstijl? Is het een combinatie van die drie factoren en/of zijn er nog andere factoren in het spel die nog niet benoemd zijn? Kernwoorden: genetica, tweelingonderzoek, familieonderzoek, stress en gezondheid Wat zijn de oorzaken van verschillen tussen mensen in lichaamsgewicht? Een toenemend aantal mensen is te zwaar. In Nederland is deze groep wat kleiner dan in veel andere landen, maar ook bij Nederlandse kinderen en volwassenen is overgewicht een toenemend probleem. Kun je de erfelijke aanleg om dik te worden vaststellen en daarmee obesitas beter voorkomen? Kernwoorden: genetica, tweelingonderzoek, familieonderzoek, obesitas Wat is het belang van epigenetica voor gedrag en gezondheid? De code voor de bouw en werking van onze hersenen die vastligt in het DNA wordt afgedekt door een extra laag eiwitten, die sterk bepalend zijn voor welk deel van de code wordt gebruikt en tot expressie komt. Die extra epigenetische regulatie van het DNA is, in tegenstelling tot het DNA zelf, zeer gevoelig voor veranderingen in onze leefomgeving. Wat weten we van de invloeden van epigenetische regulatie op ons gedrag en onze (geestelijke) gezondheid? Kernwoorden: epigenetica, tweelingonderzoek, familieonderzoek, gezondheid, gedrag Zijn sporters al geestelijk en lichamelijk gezonder voordat ze gaan sporten of is er echt sprake van een oorzakelijk effect van sporten op de gezondheid? Sporters hebben een gemiddeld betere gezondheid en zitten vaak beter in hun vel. Zelf zeggen ze dat dit komt omdat ze hun leven lang regelmatig sporten. Maar is het niet juist een voorwaarde om goed gezond te zijn om regelmatig sporten aan te kunnen? Is het niet juist een voorwaarde om goed in je vel te zitten om sporten leuk te vinden? Is sporten niet een teken van zelfdiscipline een eigenschap die ook helpt om je gezond te houden? Wat is kortom nou eigenlijk de kip en het ei? Kernwoorden: sport en bewegen, tweelingonderzoek, familieonderzoek, gezondheid, gedrag, causaliteit Wat kan genoomonderzoek ons vertellen over betere preventie en behandeling van depressie? Depressie komt veel voor en sommige mensen zijn duidelijk kwetsbaarder dan anderen als het gaat om het ontwikkelen van een klinische depressie. Gegeven dezelfde ernstige levensgebeurtenissen (overlijden van een dierbaar persoon, ontslag, of slachtoffer zijn van een misdrijf) wordt de een wel en de ander niet depressief. Sommige mensen worden depressief zonder

2 dat ze een trauma meemaken. Waarom? Is er sprake van erfelijke aanleg en bepaalt die erfelijke aanleg ook het succes van de ene versus de andere behandeling? Kernwoorden: tweelingonderzoek, familieonderzoek, depressie Wat zijn de erfelijke factoren die ten grondslag liggen aan ADHD bij kinderen en bij volwassenen? ADHD is een aandoening die we vooral associëren met de kindertijd, als druk gedrag een probleem is in de schoolsituatie. Maar ook volwassenen kunnen te kampen krijgen met aandachtsproblemen en ADHD. Zij hebben echter meer mogelijkheden dan kinderen om hun leven in te richten op een manier dat ze bijvoorbeeld niet de hele dag stil hoeven zitten. Maar spelen DNAvarianten ook (nog steeds?) een rol bij volwassen ADHD? Kernwoorden: tweelingonderzoek, familieonderzoek, aandachtsproblemen, ADHD Hoe komen verschillen in persoonlijkheid tot stand? In hoeverre is persoonlijkheid en de verschillen in persoonlijkheid, een functie van omgeving en sociale omstandigheden, als je rekening houdt met genetische verschillen tussen mensen? Kunnen we bijvoorbeeld, naar analogie van Flynn effect op IQ, zien dat de persoonlijkheid van Nederlanders aan het veranderen is? Kernwoorden: longitudinaal onderzoek, tweelingonderzoek, familieonderzoek, persoonlijkheid Is al dat gedragsonderzoek in laboratoriumopstellingen wel een goede reflectie op de "echte" wereld? Kunnen onderzoekers niet beter onderzoek doen met smartphones, smartwatches, smart glasses etc.? De technologie laat dit inmiddels toe en veel meer mensen zijn nu gewend om zichzelf met allerlei gadgets in de gaten te houden. Die informatie uit het dagelijkse bestaan kan voor wetenschap een bron van nieuwe ontdekkingen zijn. Kernwoorden: e-health, ambulante metingen, thuismonitoring Is er een verband tussen somatische en mentale gezondheid en waar wordt dit verband door verklaard? Dat wil zeggen: lopen mensen met fysieke aandoeningen een groter risico om ook psychiatrische aandoeningen te ontwikkelen, of omgekeerd? Als het antwoord op deze vraag ja is, wat is hiervan de reden? Zijn mensen met beide soorten ziekten een kwetsbare groep wat betreft hun erfelijke aanleg (is de associatie een reflectie van genetische pleiotropie), of zijn ze een kwetsbare groep vanwege blootstelling aan risicofactoren in hun omgeving (bijvoorbeeld maatschappelijke factoren, zoals maatschappelijke achterstand)? Is er sprake van een complex samenspel tussen genotype en omgeving, of speelt causaliteit een rol (van pijn word je depressief)? Kernwoorden: genetica, tweelingonderzoek, gezondheid, psychopathologie Waarom zijn er grote verschillen tussen mannen en vrouwen in het voorkomen van belangrijke psychiatrische aandoeningen? De ongelijkheid van prevalenties voor belangrijke aandoeningen wordt zowel gezien met een bias naar mannen (meer verslaving) als naar vrouwen (meer depressie). Welke verklaringen/oorzaken zijn hiervoor te vinden? Spelen de geslachtschromosomen (Y of X) een rol? In hoeverre kan tweelingonderzoek bij tweelingen van ongelijk geslacht licht werpen op deze vraag? Kernwoorden: tweelingonderzoek, broer-zus, psychopathologie Met wie krijgen we nageslacht? Deze vraag betreft onze partnerkeuze in de veranderende samenleving. Kiezen we een partner die op ons lijkt en reflecteert deze keuze een genetische voorkeur? Of is het zo dat partnerkeuze voornamelijk binnen dezelfde sociaal/economische groepen

3 gebeurt? Welke gevolgen hebben deze beide mechanismen voor de genetische architectuur van de populatie? Neemt maatschappelijke segregatie toe als partnerkeuze in toenemende mate niet random is? Kernwoorden: familieonderzoek, tweelingonderzoek, partnerkeuze Hoe kan het dat de prevalentie van depressie zo hoog is in Nederland terwijl Nederland ook al jaren in de top 5 staat van de meeste gelukkige landen van de wereld? In vergelijking tot andere landen in Europa en de wereld komt depressie veel voor onder de Nederlandse bevolking. Er lijden dus over het algemeen meer mensen in Nederland onder de gevolgen van depressieve gevoelens van zichzelf of hun naasten. Nederland staat ook al jaren in de top 5 van de meeste gelukkige landen van de wereld. Gemiddeld gezien zijn Nederlandse mensen dus gelukkiger dan mensen in andere landen. Hoe kan deze paradox worden verklaard? Is er sprake van een complex samenspel van genen en omgeving? Kernwoorden: tweelingfamilie-onderzoek, tweelingonderzoek, genen, omgeving, geluk Wat zijn de gevolgen van IVF voor kinderen zelf? In Nederland is ongeveer 1 op de 55 kinderen een IVF- of ICSI-kind en voor twee- en meerlingen is dit in sommige jaren zelfs 1 op 20 kinderen geweest. Wat is de invloed van IVF (en andere technieken die worden ingezet om mensen te helpen met het krijgen van kinderen) op de ontwikkeling van kinderen, van jongeren en volwassenen: is er een extra risico als je deel bent van een kwetsbare groep zoals meerlingen? Kernwoorden: meerlingen, voortplanting, kunstmatige voortplantingstechnieken Wat maakt ieder mens uniek? Zelfs mensen die elkaars klonen zijn en opgroeien met dezelfde ouders in hetzelfde gezin kunnen een heel verschillende levensloop hebben. Hoe ontwikkelen we onze eigen identiteit? Hoe is het daarbij om op te groeien met een identieke tweelingbroer of zus? Kernwoorden: meerlingen, tweelingonderzoek Hoe weet je of tweeling een- of twee-eiig zijn? Heeft iedere meerling in Nederland recht op het kennen van zijn of haar eigen zygositeit? Moeten ouders bij de geboorte van hun meerlingkinderen meteen een DNA-test aangeboden krijgen? Kernwoorden: meerlingen, tweelingonderzoek, DNA-test Zijn meerlingen gelukkiger dan eenlingen? Ongeveer 1 op de 40 Nederlanders is deel van een tweelingpaar of meerling. Maakt het mensen gelukkiger een broer of zus van precies dezelfde leeftijd te hebben? Hoe is dit bij kinderen? Bij volwassenen? Kernwoorden: meerlingen, tweelingonderzoek, geluk, longitudinaal Wat betekent het voor de gezondheid van vrouwen om moeder te worden van twee of meer kinderen tegelijk? Zijn er gevolgen voor lichamelijke gezondheid? Ben je als moeder twee keer zo gelukkig of ben je juist zwaarder belast met de dagelijkse zorg dan moeders van eenlingen? Kernwoorden: meerlingen, tweelingonderzoek, gezondheid, geluk Wat betekent het voor de relatie van ouders om twee of meer kinderen tegelijk te krijgen? Buitenlands onderzoek suggereert dat er meer echtscheidingen voorkomen bij echtparen die ouders worden van twee- of meerlingen. De zwaardere belasting van ouders kan hiervoor een verklaring

4 zijn, maar we weten niet of Nederlandse ouders dit ook ervaren en of zij ook een hogere kans op een echtscheiding hebben. Kernwoorden: meerlingen, tweelingonderzoek, huwelijksrelaties, geluk Wat is de kans van Nederlandse vrouwen op een meerlingzwangerschap? Spelen de vaders een rol? Je hebt een grotere kans op een meerling als er (twee-eiige) tweelingen voorkomen in de stamboom, als je als moeder ouder bent, zwaarder en langer. Is het binnenkort ook mogelijk om DNA-varianten te vinden die de kans beter voorspellen? Kernwoorden: meerlingen, tweelingonderzoek, DNA-onderzoek Zijn alle Nederlanders onderling een (klein) beetje verwant? Friezen onderling meer dan een Fries en een Limburger? Kernwoorden: genetica, DNA varianten, migratiepatronen Is het schadelijk voor kinderen om naar de crèche te gaan? Een deel van de Nederlandse kinderen gaat meerdere dagen per week naar de crèche. Er zijn echter ook ouders die hun kinderen niet naar de crèche brengen omdat er een idee heerst dat dit niet goed voor kinderen zou zijn. Zijn er waarneembare effecten (negatief maar wellicht ook positief) van crèchebezoek op gedrag en ontwikkeling van kinderen? Is het ene kind gevoeliger voor invloeden vanuit de omgeving (zoals een crèche) dan het andere kind? Zijn er kinderen die genetisch gevoeliger zijn? Kernwoorden: Gedrag, ontwikkeling, genetische gevoeligheid, tweelingonderzoek Is de score op de Citotoets erfelijk? Jaarlijks neemt meer dan 80% van de scholen deel aan de eindtoets basisonderwijs. Tevens wordt de ontwikkeling van veel leerlingen in kaart gebracht aan de hand van het CITO leerling-volg system (LVS). Waar komen verschillen tussen kinderen op deze toetsen vandaan? Maakt het veel uit dat sommige scholen wel veel oefenen en andere niet? Meet de test de erfelijk aanleg voor cognitief functioneren? Weet een goede school deze erfelijke aanleg bij alle kinderen naar boven te halen? Kernwoorden: tweelingonderzoek, schoolprestaties Waarom hebben kinderen met pech vaak dubbel pech? Kinderen met een ontwikkelingsstoornis (bijvoorbeeld dyslexie) hebben vaak ook een andere ontwikkelingsstoornis (bijvoorbeeld ADHD). Komt dat door een algemene onderliggende kwetsbaarheid waarbij erfelijke aanleg een rol speelt? Kernwoorden: tweelingonderzoek, erfelijkheid, brein, cognitie, kind, onderwijs Waarom lijken kinderen op hun ouders? Kinderen van ouders met bepaalde problematiek (bijvoorbeeld een leerstoornis of depressie) hebben een veel grotere kans dezelfde problematiek te ontwikkelen. Waarom is dat zo en wat kunnen we ertegen doen? Is het erfelijkheid of gezinsomgeving die een grote rol speelt? Kernwoorden: erfelijkheid, opvoeding, gezin, kind, preventie Waarom sport de een wel en de ander niet? Er blijken grote individuele verschillen in sportgedrag, wat is de oorzaak? Onze erfelijke aanleg of opgroeien in een gezin waarin veel wordt gesport? Spelen deze invloeden door als we het gezin verlaten waarin we opgroeien? Kernwoorden: sport, gedrag, conditie, genen, gezondheid, tweelingonderzoek

5 Waarom vindt de een sport heel erg leuk en ander niet? Niet iedereen heeft een runners high terwijl sporten zo juist zo goed voor je is! Kunnen we voorspellen wie welke sport leuk zal vinden? Kernwoorden: sport, gedrag, genen, gezondheid, tweelingonderzoek Waarom zit de een de hele dag op de bank voor de TV en is de ander de hele dag in de weer of in beweging? Sommige mensen bewegen veel en sommige mensen doen juist liever helemaal niks en zijn goed in staat lang stil te zitten. Waarom? Kenwoorden: sport, gedrag, genen, bewegen, gezondheid, tweelingonderzoek Waarom is de een gelukkiger dan de ander? Objectieve omstandigheden voorspellen amper waarom de een zich veel gelukkiger voelt dan de ander. Geluk neemt ook een steeds belangrijke plaats in onze de samenleving. Men streeft naar geluk voor zichzelf en voor zijn of haar kinderen en de overheid streeft naar een gelukkige samenleving. Maar waarom verschillen mensen in geluksgevoel? Spelen genen hier een grote rol? Zijn het omgevingsinvloeden die het verschil maken of is er sprake van samenspel tussen genen en omgeving? Kenwoorden: geluk, genen, omgeving, tweelingonderzoek Wat zijn de invloeden van genen en omgeving bij het verouderingsproces van de hersenen? Is dit vergelijkbaar voor mannen en vrouwen? Na een fase van ontwikkeling, zo ongeveer tot het 25 e levensjaar, start het verouderingsproces van het brein. De hersenen gaan langzaamaan krimpen, onder andere door een verminderde myelinisatie van de hersencellen en een afname in neurogenese over de tijd. Kan longitudinaal onderzoek bij eeneiige tweelingen en tweelingen van ongelijk geslacht licht werpen op deze vraag en ons ook leren welke genen en welke omgevingsfactoren met name een rol spelen? Kernwoorden: tweelingonderzoek, broer-zus, hersenen, veroudering