Adolescentenstrafrecht een ontwikkeling in volle gang, niet zonder problemen

Transcriptie

1 NIFP 2014 De Hartelborcht & Hogeschool Leiden Drs Marijke van Genabeek/dr. Peer van der Helm Contact? Peer van der Helm:

2 Adolescentenstrafrecht een ontwikkeling in volle gang, niet zonder problemen Populatie in JJI s wordt ouder Jongeren hebben veel meegemaakt (zie verder) Minder behandelmotivatie naarmate ze langer zitten (Ellen Eltink & Thijs de Jongh 2014) Leefklimaat slechter (vd Helm ea.2014), minder contact meer repressie

3 Helpt straf bij deze groep? Hoe gaan we er in de praktijk mee om?

4 Oudheid & middeleeuwen Straf als noodzakelijk onderdeel opvoeding Straf als wraak (deterrence) Straf als onschadelijk maken (incapacitatie)

5 Denken verandert ook Van wrede straffen naar gevangenisstraf

6 Frans de Waal (2012) De eeuw van de empathie Onderzoek HL van E. Heynen JVA Heinsberg 2013: straf bevordert ADHD/CU en vermindert empathie (Efcap 2014) Ontstaan moraal WqZM1u_iH4

7 In de hersenen: wat onderscheidt ons van een krokodil? Limbisch systeem (Amygdala) genereert ruwe emoties zoals boosheid en woede Prefrontale cortex reguleert emoties en gedrag

8 Beschadiging prefrontale cortex: straf helpt niet Onaangepast gedrag Risico s nemen en impulsiviteit Minder zelfcontrole Slecht sociaal inschattingsvermogen Lager IQ en slechtere probleemoplossingsvaardigheden, minder flexibiliteit Maar ook: gyrus angularis: slechter lezer, schrijven, rekenen Hippocampus: slechter geheugen Gevolgen in de domeinen van opleiding, werk, relaties

9 Problemen beginnen al voor de geboorte (Raine, 2013, Fairchild 2013) en trauma s worden 3 generaties doorgegeven in micro- RNA (Gapp, 2014) Middelengebruik & PTSS moeder Geïrriteerde baby & klappen prefrontale cortex Agressie op KDV Sociale uitsluiting en vernedering op basisschool Problemen met autoriteit

10 Voorbeelden: hangt er maar net vanaf wanneer en hoe beschadiging plaatsvindt Badr Hari en Holleeder (klappen) Sandro G en Ziya B (Stratman, LVB ondanks intensieve begeleiding jarenlang stuurloos) Stanly A (Ximena Pieterse, autisme & OCS)

11 Nogmaals, helpt straf voor Holleeder? Schoonmoeders denken vaak van wel. Reden: 1. straf geven stimuleert dopaminesystemen in de hersenen van de straffer 2. straf raakt nooit op (beloning wel)(van der Helm, Beld & Stams, in press)

12 Helpt straf, onderzoek? Leerexperimenten slakje Aplisya 1991: Kandel, E. R., Schwartz, J. H., & Jessel, T. M. (1991). Principlesof neural science (3rd edition). New York: Elsevier.

13 Zijn wij een slakje? Van slakjes naar kinderen: Van Duivenvoorde en Crone lieten in neurobiologisch onderzoek in 2008 zien dat kinderen beter leren door beloning dan door straf. De resultaten van diverse meta-analyses op verschillende terreinen, zoals bijvoorbeeld lijfstraffen (Ferguson, 2012), laten geen leereffect zien en soms negatieve consequenties (Gershoff, 2002; Taylor, Manganello, Lee, & Rice, 2010).

14 Straf op macro niveau Op macroniveau liet Spellman in 2000 al zien dat 10% meer gevangenissen slechts een reductie gaf van 1-3% in recidive. Nagin, Cullen en Johnson (2009) en Piquero en Blumstein (2007) vonden geen effect van incapacitatie. Gendreau, Goggin en Cullen (2009) en Wright (2011) vonden geen effect van afschrikking en Andrews en Bonta (2007, 2010) vonden in een meta-analyse geen effect van straf.

15 Meta-analyse Lipsey et al. (2009) Effectiviteit van behandeling van criminelen hangt af van de oriëntatie van de instelling: instellingen die meer op behandeling zijn georiënteerd dan op straf hebben grotere effectiviteit. Organisaties die op straf zijn gericht negatieve effectiviteit.

16 Meta-analyse Parhar et al. (2009) Hoe groter de dwangcomponent van een behandeling hoe minder de effectiviteit

17 Integratie bevindingen Een positieve omgeving kan gekenmerkt worden door responsiviteit (communicatie en contact), leermogelijkheden (groei en perspectief), structuur, veiligheid en positieve onderlinge contacten, met zo min mogelijk repressie (Van der Helm & Stams, 2013).

18 En straf? Uit onderzoek (Van der Helm et al., 2011) blijkt dat een positief klimaat stabiliserend werkt, waardoor er minder stress en agressie voorkomt (Heynen, in press; Ros, 2013). De paradoxale gevolgtrekking hiervan is dat als mensen stabiliseren, ze meer vertrouwen ervaren, er meer communicatie is en hun gevoeligheid voor straf toeneemt.

19 Meta-analyse van Balliet & Van Lange (2013) Zij onderzochten 83 studies met 7,361 deelnemers in 18 samenlevingen. Zij vonden dat samenlevingen waarin sprake was van weinig openheid, vertrouwen en communicatie, straffen minder effectief waren. In samenlevingen waarin sprake was van meer openheid, communicatie en vertrouwen was de invloed van straf groter en had zelfs een middelgroot effect (d.=.057). Kennelijk moeten we het beeld dat straf niet werkt nuanceren.

20 gevolgtrekking In landen waar minder sociale cohesie (Rusland, Griekenland)is helpt straf minder, hoe meer sociale cohesie hoe beter straf helpt (NL, Denemarken, Zwitserland)!

21 Corruptie-index (Transparency International december 2013): Hoog (weinig corruptie): Denemarken, Zwitserland, NL: daar werkt straf Laag: failed states en Griekenland/Rusland

22 Voor de praktijk Creer vertrouwen Straf niet uit wraak Straf moet impact hebben Maak geen mix van straf en beloning voor dezelfde gedragingen Straf geen gedrag wat voortkomt uit angst of wat mensen niet kunnen beinvloeden Straf geen vermijding

23 Meer voor de praktijk (TvO praktijk, vd Helm ea in press) Vermijdt oplopende straffen (coercieve val!) Een straf moet altijd direct verbamd houden met gedrag Beloon nooit agressie Vermijdt schuivende eisen aan gedrag Pas alleen straf toe als het wordt begrepen (LVB!)

24 leefklimaat In 2013 hebben de gezamenlijke directeuren van de Justitiele Jeugdinrichtingen afgesproken dat vrijheidsbeperking op zich voldoende straf was en de detentie niet tot doel had om nog meer leed toe te voegen Dit leidde tot een nieuwe visie op het orthopedagogisch leefklimaat

25 Het belang van een positief groepsklimaat

26 De import en deep freeze hypotheses import hypothese: het niet succesvol kunnen re-integreren hangt samen met problematiek die al bestond voor detentie deep freeze hypothese: verblijf in een gevangenis heeft geen substantieel effect op gedrag na detentie. Liebling & Maruna, 2005; Loughran et al., 2009)

27 Re-integratie De mate waarin re-integratie succesvol verloopt, hangt niet alleen samen met aanpassingsproblemen vanuit bestaande risico s, maar is grotendeels afhankelijk van een werkend nazorgaanbod, het kunnen vermijden van omgevingsrisico s zoals achterstandsbuurten en een anti-sociale vriendenkring. en de aanwezigheid van protectieve factoren in de domeinen: relatievorming, onderwijs, werk en wonen.

28 Andere onderzoeksresultaten stress, angst en agressie ontstaan binnen de directe sociale omgeving, worden geassocieerd met negatieve gevoelens, een vijandige houding, antisociaal gedrag en een lage maatschappelijke betrokkenheid. (Tremblay, 2008; for a review see, Van Goozen, Fairchild, & Snoek, 2007). opsluiting heeft een criminogeen effect op de morele ontwikeling (Stams et al., 2006), kan leiden tot crimineel gedrag tijdens detentie, blootstelling aan een negatieve subcultuur binnen de gevangenis en het versterken van deviante binding (Osgood & O Neill Briddell, 2006)

29 Het leefklimaat in de inrichting balans tussen controle en flexibiliteit Flexibiliteit is nodig om nieuw verworven (sociale) vaardigheden te oefenen Aan het positieve einde van de schaal is het klimaat open en therapeutisch Aan het negatieve einde is het klimaat gesloten en extreem repressief zonder enige individuele behandeling of bejegening

30 the Prison Group Climate Instrument (PGCI) van der Helm, Stams & van der Laan, 2011 Een speciaal ontwikkeld instrument om het groepsklimaat te kunnen meten Vier dimensies: repressie, ondersteuning, groei, and groepssfeer Internationaal gebruikt

31 4 dimensions Repressie: gebrek aan veiligheid, controle, orde, handhaving; gebrek aan privacy, rechtvaardigheid, and eerlijkheid; het onvoldoende beschikbaar zijn van een duidelijk programma, een fysrieke omgeving vooral ingesteld op controle, geen tot beperkte mogelijkheid voor bezoek en beperket econtacten met de buitenwereld (geen verlof). Onvodoende probleemoplessend gericht. groepssfeer: kameraadschap, communicatie, sociale samenhang en stimulering, vrijetijdsactiviteiten, sociale contacten, vertrouwen en sociaal leven, betrokkenheid en respect, frisse lucht en passende omgeving

32 Ondersteuning: feedback en communicatie, activiteit en stimulatie, positieve houding groepsleiders gepaard gaand met consequent gedrag, respect en fatsoen, vertrouwen en betrokkenheid, innovatief leiderschap, practische orientatie, spontaniteit, persoonlijk probleemoplossend vermogen, relaties en gezelschap, cunseling en een goede diagnose. Groei: ontwikkeling, bevorderen onafhankelijkheid, keuzemogelijkheid, vitaliteit, verbondenheid, betrokkenheid, oog voor persoonlijke problemen, activiteiten, en gekwalificeerde programma s

33 onderzoeksresultaten Ondersteuning en groei zijn de belangrijkste indicatoren voor het leefklimaat in een inrichting/ gevangenis Ondersteuning verleend door groepsopvoeders en staf, gebaseerd op betekenisvolle relaties (Ward, Melser, &Yates, 2007) En groei door responsiviteit voor specifieke noden van elk individu.

34 positief leefklimaat (Van der Helm et al in: Int. J. Of Forensic Psychology and Psychiaty & Int J. Of Offender Therapy). Meer empathy (en minder recidive) Stabilisatie van persoonlijke problemen en agressie. Interne locus of control en actieve coping Meer behandelmotivatie Bewijs voor de invloed van medewerkers op ingesloten adolescenten.

35 De Justitiële Jeugdinrichtingen

36 De visie De justitiële jeugdinrichtingen bieden een orthopedagogisch leefklimaat waar, binnen de grenzen van geslotenheid, de mogelijkheid wordt geboden tot optimale groei en ontwikkeling van jongeren. Het orthopedagogisch leefklimaat is ingebed in alle processen in een JJI. Naast een duidelijke pedagogische structuur worden specifieke behandelinterventies aangeboden. De professionele grondhouding en professioneel handelen zijn voorwaarden voor een professioneel behandelklimaat en dus voor een succesvol verblijf van jongeren in een JJI

37

38 De Kern Veilige insluiting, stabilisatie, zorg en opvoeding (inclusief onderwijs) Het pedagogisch leefklimaat vormt de basis en is van invloed op de kwaliteit van het pedagogische aanbod Op basis van het risks, needs and responsivity model specifieke interventies en zorg die aansluiten bij individuele behoeftes van jeugdigen. De grondhouding en het professioneel handelen van medewerkers is cruciaal. (Dr. G.H.P. van der Helm, Bsc. N. van Tol, Prof. Dr. G.J.J. Stams de invloed van het orthopedagogisch klimaat in de residentiele jeugdzorg: recidivevermindering door opvoeding, behandeling en scholing. 2012)

39 De uitwerking Pedagogische leefomgeving: leefgroepen, werkrelatie Integraal dagprogramma: behandeling en onderwijs Basismethodiek: YOUTURN Diagnostiek: screening en onderzoek Specialismen: LVB, FOBA/VIC, ForCA, ITA, zeden Erkende gedragsinterventies: agressie, sova, drugs, systeem Resocialisatiemogelijkheden: STP Aansluiting vervolgvoorzieningen zoals GGZ: vb. via art. 48 BJJ

40 Uitkomsten leefklimaatonderzoek JJI Universiteit van Amsterdam en de Hogescholen Leiden en Windesheim, in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid 247 jonge gedetineerden Duidelijke verbetering leefklimaat (2014 VK 14-oktober) Meeste effect bij kortverblijvers met relatief korte vrijheidsstraffen Minder effect bij langverblijvers vaker verhard, weinig toekomstperspectief, moeizaam contact medewerkers, vaker agressief gedrag en incidenten scholing blijkt overall een positief effect te hebben

41 In de praktijk van de adolescenten: Karin Vriezema (Forca) Hoi Peer, Vandaag had ik een EBO eindbespreking observatie.jongere had al in 27 instellingen, moeder verslaafd, vader overleden, criminele familie. Kortom niets heeft mee gezeten.hij was mijn mentorzoon, riep hij over de groep.autisisch, adhd, hechtingstoornis. Ook dit zat niet mee. Inmiddels 19 jaar.

42 Wat nu? ik ben met hem gaan schilderen en andere collega s hebben dit verder doorgezet. Hij maakt dus nu prachtige schilderijen. Had er eentje voor mij gemaakt en toen wilde hij nog een speciaal schilderij voor mij maken. Hij vroeg om een plaatje van vergeet me nietjes. Die heeft een van de gedragswetenschappers voor me geprint en vandaag na het advies gesprek met hem kreeg ik het schilderijtje. Prachtig! Ik vroeg hem waarom?

43 contact Ik was een van de weinige die lief voor hem was geweest, duidelijk was en dat we ook erg veel gelachen hebben. Ik benoemde ook dat ik hem een paar keer op zijn kamer had gebracht vanwege niet acceptabel gedrag en dat vond hij ook prima, want het was nodig.toen wilde ik hem een hand geven, hij wilde dat niet. Terwijl ik mijn hand uitsteek, pakt hij me vast en geeft me een dikke knuffel.met bovengenoemde stoornissen, en dan dit.

44 contact Ik heb afscheid genomen en liep met een brok in mijn keel de groep op. Justin, mijn teamleider die er op dat moment was vroeg wat er was en ik vertelde het. Hij zei toen, daar doe je het voor. Je begrijpt wel dat het niet bij een brok in mijn keel bleef, maar dat de waterlanders er achter aan kwamen

45 vervolg De jongen gaat met een prachtig advies weg, resocialisatie, zingeving, startkwalificatie en in de positieve bekrachtiging worden begeleid, want dat is wat werkt. Afgelopen vrijdagavond had ik eten gekookt en hij zat naast me. Het legde zijn hand ineens op de mijne en zei: jij gaat mij toch wel missen, want ik ga jouw wel missen. Dat is dan een jongen van 19 jaar en bijna 2 meter lang. Wat moet ik hier nu mee.

46 Verder kijken dan je neus lang is Nog een nieuwtje: ik heb inmiddels een gloednieuwe naaimachine en heb afgelopen week met een jongere de naaimachine getest en al zitten naaien. Met name de jongere. Marcel, mijn collega, zat in kantoor onopvallend te observeren en daar komen dan toch hele mooie nieuwe observaties uit. Deze jongere zou een iq van 57 hebben.

47 Orthopedagogisch leefklimaat Ik heb nu met hem gesproken over een nieuwe iq test omdat hij haarfijn kon vertellen waar wat stond in de beschrijving van de naaimachine enz. dan zijn fijne motoriek en dingen tegelijk kunnen tijdens de bediening van de naaimachine was ook zeer verrassend.we gaan dit nu verder uitbouwen en dat jongens dit meer kunnen doen en dat ik meer dingen voor de groepen ga doen.

48 Vraag aan de praktijk: Met ouder wordende jongeren wordt het lastiger voor pm ers een goed leefklimaat neer te zetten, met als gevolg minder motivatie en meer agressie. Wat gaan we hieraan doen?

49 Nieuw boek voor instellingen en HBO

50 Nieuwe ontwikkelingen JJI s samen met hogeschool Leiden & UvA en Windesheim Onderzoek voor de praktijk en samenwerking met het werkveld Academisering met als doel versterking van professionals en professionalisering van de sector en het HBO en WO samen met HL en UvA: een uitnodiging aan de sector