Justitiële Jeugdinrichting De Hunnerberg

Transcriptie

1 Justitiële Jeugdinrichting De Hunnerberg De mogelijkheden van een open leefklimaat achter gesloten deuren Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Onderzoekers: Ian Nelissen, Joëlle Vermeulen, Lisa Waltmans, Floortje van Wijlick, Opdrachtgever: De Hunnerberg, Jaap Nagtegaal Projectbegeleider Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: Inge Smit-van der Tak 0

2 Voorwoord In het kader van de afronding van de opleiding, Maatschappelijk Werk en Dienstverlening en de onderwijseenheid Onderzoek & Innovatie, is dit onderzoek tot stand gekomen. Het was voor ons een zeer leerzame periode, waarin we met veel passie, hard werk en plezier hebben gewerkt aan het onderzoek. Met trots presenteren wij u dan ook het uiteindelijke resultaat van het onderzoek. Bij dezen willen wij een aantal personen bedanken die ons hebben geholpen bij de totstandkoming van het onderzoek. Allereerst gaat onze dank uit naar onze projectbegeleidster Inge Smit-van der Tak voor haar begeleiding, feedback, advies en kritische blik. Verder willen wij Justitiële Jeugdinrichting De Hunnerberg bedanken voor de kans om bij hen dit onderzoek uit te voeren en de fijne samenwerking die wij hebben ervaren. Tevens bedanken wij Jaap Nagtegaal voor zijn feedback, ideeën en deskundigheid. In het bijzonder gaat onze dank uit naar de pedagogisch medewerkers en jongeren van kortverblijf afdeling B. Zij hebben de tijd genomen om hun meningen, ervaringen en inzichten met ons te delen. Ian Nelissen Joëlle Vermeulen Lisa Waltmans Floortje van Wijlick 1

3 Inhoudsopgave. Voorwoord... 1 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Leeswijzer Multicausale probleemanalyse Micro niveau Meso niveau Macro niveau Conclusie probleemanalyse Onderzoeksopzet Onderzoeksopzet deelvraag Onderzoeksopzet deelvraag De kwaliteit van het onderzoek Resultaten gegevens deelvraag Samenvatting resultaten gegevens deelvraag Resultaten gegevens deelvraag Samenvatting resultaten gegevens deelvraag Beantwoording Hoofdvraag Aanbevelingen Implementatieplan aanbeveling Verantwoording Discussie Bronvermelding: Bijlagen Bijlage 1. Interview jongeren deelvraag Bijlage 2. Interview pedagogisch medewerkers deelvraag Bijlage 3. Topiclist voor observatie deelvraag Bijlage 4. Projectcontract

4 1. Samenvatting Het onderzoek dat voor u ligt, heeft plaatsgevonden in Justitiële Jeugdinrichting De Hunnerberg te Nijmegen. Het onderzoek is van kwalitatieve aard en is gericht op het bestaande leefklimaat binnen de instelling. Met het leefklimaat wordt de samenhang van ondersteuning, groei, sfeer en repressie bedoeld. Als er in de instelling goed gewerkt wordt aan deze vier elementen kan er gesproken worden van een positief en open leefklimaat. In een Justitiële Jeugdinrichting kan een positief leefklimaat leiden tot meer behandelmotivatie, een beter behandelresultaat, een interne locus of control, meer empathie, een veilig gevoel en afname van agressie bij jongeren (Lectoraat Residentiële Jeugdzorg, 2011). Allereerst hebben wij literatuuronderzoek verricht naar alle facetten die van belang waren wat betreft het onderzoek. Vanuit het literatuuronderzoek en na overleg met de opdrachtgever zijn we tot een definitieve doelstelling en vraagstelling gekomen: Doelstelling van het onderzoek: Het verschaffen van kennis en inzicht over de ervaringen van jongeren met het leefklimaat op de kortverblijf afdeling B binnen JJI De Hunnerberg om aanbevelingen te kunnen doen voor de verbetering van de zorg aan deze jongeren. Hoofdvraag: Wat zijn de ervaringen van jongeren met en de bijdragen van pedagogisch medewerkers aan het leefklimaat op de kortverblijf afdeling B binnen JJI De Hunnerberg? Deelvragen: Hoe ervaren jongeren het leefklimaat op de kort verblijfafdeling B binnen JJI De Hunnerberg? Welke bijdrage leveren pedagogisch medewerkers aan de totstandkoming van het leefklimaat op de kortverblijf afdeling B? Om onze hoofdvraag te beantwoorden hebben we gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksinstrumenten. Zo hebben we interviews afgenomen bij zowel de jongeren als de pedagogisch medewerkers van afdeling B. De verkregen data is geanalyseerd en hier zijn conclusies uit getrokken. De belangrijkste conclusie van ons onderzoek is dat het leefklimaat op kortverblijf afdeling B, als positief ervaren wordt door de geïnterviewde jongeren. Met name de elementen ondersteuning en sfeer werden goed beoordeeld. Een opvallende conclusie is dat alle geïnterviewde jongeren zich veilig voelen op de afdeling. Ook alle geïnterviewde pedagogisch medewerkers zeggen actief te werken aan het creëren van veiligheid. Wat betreft het element groei is er nauwelijks een conclusie te trekken vanwege de uiteenlopende antwoorden van de geïnterviewde jongeren. De geïnterviewde medewerkers noemen ook dat het lastig is om te werken aan dit element vanwege de vaak korte verblijfsduur. Het belangrijkste thema dat naar voren komt bij het element repressie is het verschil in werkwijze van de teamleden. De geïnterviewde jongeren geven aan dit als vervelend te ervaren. Vanwege bovenstaande conclusies hebben wij besloten om twee aanbevelingen te doen aan de pedagogisch medewerkers van afdeling B. 3

5 De eerste aanbeveling is om de jongeren bij vertrek van de afdeling hun eigen portofolio mee te geven. In dit portofolio staat een persoonlijk groeiadvies voor de jongeren waar zij nog aan kunnen werken. De tweede aanbeveling aan de pedagogisch medewerkers is om met elkaar in gesprek te gaan over hun persoonlijke werkwijze. Dit in de vorm van een studiedag. De doelstelling is om tot een gezamenlijke werkwijze te komen richting de jongeren. Het implementeren van deze twee aanbevelingen, is goed afgestemd op de praktijk en met de opdrachtgever. Er zijn verschillende overleggen geweest met de pedagogisch medewerkers, de opdrachtgever en andere betrokkenen. Het implementatie plan is ontwikkeld aan de hand van de zeven facetten van Pater en het TGKOI-model. Deze modellen sluiten nauw aan bij de werkwijze van de organisatie. Het gehele onderzoek inclusief aanbevelingen en implementatiewijze is gepresenteerd aan de opdrachtgever, pedagogisch medewerkers en andere betrokkenen. 4

6 2. Inleiding. Het is toch wel gek. Je loopt hier door de straten en dan opeens BOEM, staat er zo n gevangenis. Je komt binnen en je wordt helemaal gefouilleerd. Ik kwam terecht op groep B. Daar kende ik al een jongen. Toch was het hartstikke wennen hier. Je hebt veel stress aan je hoofd. Hoe kon ik ooit zoiets stoms doen? (Interview jongere,code 38) Het bovenstaande citaat illustreert hoe het binnenkomen in een Justitiële Jeugdinrichting (JJI) door jongeren ervaren kan worden. Een JJI is een inrichting waar jongeren tussen 12 en 23 jaar geplaatst worden om strafrechtelijke redenen. Dit wordt door de rechter bepaald. De Hunnerberg te Nijmegen is één van de tien JJI s in Nederland. In totaal verblijven hier jaarlijks ongeveer 2500 jongeren (Dienst Justitiële Inrichtingen, 2010). In het kader van de onderwijseenheid Onderzoek en Innovatie verrichten wij een onderzoek binnen De Hunnerberg. Momenteel loopt hier een meerjarig onderzoek naar het leefklimaat omdat De Hunnerberg over te weinig informatie beschikt wat betreft de ervaringen van de jongeren omtrent het leefklimaat. Wij richten ons op een gedeelte van dit onderzoek. De focus in ons onderzoek ligt op de persoonlijke ervaringen van de jongeren met betrekking tot het leefklimaat én hoe de pedagogisch medewerkers werken aan het leefklimaat. Het leefklimaat omvat alle omstandigheden waar door mensen in geleefd wordt. In dit geval de omstandigheden in De Hunnerberg waar jongeren in moeten verblijven. Voor Justitiële Jeugdinrichtingen is het van belang om te weten welk soort leefklimaat zij hanteren en hoe de jongeren zelf het leefklimaat ervaren. Het streven moet zijn om een open leefklimaat te creëren waar jongeren zichzelf kunnen ontplooien om zodoende een positieve toekomst tegemoet te gaan. Als zij de ruimte krijgen om te leren, groeien en ondersteuning voelen, is de kans groter dat zij niet terug vallen in verkeerd gedrag. Zo is uit onlangs onderzoek bij PIJ-jongeren (Plaatsing in een Jeugdinrichting) gebleken dat het recidive waarschijnlijk lager is als zij in de instelling een positief, open leefklimaat hebben ervaren (Van der Helm, 2012). 2.1 Leeswijzer Hieronder lichten wij de opbouw van het rapport toe. Beginnend bij hoofdstuk 3, de multicausale probleemanalyse. In de probleemanalyse is onderscheid gemaakt tussen micro, meso en macro niveau. Op micro niveau is het leefklimaat beschreven en is de koppeling gemaakt tussen het leefklimaat en de jongeren die verblijven in een JJI. Op meso niveau is aandacht besteed aan het leefklimaat specifiek binnen De Hunnerberg en hoe hier tot nu toe aan gewerkt wordt. De ontwikkelingen binnen JJI s in Nederland wordt tot slot in de macro analyse toegelicht. In Hoofdstuk 4 is de onderzoeksopzet terug te vinden. Allereerst worden de vraag- en doelstelling beschreven. Dan volgt de onderzoeksopzet van deelvraag 1, gevolgd door de opzet van deelvraag 2. In de opzet is terug te vinden welke benadering wij voor onze deelvragen hebben gekozen, welke onderzoeksinstrumenten, databronnen en dergelijke. Als laatste staan in hoofdstuk 4 de kwaliteitseisen beschreven. Hoofdstuk 5 bevat de onderzoeksresultaten en een samenvatting van de gegevens van deelvraag 1. 5

7 Hoofdstuk 6 bevat de onderzoeksresultaten en een samenvatting van de gegevens van deelvraag 2. In hoofdstuk 7 wordt de hoofdvraag beantwoord aan de hand van de vier elementen van het leefklimaat. De beantwoording van de hoofdvraag is een combinatie van de beantwoording van de twee deelvragen. In hoofdstuk 8 worden de aanbevelingen aan de pedagogisch medewerkers beschreven. Het zijn in totaal twee aanbevelingen. Deze aanbevelingen komen voort uit de beantwoording van de hoofdvraag, gekoppeld aan de literatuur. Het implementatieplan van de aanbevelingen wordt in hoofdstuk 9 beschreven. Hier wordt duidelijk hoe de aanbevelingen ingevoerd kunnen worden in de organisatie. In hoofdstuk 10 komt de verantwoording van ons onderzoek aan bod. Hier staat het onderzoeksproces en de verantwoording van belangrijke keuzemomenten beschreven. In hoofdstuk 11 leest u de discussie. Hier beschrijven wij wat wij achteraf beter hadden kunnen doen en wat de resultaten betekenen voor onze kennisontwikkeling wat betreft het thema. De literatuurlijst is ondergebracht in hoofdstuk 12. Als laatste zijn de bijlagen te vinden in hoofdstuk 13. De eerste bijlage is het interview dat gebruikt is voor deelvraag 1. Bijlage 2 is het interview dat gebruikt is bij deelvraag 2. Bijlage 3 is de topiclist die gebruikt is bij het observeren voor deelvraag 2. Graag hadden wij de vragenlijst voor deelvraag 1 en de vragenlijst voor de interactiewijzer toegevoegd in de bijlage. Dit was echter niet mogelijk in verband met andere bestandsvormen. Bijlage 4 bevat het projectcontract. 6

8 3. Multicausale probleemanalyse 3.1 Micro niveau Allereerst geven wij uitleg over het leefklimaat, wat een goed of juist minder goed leefklimaat inhoudt en betekent. Tevens lichten wij de populatie die wij onderzocht hebben toe en wordt er een koppeling gemaakt tussen de jongeren die verblijven in een JJI en het mogelijke effect van deze jongeren op het leefklimaat. Het leefklimaat Peer van der Helm (2012) heeft onderzoek gedaan naar het leefklimaat binnen Justitiële Jeugdinrichtingen en het effect van dit leefklimaat op de jongeren. Volgens hem is het leefklimaat te onderscheiden in vier elementen: ondersteuning, groei, sfeer en repressie. De elementen ondersteuning en groei hebben volgens Van der Helm, de meeste invloed op het totale leefklimaat (Van der Helm, 2012). Peer van der Helm is vandaag de dag nog steeds bezig met leefklimaatonderzoek in verschillende Justitiële Jeugdinrichtingen. Ook De Hunnerberg doet grootschalig onderzoek naar het leefklimaat en de samenhang met recidive. Omdat De Hunnerberg werkt volgens de theorie van, Van der Helm, zullen wij in ons onderzoek ook deze theorie aanhouden en dus het leefklimaat onderscheiden in de vier eerder genoemde elementen. Wij hopen hierdoor goed aan te sluiten op de werkwijze van De Hunnerberg. Ondersteuning: Steun en responsiviteit spelen een grote rol in ondersteuning. Het is van belang dat de jongere geaccepteerd wordt door de pedagogisch medewerker (de groepsleider). Deze jongeren hebben vaak te maken gehad met afwijzing in hun leven. Door de jongere te accepteren als persoon en te laten weten dat hij er mag zijn, kunnen zij ondersteund worden. Responsiviteit heeft te maken met de manier waarop de pedagogisch medewerker reageert op de jongere en diens behoeften. Volgens Van der Helm (2012) zijn vijf karakteristieken van belang om steun en responsiviteit te kunnen bieden. In de eerste plaats noemt Van der Helm hulp en steun. De pedagogisch medewerker moet oprecht geïnteresseerd zijn in de jongere en hem laten merken er voor hem te zijn. Dit kan gedaan worden door veel op de groep te zijn en in gesprek gaan met de jongere over zijn interesses, wensen en behoeften. Als tweede noemt van der Helm stimulans, daadwerkelijk met de jongere aan de slag gaan en hem motiveren om deel te nemen aan de groep en het dagprogramma. De derde eigenschap die een pedagogisch medewerker moet hebben is betrouwbaar zijn. Het nakomen van afspraken, eerlijk zijn, het goede voorbeeld geven en transparant zijn geven deze eigenschap invulling. Ten vierde noemt Van der Helm respect, het gedrag van de jongere zo nodig corrigeren en bespreken, zonder zijn persoon te veroordelen. Als laatste noemt Van der Helm consistentie. De pedagogisch medewerker moet consistent zijn in zijn gedrag om de jongere zekerheid te bieden. Een gebrek aan consistent gedrag van de pedagogisch medewerker, kan bij de jongere zorgen voor onzekerheid en angst door onvoorspelbaarheid. Groei: Groei ontstaat niet vanzelf, het is aan de behandelaren om groei te stimuleren bij de jongeren. Groei heeft te maken met het leren van de jongeren en de voorbereiding op het leven binnen en buiten de instelling. Met leren wordt niet alleen onderwijs bedoeld, maar ook het aangaan van sociale contacten, het leren vertrouwen en het zien van mogelijkheden. Volgens van der Helm is het soms moeilijk om groeimogelijkheden te zien bij deze jongeren, maar mag een pedagogisch medewerker nooit iemand opgeven. De pedagogisch medewerkers moeten zoeken naar een passend perspectief voor de jongere, binnen zijn mogelijkheden. Om groei te blijven stimuleren 7

9 is het van belang dat er regelmatig stilgestaan wordt bij deze groei en dat successen worden gevierd. Mede door jongeren trots op zichzelf te laten zijn, kan groei worden gestimuleerd. Dit is een belangrijke taak van de pedagogisch medewerker. Sfeer: Sfeer heeft te maken met zowel de fysieke als de sociale omgeving. Met de fysieke omgeving wordt de instelling en de leefgroep bedoeld. Een schone, frisse leefgroep heeft logischerwijs invloed op de sfeer. Een huiselijke inrichting kan zorgen voor meer veiligheid en vertrouwen. De sociale omgeving is een ander aspect van sfeer. De omgang tussen jongeren onderling en de omgang met de pedagogisch medewerkers staan hierbij centraal. Van der Helm noemt als voorbeeld dat als er veel incidenten op een leefgroep voorkomen, het vertrouwen en het gevoel van veiligheid afnemen bij zowel de jongeren als de pedagogisch medewerkers. Als dit gebeurt, komen denkfouten ook steeds vaker voor zoals, altijd uitgaan van het ergste en altijd anderen de schuld geven. Als er wel genoeg structuur, veiligheid en vertrouwen op een leefgroep heerst, zullen situaties als minder vijandig gezien worden en is er meer ruimte om elkaar te vertrouwen. Dit kan tevens zorgen voor minder agressie op de leefgroep. Repressie: Repressie kan ontstaan door gebrek aan structuur of juist door te veel structuur. Zeker in een gesloten setting, zijn er vaak heel veel regels waaraan iedereen zich moet houden. Te veel regels zorgen voor een strakke structuur, waarbij de kans erg groot is dat regels overtreden worden. Voor de jongere zorgt dit voor een onmogelijke positie, maar vaak ook voor de pedagogisch medewerkers. Zij moeten steeds overwegen wel of geen sanctie op te leggen. Er zijn zoveel regels, dat er altijd wel één of meer regels verbroken worden. Daarnaast heeft de jongere geen ruimte om zijn weg te vinden op een afdeling en gedrag uit te proberen. Door te veel repressie kan groei in gedrag ontmoedigd worden. Een gebrek aan structuur kan ook leiden tot een hoge mate van repressie. Doordat jongeren niet weten wat van hen verwacht wordt, kunnen zij niet hun gedrag aanpassen aan de omgeving. De kans is groot dat de jongeren het gedrag laten zien dat ze gewend zijn van buiten. Dit gedrag zal continu gecorrigeerd moeten worden door de pedagogisch medewerkers waardoor er weer meer repressie ontstaat (Van der Helm, 2012). Een open of gesloten leefklimaat: Als er in een instelling goed gewerkt wordt aan de vier beschreven elementen, kan er gesproken worden van een positief, open leefklimaat. Volgens van der Helm kan een positief leefklimaat ervoor zorgen dat jongeren kunnen stabiliseren en groei en empathie kan bevorderen. Dit in tegenstelling tot een negatief leefklimaat. Een negatief leefklimaat kan de neiging om anderen als vijand te zien versterken (Van der Helm, 2012). In een open leefklimaat, ofwel een sociaal pedagogisch leefklimaat, is sprake van een veilige omgeving met voldoende structuur waar jongeren de kans krijgen om te rehabiliteren. Er zijn genoeg mogelijkheden tot groei, er is weinig sprake van repressie en er is een goede balans tussen controle en flexibiliteit. Daarnaast is er voldoende ondersteuning vanuit de pedagogisch medewerkers zodat jongeren zich gesteund en geaccepteerd voelen. Deze elementen zorgen voor een positieve sfeer op de leefgroep. In een Justitiële Jeugdinrichting kan een positief leefklimaat leiden tot meer behandelmotivatie, een beter behandelresultaat, een interne locus of control, meer empathie, een veilig gevoel en afname van agressie bij jongeren (Lectoraat Residentiële Jeugdzorg, 2011). 8

10 In een gesloten leefklimaat is echter een onevenwichtige machtsbalans te zien. Jongeren voelen zich niet ondersteund door de pedagogisch medewerkers, er is veel repressie en er zijn weinig mogelijkheden tot groei. De sfeer in een gesloten leefklimaat is grimmig en onveilig. Tussen de jongeren onderling is vaak sprake van wantrouwen en gebrek aan respect. De aanwezigheid van de pedagogisch medewerkers is minimaal en de nadruk ligt op regels en straffen. Verveling komt vaak voor bij jongeren in een gesloten leefklimaat, vaak is er sprake van een gebrek aan toekomstperspectief. Al deze elementen kunnen leiden tot een afname van behandelmotivatie en een negatief behandelresultaat. Daarnaast zorgt een gesloten leefklimaat voor meer agressie op de afdeling en emotionele instabiliteit bij de jongeren (Lectoraat Residentiële Jeugdzorg, 2011). Van der Helm noemt dat opsluiting op zichzelf al een negatieve bijwerking heeft, zoals aangeleerde hulpeloosheid en depressie. Extra leedtoevoeging, zoals het vernederen van jongeren of hard straffen, moet dus voorkomen worden. Het uithuisplaatsen en opsluiten is al genoeg straf voor de jongere. Extra leedtoevoeging verminderen de kansen op rehabilitatie en herstel en het vergroot de recidivekansen (Van der Helm, 2012). De jongeren die verblijven binnen Justitiële Jeugdinrichtingen De kenmerken van de jongeren: In Justitiële Jeugdinrichtingen verblijven jongens en meisjes in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar, met een uitloop tot 23 jaar. Zij kunnen daar verblijven in de vorm van preventieve hechtenis, met een PIJ-maatregel of omdat zij veroordeeld zijn tot gevangenneming. Om inzicht te krijgen in de doelgroep, moet er allereerst een beeld verkregen worden van de problematiek van de jongeren. Een adequate behandeling moet aansluiten op de individuele wensen en behoeften van de jongeren. Voor de pedagogisch medewerkers is het daarom van belang om te weten welke complexe problematiek speelt bij de jongeren. Veel jongeren in een Justitiële Jeugdinrichting hebben te maken met psychische problemen. De meest voorkomende diagnoses in de gesloten jeugdzorg zijn angst en depressie. Dit uit zich vaak in slaapproblemen, neerslachtigheid, initiatiefverlies en eetlustverlies. Om te werken aan herstel is het voor de pedagogisch medewerkers van belang om deze kenmerken van angst of depressie te herkennen. Bovengenoemde diagnoses zijn voor psychiaters en gedragsdeskundigen echter lastig te stellen omdat jongeren nog volop in ontwikkeling zijn en een aantal vormen van gedrag geen symptomen zijn van een psychische stoornis, maar een aanpassing aan slechte leefomstandigheden. Met slechte leefomstandigheden wordt bijvoorbeeld verwaarlozing, verslaving, mishandeling, misbruik en het leven op straat bedoeld (Van der Helm, 2012). Een ander psychiatrisch probleem dat vaak voorkomt betreft jongeren die een lage intelligentie hebben, ook wel licht verstandelijk beperkt. Deze jongeren kunnen zich vaak niet in anderen verplaatsen en begrijpen niet goed wat er om hen heen gebeurt. De meest normale dingen kunnen voor deze jongeren een probleem zijn. Van der Helm noemt naast psychische problemen ook andere aspecten die kenmerkend kunnen zijn voor jongeren in de gesloten jeugdzorg. Zo noemt Van der Helm de opvoeding van de jongeren. Ze hebben in hun leven vaak te maken gehad met extreme omstandigheden zoals armoede en verslaving in het gezin, geweld, verwaarlozing of misbruik. Deze omstandigheden kunnen ernstige gedragsproblemen als gevolg hebben. Zo is uit recent onderzoek gebleken dat jongeren die vaak geslagen 9

11 zijn, ongevoelig raken. Hiermee wordt bedoeld dat zij ongevoelig raken voor straf of voor andere mensen. Een gevolg van emotionele verwaarlozing is in bijna alle gevallen gedragsproblematiek. Jongeren die emotioneel verwaarloosd zijn voelen zich in de steek gelaten en moeten zelfstandig overleven (Van der Helm, 2012). Het effect van de jongeren op het leefklimaat: De opvoedingsachtergrond en eventuele psychische problemen die bij de jongeren spelen, hebben een effect op het leefklimaat. Een jongere met gedragsproblemen laat dit gedrag ook zien op de afdeling binnen een JJI. Dit kan effect hebben op bijvoorbeeld de veiligheid of sfeer van de afdeling. Het gedrag van één jongere kan al een grote invloed hebben op het leefklimaat. Naast de individuele kenmerken van de jongeren, is er één kenmerk wat alle jongeren delen binnen een Justitiële Jeugdinrichting. Alle jongeren moeten leren omgaan met vrijheidsbeneming. Vrijheidsbeneming is een zware maatregel die alleen door een rechter opgelegd kan worden. Alle jongeren die verblijven in een Justitiële Jeugdinrichting moeten op de een of andere manier leren omgaan met deze maatregel. De manier waarop zij dit doen kan heel verschillend zijn en kan effect hebben op het leefklimaat in een Justitiële Jeugdinrichting. Adequate aanpassing aan het leven in geslotenheid ofwel detentie, is relevant voor het functioneren van de jongeren in een gesloten instelling. Inadequate aanpassing kan leiden tot regelovertredend gedrag, agressie, teruggetrokken gedrag, depressie en andere psychische problemen. Dit kan zorgen voor een onveilige situatie op de leefgroep en een negatieve sfeer, waardoor het leefklimaat ongunstig wordt beïnvloed. Jongeren moeten leren omgaan met de dagstructuur, de veiligheid in de inrichting, de omgang met andere jongeren op de leefgroep en de omgang met de pedagogisch medewerkers (Eichelsheim, 2011). Deze aspecten komen ook terug in de vier elementen van het leefklimaat. Hoe jongeren omgaan met vrijheidsbeneming kan worden opgedeeld in vijf aspecten. Namelijk het ervaren van veiligheid, het ervaren van autonomie, het ervaren van stress, het psychosociaal functioneren en het gedrag tijdens detentie (Eichelsheim, 2011). Deze aspecten zullen ook in het onderzoek terugkomen. Hoe jongeren de veiligheid ervaren, hoe zij met stress omgaan en hun gedrag tijdens detentie speelt een grote rol in het leefklimaat op de afdeling. Deze aspecten kunnen zowel de sfeer op de afdeling beïnvloeden als de mate waarin de jongeren zich ondersteund voelen door de pedagogisch medewerkers. Daarnaast zal hun gevoel van autonomie een rol spelen in het omgaan met de geboden structuur en regels in de instelling. Met deze aspecten kan door jongeren heel verschillend om worden gegaan. Voor sommige jongeren is het heel belangrijk om autonoom te blijven en zelfstandig keuzes te kunnen maken, terwijl voor andere jongeren het verlies van contact met vrienden en familie een veel grotere rol speelt. Het is voor de pedagogisch medewerkers dan ook lastig om altijd in te spelen op de individuele behoeften van de jongeren. Desondanks is het bijna vereist om hier als pedagogisch medewerker aandacht aan te besteden om een positief leefklimaat te creëren. Zoals eerder genoemd kan een inadequate aanpassing aan vrijheidsbeneming direct effect hebben op het bestaande leefklimaat. Het is de rol van pedagogisch medewerkers om jongeren te helpen in deze aanpassing en aandacht te schenken aan de eerder genoemde aspecten van het omgaan vrijheidsbeneming. Als pedagogisch medewerkers de jongeren hierin blijven ondersteunen, kan een positief leefklimaat behouden blijven. Andersom kan het gebrek aan ondersteuning bij deze aanpassing ook zorgen voor een negatieve verandering in het bestaande leefklimaat. 10

12 Het leefklimaat aanpassen aan de jongeren: De meeste jongeren hebben een turbulent leven gehad waardoor ze vaak op zichzelf waren aangewezen. Zij hebben vaak geen of weinig structuur en ondersteuning gekend. Om deze redenen is het juist voor deze jongeren van belang om in een positieve en stabiele omgeving tot rust te kunnen komen en behandeld te kunnen worden. Zij moeten opnieuw vertrouwen kunnen krijgen in hun eigen persoon en ondersteuning voelen van anderen. De pedagogisch medewerkers hebben hier een belangrijke rol in. Zij moeten de jongeren vertrouwen geven in zichzelf en ondersteuning bieden in het proces dat zij doormaken binnen de instelling. Daarnaast moet de jongere kunnen groeien en kunnen leren. Zij moeten leren dat zij een toekomstbeeld hebben en dat zij daar zichzelf in kunnen sturen. Een positief leefklimaat is vereist in een instelling waar jongeren verblijven die emotioneel zo onstabiel zijn en in hun leven te maken hebben gehad met zulke moeilijkheden. Als jongeren ervaren dat zij een eigen wending kunnen geven aan hun leven en kunnen groeien, krijgen zij opnieuw vertrouwen in zichzelf waardoor de kans op rehabilitatie toeneemt en de kans op recidive afneemt. De jongeren die in een Justitiële Jeugdinrichting verblijven, maken een grote verandering door in hun leven. Zoals bij elke verandering speelt weerstand hierbij een rol. Om de weerstand van jongeren te verlagen is een positief leefklimaat vereist, maar daarnaast moet het leefklimaat ook aangepast worden aan de jongeren. Als het leefklimaat als open en positief ervaren wordt, zal de weerstand een stuk minder zijn. De overgang van buiten naar binnen is dan minder groot. Eerder werd beschreven dat jongeren vaak op zichzelf zijn aangewezen, dit betekent dat deze jongeren erg autonoom geleefd hebben. Bij binnenkomst in een Justitiële Jeugdinrichting wordt dit gevoel van autonomie in één klap weggenomen. Deze verandering roept veel weerstand op. Het is aan de behandelaren en pedagogisch medewerkers om deze weerstand te verkleinen en een juiste balans te vinden tussen structuur, controle, regels en aan de andere kant een stukje autonomie voor de jongere. Als pedagogisch medewerkers zoeken naar een balans tussen de behoeften van jongeren en de behoeften van de instelling, ontstaat er een positief leefklimaat voor beide partijen. Conclusie micro niveau Binnen alle Justitiële Jeugdinrichtingen in Nederland streeft men naar een open leefklimaat, oftewel een sociaal pedagogisch leefklimaat. Juist binnen een Justitiële Jeugdinrichtingen is een open leefklimaat van belang vanwege de bijzondere doelgroep die hier verblijft. Gebleken is dat er een wisselwerking bestaat tussen het leefklimaat en de doelgroep. Zowel de doelgroep heeft effect op het leefklimaat, als het leefklimaat op de doelgroep. Dit kan een negatief of positief gevolg hebben. Zo kan een jongere met gedragsproblemen de sfeer op de afdeling negatief beïnvloeden. Daarentegen kan een gesloten leefklimaat met veel regels zorgen voor veel weerstand bij de jongeren, waardoor de behandeling niet optimaal kan verlopen. Het is voor de pedagogisch medewerkers in een Justitiële Jeugdinrichting van belang om duidelijkheid en structuur te bieden, maar tevens ook in te spelen op de individuele verschillen en problemen van de jongeren. Daarnaast is het van belang om te weten wat vrijheidsbeneming doet met een jongere. Wat is de coping van de jongere wat betreft vrijheidsbeneming? Om erachter te komen hoe het leefklimaat in de praktijk in JJI s er uitziet en hoe de jongere dit ervaren is nader onderzoek nodig. Zowel de ervaringen van de jongeren als de rol van de medewerkers is belangrijk. In het eventueel veranderen van het bestaande leefklimaat moet ook rekening gehouden worden met de weerstand die het kan oproepen bij de jongeren en medewerkers. 11

13 3.2 Meso niveau Het leefklimaat binnen Justitiële Jeugdinrichting De Hunnerberg De jongeren die gesloten verblijven binnen JJI De Hunnerberg, verblijven veelal op de leefgroepen. Ze verblijven hier onder toezicht van de medewerkers, ook wel groepsleiders genoemd. Het verblijf op een leefgroep heeft vaak grote impact, omdat jongeren deze afdeling niet kunnen verlaten wanneer ze zelf willen. Het functioneren van zo n leefgroep en de jeugdige zelf wordt voor het grootste gedeelte bepaald door het leefklimaat. Een veilig en stabiel leefklimaat wordt door Peer van der Helm beschouwt als basisvoorwaarde (Van der Helm, 2012). Het leefklimaat binnen De Hunnerberg wordt gemaakt met, en in stand gehouden door alle medewerkers en heeft als uitgangspunt de pedagogische missie; De Hunnerberg draagt zorg voor een veilige en pedagogische tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen en levert een bijdrage aan de ontwikkeling van maatschappelijk aanvaardbaar gedrag, m.b.v. zorg, opvoeding en behandeling (Jetten, 2009). Deze missie is ontworpen door de pedagogisch directeur van De Hunnerberg, Egidia Jetten. De bejegeningstijl van de pedagogisch medewerker, die continu in contact staat met de jongeren, is hierbij belangrijk. Volgens Van der Helm bepaalt deze professionele houding van de medewerker voor een groot deel het leefklimaat (Van der Helm, 2012). Omdat de bejegeningstijl van de medewerker zo bepalend is voor het leefklimaat, is er binnen De Hunnerberg een aantal speerpunten opgesteld als het gaat om de grondhouding van de medewerker. Deze speerpunten zijn als volgt: - Onvoorwaardelijke acceptatie van de jongeren; - Optimisme ten aanzien van veranderingsmogelijkheden; - Gericht zijn op ontwikkeling en zelfontplooiing; - Vanuit de gegeven functionele machtspositie integer handelen gebaseerd op rechtvaardigheid; - Open, machtsvrije communicatie gebaseerd op democratische levenswijze; (Jetten, 2009) Ondersteuning: Een voorbeeld van het bieden van ondersteuning aan de jongeren, binnen JJI De Hunnerberg, is het mentoraat. Iedere jongere krijgt een mentor toegewezen. De mentor is het eerste aanspreekpunt van de jongere, maar ook voor de ouders/verzorgers. Deze mentor voert vanaf de eerste week mentorgesprekken en is verantwoordelijk voor de persoonlijke ontwikkelprofielen. Op deze manier werkt De Hunnerberg aan ondersteuning voor de jongeren. Daarnaast ziet de mentor er op toe of alle medewerkers zich houden aan de afgesproken bejegeningstijl Echter is vooralsnog niet bekend of de jongeren zich daadwerkelijk ondersteund voelen door het mentoraat en of ze de bejegeningstijl van de medewerkers als prettig ervaren. Om hier een beeld van te krijgen is nader onderzoek naar de persoonlijke ervaringen van de jongeren vereist. Dit kan bijvoorbeeld door open ondervraging. Groei: Om groei bij de jongeren te bevorderen is het van belang om niet alleen vanuit de beperkingen te redeneren, maar ook vanuit wat de jongere wel kan, aldus Peer van der Helm. De Hunnerberg werkt hieraan door een optimistische houding ten aanzien van veranderingsmogelijkheden en onvoorwaardelijke acceptatie van de jongeren. Dit 12

14 betekent dat de jongeren door de medewerkers als persoon worden geaccepteerd terwijl verkeerd gedrag wordt afgekeurd. Deze volledige acceptatie is juist zo belangrijk bij deze jongeren omdat ze vaak van kind af aan te horen hebben gekregen dat ze het niet goed doen of niet deugen. Wanneer ze zich door de medewerkers wel geaccepteerd voelen kan dit een belangrijke stap betekenen naar rehabilitatie en herstel, aldus Van der Helm. Verveling geeft de jongeren het gevoel dat ze niets meer leren en heeft daarmee een negatieve invloed op het leefklimaat (Van der Helm, 2012). De Hunnerberg biedt verscheidene bezigheden aan om deze verveling tegen te gaan. Zo is er bijvoorbeeld een tafeltennis waar de jongeren regelmatig gebruik van maken. Ook kan men spellen spelen op computer en TV. Elke jongere krijgt na zeven dagen een TV op zijn kamer. De jongeren zitten elke avond vanaf 21:00 uur op hun cel. De medewerkers, behandelaren en docenten in het onderwijs hebben een essentiële taak als het gaat om groei, want groei komt meestal niet vanzelf (Van der Helm, 2012). Bij De Hunnerberg wordt er op verschillende manieren aandacht besteed aan de groei van de jongeren. Om te beginnen volgen de jongeren een onderwijsprogramma. Iedereen heeft 24 uur per week onderwijs op maat. Dit kan zijn op VMBO, HAVO of VWO niveau, maar ook het behalen van kwalificaties voor een ROC opleiding is mogelijk. Daarnaast werkt De Hunnerberg met de methodiek Work Wise. Deze methodiek richt zich op een plan voor de jongere als het gaat om werk en scholing. Wanneer de jongeren binnenkomen wordt men gekoppeld aan een zogenaamde ITB er (individuele trajectbegeleider). Deze ITB er houdt zich bezig met wonen, werk en school. Het plan wordt gemaakt voor de lange termijn. Aan de hand van deze methodiek schenkt De Hunnerberg aandacht aan de groei van de jongeren. Door scholing en/of een plan ontwikkelen m.b.t. werken, worden de jongeren goed voorbereid op een leven buiten de instelling. Niet alleen de docent en de ITB er draagt bij aan de groei en ontwikkeling van de jongere, maar ook de pedagogisch medewerker is hierin een belangrijke schakel (Jetten, 2009). Over hoe de medewerkers op de afdelingen concreet aan dit element van het leefklimaat werken is weinig bekend. Stimuleren ze bijvoorbeeld de jongeren naar school te gaan? Stimuleren ze het contactonderhoud tussen de jongeren en hun ouders? Het is onbekend hoe de pedagogisch medewerkers dit doen en hoe dit door de jongeren ervaren wordt. Sfeer: Ook van invloed op het leefklimaat is het element sfeer. De fysieke omgeving speelt hierbij een belangrijke rol (Van der Helm, 2012). Daarom is er in De Hunnerberg veel aandacht voor de kwaliteit van het gebouw, de inrichting van de leefgroep, het meubilair, de kleuren en de staat van onderhoud. Verschillende gemaakte projecten van de jongeren zelf, zoals schilderijen, worden op de leefgroep en gangen gepresenteerd. Op de leefgroep heeft men gebruik gemaakt van vooral lichte kleuren en veel ramen. Naast de fysieke omgeving, is ook veiligheid essentieel voor de sfeer. Vooral de relatie die de medewerker aangaat met de jongere is hierin belangrijk. Hoe hier concreet aan wordt gewerkt door de medewerkers is vooralsnog niet duidelijk. In ieder geval is belangrijk dat de regels die gelden, voor iedereen gehanteerd worden. Op deze manier maakt men geen onderscheid en bevordert men het gevoel van rechtvaardigheid. Om een veilige sfeer te creëren is vertrouwen nodig. Pedagogisch medewerkers moeten de jongeren laten merken betrouwbaar te zijn, door bijvoorbeeld afspraken na te komen. Dit is terug te zien in de opgestelde grondhoudingen voor de medewerkers. Dat ze deze grondhoudingen naleven is belangrijk voor het in stand houden van een open leefklimaat. Repressie: Tot slot is repressie van invloed op het heersende leefklimaat. De medewerker moet een eerlijke en transparante houding hebben om repressie te voorkomen. (Van der 13

15 Helm, 2012) Door een open, machtsvrije communicatie probeert De Hunnerberg repressie te voorkomen en transparant te handelen naar de jongeren. Hoe eerlijkheid en transparantie concreet eruit ziet in de praktijk is vooralsnog onbekend. Komen de medewerkers hun afspraken na? Zeggen ze wat zij doen en doen zij wat ze zeggen? Mogen de jongeren bijvoorbeeld de eigen rapportages inzien? Niet alleen transparantie maar ook te veel of te weinig structuur bieden is van invloed op repressie (Van der Helm, 2012). Binnen De Hunnerberg is sprake van een vol dagprogramma. Deze structuur en regelmaat is belangrijk voor de jongeren, maar slaan de medewerkers hierin door? Of wordt er genoeg ruimte geboden in het dagprogramma? Te strak vasthouden aan regels is een voorspeller van repressie. Ook voor dit element van het leefklimaat geldt dat onbekend is of deze grondhoudingen ook worden nageleefd in de praktijk en als dat wel gebeurt, ervaren de jongeren de bejegeningstijl van de medewerker als positief? Voor het onderzoek is het van belang om op bovenstaande vragen een antwoord te krijgen. Door bijvoorbeeld de medewerkers te observeren kunnen we hier zicht op krijgen. YOUTURN Binnen De Hunnerberg, maar ook binnen andere JJI s in Nederland, wordt gewerkt met de methodiek YOUTURN. Met deze methodiek wordt er gewerkt aan het gedrag van de jongeren. Middels verschillende bijeenkomsten wordt er gewerkt aan het ontwikkelen en versterken van vaardigheden. Op deze manier kan de jongere zich beter redden in de samenleving wanneer hij de instelling verlaat en in de maatschappij functioneert. Tijdens de bijeenkomsten leren jongeren hoe zij inzicht kunnen geven in elkaars gedrag. Ze spreken elkaar aan op hun gedrag en vertellen hierbij wat ze voelen en denken. Aan deze vaardigheden kan alleen gewerkt worden als er sprake is van een veilig leeren leefklimaat. Een voorwaarde hiervoor is goed opgeleid personeel (van der Helm, 2012). Pedagogisch medewerkers binnen De Hunnerberg volgen een training in het voorzitten van een bijeenkomst, maar krijgen ook on the job coaching van de methodiekcoaches om de training op niveau te houden. De interventies dragen bij aan de ontwikkeling van de jongeren en hiermee ook aan hun toekomst. Binnen YOUTURN ligt de nadruk sterk op de professionele houding van de medewerker. Hulp en steun zijn hierin belangrijk. In deze methodiek is dus aandacht voor de verschillende elementen van het leefklimaat. YOUTURN bestaat uit vijf fases. Afhankelijk van de duur van het verblijf doorlopen de jongeren de verschillende fases van YOUTURN. Fase één, twee en drie vinden binnen De Hunnerberg plaats, fase vier en vijf buiten de instelling (Dienst Justitiële Jeugdinrichtingen, 2009). Hieronder lichten wij per fase toe hoe er aan de elementen van het leefklimaat wordt gewerkt. Fase één: Fase één, de intakefase, omvatten de eerste tien dagen van het verblijf. Hierin wordt aan de jongere verteld welke omgangsvormen gelden binnen de instelling. De Hunnerberg doet dit aan de hand van een boekje waarin alle regels staan die gelden op de afdeling. Dit boekje krijgt de jongere bij binnenkomst en moet hij zelf doornemen. De Hunnerberg besteedt ook aandacht aan het element sfeer tijdens de eerste fase van YOUTURN. Belangrijk hierin is om een gevoel van veiligheid en vertrouwen te creëren tijdens de eerste dagen van het verblijf. Een voorbeeld hiervan is het feit dat de jongeren gedurende de eerste dag van het verblijf op hun kamer mogen verblijven. Ze hoeven niet direct het dagprogramma te volgen (Dienst Justitiële Jeugdinrichtingen, 2009). Op deze manier kunnen ze wennen aan het verblijf in een gesloten inrichting en worden ze niet meteen geconfronteerd met de jongeren op de afdeling. 14

16 Fase twee: In fase twee van het verblijf, dit omvat ongeveer tien weken, staat het dagprogramma van de jongere centraal. Dit programma is dan volledig gevuld met activiteiten zoals onderwijs en de bijeenkomsten van YOUTURN. Gedurende deze fase wordt er voornamelijk gewerkt aan het element groei. Het dagprogramma schenkt aandacht aan het aanleren van taken en vaardigheden. De jongeren leren bijvoorbeeld tijdens de YOUTURN bijeenkomsten hoe ze zich sociaal vaardig moeten gedragen en hoe ze om kunnen gaan met agressie en lastige morele keuzes. Om groei te bewerkstelligen zijn de taken in het begin een stuk eenvoudiger. Je kunt hierbij denken aan taken als zelfstandig het bed opmaken. Daarnaast brengt het dagprogramma de jongeren duidelijkheid en continuïteit (Dienst Justitiële Jeugdinrichtingen, 2009). De jongeren binnen De Hunnerberg weten precies hoe een dag eruit ziet en wat van hen verwacht wordt. Echter moet er gedurende deze fase ook aandacht zijn wat betreft het voorkomen van repressie. Een juist evenwicht in de structuur is essentieel. De pedagogisch medewerkers binnen De Hunnerberg hebben hierin een belangrijke taak. Vooralsnog is niet duidelijk wat zij concreet doen om repressie te voorkomen. In elk geval is het van belang dat zich niet te veel (zelfverzonnen) regeltjes ontwikkelen zodat de jongeren altijd wel een regel overtreden. Fase drie: Fase drie start na twaalf weken. De jongeren van de kortverblijf afdeling doorlopen daarom deze fase in principe niet. Ze verblijven, na drie maanden, niet meer binnen de instelling. Een uitzondering hierin kan zijn dat de jongere doorstroomt naar een andere afdeling, bijvoorbeeld een Bijzonder Zorg afdeling of langverblijf afdeling (Dienst Justitiële Jeugdinrichtingen, 2009). Persoonlijke leerdoelen krijgen aandacht d.m.v. gerichte gedraginterventies. Het hoofddoel van fase drie is de jongeren inzicht geven in hun eigen gedrag. Fase vier: In deze fase worden de interventies uit fase 3 voortgezet, maar dan buiten de instelling. De individuele trajectbegeleider (ITB er) is hierin ondersteuner. Hij biedt ondersteuning bij het scholings- en trainingsprogramma. Deze fase kan men zien als een voorbereiding op een nieuwe start (Dienst Justitiële Jeugdinrichtingen, 2009). De begeleiding van binnen naar buiten gaat bij De Hunnerberg vaak in stapjes. Er komen bijvoorbeeld verlofmomenten bedoeld om te oefenen in het omgaan met vrijheid. Fase vijf: Tijdens deze laatste fase van YOUTURN komt de (jeugd)reclassering in beeld. Met name de jeugdreclasseringsambtenaar is nu ondersteuner van de jongere. Dit gaat om ondersteuning bij praktische zaken zoals het vinden van werk of een opleiding (Dienst Justitiële Jeugdinrichtingen, 2009). Belangrijk is in ieder geval de informatieoverdracht van De Hunnerberg naar de jeugdreclassering. Conclusie meso niveau Naast de jongeren hebben ook de medewerkers een grote rol rond het maken en het in stand houden van het leefklimaat. Binnen De Hunnerberg is echter onbekend hoe er daadwerkelijk gewerkt wordt aan het leefklimaat door de pedagogisch medewerkers en hoe dit door de jongeren ervaren wordt. De Hunnerberg streeft naar een open leefklimaat. Om dit te bereiken zetten zij middelen in zoals de methodiek YOUTURN. Ook heeft De Hunnerberg afspraken gemaakt omtrent de pedagogische visie en de grondhoudingen voor pedagogisch medewerkers. Wat de effecten van deze middelen zijn, is op dit moment nog niet bekend. Of het leefklimaat daadwerkelijk als open ervaren wordt, is nu nog de vraag. De jongeren moeten op elk element van het leefklimaat bevraagd worden, om een compleet beeld te krijgen van deze ervaringen. 15

17 3.3 Macro niveau. Van straffen naar behandelen In de afgelopen jaren is een grote ontwikkeling te zien in Justitiële Jeugdinrichtingen in Nederland. Onderzoek naar het leefklimaat en de belevingen van jongeren in een Justitiële Jeugdinrichting wordt op veel plaatsen uitgevoerd. Veel instellingen werken aan een positief, open leefklimaat waarbij er meer mogelijkheden komen voor de jongeren. Zoals eerder uitgelegd in deze analyse, heeft het opsluiten van jongeren op zichzelf al veel negatieve bijwerkingen. De jongere uit zijn vertrouwde omgeving halen en uit het gezin, is al een straf op zich (van der Helm, 2012). De behandeling van jongeren in een Justitiële Jeugdinrichting heeft echter veel meer zin dan alleen opsluiten. Een goed doorlopen behandeling kan immers als resultaat hebben dat de jongere niet opnieuw de fout in gaat. Op dit moment weten we uit cijfers dat bijna 80% van de jongeren die in een Justitiële Jeugdinrichting verbleven, binnen tien jaar recidiveert (zie figuur 1). Hieruit blijkt dat de manier waar op dit moment aan de behandeling wordt gewerkt niet voldoende is. Mede om deze reden is in verschillende inrichtingen, zo ook De Hunnerberg, een meerjarig onderzoek gestart. Dit om erachter te komen hoe de behandeling effectiever kan worden gemaakt. Een belangrijk deel van dit onderzoek, is onderzoek naar het leefklimaat. Er zijn aanwijzingen dat onderzoek naar het leefklimaat wel eens tot grotere effectiviteit van de behandeling zou kunnen leiden. Figuur 1. Recidivecijfers binnen tien jaar onder ex-jji-pupullen. Bron: WODC-Recidivemonitor (2011) 16

18 Opvallend is dat jongeren die tot drie maanden verblijven binnen een Justitiële Jeugdinrichting in Nederland, het vaakst recidiveren. Waarom deze groep het vaakst recidiveert is niet duidelijk. Je zou verwachten dat jongeren die een hogere straf gekregen hebben, voor zwaardere delicten, het meest recidiveren. Dit strookt niet met de realiteit. Jongeren die kortdurend in een JJI verblijven vormen tevens de grootste groep jeugddelinquenten in Nederland (Zie figuur 2). Figuur 2. Recidivecijfers onder ex-jji-pupillen naar verblijfsduur. Bron: WODC-Recidivemonitor (2011) Hoe was het vroeger? Om de huidige situatie en ontwikkeling beter te kunnen begrijpen, is het van belang om eerst te kijken naar hoe de situatie vroeger was in jeugdgevangenissen. 1 januari 1834 werd de eerste jeugdgevangenis opgericht. Het leefklimaat, als er al te spreken was van een leefklimaat in die tijd, was erg gericht op strenge tucht en ordehandhaving. De inrichting van de gevangenis was sober en er werd gesproken van slechte leefomstandigheden (Boendermaker, 2009). In 1905 bestonden er drie tuchtscholen, waar De Hunnerberg er één van was. De jongeren in een tuchtschool werd met harde hand geleerd te luisteren. Het idee in deze tijd was dat het verblijf een straf moest zijn zodat jongeren er niet nog een keer wilden terugkomen. Dit laat zien dat het leefklimaat in deze tijd grotendeels bestond uit repressie en straffen. 17

19 In de jaren 60 en 70 veranderde veel in de tuchtscholen en tehuizen. De jeugdzorg werd grondig bekeken en er werd meer toegewerkt naar plaatsing in pleeggezinnen, ambulante hulpverlening en vrijwillige plaatsingen. Het is lastig vast te stellen hoe het leefklimaat was in deze tijd. Wat wel blijkt, is dat de overheid de bedoeling had om een pedagogisch klimaat te creëren. Voor dat dit echter overal toegepast is, zijn we enkele jaren verder (Boendermaker, 2009). In 1989 werd de Wet op Jeugdhulpverlening ingevoerd. Deze wet vormt de basis voor de Justitiële Jeugdinrichtingen. Alle tehuizen werden in deze tijd Justitiële Jeugdinrichtingen. Pas vanaf 2001 is er een wet ingevoerd die ervoor zorgde dat in alle Justitiële Jeugdinrichtingen dezelfde regelingen gelden wat betreft het dagprogramma, behandelplannen, scholing, contacten met de buitenwereld, controlemaatregelen en disciplinaire straffen. Dit heeft ervoor gezorgd dat alle Justitiële Jeugdinrichtingen werken volgens een pedagogisch klimaat waar behandeling voorop staat (Boendermaker, 2009). Hoe is het nu? In Justitiële Jeugdinrichtingen speelt beveiliging nog steeds een grote rol, maar op de eerste plaats staat nu behandeling. Dit is ook wat in het leefklimaat tot uiting moet komen. Opvoeding en behandeling blijkt een gunstiger effect te hebben op het recidiverisico dan opsluiten en straffen. Met andere woorden, de behandelingen die jongeren krijgen binnen een Justitiële Jeugdinrichtingen, maar ook de nazorg, spelen in grote rol als het gaat om de recidivecijfers (Esser, 2010). Juist omdat opvoeding en behandeling essentieel blijkt te zijn voor een goed herstel en een gunstig effect heeft op het recidivepercentage, heeft men een nieuwe methodiek ontwikkeld met aandacht voor deze elementen. Deze methodiek, zoals al eerder genoemd in de analyse, heet YOUTURN. Sinds 2010 werken alle JJI s in Nederland met deze basismethodiek (Van der Helm, 2012). De methodiek is ontstaan door het Sociaal Competentiemodel (SCM) te combineren met EQUIP. Dit zijn twee methodieken waarmee al eerder werd gewerkt binnen de JJI s. Vanuit het SCM wordt vooral gewerkt aan het ontwikkelen en verbreden van vaardigheden. Wanneer jongeren vaardigheden goed ontwikkelen, kunnen zij beter weerstand bieden tegen stressoren. Ook buiten zullen zij hier beter weerstand tegen kunnen bieden. Bij stressoren kan men bijvoorbeeld denken aan een goede relatie onderhouden met de ouders of verzorgers, of omgaan met middelengebruik. EQUIP wordt uitgevoerd in de vorm van groepsbijeenkomsten zodat jongeren kunnen leren van elkaars gedrag. Hierbij staat de ombuiging van externaliserend gedrag naar het nemen van eigen verantwoordelijkheid centraal. Een tweede voordeel van de bijeenkomsten in groepsverband is een veiliger leefklimaat bereiken. Doordat de jongeren open spreken over elkaars gedachten en gedrag, kan er meer vertrouwen ontstaan. Er is echter nog niet bekend of deze bijeenkomsten ook als veilig worden ervaren door de jongeren. Het samenvoegen van het SCM en EQUIP is erop gericht dat de jongeren eigen verantwoordelijkheid gaan voelen en ook nemen voor hun gedrag, zoals net al werd verteld. YOUTURN geeft aandacht aan al deze ontwikkelingsmogelijkheden en beoogt daarmee het recidiverisico terug te dringen en een geslaagde resocialisatie mogelijk te maken (Dienst Justitiële Inrichtingen, 2009). De opsluiting binnen een JJI is niet alleen gericht op het werken aan herstel of rehabilitatie, maar zorgt ook voor bescherming van de maatschappij bij (direct) gevaar. Zo zou je kunnen stellen dat ook de maatschappij belang heeft bij de invoering van YOUTURN wanneer dit de daadwerkelijke effecten heeft op het recidivepercentage zoals die men beoogt (Van der Helm, 2012). 18