Centrum STADSDEELPROGRAMMA. Wijkteam Wijkteam Wijkteam Wijkteam

Transcriptie

1 Wijkteam Wijkteam Wijkteam Wijkteam Binnenstad kwartieren Boschstraat- en Statenkwartier kwartieren Kommel- en Jekerkwartier Groot Wyck STADSDEELPROGRAMMA Centrum 2008

2 2 Meer voor de mensen meer voor de buurten Inhoudsopgave Stadsdeel Binnenstad 7 Gehele stadsdeel 7 Binnenstad 10 Boschstraatkwartier 16 Céramique 19 Jekerkwartier 22 Kommelkwartier 26 Sint Maartenspoort 30 Statenkwartier 32 Wyck 36 Lijst van afkortingen 40 In het coalitieprogramma Meer voor de mensen stelt het college van Burgemeester en Wethouders dat buurten een belangrijk aangrijppunt zijn voor sociaal beleid in de brede zin des woords. In 2010 moet het buurtgericht werken definitief verankerd zijn in het gemeentelijk handelen. Zo zal er in deze collegeperiode onder andere een versterking plaatsvinden van de budgetten voor alle buurten en zal er voor 2010 een standaard vroegtijdige betrokkenheid van buurten bij planvorming en uitvoering geregeld zijn. En, ik ben er zeer verheugd over dat dit college deze periode voor de eerste maal aan de slag gaat met stadsdeelwethouders. De buurtagenda In deze, alweer vierde, jaargang van de stadsdeelprogramma s worden een aantal stappen uit het coalitieakkoord concreet verwoord. Zo hebben er in de aanloop naar dit programma zogeheten ateliersessies plaatsgevonden. Tijdens deze sessies is samen met een aantal belangrijke partners overleg gevoerd over alle Maastrichtse (woon)buurten om te komen tot een buurtagenda voor de komende 2 jaren. Met de resultaten van de stadspeiling als uitgangspunt is gepraat over hoe is het gesteld met uw buurt en welke zijn dan de kwesties die meer dan regulier de aandacht vragen? Nieuw is ook, dat de stadsdeelprogramma s vanaf in een cyclus van 2 jaren worden uitgebracht. Dat gebeurt, omdat de stads- en buurtpeiling die één maal per 2 jaren wordt uitgevoerd, gebruikt wordt als uitgangspunt voor deze programma s. Partners in de buurt De drie woningcorporaties Servatius, en Maasvallei hebben in deze sessies nog eens duidelijk onderstreept welke waarde zij hechten aan gezonde en leefbare buurten en op welke wijze zij die betrokkenheid in de praktijk tonen. Politie en Trajekt als uitvoerende organisaties zijn nauw betrokken bij het opstellen en uitvoeren van deze programma s. En niet op de laatste plaats zijn ook de vertegenwoordigers uit de buurten zelf aangeschoven. Zij zijn ervaringsdeskundigen en weten als geen ander waar de buurt behoefte aan heeft. De buurtagenda s worden als een nieuw hoofdstuk aan de stadsdeelprogramma s toegevoegd. Ze zijn als het ware het kader waarbinnen de komende 2 jaren de aandacht georganiseerd wordt. Een aantal algemene kwesties In zijn algemeenheid zijn door de partners een aantal kwesties aan de orde gesteld, die in de vervolgstappen uitgewerkt moeten worden: jeugd en jeugdondersteuning zijn niet alleen in de prioriteitsbuurten maar ook in andere buurten een belangrijke kwesties; het aantal jongeren en hun gedrag op straat in combinatie met het gebrek aan voorzieningen en ondersteuning veroorzaken druk op de leefbaarheid; het gebrek aan het sociale gezicht en gemis aan verantwoordelijkheid en vertrouwen in een groot deel van de buurten vraagt om een gerichte aanpak in relatie tot een groeiend gevoel van sociale onveiligheid ook in die buurten die gemiddeld of benedengemiddeld scoren; aandacht blijft nodig voor het behoud van allerlei voorzieningen in die buurten die gemiddeld of bovengemiddeld scoren, daar waar die score leidt tot minder aandacht; en met betrekking tot die voorzieningen: de noodkreten in diverse buurten over de bereikbaarheid van voorzieningen in relatie tot de groei in leeftijd en de achteruitgang van het openbaar vervoer; de vraag om huisvesting voor senioren ook in buurten die qua leeftijd niet bovengemiddeld scoren en vanuit de woningbehoefte dus ook vragen om seniorenhuisvesting, maar waar senioren toch in hun vertrouwde omgeving oud willen worden; de vraag om actief beleid met betrekking tot studenten in en rondom het centrum; wonen, verplaatsen en recreëren vragen om beleid om het wonen van deze doelgroep in evenwicht te brengen met hun omgeving; behoudens de kritische top 10 van buurten een tevredenheid over wonen en woonomgeving.

3 4 5 Leeswijzer Een aantal van deze kwesties staan reeds op de agenda. Dat kan op buurtniveau in een wijkteam zijn, maar dat kan ook op stedelijk niveau zijn. Zo is rond de problematiek van studenten al een werkgroep aan de slag; in diverse buurten worden activiteiten georganiseerd om het sociale karakter van de buurt te versterken en leiden bijvoorbeeld de vragen rondom het stedelijk openbaar vervoer tot een evaluatie in de Raadscommissie. Afspraken met betrekking tot de inzet vanuit het welzijnswerk in de verschillende buurten worden vanaf gemaakt op grond van de zogenaamde prestatievelden Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Het welzijnswerk levert per buurt inzet afhankelijk van de vraag en de problemen in de buurt. De resultaten die bereikt moeten worden zijn: het bevorderen van sociale samenhang en leefbaarheid, het veilig en zonder problemen laten opgroeien van kinderen en jongeren, het geven van informatie en advies, het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers en het bevorderen van deelname aan het maatschappelijk verkeer en het zelfstandig functioneren van mensen met beperkingen. Uiteraard kan het welzijnswerk dit alles niet alleen realiseren. Inzet vanuit andere instellingen en niet in de laatste plaats vanuit de buurt is daarbij van wezenlijk belang. En hoe nu verder? Deze buurtagenda s vragen natuurlijk om uitvoering. Door het organiseren van de ateliersessies en het gezamenlijk opstellen van de agenda s is betrokkenheid van zowel de interne als de externe partners georganiseerd. Deze betrokkenheid moet natuurlijk de komende periode vorm krijgen in uitvoeringsafspraken. Hier ligt een belangrijke taak voor het Bureau Buurtgericht Werken die de diverse kwesties op de agenda van de betrokken organisaties gaat plaatsen. Voor een aantal kwesties, zeker daar waar het gaat om de samenhang, wordt de relatie gelegd met de WMO (de Wet Maatschappelijke Ondersteuning). De WMO kent immers een negental prestatievelden waarvan het bevorderen van de sociale samenhang en leefbaarheid in en van buurten een belangrijke is. En daar waar de vragen uit de buurt, voor zover ze stroken met het beleid van de gemeente, de komende periode niet uitgevoerd worden, blijven ze staan in de zogenaamde tactische stadsdeelprogramma s. Maar natuurlijk ook de vraagpunten en kwesties die regulier aan de orde zijn. Veiligheid in buurten blijft een belangrijk aandachtspunt. De samenwerking tussen de Politie en is van wezenlijk belang voor de zichtbaarheid van blauw op straat. Maar ook de rol van de buurt hierin als aangever van signalen is belangrijk als het gaat om het verbeteren van die veiligheid. De voortgang van het gemeentelijk accommodatiebeleid moet in deze komende periode in een aantal buurten geconcretiseerd worden en het moet duidelijk worden hoe we samen met de besturen van het basisonderwijs invulling geven aan de vraag in welke buurten we dat basisonderwijs concentreren. Samen Kortom: de komende 2 jaren staat er heel wat op stapel. Maar zoals gezegd, de gemeente doet dat niet alleen. De gemeente doet dat samen met haar samenwerkingspartners in de buurten. Op de omslag ontdekt u daarom de logo s van de drie corporaties Servatius, en Maasvallei en de logo s van Politie en Trajekt. Samen staan zij voor leefbaarheid in buurten. Maar natuurlijk niet zonder de buurt en haar kader. Het logo van de buurt ontbreekt. De buurt als zodanig heeft geen logo, maar dat betekent niet dat de buurt, het buurtkader, de buurtbewoners geen partner in dit verhaal zijn. Integendeel. Het college maar vooral ook ik als verantwoordelijk wethouder voor het buurtgericht werken in Maastricht zijn daar zeer verheugd over. We hebben met zijn allen ook nu weer laten zien dat ons de relatie tussen de buurt, de gemeente en de overige organisaties wat waard is. Deze goede en stevige relatie is een sterke basis voor leefbare buurten. De stadsdeelprogramma s en 2008 zijn tezamen 5 boekjes. Voor elk stadsdeel één. U vindt daarin: 1 allereerst per stadsdeel een samenvatting van onderwerpen die tijdens de ateliersessies aan de orde zijn gesteld; 2 vervolgens per buurt de zogeheten buurtagenda, waarin op hoofdlijnen wordt aangegeven hoe het met de buurt is gesteld en waar de komende periode extra aandacht naar uitgaat; 3 tenslotte vindt u een overzicht van de projecten die de komende periode uitgevoerd worden. Daar waar mogelijk is dat alfabetisch op straatniveau uitgewerkt. Ik wens u allen veel succes Jacques Costongs

4 7 Centrum Het stadsdeel is samengesteld uit buurten die diversiteit uitstralen. Wyck/Céramique en Jekerkwartier scoren in de stedelijke rangorde sterk, terwijl Boschstraat-, Staten-, Kommelkwartier en Maartenspoort in de onderste regionen van die rangorde verblijven, net boven de top 10 van prioriteitsbuurten. Behoudens het Boschstraatkwartier is het vertrouwen in de eigen buurt groot. In alle buurten scoort veiligheid negatief en wordt het evenwicht tussen de drie H s (horeca, huisvesting en handel) van belang geacht. De verkeersveiligheid scoort positief. De problemen m.b.t. en n.a.v. de hoeveelheid verkeer worden als negatief ervaren. De buurten profiteren van de voorzieningen die de ligging in het Centrum met zich meebrengt, maar proeven van en waken voor de nadelen. De opknapbeurt van de binnenstad heeft tot gevolg dat het beeld van de aangrenzende buurten in meer of mindere mate een verwaarloosd karakter heeft. ITTEREN BORGHAREN MEERSSEN HOVEN DOUSBERG- HAZENDANS LANAKER- VELD BEATRIXHAVEN OUD-CABERG BELVEDERE BOSCHPOORT LIMMEL NAZARETH AMBY MALBERG DAALHOF POTTENBERG WOLDER MALPERTUIS BELFORT CAMPAGNE CABERG BRUSSELSE POORT MARIABERG BIESLAND BOSSCHER VELD STATEN- KWARTIER FRONTENKWARTIER KOMMEL- KWARTIER JEKERDAL BINNENSTAD JEKERKWARTIER VILLAPARK ST.MAARTENS POORT WYCK CÉRAMIQUE BOSCHSTRAAT- KWARTIER WYCKER- POORT HEUGEMER- VELD RANDWYCK WITTEVROUWEN- VELD HEER MOLUKSE BUURT/ EYLDERGAARD SCHARN VROENDAAL ST.PIETER DE HEEG HEUGEM

5 8 Stadsdeel Centrum Gehele stadsdeel werken aan betere samenwerking tussen de verschillende ketens (instellingen) voor de jeugd t.b.v. het veilig en sterk kunnen opgroeien van jongeren SCZ Zorgcirkel/Persoonsgerichte Aanpak (PGA) SCZ streven naar een gemeentebrede netwerkstructuur van PGA vanaf juli raadsstuk jongeren sportplekken SCZ overleg met sportverenigingen over het nieuwe spreidingsbeleid accommodaties SCZ start BOS-impuls SCZ betreft een beperkt aantal buurten per stadsdeel nationale sportweek van 13 t/m 20 april SCZ opvoedingsondersteuning 12+ leeftijd SCZ/Trajekt ontwikkeling en doorontwikkeling doorontwikkelen van jeugd- en tienerwerk SCZ/Trajekt (school) loopbaanontwikkeling verdere uitwerking beleidsnota parkeren e.v. handhaving afvalstoffenverordening milieuoverlast rondom milieuperrons overlast overtredingen APV, waaronder loslopende honden en hondenpoep geïntegreerde handhavingsacties op de overlast top 10 (Wijkbrand) /Politie parkeerovertredingen /Politie handhaving en overlastbestrijding evenementen diefstal van en uit voertuigen illegale verkoopadressen drugs winkeldiefstal Politie streven naar verkoop 48 woningen in en 348 in Servatius in diverse buurten streven naar verkoop 60 woningen in en 60 woningen in in diverse buurten streven naar verkoop 7 woningen in en 8 woningen in Maasvallei in diverse buurten

6 10 11 Binnenstad Buurtagenda /2008 Buurtprofiel 2006 Buurtkenmerken Het betreft een echte centrumbuurt met alle bijbehorende voor- en nadelen. De afgelopen jaren is de buurt stevig opgeknapt, in nauw overleg met bewoners en winkeliers. In tegenstelling tot omliggende buurten is het hier veel moeilijker om een evenwicht te houden tussen de drie H s: Huisvesting, Horeca en handel. Het wonen zal voldoende aandacht moeten krijgen om niet teveel achterstand te krijgen. In het voorjaar van wordt de 300e woning boven winkels geopend. De buurt heeft een leeftijdsopbouw die een weinig jonger is dan het stedelijk gemiddelde en kent relatief veel hoger opgeleiden. De inkomens zijn hoger dan het gemiddelde en het aantal werkzoekenden is gemiddeld. De sociale samenhang en het verantwoordelijkheidsgevoel scoren minder dan gemiddeld. De bewoners hebben echter wel vertrouwen in de buurt. Wonen en woonomgeving De waardering voor de woning scoort gelijk aan het stedelijk gemiddelde, waarbij de buurt een hoog percentage huurwoningen heeft. De bewoners geven de woonomgeving een ruime voldoende, maar toch geven veel mensen aan dat ze binnen twee jaar willen verhuizen. Veel mensen hebben hinder van geluidsoverlast. Winkelcentrum Entre Deux Voorzieningen De buurt is zeer tevreden over de algemene voorzieningen. Negatief scoort echter de hoeveelheid van de groenvoorzieningen. De kwaliteit van het openbaar groen scoort gemiddeld. Veiligheid Het onveiligheidsgevoel in deze buurt is hoog, er is veel dreiging op straat. De politie geeft aan dat vooral de subjectieve onveiligheid hoog is, met name onder de winkeliers. Vanwege de aanwezigheid van cameratoezicht zijn er weinig drugsgerelateerde problemen in de buurt. Agendapunten voor de komende 2 jaren Stallingscapaciteit voor motoren en bromfietsen; het gevoel van onveiligheid in de buurt.

7 12 Binnenstad Wijkteam Binnenstad Gehele buurt verdere implementatie basiskwaliteitsniveau dagelijks beheer en onderhoud openbare ruimte schoon, heel en veilig structureel bestemmingsplan Binnenstad (incl. Klevarie en Tapijnkazerne) voorbereiding in bewaking uitvoering convenant KWG 2005 e.v. permanent aandachtspunt bevordering woonfuncties in de binnenstad 2005 e.v. Wonen boven Winkels N.V. voorbereiding vervoersmanagement 2005 e.v. onderzoek combi-parkeerregeling i.r.t. algemene parkeerdiscussie onderzoek Park & Walk en Park & Ride /Politie/ handhaving voorschriften terrassen bestrijding zakkenrollers tijdens de woensdag- en vrijdagmarkt /Politie overlast muziek straatartiesten, venten en aanbieden diensten /Politie verkeer kernwinkelgebied (laden en lossen en (brom)fietsen in voetgangerszone) /Politie overlast horeca (sluitingstijd, geluid, milieu, bezoekers) Grote Gracht Gehele buurt (op wisselende locaties) overlast van verslaafden o.a. Helmstraat, Markt, Vrijthof en O.L.V.-plein Bogaardenstraat / Grote Gracht / Brusselsestraat verbeteren verlichtingsniveau Brusselsestraat nieuwbouw 8 studio's huur Grote Gracht onderzoek naar verkeerscirculatie i.k.v. fietsplan en discussie parkeren Kommel onderzoek naar haalbaarheid 2-richtingen fietsverkeer i.r.t. verkeerscirculatie en parkeren Grote Gracht / Helmstraat vervangen/verbeteren verlichting Grote Staat nieuwbouw 10 studio's huur i.k.v. Wonen boven Winkels Grote Staat (Pieters Dortu) nieuwbouw 13 studio's i.k.v. Wonen Boven Winkels Gubbelstraat-Noord nieuwbouw van vastgoed voor commerciële functies, horeca en koopappartementen /3W Vastgoed BV/ING Vastgoed Assetmanagement BV onderdeel Integraal Project Mosae Forum

8 14 Binnenstad Wijkteam Binnenstad 15 Heilige Geest afronding capaciteitsvergroting riolering nieuwbouw 6 studio's i.k.v. Wonen boven Winkels; voorbereiding in oplevering in 2008 Helmstraat vervangen/verbeteren verlichting Hoenderstraat afronding capaciteitsvergroting riolering nieuwbouw van één woning nieuwbouw 11 studio's huur i.k.v. Wonen Boven Winkels Hoenderstraat / Markt capaciteitsvergroting riolering fase 3 Houtmaas / Het Bat / Vrijthof / Markt / Boschstraat motordiefstallen m.n. op genoemde locaties Keizer Karelplein / Oude Tweebergenpoort / Vrijthof verkeersdoorstroming Vrijthofgarage vanaf Hertogsingel 10 e boog Servaasbrug Ingang Mosae Forum Maasboulevard / Wilhelminakade / Kesselskade 10 e boog Servaasbrug en voorplein Mosae Forum /3W Vastgoed BV/ING Vastgoed Assetmanagement BV Markt Mosae Forum: stadskantoren, P-garage, winkels/commerciële ruimten /3W Vastgoed BV/ING Vastgoed Assetmanagement BV onderdeel Integraal Project Mosae Forum; officiële opening Mosae Forum voorzien voor september afronding project Kunst In de Openbare Ruimte (KIOR) Mosae Forum SCZ onderdeel Integraal Project Mosae Forum Markt 57 (Kruidvat) nieuwbouw 12 studio's i.k.v. Wonen Boven Winkels Markt / Hoenderstraat renovatie hoekpanden Markt/Hoenderstraat /3W Vastgoed BV/ING Vastgoed Assetmanagement BV onderdeel Integraal Project Mosae Forum; afronding verwacht in 2e kwartaal Nieuwstraat 22 nieuwbouw 10 studio's huur i.k.v. Wonen Boven Winkels Vrijthof-Noord groot onderhoud rijweg Vrijthofplein groot onderhoud toplaag -2008

9 16 Boschstraatkwartier Wijkteam kwartieren Boschstraat- en Statenkwartier Boschstraatkwartier Buurtagenda /2008 Buurtprofiel 2006 Buurtkenmerken Het Boschstraatkwartier is een centrumbuurt met alle bijbehorende voor- en nadelen. De buurt heeft een gemiddelde leeftijdsopbouw, waarbij het opleidingsniveau hoger dan gemiddeld is. Het inkomensniveau is gelijk aan het stedelijk gemiddelde, het aantal werkzoekenden is net wat lager. De sociale samenhang in de buurt is niet zo sterk en het verantwoordelijkheidsgevoel is gemiddeld. Wel hebben de bewoners veel vertrouwen in de buurt. Wonen en woonomgeving Het aanbod aan huurwoningen ligt aanzienlijk hoger dan koopwoningen. De waardering voor de woningen en de woonomgeving scoren gemiddeld. Uit de buurtpeiling 2006 blijkt dat veel mensen willen verhuizen. Op de onderdelen schoon, heel, veilig en verkeersveiligheid wordt gemiddeld gescoord. Een gedeelte van de buurt is voor de bewoners slecht bereikbaar met de auto. Servatius geeft aan met veel mutaties te maken te hebben, hetgeen vervolgens leegstand veroorzaakt. Gehele buurt verdere implementatie basiskwaliteitsniveau dagelijks beheer en onderhoud openbare ruimte schoon, heel en veilig voetgangersbewegwijzering vanuit P-garages naar Bassin en Kernwinkelgebied onderzoek combi-parkeerregeling structureel onderhoud bomen en bloembakken kwaliteitsmeter veilig uitgaan parkeren en inrijden voetgangerszone verkeerd aangeboden huisvuil hondenoverlast (loslopen) drugsgerelaterende overlast misdrijven algemeen (autoinbraken, berovingen, overvallen etc. structureel structureel /Politie i.r.t. algemene parkeerdiscussie Voorzieningen De buurt is zeer negatief over de beperkte hoeveelheid groenvoorzieningen en de kwaliteit daarvan. De overige voorzieningen scoren gemiddeld. overlast horeca (sluitingstijd, geluid, milieu, bezoekers) overlast coffeeshops Veiligheid De onveiligheidsgevoelens in de buurt zijn hoog. Er is veel dreiging in de buurt en het aantal vermogensdelicten is groot. Het betreft drugsgerelateerde onveiligheid. De politie geeft aan, dat er veel gevoelsmatige onveiligheid is, vanwege de aanwezigheid van drie grote coffeeshops en de hoeveelheid drugsrunners. Agendapunten voor de komende 2 jaren Openbaar Vervoer as; principiële discussie over de toekomst van de buurt; bereikbaarheid van de buurt; veiligheid in relatie tot drugsproblematiek; stedelijke ontwikkelingen. Gehele buurt e.o. Boschstraat hennepplantages veelplegers overlast alcoholisten en verslaafden jeugdoverlast (scholieren) bestemmingsplan Belvédère, deelgebied Sphinx sloop Sphinx-opstallen (exclusief monumentale Eiffelgebouw) nieuwbouw ca. 750 woningen op Sphinxterrein e.v. e.v. /Mondriaan Zorggroep /Trajekt/SCZ /partners /partners in door de Raad vast te stellen onderdeel Masterplan Belvédère onderdeel Masterplan Belvédère aanleg ca stadsparkeerplaatsen op Sphinxterrein e.v. /partners onderdeel Masterplan Belvédère Boschstraat / Kleine Gracht verkeersovertredingen (gebod richting volgen en gordel dragen)

10 18 Boschstraatkwartier Wijkteam kwartieren Boschstraat- en Statenkwartier Céramique Buurtagenda /2008 Hochterpoort e.o. Kleine Gracht Markt / Boschstraat Wilhelminakade e.o. overlast gebruikers Leger des Heils vervangen/verbeteren verlichting parkeerproblematiek (illegaal gebruik vergunninghoudersparkeerplaatsen) afronding capaciteitsvergroting riolering overlast drugsrunners /Leger des Heils /Politie Buurtprofiel 2006 Buurtkenmerken Wyck, met deelbuurt Céramique, is een sterke buurt die in de buurtpeiling 2006 net buiten de top-10 valt. De buurt kan worden gezien als een centrumbuurt met alle bijbehorende vooren nadelen. De ligging tussen het stadscentrum en het station is van invloed op de overlast ten gevolge van drugsproblematiek. De buurt heeft een gemiddelde leeftijdsopbouw met relatief veel hoger opgeleiden. De inkomens scoren gemiddeld tot hoog en het aantal werkzoekenden is gemiddeld. De sociale samenhang, het verantwoordelijkheidsgevoel en het vertrouwen in de buurt zijn hoger dan gemiddeld. Boschstraat Wonen en woonomgeving De waardering voor de woningen en de woonomgeving scoren hoger dan het stedelijk gemiddelde. De buurt kent een hoog percentage huurwoningen. De waardering voor het onderhoud van de openbare ruimte is groot. Op de onderdelen schoon, heel en verkeersveilig wordt positief gescoord. Aandacht wordt gevraagd voor geluidsoverlast op het Plein Voorzieningen De algemene mening over de voorzieningen is zeer positief. De waardering voor de kwaliteit van het openbaar groen scoort gemiddeld, maar men zou graag meer groen in de buurt zien. Veiligheid Op het gebied van de veiligheid scoort de buurt net beneden het gemiddelde. Dit komt met name door het gevoel van onveiligheid in de eigen buurt en het aantal vermogensdelicten. Aan de verkeersveiligheid wordt door de bewoners een voldoende gegeven. Agendapunten voor de komende 2 jaren Bereikbaarheid van het Bourgogneplein; onderhoud openbare ruimte Lage Barakken en Bourgognestraat; stedenbouwkundige invulling Palace-locatie; drugsgerelateerde overlast.

11 20 Céramique Wijkteam Groot-Wyck 21 Gehele buurt verdere implementatie basiskwaliteitsniveau dagelijks beheer en onderhoud openbare ruimte schoon, heel en veilig structureel bestemmingsplan Céramique in door de Raad vast te stellen afwerking van de infrastructuur Céramique en (terug)plaatsing van het casco van de bij de sloop van Céramique ontmantelde watertoren /ABP watertoren, ditmaal incl. C2000-antennemast; plan wordt naar verwachting in afgerond Avenue Céramique Noord-Zuid v.v. fietsroute vanaf Vodafone tot aan Centre Céramique ((brom-)fietsen tegen de rijrichting in) /ROVL/ 3VO/fietsbond Avenue Céramique Charles Eyckpark Avenue Céramique / rondom Il Fiore en Vodafone parkeeroverlast Avenue Céramique / Sphinxlunet vervangen verkeersregelinstallaties John F. Kennedybrug vervangen opleggingen en daarna groot onderhoud voegen brugvervangen opleggingen en daarna groot onderhoud voegen brug aansluitend volgt groot onderhoud wegen, onder voorbehoud in Kristallunet bouwblok 30A1 (33 huurappartementen met op de begane grond commerciële ruimten) eind /Vesteda planning start bouw medio ; uitvoering samen met bouwblok 30A2 Plein 1992 onderzoek naar luifelverlichting bij onderdoorgang winkels Remalunet aanleg ondergronds milieuperron met - na aanleg - verhoogd toezicht; kan pas geplaatst worden indien huidig project gereed is Stellalunet bouwblok 30A2 (27 koopappartementen) eind /Stienstra Nouville planning start bouw medio ; uitvoering samen met bouwblok 30A1

12 22 Jekerkwartier Buurtagenda /2008 Buurtprofiel 2006 Buurtkenmerken Het Jekerkwartier is een echte centrumbuurt met alle bijbehorende voor- en nadelen. De buurt heeft gemiddeld een hogere leeftijd en er wonen relatief veel hoger opgeleiden met een hoger inkomen. Het aantal werkzoekenden is lager dan gemiddeld. De sociale samenhang, het verantwoordelijkheidsgevoel en het vertrouwen in de buurt scoren goed. Samenvattend is het een sterke en goede buurt. Wonen en woonomgeving De bewoners hebben veel waardering voor de woonomgeving. Op de onderdelen schoon, heel en veilig wordt gelijk gescoord aan het stedelijk gemiddelde. Groot onderhoud aan de openbare ruimte staat voor de komende jaren voor een aantal straten op de agenda. Het aantal verhuiswensen is gemiddeld. Wel geeft de buurt aan overlast te hebben van de aanwezige horeca. Het buurtplatform geeft aan dat het belangrijk is om een goede balans te vinden tussen horeca, huisvesting en handel (de drie H s). Het mag niet zo zijn dat één van deze onderdelen de overhand krijgt. Gevraagd wordt om het opsplitsen van grotere panden in studenten-units te beperken. Voorzieningen De buurt is zeer tevreden over de hoeveelheid en de kwaliteit van het openbaar groen. De overige voorzieningen scoren gemiddeld. Veiligheid Met betrekking tot de veiligheid scoort de buurt negatief op de onderdelen dreiging en het aantal vermogensdelicten. Mede als gevolg van de aanwezigheid van het opvangcentrum voor drugsverslaafden is het aantal bedreigingen groot. Opvallend is ook het grote aantal auto-inbraken. De verkeersveiligheid in de buurt scoort positief. Agendapunten voor de komende 2 jaren Buurtkader betrekken in stedelijke ontwikkelingen in de buurt; overlast opvangcentrum voor drugsverslaafden; veiligheidsgevoel; leegstaande panden; opsplitsen panden in studenten-units.

13 Jekerkwartier Wijkteam Kwartieren Jekerkwartier Wijkteam Kwartieren 25 Gehele buurt verdere implementatie basiskwaliteitsniveau dagelijks beheer en onderhoud openbare ruimte schoon, heel en veilig structureel Sint Hubertuslaan / Henri Hermanspark / Kempland, Faliezusterpark e.o. drugsoverlast (handel en gebruik) /Mondriaan Zorggroep onderzoek combi-parkeerregeling i.r.t. algemene parkeerdiscussie Sint Lambertuslaan-Noord groot onderhoud rijweg /Roer en Overmaas studie stedelijke Jeker stedelijke tak Jeker voorbereiding herstellen oevers 2005 e.v. overlast illegaal gebruik vergunninghoudersparkeren Tapijnkazerne bestemmingsplan Binnenstad (incl. Klevarie en Tapijnkazerne) in in voorbereiding te nemen bestemmingsplan Academieplein / Maasboulevard Achter de Molens overlast zwervers en drugsverslaafden (AOC) diefstal van en uit voertuigen herstel voegen scheidingsmuur uitvoering afhankelijk van de kosten en financieringsmogelijkheden; verzoek uit de buurt Van Heylerhofflaan vijver "Vief Köp" Witmakersstraat groot onderhoud rijweg vervangen beschoeiingen vijver herinrichting; onoverzichtelijk, fietsgevaarlijk verzoek uit de buurt D'n Ingelsenhoof / Maasboulevard herinrichting voetpad langs de Maas John F. Kennedybrug vervangen opleggingen en daarna groot onderhoud voegen brug aansluitend volgt groot onderhoud wegen, onder voorbehoud in Maasboulevard 101 herontwikkeling danwel herinvulling Maaspaviljoen tot jeugdherberg (Stayokay) /Stayokay in uitvoering Tapijnkazerne Afbraak Maaspaviljoen Maasboulevard / D'n Ingelsenhoof / Parkweg/Sint Pieterskade herinrichting, beheer en exploitatie door Q-Park BV van parkeerterreinen /Q-Park BV Raad beslist over onttrekken aan het openbaar verkeer (art. 9 lid 2 Wegenwet); communicatie met betrokken buurtplatforms en Parkresidentie in voorjaar Nieuwenhofstraat (stadspark) groot onderhoud brug Jeker Prins Bisschopsingel voorbereiden en gedeeltelijk uitvoeren groot onderhoud weg ruimtelijke verkenning t.b.v. herontwikkeling gebied Tapijnkazerne en bijbehorende sportvelden 2005 e.v. Ministerie van Defensie//Vesteda/UM Prins Bisschopsingel 2 herontwikkeling voormalig WMLgebouw tot appartementen incl. bouw 2 stadswoningen aan de Prins Hessen Casselstraat en parkeergarage 2005 e.v. Prins Bisschopsingel / Maasboulevard diefstal van en uit voertuigen Prins Hessen Casselstraat groot onderhoud rijweg Sint Bernardusstraat / Helpoort herstellen bestrating verzoek uit de buurt

14 26 Kommelkwartier Buurtagenda /2008 Buurtprofiel 2006 Buurtkenmerken Het Kommelkwartier is een centrumbuurt met alle bijbehorende voor- en nadelen. De buurt heeft gemiddeld een hogere leeftijd. Er wonen weinig allochtonen uit de landen rondom de Middellandse Zee. Opleiding en inkomen scoren gemiddeld in deze buurt. Het aantal werkzoekenden is lager dan gemiddeld. De sociale samenhang scoort laag, terwijl het verantwoordelijkheidsgevoel en het vertrouwen in de buurt hoger is dan gemiddeld. Wonen en woonomgeving Zoals in de meeste buurten van het centrum wonen de meeste mensen in een huurwoning (59%). Men is gemiddeld tevreden over de woonomgeving en het beheer van de openbare ruimte. De verhuisgeneigdheid is groot in deze buurt. Het buurtplatform vraagt aandacht voor de verkeersdoorstroming in de buurt en de verloedering van de Grote Gracht en Brusselsestraat. Groot onderhoud aan de openbare ruimte staat voor de komende jaren voor een aantal straten op de agenda (m.n. openbare verlichting en trottoirs Brusselsestraat). Voorzieningen De voorzieningen in de buurt scoren gemiddeld, echter de hoeveelheid groenvoorzieningen vinden de bewoners te matig. Veiligheid De buurt scoort gemiddeld op het gebied van de veiligheid, maar negatief op het onderdeel dreiging. Dit heeft met name betrekking op drugsgerelateerde problematiek. Agendapunten voor de komende 2 jaren Buurtkader betrekken in stedelijke ontwikkelingen in de buurt; verloedering van Grote Gracht en Brusselsestraat; verkeersdoorstroming; parkeerbeleid; onveiligheidsgevoel in relatie tot drugsgerelateerde problematiek.

15 28 Kommelkwartier Wijkteam kwartieren Kommel- en Jekerkwartier Gehele buurt verdere implementatie basiskwaliteitsniveau dagelijks beheer en onderhoud openbare ruimte schoon, heel en veilig structureel bestemmingsplan Binnenstad (incl. Klevarie en Tapijnkazerne) in in voorbereiding te nemen bestemmingsplan onderzoek combi-parkeerregeling i.r.t. algemene parkeerdiscussie Abtstraat / Polvertorenstraat / Klevarie herontwikkeling Klevarie verpleegkliniek en bijbehorend terrein Polvertorenstraat /Vivre Bogaardenstraat / Grote Gracht / Brusselsestraat verbeteren verlichtingsniveau Brusselsestraat herstraten trottoirs onderzoek naar verkeerscirculatie i.k.v. fietsplan en discussie parkeren Kommel wordt onderzoek gedaan naar haalbaarheid 2-richtingen fietsverkeer i.r.t. verkeerscirculatie en parkeren Brusselsestraat / Grote Gracht verkeersoverlast (geslotenverklaring en parkeren) /Politie Brusselsestraat / Grote Gracht / e.o. aanwezigheid drugsrunners Calvariestraat / Kommel onderzoek naar verkeerscirculatie i.k.v. fietsplan en discussie parkeren Kommel wordt onderzoek gedaan naar haalbaarheid 2-richtingen fietsverkeer i.r.t. verkeerscirculatie en parkeren Herdenkingsplein Sint Nicolaasstraat Poortgebouw Grote Gracht / Brusselsestraat vervangen/verbeteren verlichting Herdenkingsplein poortgebouw: 3 koopappartementen en herinrichting openbare ruimte /Wyckerveste oplevering medio Hertogsingel voorbereiden en gedeeltelijk uitvoeren groot onderhoud weg rood licht controle Hertogsingel / Calvariestraat vervangen verkeersregelinstallaties Hertogsingel / Calvariestraat / Kommel verkeersdoorstroming Vrijthofgarage vanaf Hertogsingel Kommel herinrichting plein e.v. uitwerking en aanpassing van de minimunvariant incl. dekkingsvoorste Kommel / Brusselsestraat overlast horeca (sluitingstijd, geluid, milieu, bezoekers)

16 30 Sint Maartenspoort Wijkteam Groot-Wyck Sint Maartenspoort Buurtagenda /2008 Buurtprofiel 2006 Buurtkenmerken Sint-Maartenspoort is een centrumbuurt met alle bijbehorende voor- en nadelen, waarbij de ligging tussen stadscentrum en het station van invloed is op met name de veiligheid. De buurt heeft een leeftijdsopbouw die een weinig jonger is dan gemiddeld en kent relatief weinig ouderen. Er wonen procentueel veel allochtonen. Het aantal bewoners met een hogere opleiding scoort hoog en toch zijn er veel mensen met een relatief laag inkomen. Het aantal werkzoekenden is gemiddeld. Er is sprake van een zwakke sociale samenhang en weinig vertrouwen in de toekomst van de buurt. Griendpark Wonen en woonomgeving De waardering voor de woningen en de woonomgeving scoren gemiddeld. De buurt kent een hoog percentage huurwoningen en veel mensen geven aan te willen verhuizen. Servatius zal de komende jaren groot onderhoud uitvoeren aan hun woningbezit in de buurt. De waardering voor het onderhoud van de openbare ruimte is groot. Op de onderdelen schoon, heel en veilig wordt gemiddeld tot goed gescoord. Gehele buurt Gehele buurt (Sint Maartenspoort-Zuid) verdere implementatie basiskwaliteitsniveau dagelijks beheer en onderhoud openbare ruimte schoon, heel en veilig parkeeroverlast onderzoek combi-parkeerregeling structureel i.r.t. algemene parkeerdiscussie Voorzieningen De hoeveelheid en de kwaliteit van het openbaar groen scoort negatief in de buurtpeiling. Veiligheid Het onveiligheidsgevoel in deze buurt is hoger dan het Maastrichtse gemiddelde, terwijl de dreiging op straat en de vermogensdelicten een gemiddeld beeld laten zien. Het onveiligheidsgevoel wordt voornamelijk veroorzaakt door het rondhangen van drugsverslaafden op De Griend, dat een ontmoetingsplek voor junks is. De buurt oordeelt positief over de verkeersveiligheid. Franciscus Romanusweg Franciscus Romanusweg / Griend François de Veijestraat 4-6 groot onderhoud rijwegen werkstraat (gedeelte werkstraat tussen kerk en tunnel) voorzieningen i.v.m. hoogwater verkeersgedrag (snelheid, brom-/snorfietsen over voetpad) aanleg skatevoorziengen herontwikkeling danwel herinvulling van het gehele pand t.b.v. een bedrijfseconomisch verantwoorde exploitatie e.v. /COA Agendapunten voor de komende 2 jaren Ontwikkeling van De Griend; het onveiligheidsgevoel in de buurt; studentenhuisvesting; gebrek aan buurtkader; Operatie Coffeecorner. François de Veijestraat 9 Griend / Franciscus Romanusweg / herontwikkeling danwel herinvulling van gehele object (vml. KPN-gebouw) met bijbehorend onbebouwd eigendom drugsoverlast /Mondriaan Zorggroep Griend / Franciscus Romanusweg / Parallelweg auto-inbraken Wilhelminasingel / Sint Maartenslaan / Franciscus Romanusweg (brom)fietsdiefstallen rondom Minervabioscoop en Sportschool TopFit /Ondernemersvereniging

17 32 Statenkwartier Wijkteam Kwartieren 33 Statenkwartier Buurtagenda /2008 Buurtprofiel 2006 Buurtkenmerken Het Statenkwartier is een echte centrumbuurt met alle bijbehorende voor- en nadelen. Het buurtplatform geeft aan een groot verschil te zien in de kwaliteit van de fysieke inrichting van het Vrijthof Boschstraat en hun buurt. Er wordt gevraagd om meer aandacht voor de historische uitstraling van de buurt. De buurt heeft een gemiddelde leeftijdsopbouw. Er wonen relatief veel hoger opgeleiden, maar ook het percentage inwoners met een laag inkomen ligt hoger dan het stedelijk gemiddelde. De sociale samenhang scoort laag ten opzichte van het gemiddelde in Maastricht. Het verantwoordelijkheidsgevoel is gemiddeld en het vertrouwen in de buurt is groot. Het buurtplatform geeft aan dat sprake is van een echte woonbuurt. De buurt is echter te weinig bekend buiten de eigen buurt. Daarnaast zou er meer aandacht moeten komen vanuit het welzijnswerk. Gehele buurt verdere implementatie basiskwaliteitsniveau dagelijks beheer en onderhoud openbare ruimte schoon, heel en veilig onderzoek combi-parkeerregeling overlast illegaal gebruik vergunninghoudersparkeren parkeren en inrijden voetgangerszone drugsgerelaterende overlast verkeerd aangeboden huisvuil autoinbraken overlast coffeeshops (aanwezigheid drugstoeristen) structureel i.r.t. algemene parkeerdiscussie Wonen en woonomgeving Net als de meeste centrumbuurten is het aandeel huurwoningen groter dan het aandeel koopwoningen. Alleen is het percentage huurwoningen hier nog wat groter (72% huur). In de buurtpeiling 2006 hebben veel mensen aangegeven een verhuiswens te hebben (18%). gaat bij een groot aantal woningen groot onderhoud verrichten. De bewoners vragen de woningcorporaties proactiever te reageren op signalen vanuit de buurt. De woonomgeving en het beheer van de openbare ruimte scoren gemiddeld. Groot onderhoud aan de openbare ruimte (Brusselsestraat) staat voor de komende jaren op de agenda (verlichting en trottoir). Voorzieningen De buurt is zeer tevreden over de algemene voorzieningen. Negatief scoren echter de hoeveelheid en de kwaliteit van het openbaar groen. Veiligheid Het onveiligheidsgevoel in deze buurt is het hoogst van alle buurten in het centrum. Er is veel dreiging in de buurt en het aantal vermogensdelicten is groot. De politie geeft aan dat er sprake is van subjectieve onveiligheid. Het is veiliger in de buurt dan in de buurtpeiling wordt aangegeven. De verkeersveiligheid scoort gemiddeld, maar er wordt gewezen op de parkeerproblematiek/overlast. De buurt vraagt om betere coördinatie tussen toezichthouders. Agendapunten voor de komende 2 jaren Buurtkader betrekken in stedelijke ontwikkelingen in de buurt; (Historische) uitstraling van de buurt; Gevoel van onveiligheid in de buurt; Welzijnswerk/buurtopbouwwerk; Verloedering Grote Gracht en Brusselsestraat; Onderhoud openbare ruimte. Inzetten volontairs. Achter de Barakken 31a Batterijstraat Bogaardenstraat / Grote Gracht / Brusselsestraat Boschstraat / Frontensingel / Maagdendries Brusselsestraat veelplegers woningverbetering (upgrading) 33 woningen herontwikkeling danwel herinvulling van het gehele pand t.b.v. een bedrijfseconomisch verantwoorde exploitatie vervangen/verbeteren verlichting verbeteren verlichtingsniveau sloop Sphinx-opstallen exclusief monumentale Eiffelgebouw (locatie voormalig Sphinxterrein) nieuwbouw ca 750 woningen op Sphinxterrein aanleg ca stadsparkeerplaatsen (locatie voormalig Sphinxterrein) herstraten trottoirs onderzoek naar verkeerscirculatie e.v. e.v. Maasvallei /WOM Belvédère BV/partners /WOM Belvédère BV/partners /WOM Belvédère BV/partners rekening houden met herontwikkeling Sphinx-terrein; aanbesteding van renovatie wordt in januari afgewikkeld; feitelijke herbestemming en renovatie worden afgerond in onderdeel Masterplan Belvédère onderdeel Masterplan Belvédère onderdeel Masterplan Belvédère i.k.v. fietsplan en discussie parkeren Kommel wordt onderzoek gedaan naar haalbaarheid 2-richtingen fietsverkeer i.r.t. verkeerscirculatie en parkeren

18 34 Statenkwartier Wijkteam Kwartieren 35 Brusselsestraat overlast horeca (sluitingstijd, geluid, milieu, bezoekers) Brusselsestraat 78 sloop bestaande pand en nieuwbouw 8 studio's Brusselsestraat 142 nieuwbouw 12 woningen 2008 i.k.v. Wonen Boven Winkels Brusselsestraat / Grote Gracht verkeersoverlast (geslotenverklaring en parkeren) Brusselsestraat / Grote Gracht / e.o. aanwezigheid drugsrunners Capucijnenstraat voorbereiding bodemsanering (Lindenkruis gasfabriek) 2005 e.v. onderdeel Masterplan Belvédère herontwikkeling Brandweerflat/Brandweerkazerne Maasvallei/ onderdeel deelplan Nutsbedrijven/Belvédère Capucijnenstraat 120 vernieuwbouw pand t.b.v. Circumflex Gemeente/ afhankelijk van procedurele voortgang realisatie Misericordeplein Cellebroedersstraat bestrating e.v. Grote Gracht 76 onderzoek naar herbestemming en/of verhuur van pand Grote Gracht / Brusselsestraat vervangen/verbeteren verlichting Grote Gracht / Helmstraat vervangen/verbeteren verlichting Keizer Karelplein / Statenstraat vervangen/verbeteren verlichting Lindenkruis bodemsanering onderdeel Masterplan Belvédère Maagdendries bodemsanering terrein Nutsbedrijven/Brandweer onderdeel Masterplan Belvédère Misericordeplein opknappen wachthuisje 2008 Statensingel groot onderhoud 46 woningen Statensingel / Frontensingel overlast gebruikers slaaphuis (looproute richting binnenstad) /Mondriaan Zorggroep/Leger des Heils

19 36 Wyck Wijkteam Groot Wyck 37 Wyck Buurtagenda /2008 Buurtprofiel 2006 Buurtkenmerken Wyck, met deelbuurt Céramique, is een sterke buurt die in de buurtpeiling 2006 net buiten de top-10 valt. De buurt kan worden gezien als een centrumbuurt met alle bijbehorende vooren nadelen. De ligging tussen het stadscentrum en het station is van invloed op de overlast ten gevolge van drugsproblematiek. De buurt heeft een gemiddelde leeftijdsopbouw met relatief veel hoger opgeleiden. De inkomens scoren gemiddeld tot hoog en het aantal werkzoekenden is gemiddeld. De sociale samenhang, het verantwoordelijkheidsgevoel en het vertrouwen in de buurt zijn hoger dan gemiddeld. Wonen en woonomgeving De waardering voor de woningen en de woonomgeving scoren hoger dan het stedelijk gemiddelde. De buurt kent een hoog percentage huurwoningen. De waardering voor het onderhoud van de openbare ruimte is groot. Op de onderdelen schoon, heel en verkeersveilig wordt positief gescoord. Aandacht wordt gevraagd voor geluidsoverlast op het Plein Oeverwal Voorzieningen De algemene mening over de voorzieningen is zeer positief. De waardering voor de kwaliteit van het openbaar groen scoort gemiddeld, maar men zou graag meer groen in de buurt zien. Gehele buurt verdere implementatie basiskwaliteitsniveau dagelijks beheer en onderhoud openbare ruimte schoon, heel en veilig structureel Veiligheid Op het gebied van de veiligheid scoort de buurt net beneden het gemiddelde. Dit komt met name door het gevoel van onveiligheid in de eigen buurt en het aantal vermogensdelicten. Aan de verkeersveiligheid wordt door de bewoners een voldoende gegeven. afwerking infrastructuur onderzoek combi-parkeerregeling uitvoering parkeerbeleidsplan; realisatie nieuwe garages e.v. e.v. verdere uitwerking i.r.t. Palacelocatie i.r.t. algemene parkeerdiscussie afhankelijk van ontwikkeling Palace-locatie Agendapunten voor de komende 2 jaren Bereikbaarheid van het Bourgogneplein; onderhoud openbare ruimte Lage Barakken en Bourgognestraat; stedenbouwkundige invulling Palace-locatie; drugsgerelateerde overlast. overlast illegaal gebruik vergunninghoudersparkeren winkeldiefstallen drugsoverlast (illegale handel) overlast horeca (sluitingstijd, geluid, milieu, bezoekers) verkeerscontroles en -gedrag (brommen over voet/fietspad) jeugdoverlast /Trajekt/SCZ Gehele buurt o.a. Stationsplein brom)fietsparkeren

20 38 Wyck Wijkteam Groot Wyck 39 Bourgogneplein / Lage Barakken / Wycker Grachtstraat uitwerkingsplan en wijzigingsplan Palace (PM) in door BenW vast te stellen Bourgognestraat Oeverwal vervangen/verbeteren verlichting herinvulling van de voormalige Ridderbrouwerij met naar verwachting onder meer ca. 50 huurappartementen e.v. /Servatius St Martinuskerk Reconstructie Wycker Grachtstraat Spoorweglaan verlenging fietstunnel in combinatie met verlenging overkapping autotunnel Scharnerweg /3W Vastgoed/NS- Vastgoed oplevering schuift op wegens ontbreken instemming ontwikkelaar over aandeel financiering Stationsplein plaatsen nostalgische masten en armaturen is sluitstuk afwerking openbare ruimte voorplein station Stationsplein / Sint Maartenslaan / e.o. (brom)fietsdiefstallen rond bioscoop/centraal Station /NS Stenenwal herstel kademuur en Waterpoortje Wilhelminasingel verbetering doorstroming openbaar vervoer (halte Wilhelminasingel) Wycker Grachtstraat groot onderhoud wegen

21 40 Afkortingen APV B en W BOS COA PGA GDV GSB IBOR KIOR KWG NS OV PRIS SCZ Algemene Plaatselijke Verordening Burgemeester en Wethouders Buurt Onderwijs Sport Centraal Orgaan opvang Asielzoekers Persoonsgerichte Aanpak Grootschalige DetailhandelsVestiging Grote Steden Beleid Integraal Beheerplan Openbare Ruimte Kunst In de Openbare Ruimte KernWinkelGebied Nederlandse Spoorwegen Openbaar Vervoer ParkeerRoute Informatie Systeem Sociale en Culturele Zaken (gemeente Maastricht) Stadsontwikkeling, Economie en Beheer (gemeente Maastricht) Voor meer/actuele informatie A2 Gemeente Maastricht Maasvallei Politie Servatius Trajekt Colofon Redactie Eindredactie Ontwerp Fotografie Druk Liliane Geraerds, Albert Albers, Els Budé, Evelien Meijerink Loen Schroeders, Kees Smit Bureau Buurtgericht Werken Ben Theunissen Vormgeving Philip Driessen (binnenkant omslag) Jan van Tol (FoTol.nl) pagina 13 / 21 / 23 / 27 Drukkerij Bykorf Graphic Services, Landgraaf Oplage 800 Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.