Tussen opsluiten en opvoeden

Transcriptie

1 DJI Zien Nummer 10 november 2016 Achtergrond / Het dilemma van de jeugdinrichting Gegenereerd: Tussen opsluiten en opvoeden In Den Hey-Acker in Breda krijgen 116 jongeren 25 uur per week onderwijs. Voor iedereen is er een gedragswetenschapper. Er zijn zowel groepssessies als individuele behandelingen. En waar het maar mogelijk is, worden de ouders er direct bij betrokken. Het personeel dat er rondloopt, is goed getraind. De medewerkers zijn bevlogen en bejegenen de jongeren op een constructieve en pedagogische manier. Om misverstanden te voorkomen: Den Hey-Acker is géén gewoon instituut. Het is een justitiële jeugdinrichting. Er zitten jongeren die veel op hun kerfstok hebben en te maken hebben met diverse, erg complexe problemen. Soms lees je in kranten dat het pure luxe zou zijn, daar in die inrichtingen. Sommige burgers vinden niet dat de ingeslotenen dat verdienen: Een ander staat lang op een wachtlijst en deze jongens krijgen meteen hulp. Dat is oneerlijk. Er beter uitkomen Pure luxe? Pure noodzaak zul je bedoelen, althans zo hoor je van de mensen die er werken, zoals Egidia Jetten, behandeldirecteur van de justitiële jeugdinrichtingen Den Hey-Acker en De Hunnerberg in Nijmegen. Ik wil het liefst dat de jongeren er beter uitkomen dan ze er in gaan. Willen we dat niet eigenlijk allemaal?. Jeugdstrafrecht is gericht op opvoeden en behandelen, met als uiteindelijk doel een succesvolle terugkeer in de maatschappij. DJI zet daar flink op in. Aan die aanpak kleeft echter een aantal nadelen, vindt psycholoog Jo Hermanns, in het dagelijks leven deeltijdhoogleraar Opvoedkunde aan de Universiteit van Amsterdam,

2 bijzonder hoogleraar op de Kohnstammleerstoel aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en bijzonder lector werken in justitieel kader aan de Hogeschool Utrecht. Hij is ervan overtuigd dat opvoedkundige ambities gedoemd zijn te mislukken in een jeugdgevangenis, zo betoogde hij onlangs tijdens het congres van de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ). Opvoeden heeft de meeste kans van slagen in de thuissituatie Volgens Hermanns kun je de straf beter scheiden van de behandeling en begeleiding. Opvoeden heeft de meeste kans van slagen in de thuissituatie. Dat is per slot van rekening de omgeving waar de jongeren naar terugkeren. Doe je zoiets in een gevangenis, dan is dat niet meer dan droogzwemmen, aldus de hoogleraar. Tijdverspilling, omdat jongeren na detentie weer helemaal opnieuw moet beginnen. Wraparoundcare Hermanns is warm pleitbezorger van het zogeheten wraparoundcare-model. Die aanpak mag in Nederland misschien nog vrij onbekend zijn, maar in de Verenigde Staten en Canada past men deze aanpak steeds vaker toe in de jeugdzorg en bij jeugdige delinquenten. Volgens dit model worden kinderen met ernstige gedragsproblemen in de eigen leefomgeving behandeld. Wraparoundcare houdt in dat alle zorg dus zowel de formele als de informele zorg zich letterlijk om de jongere afspeelt en problemen in de breedte worden aangepakt. De jongere centraal Nu volgt de zorg in Nederland in de regel op elkaar ; eerst lossen we financiële problemen op, dan schoolachterstand, vervolgens huisvesting, et cetera. Voor deze groep van jongeren werkt zo n aanpak niet, omdat zij te maken hebben met zogeheten meervoudige problematiek. Vaak hebben zij het gevoel de greep op hun leven kwijt te zijn, geen regie te hebben. Het wraparoundcare-model zorgt ervoor dat de jongere die regie weer terugkrijgt. Hij krijgt daarbij hulp van één centrale coach of mentor, die weet hoe de zorg in Nederland is georganiseerd en die samen met die jongere een samenhangend, toekomstgericht plan maakt. Op die manier staat de jongere centraal, en krijgen de uitvoerende professionals meer regelruimte en verantwoordelijkheid, waardoor zij hun werk op elkaar kunnen afstemmen, in plaats van elkaar in de wielen te rijden. Wraparoundcare is geen gestandaardiseerde

3 methodiek of interventie, maar een model waarin een aantal inhoudelijke uitgangspunten vertaald wordt in een manier van werken die vervolgens flexibel is, én op maat kan worden ingevuld. Uit onderzoeken in de VS blijkt dat jeugdige delinquenten die op deze manier begeleid worden, minder vaak van huis weglopen, minder spijbelen, minder vaak geweld plegen en weer vaker een baan hebben, dan een controlegroep die volgens een conventionele methode is aangepakt. Geen tijdverspilling Professor Peter van der Laan, hoogleraar sociaal pedagogische hulpverlening aan de UvA en hoogleraar reclassering aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam, ziet evenals zijn Amsterdamse vakgenoot de grote voordelen van wraparoundcare. Maar straffen scheiden van opvoeden, zoals Hermanns voorstaat, zou in zijn ogen tijdverlies betekenen. Hij bestrijdt Hermanns mening dat opvoeden onmogelijk is in een jeugdgevangenis. Ik geef direct toe dat sommige inrichtingen best intensiever aan de slag kunnen, maar er gebeurt al heel veel binnen de justitiële jeugdinrichtingen en DJI: er is wel degelijk ruimte voor maatwerk, de basisintentie is er. 'De complexe problematiek van jongeren verdraagt geen uitstel Volgens Van der Laan moeten opvoeding en behandeling juist zo snel mogelijk beginnen, het liefst al de eerste dag van detentie. Die snelheid is geboden, omdat de meeste jongeren al binnen drie maanden weer op vrije voeten zijn. Bovendien kan er sprake zijn van gedragsproblemen, psychiatrische stoornissen, een laag IQ, een zwakke gezinssituatie en verslaving; die complexe problematiek van de jongeren verdraagt geen uitstel, weet Van der Laan. Van der Laan kent talloze onderzoeken waaruit blijkt dat een positief ingestelde omgeving en een constructieve behandeling in een inrichting bijdragen aan betere kansen. Het punt is volgens hem echter dat het klimaat niet in alle inrichtingen positief is. Soms worden jongeren gewoonweg te veel aangesproken op de regels, af en toe zijn er de strakke corrigerende maatregelen, zijn er grote verschillen tussen diverse leefgroepen en ten slotte: er leven nogal uiteenlopende opvattingen onder het personeel. Constructieve bejegening Van der Laan vindt detentie eigenlijk een ongelukkige start als je wilt gaan opvoeden of behandelen, maar ziet ook wel dat het nu eenmaal niet anders is. Straf en behandeling horen bij elkaar, dat is

4 het wezenskenmerk van het jeugdstrafrecht. Zorg dan in ieder geval voor een constructieve bejegening, zorg ervoor dat overal dezelfde basismethodiek wordt toegepast, verzeker je ervan dat iedereen op dezelfde manier omgaat met jongeren en zorg ervoor dat alle professionals hen op dezelfde manier aanspreken. Essentieel is dat het personeel het goede voorbeeld geeft door een goed rolmodel te zijn. Belangrijk is dat zij bóven op een antisociale houding gaan zitten. De praktijk Hermanns en Van der Laan vertegenwoordigen de wetenschap, maar hoe denkt de werkvloer hierover? Kun je in de praktijk het opvoeden laten samengaan met opsluiting, of is dat een mission impossible? Volgens Egidia Jetten, behandeldirecteur in de twee justitiële jeugdinrichtingen De Hunnerberg in Nijmegen en Den Hey-Acker in Breda, kun je dat niet zomaar zeggen. Probeer je de individuele trajectafdeling voor de moeilijkste jongeren in Den Hey-Acker voor te stellen. Daar zitten jongens die álles al gehad hebben: Ze zijn in meerdere inrichtingen geweest, ze hebben meerdere delicten gepleegd, ze kennen stuk voor stuk een lange hulpverlenergeschiedenis, én ze zijn ook nog eens moeilijk in de omgang. Toch is ons uitgangspunt: wat kunnen ze wel? Zij komen namelijk ooit weer buiten. Volgens Jetten is het uitgesloten dat je die jongens zomaar in een groep kunt zetten, want daarin beïnvloeden ze elkaar zo negatief dat ze elkaar geen kans geven om te veranderen. Zij zijn volgens haar meer gebaat bij een individuele behandeling. Een behandeling die ingaat op de specifieke problematiek van die jongere en erop is gericht om te re-integreren zonder delicten. Lukt dat opvoeden onvoldoende en wordt er te weinig resultaat geboekt, dan zijn er nauw omschreven gedragsinterventies. Die richten zich bijvoorbeeld op het verminderen van agressie, of het verminderen van het gebruik van drugs en alcohol; bij uitstek vormen van gedrag die nog wel eens terug kunnen keren. De jongeren worden gestimuleerd elkaar te corrigeren In De Hunnerberg en Den Hey-Acker zitten vooral adolescenten tussen de 15 en 20 jaar. De hersenen van adolescenten zijn nog volop in ontwikkeling. En dat biedt kansen. De medewerkers van DJI richten hun pijlen vooral op het motiveren van de jongere. In groepen van zes tot acht jongeren gaat veel aandacht naar verschillende risicogebieden. Zo oefenen ze in het omgaan met

5 morele dilemma s, ze krijgen agressietraining, ze leren sociale vaardigheden aan, ze krijgen aangereikt hoe je conflicten kunt hanteren zonder meteen te gaan slaan en hoe ze het beste kunnen reageren als ze het gevoel krijgen dat iemand hen discrimineert. Daarbij worden ze ook gestimuleerd om elkaar te corrigeren. Ze krijgen onderwijs en halen diploma s. Vast aanspreekpunt Dat begint al op dag één, al bij preventieve hechtenis. Op die dag ondergaat de nieuweling allerlei testen en vraagsessies. Op die manier krijgt men snel een beeld van de jongere: heeft deze een depressie, een trauma? Wat is zijn IQ? Nog dezelfde dag krijgt hij een mentor toegewezen, die vanaf dat moment het aanspreekpunt is voor iedereen: niet alleen voor de ingesloten jongere zelf, maar ook voor zijn ouders en anderen, zoals hulpverleners. Nadat de mentor persoonlijk kennis heeft gemaakt met de ouders, schrijft hij binnen drie weken een perspectiefplan, dat waar nodig elke drie maanden wordt aangepast. Op zijn laatst op de derde dag van zijn insluiting begint de nieuweling met onderwijs. Bejegening Uit diverse onderzoeken is gebleken dat de bejegening van de ingesloten jongeren erg belangrijk is. Jongeren willen een goede (lees: rechtvaardige) groepsleider, ze willen zorg, én ze willen aandacht. Dat heeft invloed op hun gedrag. Daarom wordt van alle medewerkers verwacht dat zij de jongeren allemaal op dezelfde manier benaderen: betrokken en constructief. Binnen de justitiële jeugdinrichtingen zijn alle medewerkers pedagogisch geschoold. Zij delen dezelfde visie en hanteren dezelfde basismethodiek en meetinstrumenten, dat is althans het streven. Omdat dat veel van de medewerkers vergt, is DJI een groot voorstander van verdere professionalisering. Was nog niet zo lang geleden het merendeel van de medewerkers geschoold op mbo-niveau, nu wordt hard gewerkt naar tachtig procent hbo-niveau. Afgenomen vrijheid Veel opvoeden en behandelen, maar hoe zit het met de straf? Per slot van rekening zitten die jongeren daar omdat ze iets op hun kerfstok hebben. Bovendien klinkt in de maatschappij de roep om strenger straffen de laatste jaren steeds harder. Behandeldirecteur Egidia Jetten: Hun vrijheid is hen afgenomen, dat is al genoeg straf. Je vrijheid is immers je hoogste goed. De buitenwereld vindt het soms moeilijk onze werkwijze te accepteren.

6 Die wil strengere straffen. Die wil een sober programma. Die wil meer beheersing dan behandeling. Zo n bejegening kweekt juist criminelen. Je kunt jongeren beter constructief benaderen, want dat heeft een positieve invloed op hun gedrag. Niemand zal accepteren dat de jongeren slechter uit een inrichting komen dan ze erin gingen. Daar schiet de samenleving niets mee op. Tekst: Joke Knoop Beeld: Roy Beusker