Satisficing en Optimizing in Telefonische en Face-to-Face Survey Interviews

Transcriptie

1 Satisficing en Optimizing in Telefonische en Face-to-Face Survey Interviews Een vergelijking van respondent satisficing en optimizing in telefonische en face-to-face interviews Masterscriptie Rijksuniversiteit Groningen Faculteit der Letteren Communicatie- en informatiewetenschappen Scriptiebegeleidster: Y.P. Ongena Tweede lezer: M. Haan 29 april 2014 Joricke Jaspers S Boekenberghstraat GA Hoogeveen jorickejaspers@hotmail.com

2 Samenvatting Om meningen en attitudes van een doelgroep te verkrijgen, wordt vaak gebruik gemaakt van vragenlijst onderzoek. Het afnemen van vragenlijstonderzoek kan echter meetfouten met zich mee brengen. Een veel voorkomende meetfout is satisficing. Dit houdt in dat de respondent probeert om de interviewer tevreden te stellen door de vraag te beantwoorden, maar met zo weinig mogelijk moeite. Met andere woorden, een respondent neemt een kortere weg om met zo weinig mogelijk cognitieve inspanning antwoord te geven op een survey vraag (Krosnick, 1999). Hierbij kunnen drie categorieën in antwoordgerdrag worden onderscheiden: non-differentiation, don t know antwoorden en aqcuiescence (Haan, et.al. 2014B). Nondifferentiation is het geven van dezelfde antwoorden in een set vragen met dezelfde antwoordmogelijkheden. Don t know antwoorden zijn weet niet antwoorden die gegeven worden door de respondent. Acquiescence is met weinig inspanning instemmen met een vraag door mee eens te antwoorden. Lijnrecht tegenover satisficing staat optimizing, waarbij de respondent juist veel moeite doet om een vraag te beantwoorden. Hierbij vraagt de respondent bijvoorbeeld om herhaling of toelichting van een vraag. In dit onderzoek is het verschil tussen telefonische en face-to-face interviews onderzocht met betrekking tot satisficing en optimizing, waarbij de rol van de interviewer belangrijk is. De data die in dit onderzoek zijn gebruikt, zijn afkomstig van Nederlandse respondenten van de European Social Survey (ESS). Dit is een vragenlijst die via verschillende modi wordt afgenomen: face-to-face, telefonisch en via het web. De rol van de interviewer die belangrijk is in de hoofdvraag, is de reden dat er in dit onderzoek is gekozen voor face-to-face en telefonische interviews. Bij deze twee modi is zowel een respondent als een interviewer aanwezig, waardoor de verbale interactie tussen de interviewer en respondent nauwkeurig bestudeerd kan worden. Om dit onderzoek uit te voeren, zijn vragen geselecteerd uit de ESS die gevoelig zijn voor satisficing antwoorden. Dit zijn vragen in batterijen die dezelfde antwoordmogelijkheden hebben (Holbrook, et.al., 2003). Doordat dezelfde antwoordmogelijkheden achter elkaar beschikbaar zijn, kunnen de antwoorden met zo min mogelijk cognitieve moeite worden herhaald. Op deze manier wordt er met zo min mogelijk moeite toch voldaan aan de vraag van de interviewer. 2

3 Allereerst is een kwalitatieve analyse uitgevoerd om het gedrag van de respondent en interviewer in kaart te brengen. De kwalitatieve analyse laat zien dat de interviewer ervoor kiest om zich aan de vragenlijst te houden, of hij kiest ervoor om de standaardisatie naar de achtergrond te brengen en de voorkeur te geven aan rapport. Rapport is het creëren van een band met de respondent. De kwalitatieve analyse liet zien, dat wanneer de interviewer zich niet aan de standaardisatie houdt, dit op drie manieren kan. Hij kan afwijken van de vragenlijst, lachen, of afwijken van de vragenlijst èn lachen. Met betrekking tot de respondent laat de kwalitatieve analyse zien dat respondenten zowel satisficing gedrag als optimizing gedrag vertonen. Satisficing gedrag komt naar voren in de eerder genoemde categorieën en optimizing gedrag ontstaat wanneer de respondent vraagt om toelichting of herhaling van een vraag. Aan de hand van deze bevindingen is het codeerschema voor de kwantitatieve analyse opgesteld. De kwantitatieve analyse bestond uit drie hypotheses. De eerste hypothese was dat telefonische respondenten meer satisficing gedrag vertonen dan face-to-face respondenten. Hier is voor alle drie categorieën van satisficing geen significant verschil gevonden. De tweede hypothese was dat een interviewer vaker afwijkt van de vragenlijst in face-to-face interviews dan in telefonische interviews. Dit bleek wel significant. De laatste hypothese was dat respondenten vaker optimizing gedrag vertonen in face-to-face interviews dan in telefonische interviews. Hier waren geen significante verschillen te zien. Ten slotte is getoetst of het gedrag van de interviewer invloed heeft op het satisficing gedrag van de respondent. Hier is alleen een significant verschil gevonden voor don t know antwoorden. De verschillen voor non-differentiation en acquiescence waren niet significant. Al met al heeft het onderzoek uitgewezen dat voor de interviewer geldt dat hij aandacht moet besteden aan het combineren van rapport en standaardisatie. Het is belangrijk dat interviewers de vraag zo voorlezen dat er absoluut geen interpretatie verschillen kunnen ontstaan, maar mee lachen met de respondent of kort in gaan op een uiting van een respondent moet geaccepteerd worden om zo de band tussen de respondent en interviewer te versterken. 3

4 Inhoudsopgave 1. Introductie 6 2. Theoretisch kader Survey interviews De interviewer en de respondent Verstandhouding (rapport) tussen interviewer en respondent Interviewmodi Face-to-face interviews (CAPI) Telefonische interviews (CATI) Meetfouten Satisficing en optimizing Sterke en zwakke satisficing Beïnvloedende factoren van antwoordkwaliteit Non-verbale communicatie Tempo van vraag en antwoord Multitasking door respondent Eerder onderzoek en hypotheses Methode Materiaal European Social Survey Geslecteerde satisficing vragen Proefpersonen Steekproef en populatie Verdeling proefpersonen Kwalitatieve analyse Rapport in face-to-face en telefonische interviews Expliciete vorm van rapport Rapport door lachen Standaardisatie in face-to-face en telefonische interviews Satisficing gedrag door respondenten Optimizing gedrag door respondenten Conclusie Codeerschema 37 4

5 5. Resultaten Satisficing gedrag Non-differentiation Don t know antwoorden Acquiescence Vrije keuze of geen keuze Gender verschillen Gedrag van de interviewer Optimizing gedrag Effect van interviewergedrag op satisficing Non-differentiation Acquiescence Don t know antwoorden Conclusie en Discussie Bevindingen kwalitatieve analyse Satisficing gedrag Gedrag van de interviewer Optimizing gedrag Effect van interviewergedrag op satisficing Antwoord hoofdvraag Bibliografie 56 5

6 1. Introductie Waarschijnlijk komt het u wel bekend voor stiekem Het invullen van vragenlijsten waarbij soms volledige kennis ontbreekt, waarbij meestal geen of weinig aandacht aanwezig is, waardoor het antwoorden u net wat gemakkelijker af gaat dan dat de interviewer van u wenst. Vragenlijsten worden gebruikt om inzicht te krijgen in het gedrag, de attitude en/of karaktereigenschappen van een bepaalde doelgroep. Aan de hand van een gestandaardiseerde vragenlijst probeert een onderzoeker door middel van een steekproef van respondenten informatie te winnen die kan dienen voor verschillende doeleinden, om op deze manier iets te weten te komen over de gehele populatie (Ongena, 2005). Het afnemen van een vragenlijst kan op verschillende manieren. De drie meest gebruikte modi zijn face-to-face, telefoon of web interviews. Het interviewen van respondenten in welke modus dan ook, brengt verschillende gevaren met zich mee. Een veelvoorkomende respons fout in interviews is het ontstaan van satisficing. Dit houdt in dat de respondent niet met volle aandacht wil of kan deelnemen, en hierdoor bijvoorbeeld vaak het middelste antwoorden geeft, of de optie weet ik niet gebruikt (Krosnick, 1999). De respondent wil in dit geval met zo min mogelijk moeite toch de onderzoeker tevreden stellen door wel de vragenlijst in te vullen. Satisficing gedrag heeft negatieve gevolgen voor een onderzoeker die gegevens probeert te verzamelen aan de hand van de vragenlijst. Respondenten die satisficing gedrag vertonen, beïnvloeden de respons kwaliteit (Holbrook et.al., 2003). Het is belangrijk dat de antwoorden die de respondenten geven eerlijke antwoorden zijn, aangezien de uitkomst van het onderzoek anders geen juiste weerspiegeling van de echte gedragingen en meningen van respondenten omvat. Lijnrecht tegenover satisficing staat optimizing. Wanneer tijdens een survey interview optimizing optreedt, betekent dit dat de respondent juist veel moeite doet om antwoord te geven. Er is al eerder onderzoek gedaan naar deze meetfouten in combinatie met interviewmodi. Eerder onderzoek laat zien dat face-to-face interviews het meest geschikt zijn om verschillende oorzaken van meetfouten, dus ook satisficing, te verminderen. Smyth et.al. (2007) bewijzen namelijk met hun onderzoek dat respondenten eerder serieus antwoord geven wanneer tijdens het interview de interviewer en respondent fysiek bij elkaar aanwezig zijn. Ook een onderzoek van Holbrook et.al. (2003) wijst uit dat respondenten die meededen aan interviews waarbij gebruik werd gemaakt van een lange vragenlijst, telefonische respondenten eerder geneigd zijn om te satisficing gedrag te vertonen dan face-to-face respondenten. 6

7 In dit onderzoek wil ik nagaan of telefonische en face-to-face interviews een verschil laten zien met betrekking tot satisficing en optimizing en dit kwalitatief gaan toelichten door een aantal voorbeelden uit het onderzoek verder onder de loep te nemen. Ik heb gekozen voor telefonische en face-to-face interviews, omdat bij deze twee vormen zowel een respondent als een interviewer betrokken zijn. Doordat er zowel een interviewer als een respondent aanwezig zijn, kan naar hun gedrag worden gekeken door middel van behavior coding. Behavior Coding is de systematische taak van het coderen van het zichtbare gedrag van de interviewer en de respondent in interviews (Dijkstra, 2008). Door te kijken naar de interactie tussen de interviewer en respondent, valt veel informatie te achterhalen over het antwoordgedrag van respondenten en de mogelijke rol van de interviewer hiervan. Er is al veel onderzoek gedaan naar de analyses van respondentantwoorden door o.a. Smyth et.al. (2007), Haan et.al (2014B) en Holbrook et.al. (2003), maar in weinig onderzoek wordt ook de interactie eromheen bestudeerd. Het nauwkeurig bestuderen van deze interactie is juist van belang, zodat er meer informatie verkregen wordt over de achtergrond van een gegeven antwoord zodat er juiste conclusies getrokken kunnen worden. Zo kan bijvoorbeeld worden vast gesteld dat een antwoord satisficing of optimizing gedrag bevat, en dat er geen andere redenen zijn waarom een respondent een bepaald antwoord geeft. Vragen die centraal staan zijn: houdt de interviewer zich strikt aan het script van de vragenlijst? Of past hij de vragen aan? Hoe leest de interviewer de vraag voor? Maakt zijn intonatie de respondent enthousiast of juist niet? En wat betreft de respondent? Vraagt hij om toelichting of opheldering? Verandert zijn enthousiasme en manier van antwoorden in de loop van het onderzoek? Dit zijn onder andere vragen die belangrijk zijn voor dit onderzoek. De volgende hoofdvraag staat centraal: Wat is het verschil tussen telefonische en face-to-face interviews met betrekking tot satisficing en optimizing en hoe dragen de interviewer en de respondent bij aan dit verschil? In het tweede hoofdstuk worden verschillende begrippen verder uitgelegd en worden bestaande onderzoeken besproken en hypotheses geformuleerd. In hoofdstuk 3 zal ik de methode van het onderzoek bespreken en vervolgens zal ik de resultaten presenteren. Ten slotte volgt de discussie waar de hypotheses worden bevestigd of verworpen en worden eventuele ideeën voor vervolgonderzoek besproken. 7

8 2. Theoretisch kader Het is van belang om alle belangrijke begrippen die aan de orde zijn in dit onderzoek duidelijk toe te lichten zodat hier geen onduidelijkheden over ontstaan tijdens het onderzoek. Daarnaast is het van belang om voorgaande literatuur te bespreken en zo een duidelijke context te creëren om de hypotheses op te baseren. Allereerst zal ik dieper ingaan op survey interviews en wat daarbij centraal staat: de interviewer en respondent. Vervolgens zal ik twee verschillende interviewmodi beschrijven die mondeling worden afgenomen en dus van belang zijn in dit onderzoek. Daarna zal ik dieper ingaan op satisficing en optimizing en ten slotte zal ik mijn hypotheses opstellen en toelichten. 2.1 Survey interviews Het doel van het afnemen van een survey, ook wel vragenlijstonderzoek, is het verzamelen van informatie over gedrag, attitudes en karakteristieken van respondenten, ook wel het verzamelen van informatie over de sociale wereld. Deze informatie wordt geworven door middel van een steekproef die een grotere populatie moet vertegenwoordigen (Ongena, 2005). Vragenlijsten kunnen worden afgenomen op verschillende manieren, zoals in de vorm van een mondeling interview, maar ook schriftelijk of elektronisch (web survey). In survey onderzoek wordt voor deze verschillende manieren de term modus gebruikt, die verwijst naar het kanaal dat gebruikt wordt om het interview af te nemen (Haan, 2012). De vier modi die het meest gebruikt worden zijn face-to-face, telefonisch, post (papieren vragenlijst) en het internet (Jans, 2008). Zoals vermeld in de inleiding kijk ik in dit onderzoek echter alleen naar surveys waarbij een interviewer aanwezig is, omdat er veel informatie te halen valt uit behavior coding, waarbij de verbale interactie tussen de interviewer en respondent centraal staat. Hierbij vallen de papieren vragenlijst en de internet vragenlijst af en kijk ik dus alleen naar face-to-face en telefonische interviews. Daarom zal ik in paragraaf 2.2 verder ingaan op de twee verschillende modi van mondelinge interviews. Wanneer ik vanaf nu spreek van een survey interview, wordt de mondelinge vorm bedoeld. In de survey interviews, wordt vaak gebruik gemaakt van een gestandaardiseerde vragenlijst waarbij de interviewers wordt opgedragen om de vragenlijst zo standaard en letterlijk mogelijk af te nemen waarbij ze niet afwijken van de vraag om zo interpretatieverschillen te voorkomen (Ongena, 2005). Een survey interview kan worden gedefinieerd als een conversatie tussen een interviewer en een 8

9 geïnterviewde (respondent), waarbij de interviewer de leiding neemt om het doel van de interactie, het werven van onderzoek-relevante informatie, verwezenlijkt. De interviewer focust zich hierbij op de inhoud die gespecificeerd wordt door onderzoeksdoelen van systematische beschrijving, voorspelling of verklaring. (Cannel & Kahn, 1968). De definitie van Cannel en Kahn en de beschrijving van het doel van een survey interview door Ongena, laten duidelijk zien dat een survey interview veel meer is dan slechts een procedure waarbij op een gestandaardiseerde manier data wordt verzameld. Het interactionele aspect is ook zeker van belang. Vanaf het moment dat de interviewer het gesprek met de respondent start, steunt het interview op de conventies van alledaagse conversaties (Suchman & Jordan, 1990). Dit is het geval omdat de meeste respondenten niet gewend zijn om interviews te geven, maar juist gewend zijn aan normale, alledaagse gesprekken welke hele andere regels en conventies bevatten. Bijvoorbeeld in alledaagse conversaties geef je geen losse antwoorden op verschillende opvolgende vragen en geef je vaak een verklaring wanneer je een ja/nee vraag wordt gesteld (Houtkoop-Steenstra, 2000) De interviewer en de respondent Het belang van onderzoek naar het interview proces is de laatste decennia erg toegenomen. Eerst werd er vooral onderzoek gedaan naar het gedrag van de interviewer en wat voor effect het heeft op de data als een interviewer slecht presteert. Later werd ook duidelijk dat het gedrag van de respondent even belangrijk is voor het begrijpen van het interview proces (Ongena, 2005). Een interviewer heeft meerdere taken zoals het stellen van vragen op een nauwkeurige manier, de respondent motiveren en zorgen voor correcte antwoorden en deze rapporteren. De interviewer moet de vragen nauwkeurig stellen om interpretatieverschillen te voorkomen. Dit is een erg belangrijke taak, aangezien de kwaliteit van een onderzoek afhangt van de interviewer en hoe hij zijn data verzameld (Gwartney, 2007). Daarnaast moet de interviewer ook de respondenten motiveren en aanzetten tot het geven van correcte antwoorden en deze antwoorden noteren (Ongena, 2005). Vooral het motiveren van respondenten is een lastig verhaal. In surveys is het belangrijk dat de interviewer de vragen zo nauwkeurig mogelijk stelt om interpretatie verschillen tussen verschillende respondenten te voorkomen, maar Cannel en Kahn (1968) vinden dat het gebruik van teksten met een script niet helpen als het gaat om het motiveren van respondenten. Zij stellen dat een script niet kan anticiperen op het 9

10 gevoel en de stemming van de respondent. Daarnaast is het lastig om niet van een script af te wijken, als een respondent meer uitleg nodig heeft en hierom vraagt. Cannel en Kahn stellen dat het beter is om een interview spontaan te houden, omdat dit voor hogere motivatie zorgt bij de respondent en dit komt weer ten goede aan het resultaat van het interview. Het is dus van groot belang om een afweging te maken tussen nauwkeurigheid en spontaniteit: blijf je nauwkeurig en voorkom je interpretatie verschillen, maar hou je het enthousiasme tegen? Of werk je mee aan het enthousiasme van de respondent, maar breng je de interpretatie in gevaar? Zoals eerder gezegd is niet alleen de interviewer van belang als het gaat om het vergaren van data en eventuele negatieve effecten, de respondent is minstens zo belangrijk in dit verhaal. Voor de respondent is het belangrijk dat de antwoorden die hij geeft, duidelijk en helder geformuleerd zijn. De meeste problemen ontstaan omdat de respondent de taak van antwoorden op gestandaardiseerde interviews niet begrijpt. Deze speciale vragenlijsten vragen veel van de respondent en het kan zijn dat de respondent niet aan deze eisen kan of wil voldoen, en zo ontstaan meetfouten. (Cannel et.al. 1977). Wanneer een respondent om opheldering vraagt omdat hij een vraag niet helemaal begrijpt, kan dit effect hebben op de taak van de interviewer, omdat hij antwoord moet geven en daardoor dus moet afwijken van zijn vragenlijst. Fowler & Mangione (1990) stellen dat dit niet perse betekent dat de interviewer af moet wijken van de standaardisatie. Zij stellen dat de interviewer ook slechts de vraag kan herhalen of een standaard antwoord kunnen geven als wat u daar zelf onder verstaat Verstandhouding (rapport) tussen interviewer en respondent Een lastig aspect met betrekking tot het in stand houden van de standaardisatie in een survey interview, is de verstandshouding tussen de interviewer en de respondent, ook wel bekend onder de Engelse term rapport. Hoe kan een interviewer zich tegelijkertijd houden aan de standaard regels van een survey interview, maar tegelijkertijd ook genoeg aandacht besteden aan een gepaste relatie tussen de interviewer en respondent (Lavin & Maynard, 2001)? De verstandhouding wordt gezien als een belangrijk aspect in interviews, maar het is tegelijkertijd ook lastig voor onderzoek aangezien het een heel breed concept is (Goudy & Potter, 1975). Weiss (1970) heeft aan de hand van verschillende studies geconcludeerd dat onderzoekers kijken naar verstandhouding als een globaal concept. Ze kijken naar gedrag als oogcontact, knikken, sub-interacties die niet over de taak gaan en nee antwoorden. Wanneer er geen duidelijke conceptualisering bestaat over een begrip is het lastig om het te meten. Ook 10

11 bij verstandhouding is dit het geval. Het is lastig om verschillende bevindingen hierover te combineren, aangezien ze vaak op verschillende manieren worden gemeten door het verschil in conceptualisering. Om deze reden is door Weiss een suggestie gedaan om het concept van verstandhouding weg te laten en de focus te leggen op het specifieke gedrag waardoor de verstandhouding wordt gevormd. Lavin & Maynard (2001) spreken bijvoorbeeld over het lachen van een respondent tijdens een survey interview en de reactie hierop van de interviewer. Dit is een typisch geval van rapport, want de interviewer zit nu met een dilemma; lach je mee, dan gaat het ten koste van de standaardisatie omdat de interviewer een sterkere band met de respondent creëert. Lach je niet mee, dan bestaat de kans dat de respondent dit niet waardeert en de verstandhouding in gevaar komt. 2.2 Interviewmodi In dit onderzoek kijk ik alleen naar face-to-face en telefonische interviews. Daarom zal ik deze twee modi nu verder aan het licht brengen Face-to-face interviews (CAPI) Een face-to-face interview kan worden gedefinieerd als een interviewmodus, waarbij een interviewer een gestructureerde, of deels gestructureerde vragenlijst afneemt bij een respondent, binnen een bepaalde tijd en in aanwezigheid (vaak thuis) van de respondent (Groves & Kahn, 1979). Deze manier van interviewen is één van de oudste manieren om data te verzamelen van een respondent. Was dit vroeger een simpele en snelle manier van data verzameling, tegenwoordig is het een complex en uitgebreid systeem. Vroeger werd het faceto-face interview met pen en papier afgenomen maar tegenwoordig wordt de computer gebruikt bij het voorlezen van de vragen en het invoeren van de antwoorden. Tegenwoordig duiden we face-to-face interviews daarom ook wel aan met CAPI, wat staat voor Computer Assisted Personal Interviewing. Face-to-face interviews worden sinds een lange tijd, en nog steeds, gezien als het de beste manier qua afnemen van een interview (de Leeuw, 1992). Bij face-to-face interviews kan gebruik worden gemaakt van antwoordkaarten, waarop de antwoordmogelijkheden staan die de respondent kan kiezen. Het kiezen voor face-to-face als modus heeft als voordeel dat de interviewer en respondent in fysieke aanwezigheid van elkaar zijn. Op deze manier is er niet alleen sprake van verbale communicatie maar ook van non-verbale communicatie. Zo kan een interviewer bijvoorbeeld 11

12 aan de hand van non-verbale handelingen zijn enthousiasme uitdrukken, waardoor de respondent wordt meegenomen in dit enthousiasme. Aan de andere kant kunnen face-to-face interviews ook nadelig werken aangezien respondenten eerder de neiging hebben om sociaal wenselijk te antwoorden (Bradburn et.al., 2004). Dit houdt in dat de respondent antwoorden geeft die sociaal gezien correct zijn en volgens de norm van de samenleving. Dit komt door het feit dat mensen vaak eerlijker zijn wanneer er een grotere sociale afstand is tussen hunzelf en de interviewer (Holbrook et.al., 2003). Deze sociale afstand wordt minder wanneer het interview face-to-face wordt afgelegd in het huis van de respondent en hierdoor is de kans groot dat de respondent niet helemaal eerlijk is, maar antwoorden geeft die sociaal correct zijn Telefonische interview (CATI) Naast computer assisted personal interviewing (CAPI) is ook CATI een manier om een survey af te nemen. CATI staat voor Computer Assisted Telephone Interviewing. Ook hierbij wordt de vragenlijst ingevuld in de computer, maar in dit geval vindt de communicatie plaats via de telefoon. Een verschil met face-to-face interviews is het feit dat bij telefonische interviews geen gebruik kan worden gemaakt van antwoordkaarten.. In het geval van het telefonische interview worden de vragen en antwoorden opgelezen, aangezien het niet mogelijk is kaarten te gebruiken. De respondent geeft dan een antwoord en deze wordt door de interviewer in de computer ingevoerd (Haan, 2012). Sinds de jaren negentig van de 20 e eeuw is het gebruik van de telefoon voor interviews aanzienlijk toegenomen. Dit komt onder andere door het feit dat er nieuwe ontwikkelingen hebben plaats gevonden op het gebied van technologie en door het gebruik van random digit dialing als steekproef techniek (Leeuw, 1992). Het gebruik van de telefoon voor het houden van interviews is erg veelzijdig omdat deze methode veel praktische voordelen heeft en de kosten vaak laag zijn. (Holbrook et.al., 2003). Een belangrijk fenomeen dat voorkomt bij telefonische interviews is sociaal wenselijk antwoorden. Een interviewer die zijn respondent via de telefoon interviewt, heeft in mindere mate de mogelijkheid om gunstige of ongunstige non-verbale reacties af te lezen dan wanneer het interview face-to-face word afgenomen. Dit kan ervoor zorgen dat de respondent via de telefoon eerlijker antwoord kan geven en zich niet aanpast aan de norm van de samenleving. Aan de andere kant wordt er via een telefonisch interview een minder sterk rapport ontwikkeld dan via face-to-face interviews, waardoor het 12

13 minder comfortabel en interpersoonlijk wordt (Drolet & Morris, 2000). Dit zorgt ervoor dat respondenten via de telefoon er minder zeker van zijn dat de interviewer hun vertrouwelijkheid zal beschermen. Daar komt nog bij dat face-to-face respondenten identificatie materialen en papieren kunnen zien van de interviewers, terwijl dit bij telefonische respondenten niet het geval is. Dit kan ervoor zorgen dat respondenten liever niet over gevoelige onderwerpen praten omdat ze niet zeker weten wat het motief is van de persoon aan de andere kant van de lijn. Alles samengenomen kunnen deze processen ertoe leiden dat respondenten via de telefoon toch minder eerlijk zijn over hun antwoord en hun antwoorden aanpassen naar een sociaal wenselijk niveau (Holbrook, et.al., 2003). Een ander proces van telefonisch interviewen is het optreden van satisficing, doordat het tempo van het interview vaak hoger ligt dan in face-to-face interviews. De respondent geeft in dit geval wel antwoorden op de vragenlijst omdat hij de interviewer tevreden wil stellen, maar doet dit met zo weinig mogelijk moeite. Vaak wordt dan het middelste antwoord gekozen, of geen mening of weet ik niet. In paragraaf zal ik hier uitgebreider op ingaan. Andere nadelen van telefonische interviews zijn het gebrek aan non-verbale signalen van zowel de interviewer als de respondent, de ongemakkelijke situaties die kunnen ontstaan door momenten van stilte (wat de verstandhouding tussen interviewer en respondent negatief beïnvloedt), de slechtere kwaliteit door de telefoonlijn en de waarschijnlijkheid dat een respondent aan de telefoon kan multitasken en niet zijn volle aandacht bij het interviews heeft (Lynn & Kaminska, 2011). 2.3 Meetfouten Een meetfout ontstaat wanneer bepaalde factoren tijdens het interview voorkomen die de antwoorden van de respondent beïnvloeden. Hierdoor zijn de antwoorden die gegeven worden niet meer volledig valide want ze zijn geen weerspiegeling meer van de werkelijke gedachten van de respondent. Deze meetfouten kunnen ontstaan door interviewers, door de vragenlijst, de respondent of een combinatie van deze (Haan, 2012). De interviewer moet zijn taak heel nauwkeurig volbrengen. Wanneer verschillende respondenten een bepaalde vraag anders interpreteren door een fout in de formulering van de interviewer, zorgt dit voor fouten in de resultaten. Van de respondent wordt verwacht dat ze eerlijk antwoord geven en zich niet laten beïnvloeden door de aanwezigheid van de interviewer of door bijvoorbeeld de lengte van het 13

14 interview. Ook het design van de vragenlijst is van cruciaal belang. De formulering en volgorde van de vragen en antwoordopties moet duidelijk zijn. (Krosnick & Presser, 2010) Satisficing en optimizing Een veel voorkomende oorzaak van een meetfout is satisficing. Dit houdt in dat de respondent probeert om de interviewer tevreden te stellen, maar met zo weinig mogelijk moeite. Met andere woorden, ze nemen een soort kortere weg om met zo weinig mogelijk cognitieve inspanning antwoord te geven op een survey vraag (Krosnick, 1999). De vragen in surveys die gevoelig zijn voor satisficing antwoorden, zijn vragen in batterijen, die dezelfde antwoordmogelijkheden hebben (Holbrook, et.al., 2003). Doordat dezelfde antwoordmogelijkheden achterelkaar beschikbaar zijn, kan met zo min mogelijk cognitieve moeite de antwoorden worden herhaald. Op deze manier wordt er met zo weinig mogelijk moeite toch voldaan aan de vraag van de interviewer. Optimizing staat aan de andere kant van de lijn: hierbij doet de respondent juist alle moeite om een vraag te beantwoorden. De satisficing theorie van Krosnick is gebaseerd op het feit dat er bij het optimaal beantwoorden van een vraag (optimizing) veel cognitief werk komt kijken. Een respondent moet de inhoud en betekenis van elke vraag eerst interpreteren, vervolgens moet hij alle relevante informatie die al in het geheugen aanwezig is over dit onderwerp bijvoegen, deze informatie moet dan geïntegreerd worden in een oordeel en van dit oordeel moet ten slotte een nauwkeurig verslag worden gedaan (Tourangeau et.al., 2000). Veel respondenten die beginnen aan een interview zijn bereid om deze stappen te ondernemen totdat het interview is afgelopen, maar het is aannemelijk dat dit niet voor iedereen geldt. Er zijn ook respondenten die hun motivatie verliezen en niet meer al deze stappen nemen tijdens het geven van een antwoord. Daarnaast zijn er ook respondenten die het wel willen, maar die niet de kennis hebben en respondenten die vanaf het begin niet de intentie hebben om met zorg over de vragen na te denken (Holbrook et.al., 2003) Sterke en zwakke satisficing Volgens de satisficing theorie van Krosnick (1991) zijn er twee manier van satisfcing: sterke en zwakke satisficing. Zwakke satisficing treedt op wanneer een respondent wel alle eerder genoemde cognitieve stappen onderneemt die nodig zijn om antwoord te geven, maar dan minder volledig dan bij optimizing. Hierbij geeft de respondent vaak het eerst genoemde antwoord, of sluit hij zich aan bij wat de interviewer zegt. Sterke satisficing treedt op wanneer een respondent helemaal geen motivatie (meer) heeft. De respondent zal nu zoeken naar 14

15 antwoorden die de interviewer redelijk vindt, maar hierbij zoekt hij niet in zijn geheugen naar informatie. Nu geeft hij antwoorden als ik weet niet of hij kiest random een antwoord (Holbrook et.al., (2003) Beïnvloedende factoren voor antwoordkwaliteit De verschillende interviewmodi zijn besproken en ook satisficing is aan het licht gekomen. Het is duidelijk geworden dat verschillende interviewmodi de kwaliteit van het antwoord (in dit geval satisficing) van de respondent kunnen beïnvloeden. Volgens Holbrook et al. (2003) kan dit het geval zijn door drie redenen: non-verbale communicatie, snelheid van vragenstellen en de snelheid van antwoorden en de mogelijkheid van de respondent om te multitasken Non-verbale communicatie Chartrand et al. (1999) stellen dat wanneer een interviewer een face-to-face interview houdt met een respondent, zijn non-verbale cues besmettelijk zijn. Dit houdt in dat de non-verbale signalen makkelijk worden overgenomen door iemand anders, waardoor de stemming van de ander kan veranderen. Als een interviewer bijvoorbeeld vermoeid is, kan dit leiden tot een ongemotiveerde houding bij de respondent. Andersom kan een interviewer non-verbale cues ook positief gebruiken. Als een respondent de motivatie verliest, kan een interviewer dit recht trekken door non-verbale communicatie te verbeteren door enthousiasme aan te wakkeren. Doordat de respondent meer motivatie krijgt, zal zijn moeite om de vier cognitieve stappen te doorlopen vergroten en zijn antwoord optimaliseren. Daarnaast zorgen de non-verbale cues van de respondent ervoor dat tekenen van onbegrip, onzekerheid of verwarring gelijk duidelijk zijn bij de interviewer. Deze kan hier dan snel op reageren door bijvoorbeeld de moeilijkheid van de taak aan te passen door middel van bijvoorbeeld het verlagen van spreektempo of duidelijker articuleren. Wanneer het interview via de telefoon wordt afgenomen, zijn deze visuele non-verbale cues niet zichtbaar, maar auditieve non-verbale cues, zoals zuchten, wel. Natuurlijk kunnen interviewers een deel van deze genoemde voordelen verbaal oplossen zoals enthousiasme creëren, maar dit kan ook in face-to-face interviews (Barath & Cannel, 1976; Oksenberg et.al., 1986) Tempo van vraag en antwoord Een tweede aspect dat zorgt voor verschil in antwoordkwaliteit tussen de verschillende modi 15

16 is de snelheid waarmee de vragen worden gesteld en de snelheid waarmee de vragen worden beantwoord door de respondent (Holbrook et.al., 2003). Een doel van alle interviewers is het zo snel mogelijk voltooien van het interview, maar vooral aan de telefoon is het van belang om het tempo erin te houden om geen onduidelijke of ongemakkelijke gevoelens te creëren door stiltes die vallen. Bij een interview via de telefoon ziet een respondent niet wat de reden is van een tijdelijke ingelaste stilte door de interviewer. Zo kan het zijn dat de interviewer een antwoord aan het invoeren is. Maar dit is andersom ook het geval. Een respondent kan ook een tijdelijke stilte inlassen doordat hij aan het nadenken is, of doordat hij wordt afgeleid door iets anders in zijn omgeving. Om deze redenen voelt de interviewer vaak meer druk om sneller door het telefonische interview te gaan dan face-fo-face interviews. Maar wanneer een interviewer het tempo van het vragenstellen versnelt, kan het lastiger zijn voor de respondent om de vragen te begrijpen. Daarnaast creëert de interviewer door middel van snelheid ook het idee dat het interview niet zo belangrijk is en dat hoe sneller ze er door heen zijn, hoe beter het is. Zowel het niet begrijpen van de vraag door de respondent als het creëren van het onbelangrijke gevoel door de interviewer, kan leiden tot satisficing Multitasking door respondent Multitasking komt duidelijk vaker voor bij telefonische interviews dan bij face-to-face interviews (Holbrook et. al 2003). Iemand die aan de telefoon is kan, zonder dat de interviewer dit door heeft, in dezelfde tijd andere dingen doen zoals huishoudelijke klusjes, televisie kijken, bezig zijn met de kinderen, enzovoorts. Ook bij face-to-face interviews is het in praktijk mogelijk dat de respondent aan multitasking doet, maar de drempel ligt in dit geval hoger aangezien de interviewer dit altijd door heeft. De afleiding die ontstaat door multitasking vergroot de moeilijkheid van de taak, wat de kans op satisificing vergroot (Holbrook et.al. 2003). 2.5 Eerder onderzoek en hypotheses Holbrook et. al (2003) hebben in hun onderzoek een respondentvergelijking gedaan met betrekking tot sociale wenselijkheid en satisficing, waarbij telefonische en face-to-face interviews met lange vragenlijsten werden vergeleken. De resultaten van het onderzoek lieten zien dat telefonische respondenten meer satisficing lieten zien dan face-to-face respondenten. Ze hebben satisficing concreet vastgesteld door middel van het meten van no opinion antwoorden, nondifferentation en acquiescence. Daarnaast waren telefonische 16

17 respondenten minder coöperatief en minder betrokken tijdens het interview en lieten ze duidelijker blijken dat ze ontevreden waren over de lengte van het interview, terwijl de telefonische interviews sneller waren afgerond dan de face-to-face interviews. Aan de hand van dit onderzoek heb ik de volgende hypothese opgesteld. H1: Respondenten geven vaker een strong satisficing antwoord in telefonische interviews dan in face-to-face interviews. De satisficing antwoorden zijn te specificeren in 3 categorieën: nondifferentation, acquiscence en don t know antwoorden. In het hoofdstuk methode worden deze categorieën verder besproken. De besproken theorie heeft laten zien dat de rol van de interviewer en de respondent erg belangrijk zijn bij het concept satisficing. De rol van de interviewer is dat hij de vragenlijst nauwkeurig voorleest, maar ook een goede verstandhouding bewaart met de respondent. Uit de theorie bleek ook dat face-to-face gesprekken zorgen voor een kleinere sociale afstand tussen de interviewer en de respondent. Hieruit kan worden afgeleid dat een face-to-face interview meer kenmerken van een alledaagse conversatie zal hebben dan een telefonisch interview. Dit zal er voor zorgen dat de verstandhouding belangrijker wordt dan de standaardisatie van de vragenlijst. Daarom heb ik de volgende hypothese opgesteld: H2: De interviewer houdt zich vaker aan de standaardisatie in telefonische interviews dan in face-to-face interviews. Of de interviewer zich aan de standaardisatie houdt of niet, kan concreet worden aangetoond aan de hand van behavior coding. De interviewer kan bijvoorbeeld beslissen om de standaardisatie te laten varen en ervoor te kiezen om verder in te gaan op de antwoorden van de respondent. Een ander voorbeeld kan zijn wanneer de interviewer lacht met de respondent. De kwalitatieve analyse van de interviews zal verschillende categorieën opleveren waar mee standaardisatie kan worden gecodeerd. Het codeerschema komt ter sprake in paragraaf 4.5. Niet alleen het gedrag van de interviewer verschilt in verschillende interviewmodi. Drolet & Morris (2000) laten in hun onderzoek zien dat face-to-face contact een beter resultaat heeft op het vervullen van complexe taken die moeten worden vervuld en dat de verstandhouding tussen duo s hier effect op heeft. Door face-to-face contact voelt een respondent zich meer op 17

18 een lijn met de interviewer en wordt de verstandhouding tussen de twee beter. Hierdoor wordt de prestatie om de taak te vervullen vergroot en ontstaan er minder onduidelijkheden tijdens de conversatie. Ondanks het feit dat dit onderzoek niet specifiek over survey interviews gaat maar over conversaties, is het idee wel toepasbaar voor survey interviews. Zoals eerder in het theoretisch kader bleek, laten onderzoeken van Cannel & Kahn (1968) en Suchman & Jordan (1990) zien dat een survey interview op veel vlakken vergelijkbaar is met een alledaagse conversatie Aan de hand van deze studies heb ik de volgende hypothese opgesteld:. H3: Er is vaker sprake van optimizing door de respondent in face-to-face interviews dan in telefonische interviews Het optimizing gedrag van de respondent wordt ook geconstateerd door middel van behavior coding. Optimizing kan bijvoorbeeld optreden wanneer een respondent vraagt of de interviewer een vraag kan herhalen of wanneer een respondent vraagt wat bedoelt u daar precies mee?. Deze voorbeelden laten immers zien dat de respondent moeite doet om te voldoen aan de verwachtingen van de interviewer: het beantwoorden van de vraag. De kwalitatieve analyse laat een codering zien in paragraaf 4.5 voor het gedrag van de interviewer. Lavin & Maynard (2001) hebben onderzoek gedaan naar de verstandhouding tussen interviewer en respondent in telefonische interviews. Zij keken specifiek naar de reactie van de interviewer wanneer een respondent lacht. Het wordt interviewers vaak verboden om te lachen tijdens een interview, omdat dit de standaardisatie in gevaar zou brengen. Lavin en Maynard doen onderzoek naar hoe de interviewers dan (moeten) omgaan met een lachende respondent. Uit hun onderzoek blijkt dat de meeste interviewers reageren door vast de houden aan de structuur van het interview. Ze weigeren de uitnodiging van de respondent om te lachen, maar dit betekent niet dat ze de respondent gewoonweg negeren. Ze richten zich volledig op het doel van het interview. Lavin en Maynard laten in hetzelfde onderzoek ook zien dat in andere gevallen de interviewers op sommige momenten reageren door het gebruik van pseudo-lach technieken: glimlach-geluid of quasi lachen. Door gebruik te maken van deze tactieken houden de interviewers zowel de standaardisatie, als de goede verstandhouding hoog door beide op elkaar af te stemmen. Het onderzoek van Lavin & Maynard (2001) focust zich alleen op telefonische interviews en kijkt alleen naar lachen als geval van 18

19 verstandhouding. In dit onderzoek wil ik ook de focus leggen op face-to-face interviews en daarnaast ook andere aspecten van verstandhouding bekijken. Aangezien het onderzoek van Bradburn et. al (2004) liet zien dat de sociale afstand bij face-to-face interviews kleiner is, is het van belang om in de kwalitatieve analyse vast te stellen hoe de verstandhouding tot stand komt. Hierbij is het van groot belang wat er in de interactie eromheen precies gebeurt, zodat effecten van sociale afstand kunnen worden afgeleid. In de kwalitatieve analyse hoop ik relevante gedragingen aan zowel de kant van de interviewer als aan de kant van de respondent te ontdekken. Hierbij staat het al dan niet houden aan de standaardisatie van de vragenlijst bij de interviewer centraal, en staat satisficing gedrag en optimizing gedrag centraal bij de respondent. In het volgende hoofdstuk wordt de methode uitgelegd waarmee ik de genoemde hypotheses zal gaan toetsen. 19

20 3. Methode Dit onderzoek heeft zowel een kwantitatieve als een kwalitatieve benadering. Er wordt allereerst een kwalitatieve analyse van telefonische en face-to-face interacties uitgevoerd. De kwalitatieve analyse zal de opvallende aspecten in de interacties belichten. Deze bijzonderheden dienen als basis voor het codeerschema dat vervolgens wordt opgesteld voor het uitvoeren van de kwantitatieve analyse. Vervolgens wordt een kwantitatieve analyse uitgevoerd om de gestelde hypotheses de testen. De kwantitatieve analyse moet uitwijzen of de interviewers vaker van hun standaard vragenlijst afwijken in face-to-face dan in telefonische interviews. Daarnaast moet de analyse uitwijzen of antwoord gedrag dat wijst op satisficing gedrag vaker voorkomt in telefonische dan in face-to-face interviews. En tenslotte wordt gekeken of optimizing vaker voor komt in face-to-face dan in telefonische interviews. 3.1 Materiaal De interviews die voor dit onderzoek zijn gebruikt, komen uit een eerder onderzoek van Haan et. al. (2014A). Zij onderzoeken de effecten van verschillende keuzes in respons-modus op het responspercentage en de voorkeur voor respons-modus bij moeilijk bereikbare groepen (jonge volwassenen, mensen die full-time werken, inwoners van grote steden en niet-westerse immigranten) in de European Social Survey. Haan et.al (2014A) vergeleken telefonische, face-to-face en web-interviews. Voor dit onderzoek maak ik echter alleen gebruik van de telefonische en face-to-face interviews, omdat de aanwezigheid van de interviewer zorgt voor een interactie die geanalyseerd kan worden European Social Survey (ESS) De European Social Survey (ESS) is een academische cross-nationale survey die om de twee jaar wordt uitgevoerd in Europa. Met de vragenlijst worden attitudes, overtuigingen en gedragspatronen gemeten van verschillende populaties uit meer dan 30 bevolkingsgroepen. De ESS heeft een aantal hoofddoelen (European Social Survey, 2013): - Het in kaart brengen van stabiliteit en verandering in de sociale structuur en attitudes in Europa. - Interpreteren hoe Europa s sociale, politieke en morele situaties aan het veranderen zijn. - Het verbeteren van de vragenlijstonderzoek in cross-nationale onderzoeken in de sociale wetenschap. De vragenlijst bevat een groot aantal vragen over politiek, religie, sociale demografie, 20

21 etniciteit, nationaliteit en sociale klasse. De antwoordmogelijkheden zijn ja/nee antwoorden, schaal antwoorden of open antwoorden Geselecteerde satisficing vragen Voor het onderzoek is een selectie gemaakt van vragen uit de European Social Survey die gevoelig zijn voor satisficing antwoorden. Zoals in het theoretisch kader bleek zijn dit vragen in batterijen. Dit zijn vragen met dezelfde antwoordmogelijkheden. De vragen die in dit onderzoek zijn gebruikt zijn 2 sets van vagen en stellingen. De eerste set bestaat uit vragen die de respondent moet beantwoorden met een 10-puntschaal. De stellingen zijn weergegeven in tabel 1. De tweede set bestaat uit een aantal attitude vraagstukken met een 5-punts Likertschaal, waarbij de respondenten moesten aangeven in hoeverre ze het eens waren met de stellingen. Deze stellingen zijn weergegeven in tabel 2. Tabel 1: Set 1 satisficing vragen Kunt u op een schaal van 0 tot 10 aangeven hoeveel vertrouwen u persoonlijk heeft in elk van de volgende instellingen? 0 betekent dat u helemaal geen vertrouwen heeft in een instelling en 10 dat u volledig vertrouwen heeft. Noem een cijfer van 0 tot 10. Ten eerste: Hoeveel vertrouwen heeft u in het Nederlands Parlement? En hoeveel vertrouwen heeft u in het rechtsstelsel? En hoeveel vertrouwen heeft u in de politie? En hoeveel vertrouwen heeft u in politici? En hoeveel vertrouwen heeft u in politieke partijen? En hoeveel vertrouwen heeft u in het Europees parlement? En hoeveel vertrouwen heeft u in de Verenigde Naties? 21

22 Tabel 2: Set 2 satisficing vragen Kunt u aangeven in hoeverre u het eens of oneens bent met de volgende stellingen? De antwoordmogelijkheden: helemaal mee eens, eens, niet eens niet oneens, oneens of helemaal oneens. De overheid zou maatregelen moeten nemen om inkomensverschillen te verminderen. Homoseksuele mannen en lesbische vrouwen moeten vrij zijn om hun leven te leiden zoals zij dat willen Politieke partijen die de democratie omver willen werpen moeten worden verboden Men kan op de moderne wetenschap rekenen voor de oplossing van onze milieu problematiek Voor dit onderzoek zijn juist deze vragen geselecteerd, omdat ze samen een set van vragen of stellingen met dezelfde antwoordmogelijkheden zijn. Dit is satisficing gevoelig (Holbrook et.al., 2003). Zoals eerder gezegd treedt er satisficing op wanneer respondenten met zo min mogelijk cognitieve moeite toch antwoord geven op de vraag van de interviewer (Krosnick, 1991). Wanneer er dus een set vragen is waarbij de respondent telkens uit dezelfde antwoorden kan kiezen omdat de antwoordmogelijkheden telkens hetzelfde zijn, zal iemand die zo min mogelijk moeite wil doen steeds dezelfde antwoorden geven. Dit wordt door Haan et.al. (2014B) ook wel gecategoriseerd als non-differentiation. Zij categoriseren nog twee uitingsvormen van satisficing, namelijk don t know antwoorden, waarbij de respondent aangeeft geen antwoord op de vraag of stelling te weten. Ten slotte is acquiescence ook een uitingsvorm van satisficing, waarbij de respondent steeds mee eens antwoordt op attitude vragen. Het is passieve vorm van instemming. In dit onderzoek worden deze 3 categorieën van Haan et.al. (2014B) gebruikt om satisficing gedrag vast te stellen. - Non-differentiation - Don t know antwoorden - Acquiescence 22

23 De satisficing vragen in tabel 1 zijn vragen die beantwoord worden met een 10-puntschaal. Deze vragen zijn gevoelig voor non differentation. Hier is geen sprake van instemming, aangezien het geen attitude-vragen of ja/nee-vragen zijn. De tweede set vragen lenen zich juist wel voor passieve instemming, omdat het wel attitude vragen zijn en dus mee eens een van de antwoordmogelijkheid is. Het middelste antwoord van deze set stellingen niet eens en niet oneens kan in dit onderzoek aan de categorie weet ik niet antwoorden worden toegevoegd. Het middelste antwoord van een 5-puntschaal of 7- puntschaal kan worden gezien als een alternatief op het weet niet antwoord. Wanneer een respondent een weet niet antwoord geeft, kan de respondent dit als een gezichtsbedreigende handeling ervaren, want de respondent kan niet voldoen aan de vraag van de respondent. Door het geven van het middelste antwoord kan gezichtsverlies worden verbloemd (Sturgis et.al, 2014) 3.2 Proefpersonen In deze paragraaf worden de steekproef en de populatie en de geselecteerde proefpersonen besproken Steekproef en Populatie Om een steekproef te maken die representatief is voor de gehele populatie van hun onderzoek, hebben Haan et.al (2014A) eerst alle 441 gemeenten van Nederland vergeleken op locatie en niveau van stedelijkheid. Vervolgens is de tweede stap van de steekproeftrekking uitgevoerd waarbij op basis van postcode gebieden zijn geselecteerd die tenminste aan 1 van de criteria van de 4 geselecteerde moeilijk te bereiken groepen voldeden. Dit zijn dus postcodegebieden waarin relatief veel mensen wonen die aan deze categorieën voldoen. Aan de hand van deze analyse werden 283 gemeenten geselecteerd. In een derde stap van de steekproeftrekking werden 169 gemeenten geselecteerd op basis van de locaties van de interviewers die werken voor GFK, een onafhankelijk onderzoeksbureau. Bij de vierde en laatste stap werden uiteindelijk 40 gemeentes geselecteerd op basis van locatie, zodat er evenveel plaatsen in elk van de 12 provincies werden geselecteerd, en op basis van stedelijkheid. Uiteindelijk werden deze 40 gemeenten gebruikt. Binnen deze gemeentes werden aan de hand van een steekproef op basis van adres (postcode) uiteindelijk 3496 huishoudens geselecteerd die werd gevraagd mee te doen aan het onderzoek. Van deze 3496 proefpersonen deden uiteindelijk 824 mee aan het onderzoek. In tabel 3 worden de 23

24 proefpersonen, benadering en modus weergegeven. De intro betreft de manier waarop de proefpersonen werden geïntroduceerd met het ESS onderzoek. Alle proefpersonen werden eerst geïnformeerd via een brief. De contact modus is de manier waarop de proefpersonen benaderd zijn of ze mee wilden doen aan het onderzoek. Dit gebeurde face-to-face of telefonisch. Als de proefpersonen wilden deelnemen aan het onderzoek kon dit telefonisch (CATI), face-to-face (CAPI) of met een onlinevragenlijst (CASI). Een deel van de proefpersonen had geen keuze van modus, zij werden willekeurig ingedeeld. In de tabel wordt de manier waarop de proefpersonen deelnamen aangeduid met keuze. Tabel 3: Benadering proefpersonen Groep 1 Groep 2 Groep 3 Totaal Intro Brief Brief Brief Contact modus Face- to- face Telefonisch Telefonisch Keuze CAPI / CASI CATI / CASI RANDOM CATI CAPI CASI CAPI 117 x respondenten CATI respondenten x Verdeling proefpersonen In totaal deden er 423 face-to-face en telefonische proefpersonen mee aan het onderzoek van Haan et.al., waarvan 217 face-to-face respondenten en 206 telefonische respondenten. De data om hypothese1 te toetsen was al beschikbaar, dus alle proefpersonen zijn gebruikt in hypothese 1. Van de 423 interviews met respondenten, zijn er 178 opgenomen en is dus een transcriptie van het interview beschikbaar. Hiervan zijn 94 face-to-face en 84 telefonisch. De data om hypothese 2 en 3 te toetsen was nog niet beschikbaar en is beschikbaar geworden door de transcripties. Echter, dit betroffen dus minder proefpersonen. Tabel 4: proefpersonen in huidig onderzoek Wel een transcriptie Geen transcriptie Totaal Face-to-Face Telefonisch Totaal 178 (H2,3) (H1) 24