Normatieve lijst Vlaggensysteem: Verkorte versie Constructie van de lijst

Transcriptie

1 Normatieve lijst Vlaggensysteem: Verkorte versie 2013 Constructie van de lijst Deze normatieve lijst werd samengesteld op basis van uitgebreid literatuuronderzoek. Friedrich (1991) kwam op het idee om een normatieve lijst van seksueel gedrag in de kindertijd op te stellen door zijn vroegere studies met betrekking tot seksueel misbruikte kinderen. Hij veronderstelde dat seksueel gedrag van een kind indicatief is voor vroeger seksueel misbruik, maar kwam tot de vaststelling dat zulk gedrag alomtegenwoordig was bij 2- tot 12- jarigen. Friedrich had eerst gebruik gemaakt van de Child Behavior Checklist (Achtenbach, 1991) bestaande uit 6 vragen met betrekking tot seksualiteit. Friedrich ontwikkelde de Child Sexual Behavior Inventory als een meer alomvattende gestandaardiseerde methode om ouders te bevragen over seksueel relevant gedrag dat ze bij hun kinderen observeerden. De meest recente versie van de Child Behavior Checklist bevat 38 items (Friedrich 1998). Voorbeelden zijn: raakt geslacht aan in het openbaar, masturbeert met een speelgoedje of een object, raakt het geslacht aan van een ander kind, schuurt het lichaam aan tegen mensen of meubelstukken, steekt objecten in de vagina of het rectum, doet alsof poppen of knuffeldieren seks hebben met elkaar, praat over seksuele activiteiten en is zeer geïnteresseerd in de andere sekse. Er werd ouders gevraagd om aan te duiden of elk gedrag nooit tot ten minste eenmaal per week voorkomt. Om de leeftijdsadequaatheid van seksueel gedrag te bepalen, ging Friedrich uit van gedrag dat door ten minste 20% van de ouders werd gemeld. In een studie van niet- misbruikte kinderen gebruikte Friedrich een inventaris van seksueel gedragingen van kinderen. Het onderzoek was gebaseerd op een checklist van 35 items. In zijn steekproef van 880 twee- tot twaalfjarige kinderen komen de volgende bevindingen naar voren: 10 van de 35 gedragingen worden bij meer dan 20% van de kinderen geobserveerd; 4 gedragingen kwamen bij tenminste de helft van de kinderen voor ( raakt eigen geslacht aan, een jongen speelt met meisjesspeelgoed, een meisje speelt met jongensspeelgoed, loopt rond in ondergoed en verlegenheid in het bijzijn van vreemden ); 6 van de 35 gedragingen werden door minder dan 2% van de kinderen gerapporteerd ( plaatst mond aan het geslacht van een ander kind of volwassene, bevredigt zichzelf met voorwerpen, steekt voorwerpen in de vagina of anus, imiteert geslachtsgemeenschap en maakt seksuele geluiden ). Friedrich nam aan dat wanneer seksueel gedrag voorkomt bij ten minste 20% van de kinderen, deze gedragingen belangrijk zijn voor de seksuele ontwikkeling van het kind. Versie van [p. 1 van 7]

2 Maar, seksuele activiteiten zoals orale seks en anale of vaginale penetratie van vingers of objecten, worden in kleine mate geobserveerd bij niet- misbruikte kinderen. We dienen de grens van 20% met de nodige omzichtigheid te hanteren. Een voorbeeld is masturbatie. Masturbatie wordt vaak verbonden aan de opkomende puberteit. Maar, verschillende studies tonen aan dat zelfbevrediging ook bij jongere kinderen voorkomt. In een steekproef van 230 jongens en 205 meisjes, bleek dat 13% van de jongens en 12% van de meisjes met bevrediging gestart waren tussen de 5 en de 8 jaar (Barbaree, 2006). De Normatieve Lijst Wij volgen de norm van 20% omdat we ervan uitgaan dat er heel wat onderrapportage is en dat naarmate kinderen ouder worden, ze meer privacy in acht zullen nemen wat hun seksueel gedrag betreft. In alle relevante en actuele studies over seksuele ontwikkeling werd vervolgens gezocht naar voorbeelden, motieven, criteria en dynamieken van seksueel gedrag van kinderen en jongeren. Het onderzoek dat tot hier toe gebeurde, beperkt zich in grote mate tot de westerse cultuur (Noord- Amerika en West- Europa). We moeten voor ogen houden dat seksueel gedrag van kinderen en jongeren lijkt te verschillen van cultuur tot cultuur en binnen een cultuur tussen verschillende tijdperken. De normatieve lijst zoals die nu opgesteld is, heeft dan ook slechts een beperkte geldigheidsduur en kan slechts in beperkte mate gegeneraliseerd worden. Dit zal één van de toekomstige, verdere ontwikkelingen zijn van de methodiek. Een uitgebreide versie van de normatieve lijst die gebruikt kan worden bij casusbesprekingen vind je terug op en daar kan je steeds terecht voor een geactualiseerde versie van de uitgebreide normatieve lijst. Werken met de methodiek Het voorbije jaar werd de lijst geactualiseerd en er worden verder tekeningen ontwikkeld, als instrument om met kinderen/jongeren en hun ouders of met teamleden in gesprek te gaan. Samen worden de criteria toegepast en de vlag bepaald. Daarbij kan de lijst als hulpmiddel worden gebruikt. In deze lijst is een voorstel van beoordeling opgenomen van de diverse gedragingen die we in de literatuur hebben gevonden. In concrete contexten kan deze beoordeling met maximum 1 vlag afwijken van de beoordeling in deze lijst. De normatieve lijst kan ook een ondersteuning zijn in de samenwerking tussen disciplines. Vragen waar beroepskrachten uit diverse disciplines mee zitten zijn onder andere: 1. Wanneer gaat gezond seksueel gedrag over de grens? 2. Hoe kunnen we vermoedens concretiseren? 3. Hoe kunnen we vanuit verschillende disciplines een inschatting maken van de ernst, zonder voorbij te gaan aan ieders expertise? Als beleidsinstrument kan de normatieve lijst worden gebruikt om de discussie over omgangsregels (wat mag en wat mag niet), condities om seksuele ontwikkeling te ondersteunen, competenties van begeleiders aan te scherpen, kritisch te kijken naar accommodatie en nood aan privacy,.. Succes! Versie van [p. 2 van 7]

3 Leeftijd groene vlag gele vlag rode vlag zwarte vlag baby s van 0 tot 1,5 jaar peuters van 1,5 tot 3 jaar Duimzuigen, exploratie van het eigen lichaam en genitaal spel. Interesse en willen aanraken van genitaliën van anderen. Naakt rondlopen of kruipen. Seksuele opwinding en erecties komen voor. Stoeien en knuffelen. Gluren, aanraken, nieuwsgierig onderzoeken. Eigen geslachtsdeel wordt ontdekt als lustvol; zelfbevrediging komt voor. Grote interesse in naakte lichamen; naakt rondlopen. Gebruik van vieze woorden. Niet beschreven. Niet beschreven. Niet beschreven. Eenmalig borsten aanraken indien de context dit niet toelaat. Eenmalige poging tot het ontbloten van andermans geslachtsdelen zonder diens toestemming. Mooning (opzettelijk ontbloten en toekeren van het eigen achterwerk). Tong in iemands mond steken tijdens het kussen. Storend bezig zijn met zelfbevrediging of met seksspelletjes. Herhaald vieze woorden uitspreken wanneer de context het niet toelaat. Objecten in de anus/vagina steken. Oraal contact met geslachtsdelen. Herhaalde pogingen tot aanraken of ontbloten van andermans geslachtsdelen. Herhaald oraal contact met geslachtsdelen. kleuters van 3 tot 6 jaar Genderbesef en rollenpatroon. Vragen stellen over of het willen aanraken van borsten, achterwerk of genitaliën van vertrouwde volwassenen (bijvoorbeeld tijdens het baden). Zelfbevrediging komt voor. Seksuele spelletjes (doktertje, moedertje en Eenmalig seksueel expliciete taal, geluiden en tekeningen maken. Eenmalig gluren, exhibitionisme, naar porno kijken. Veel bezig zijn met zelfbevrediging (solo of wederzijds). Seksueel gore gesprekken met Niet bij de leeftijd Objecten in de anus/vagina steken. Herhaalde seksuele Herhaald gluren, exhibitionisme, naar porno kijken. Dwangmatige zelfbevrediging. Herhaald seksueel expliciet taalgebruik. Herhaald seksueel Versie van [p. 3 van 7] Herhaald objecten in de anus/vagina steken. De andere pijn doen tijdens seksuele spelletjes. Herhaald oraal contact. Herhaalde pogingen tot geslachtsgemeenschap.

4 kinderen van 6 tot 11 jaar vadertje); stapelen (naakt op elkaar liggen). Gebruik van vieze woorden ; moppen en tekeningen over seks. Kusjes geven, verliefdheid. Uitdagend en verleidelijk gedrag vertonen t.a.v. volwassenen, bijvoorbeeld op schoot klimmen en aanhalig zijn. Schaamtegevoel en preutsheid. Grote nieuwsgierigheid en verlangen naar kennis. Mopjes en tekeningen over seks. Veel experimenteren en verkennen eigen lichaam. Gevoelens van verliefd zijn geraken gepaard met lichamelijk contact: eerste voorzichtige aanrakingen, zoenen. Seksuele spelletjes met andere kinderen, maar meer in het geniep. Zelfbevrediging, ook wederzijds. Praten over seks en samen naar seksplaatjes kijken. passende seksuele kennis. Tong in iemands mond steken tijdens het kussen. Seks nabootsen. Mooning Aanwrijven van lichaam tegen anderen en Lolitagedrag (verleidelijk gedrag t.a.v. volwassenen). Mooning (opzettelijk ontbloten en toekeren van het eigen achterwerk). Eenmalig gluren. Eenmalig tekeningen over onzedelijke en/of gewelddadige seks; seksuele schuttingtaal. Eenmalig anderen willen uitkleden zonder toestemming; gluren. Tong in de mond tijdens kussen. Onbekenden knuffelen. Eenmalig tonen van geslachtdelen (ook via webcam) aan onbekenden. Anderen storen met (wederzijdse) zelfbevrediging; seksueel expliciet gedrag met Naar sekslijnen bellen. expliciete gesprekken met groot leeftijdsverschil. Oraal aan andermans geslachtsdelen komen. Angst opwekken. Met manipulatie of druk, chantage seksuele aanraking afdwingen. Poging tot geslachtsgemeenschap. Verlagen of vernederen van zichzelf met seksuele thema s (bijvoorbeeld kledij die zicht toelaat op borsten e.d.). Herhaaldelijk gluren. Herhaaldelijk tekeningen over onzedelijke en/of gewelddadige seks; seksuele schuttingtaal. Expliciete gesprekken over seks met leeftijdsverschil. Eenmalige seksuele Herhaaldelijk anderen willen uitkleden zonder toestemming. Eenmalig aanraken van geslachtsdelen met mond. Herhaaldelijk tonen van geslachtdelen (ook via webcam) aan onbekenden. Eenmalig onder mee te doen aan seksspelletjes (ook via internet). Voorwerpen in de vagina/anus stoppen. Opvallend met seks bezig (ook via internet). Poging tot geslachtsgemeenschap met leeftijdsgenoten, met toestemming Versie van [p. 4 van 7] Herhaaldelijk seksuele Herhaald aanraken van geslachtdelen met mond. Herhaaldelijk onder mee te doen aan seksspelletjes. Anderen pijn doen met seksueel gedrag. (poging tot) geslachtsgemeenschap en/of anaal contact met jonger(e) kind(eren).

5 tieners van 12 tot 14 jaar Begin puberteit: aandacht voor eigen lichaam en dat van de andere neemt toe. Homoseksuele gevoelens zijn zeer algemeen, vooral vanwege de wankele seksuele identiteit. Gevoelens van seksuele opwinding en aantrekking; eerste seksuele fantasieën. Niet-aanstootgevende seksuele grapjes. Interesse in erotica. (Wederzijdse) masturbatie. Ervaring met seksueel gedrag: tongzoenen, oppervlakkig vrijen en aanraken. Flirten op het internet en over seks chatten met Aanwrijven van lichaam tegen anderen en Lolitagedrag (verleidelijk gedrag t.a.v. volwassenen). Eenmalig gluren. Eenmalige seksuele plagerijen. Grote interesse in porno. Opvallend veel bezig zijn met seks (ook masturbatie) Promiscue gedrag. Geslachtsgemeenschap met leeftijdsgenoot met toestemming. Cyberseks hebben met een onbekende (via webcam). Een afspraak om seks te hebben met iemand op internet ontmoet. mooning Verlagen of vernederen van zichzelf met seksuele thema s (bijvoorbeeld kledij die zicht toelaat op borsten e.d.). Herhaaldelijk gluren; proberen anderen uit te kleden. Herhaaldelijke seksuele Interesse en in beslag genomen worden door agressieve porno, seksuele agressieve gedachten en thema s. Eenmalig onder seksspelletjes, ook via internet). Anaal en oraal contact. Voorwerpen in de vagina/anus inbrengen. Seksueel contact in ruil voor een beloning. ongevraagd opnemen. Verlagen of vernederen van zichzelf met seksuele thema s (bijvoorbeeld kledij die zicht toelaat op borsten e.d.). Herhaaldelijk gluren; proberen anderen uit te kleden. Herhaaldelijke seksuele. In beslag genomen worden door agressieve porno, seksuele agressieve gedachten en thema s. ongevraagd opnemen. Eenmalig onder jongeren Relatievorming; meest Eenmalig gluren. van 15 tot 17 jaar voorkomende vorm is Eenmalige seksuele seriële monogamie (één plagerijen. Seksueel vaste relatie en als dat agressieve praat. niets wordt, proberen met Grote interesse in porno. iemand anders). Cyberseks hebben met Niet-aanstootgevende een onbekende (via seksuele grapjes. webcam). Seksuele expliciete Een afspraak om seks te conversaties met hebben met iemand op internet ontmoet. Interesse in erotica. Opvallend veel bezig zijn Flirten op het internet en met seks (ook over seks chatten met masturbatie). Promiscue gedrag. (Wederzijdse) Mooning masturbatie. Seksueel expliciete Vrijen gaat steeds verder: gesprekken met jongere van het (laten) aanraken kinderen Versie van [p. 5 van 7] Bewust toekijken bij (groeps)verkrachting. Ongevraagd naaktfoto s maken en verspreiden. Kinderporno maken en/of verspreiden. Herhaaldelijk onder seksspelletjes (ook via internet). De andere(n) pijn doen tijdens het seksuele spel; genitale verwondingen veroorzaken; seksueel contact met dieren. Zich prostitueren of een prostituee bezoeken. ongevraagd verspreiden. Bewust toekijken bij (groeps)verkrachting. Ongevraagd naaktfoto s maken en verspreiden. Kinderporno maken en/of verspreiden ongevraagd verspreiden. Herhaaldelijk onder seksspelletjes, ook via internet. De andere(n) pijn doen tijdens het seksuele spel; genitale verwondingen veroorzaken; seksueel contact met dieren.

6 van de borsten en onder de kleding en het (laten) aanraken van geslachtsdelen naar naakt vrijen. Orale seks met Geslachtsgemeenschap. Experimenteren met verschillende vormen van seks. seksspelletjes, ook via internet. Seksueel contact in ruil voor een beloning. Zich prostitueren of een prostituee bezoeken. Geslachtsgemeenschap, anaal contact en andere seksuele handelingen met significant niet gelijkwaardige partner of zonder wederzijdse toestemming. Bronnen Achenbach, T. M. (1991). Manual for the Child Behavior Checklist/4-18 and 1991 Profiles. Burlington: University of Vermont Department of Psychiatry. Araji, S. K. (2004). Preadolescents and adolescents. Evaluating normative and non-normative sexual behaviours and development. In: O Reilly, G., Marshall, W. L., Carr, A., & Beckett, R. C. (eds.). The handbook of clinical intervention with young people who sexually abuse. New York: Brunner-Routledge. Bakker, F., de Graaf, H., de Haas, S., Kedde, H., Kruijer, H., & Wijsen, C. (2009). Seksuele gezondheid in Nederland Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Bancroft, J. (ed.) et al. (2003). Sexual development in childhood. Bloomington: Indiana University Press. Cohen-Kettenis, P. T., & Sandfort, T. (1996). Seksueel gedrag van kinderen: een kwantitatief onderzoek onder moeders. Tijdschrift voor Seksuologie, nr. 20, blz Creemers, C., Vermeiren, R., & Deboutte, D. (2007). Seksueel grensoverschrijdend gedrag door kinderen, in: Van Wijk, A. P., Bullens, R.A.R. en Van Den Eshof, P. (eds.). Facetten van zedencriminaliteit. Den Haag: Elsevier. de Graaf, H., Meijer, S., Poelman, J. & Vanwesenbeeck, I. (2005). Seks onder je 25e. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno Rutgers Nisso Groep/Soa Aids Nederland. Delft: Eburon de Graaf, H., & Rademakers, J. (2003). Seks in de groei. Een verkennend onderzoek naar de (pre-)seksuele ontwikkeling van kinderen en jeugdigen. RNG-studies nr. 2. Delft: Eburon. de Graaf, H., & Vanwesenbeeck, I. (2006). Seks is een game. Gewenst en ongewenst seksueel gedrag van jongeren op internet. Utrecht: Rutgers Nisso Groep de Graaf, H., Vanwesenbeeck, I., Woertman, L., & Meeus, W. (2009). Opvoeding en seksuele ontwikkeling van adolescenten: een literatuurstudie. Pedagogiek, jaargang 29, nr. 1, blz De Wit, J., Van Der Veer, G., & Slot, N. W. (1995). Psychologie van de adolescentie. Baarn: H.B. Uitgevers. Dieltjens, S., & Meurs, P. (2008). Seksuele ontwikkeling en de rol van broers en zussen. Siblingseks: spelletjes, nieuwsgierigheid, misbruik en incest (Cahiers seksuele psychologie en seksuologie, nr. 3). Antwerpen en Apeldoorn: Garant Finkelhor, D. (1986). A sourcebook on child sexual abuse. Newbury Park CA: Sage Publications. Friedrich, W. N., Grambsch, P., Broughton, D., Kuiper, J., & Beilke, R. L. (1991). Normative sexual behavior in children. Pediatrics, nr. 88, blz Friedrich, W.N., Fisher, J., Broughton, D., Houston, M., & Shafran, C. S. (1998). Normative sexual behavior in children: A contemporary sample. Pediatrics, nr. 101, blz. 9. Laan, M., Rademakers, J. en Straver, C. J. (1996). De beleving van lichamelijkheid en intimiteit door kinderen. Kind en Adolescent, jaargang 17(1), blz Ohlrichs, Y. (2007). Normale seksuele ontwikkeling. In: Van Wijk, A. P., Bullens R. A. R. en Van Den Eshof, P., Facetten van zedencriminaliteit. Den Haag: Elsevier. Oostveen, J. M. E., Meulmeester, J. F., & Cohen-Kettenis, P. T. (1994). Seksueel gedrag van kleuters. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde, 138, nr. 44, blz Sandfort, T. G. M., & Rademakers, J. (2000). Childhood sexuality. Normal sexual behavior and development. New York, London en Oxford: The Haworth Press. Schaap, M. (2003). Seksueel gedrag en de seksuele ontwikkeling van kinderen. In: Schaap, M., & Skubisz, E. (eds.) (2003). Jaarboek 2003 Kinderen en seksualiteit; een positieve bijdrage. Janusz Korczak Stichting. Amsterdam: Narration. Schoentjes, E., Deboutte, D. en Friedrich, W. (1999). Child Sexual Behavior Inventory: A Dutch-speaking Normative Sample. Pediatrics, nr. 104, blz Straver, C. J., Cohen-Kettenis, P. T., & Slob, A. K. (1998). Seksualiteit en levensloop. In: Slob, A. K., Vink, C. W., Moors, J. P. C., & Everaerd W. (1998). Leerboek seksuologie. Houten en Versie van [p. 6 van 7]

7 Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Van Den Berg, M.-C. (2000). Liefde op internet. Surfen, flirten en verliefd worden in de digitale wereld. Amsterdam: Arena. van der Doef, S. (2004). Kinderen en seksualiteit. De seksuele opvoeding van kinderen van 0-17 jaar. Utrecht: Kosmos-Z&K Uitgevers. van der Doef, S. (1994). Kleine mensen grote gevoelens. Kinderen en hun seksualiteit. Amsterdam: De Brink. Vanwesenbeeck, I., Bakker, F., Van Fulpen, M., Paulussen, T., Poelman, J. en Schaalma, H. (2003). Seks en seksuele risico s bij VMBO-scholieren anno Tijdschrift voor Seksuologie, nr. 26, blz Whitbeck, L.B., Yoder, K.A., Hoyt, D.R., & Conger, R.D. (1999). Early adolescent sexual activity: a developmental study. Journal of Marriage and the Family, nr. 61, blz Zwiep, C. (2005). Kinderen en seksualiteit. Pedagogische begeleiding in de kinderopvang. Amsterdam: SWP. Zwiep, C., & Colegem, G. (2009). Seksualiteit in de kinderopvang. De invloed van leidsters op de seksuele ontwikkeling. Pedagogiek, jaargang 29, nr. 1, blz Versie van [p. 7 van 7]