HANNES MINNAAR SPEELT BEETHOVEN KEIZERSCONCERT. Antonello Manacorda dirigent Hannes Minnaar piano. Het Gelders Orkest

Transcriptie

1 HANNES MINNAAR SPEELT BEETHOVEN KEIZERSCONCERT Antonello Manacorda dirigent Hannes Minnaar piano Het Gelders Orkest

2 APELDOORN vr. 26 oktober, Orpheus, uur (inleiding uur) Dit concert wordt geadopteerd door de Partners van Het Gelders Orkest ARNHEM NIJMEGEN za. 27 oktober, Musis Sacrum, uur (inleiding uur) zo. 28 oktober, De Vereeniging, uur (inleiding uur) Ludwig van Beethoven ( ) Pianoconcert nr. 5 in Es, opus 73 Keizersconcert Allegro Adagio un poco moto Rondo: allegro Richard Strauss ( ) Ein Heldenleben, opus 40 (vioolsolo: Cécile Huijnen, concertmeester) Lebhaft bewegt (Der Held) Etwas langsamer (Des Helden Widersacher) Viel ruhiger (des Helden Gefährtin) Mit grossen Schwung und Begeisterung (Des Helden Walstatt) (Des Helden Friedenswerke) Langsam (des Helden Weltflucht und Vollendung) Pauze Dit programmaboekje wordt u aangeboden i.s.m. de Vereniging Vrienden van Het Gelders Orkest. Wilt u ook vriend worden? We begroeten u graag bij de balie in de hal.

3 Antonello Manacorda dirigent De magie tussen het orkest en de nieuwe chef is compleet, schreef De Gelderlander na de eerste concerten van Antonello Manacorda als chef-dirigent van Het Gelders Orkest eind november met Mahers Zevende symfonie. Manacorda debuteerde in november 2009 zeer succesvol bij Het Gelders Orkest. Na verschillende succesvolle vervolgconcerten werd hij in april 2011 benoemd tot chefdirgent. Aanvankelijk bekwaamde de in Turijn geboren Antonello Manacorda zich op de viool. Na zijn opleiding aan het conservatorium in zijn geboorteplaats afgesloten te hebben, volgde hij nog verdere lessen bij onder anderen Herman Krebbers in Amsterdam. In 1997 richtte Manacorda met Claudio Abbado en enkele andere leden van het Gustav Mahler Jugend Orchester het Mahler Chamber Orchestra op, waar hij als concertmeester optrad. In 2002 besloot Manacorda zich op het dirigeren toe te leggen en volgde twee jaar lessen bij Jorma Panula.Dat leidde in 2006 tot zijn eerste vaste verbintenis als chef-dirigent bij het ensemble I Pomeriggi Musicali in Milaan, waar hij deze functie nog steeds met groot succes vervult. Er volgden diverse uitnodigingen van orkesten als Orchestra della Svizzera Italiana, het Scottisch Chamber Orchestra en het Helsingborgs Symfoniorkester. Drie jaar geleden stond hij voor het eerst voor het orkest dat hij zelf had opgericht: het Mahler Chamber Orchestra. Ook opera laat Antonello Manacorda niet onberoerd. In de afgelopen jaren leidde hij producties in Florence, Milaan en Napels. Voorjaar 2011 nog maakte zijn interpretatie van Mozarts Don Giovanni in het Teatro La Fenice in Venetië grote indruk.

4 Hannes Minnaar piano Het heeft even geduurd voordat er in Nederland weer een werkelijk uitmuntend pianotalent aan de horizon verscheen, maar met Hannes Minnaar is die lacune ruimschoots opgevuld. Zijn studie bij de befaamde pedagoog Jan Wijn aan het Amsterdams Conservatorium sloot hij af met de allerhoogste onderscheiding. Maar ook zijn lessen bij onder anderen Alfred Brendel, Menahim Pressler en Willem Brons droegen bij aan de ontwikkeling van zijn talent. De grote doorbraak van Hannes Minnaar kwam in 2010 toen hij een derde prijs won tijdens de Koningin Elisabethwedstrijd in Brussel, de hoogste plaats die een Nederlands musicus ooit bereikt heeft. Het bracht zijn carrière in een ongekende stroomversnelling. Tegenwoordig is hij een veelgevraagd pianist in talloze concertzalen en bij vele orkesten, waaronder het Koninklijk Concertgebouworkest in Zijn eerste cd met composities van Ravel is enthousiast ontvangen. Maar ook met het mede door hem opgerichte Van Baerle Trio behaalt hij het ene succes na het andere. Toch gaat het Minnaar niet om zijn talent als wel om de muziek zelf: Virtuositeit heeft componisten geïnspireerd om het uiterste uit de piano te halen. Maar het blijft een middel en geen doel. Als een componist zonder virtuositeit hele mooie muziek kan schrijven, dan speel ik die net zo graag.

5 Ludwig van Beethoven Pianoconcert nr. 5 in Es, opus 73 Keizersconcert Vochtplekken bedekten het plafond; er stond een nogal oude vleugel waarop het stof om voorrang streed met verschillende in-druk-verschenen en handgeschreven stukken muziek; onder de piano (ik overdrijf niet) een niet geleegde pot de nuit. Met deze (en nog veel andere!) woorden omschreef een zekere Baron de Trémont in 1809 een bezoek aan de ongenaakbare componist Ludwig van Beethoven. Niet alleen in het Weense appartement van de componist, ook daarbuiten was het een grote chaos. In mei van dat jaar hadden de troepen van Napoleon Wenen belegerd en het vuur geopend op de stad. Wat een verstorend, woest leven om me heen, verzuchtte Beethoven in een brief aan zijn uitgever. Niets dan trommels, kanonnen en allerlei menselijk leed. Hoewel de componist dat jaar niet kon uitwijken naar zijn geliefde zomerverblijven buiten de stad, schreef hij wel degelijk muziek. Het is goed mogelijk dat de eerdergenoemde baron op de vleugel, in de buurt van de po, de noten van Beethovens Vijfde pianoconcert in Es, opus 73 heeft zien liggen. Wie dit concert in verband wil brengen met de turbulente gebeurtenissen uit 1809 moet trouwens wel oppassen. De erbarmelijke omstandigheden waarin de componist verkeerde hoor je in ieder geval helemaal niet terug in dit optimistische concert. Dat het werk als Keizersconcert door het leven gaat, is ook alleen maar verwarrend. Van de imperialistische Franse keizer Napoleon moest Beethoven immers al lang niets meer hebben. Je zou het concert hoogstens keizerlijk kunnen noemen vanwege de heldhaftige toon die Beethoven aanslaat. Het werk staat in Es-groot, de heroïsche toonsoort, die Beethoven jaren eerder ook gebruikte in zijn (aanvankelijk aan Napoleon) opgedragen Derde symfonie ( Eroïca ). Beethovens Vijfde en laatste pianoconcert begint op een onconventionele manier: tussen brede akkoorden in het orkest presenteert de solist zich meteen in quasi geïmproviseerde akkoordbrekingen. Het monumentale eerste deel wordt bepaald door een energiek, mannelijk hoofdthema en een zacht en in mineur ingezet tweede thema. Solist en orkest vormen een prachtige eenheid. Dat is ook het geval in het meditatieve Adagio, dat in de ver van Es-groot verwijderde toonsoort B-groot staat. Dit tweede deel wordt op een opvallende manier verbonden aan de Finale, de solist leidt het pregnante ritmische rondothema al langzaam en aarzelend in, waarna het briljante en juichende slotdeel losbarst. De inmiddels steeds dover wordende componist zou het concert zelf niet meer in het openbaar spelen; in 1811 werd het werk in Leipzig ten doop gehouden door Friedrich Schneider voor een dolenthousiast publiek, dat nauwelijks voldoende had aan de gangbare uitingen van erkentelijkheid en vreugde. Dirk Luijmes

6 Richard Strauss Ein Heldenleben, opus 40 Richard Strauss componeerde het symfonische gedicht Ein Heldenleben in , op 34-jarige leeftijd. In die periode dirigeerde Strauss in Amsterdam het Concertgebouworkest, dat toen drie jaar onder leiding van Willem Mengelberg stond. In oktober 1898 voerde Strauss met het Concertgebouworkest Also sprach Zarathustra uit en hij toonde zich verrukt over de klank en werkwijze van het orkest. Als dank voor wat hij in een brief aan zijn vader de grootste triomf in mijn carrière noemde, droeg hij Ein Heldenleben op aan het Concertgebouworkest en aan Mengelberg. Hoewel Strauss nooit een uitgewerkt programma gaf voor Ein Heldenleben, lichtte hij in de loop van zijn leven in gesprekken wel een aantal mogelijke buitenmuzikale elementen toe die in het werk terugkeren. Zo wordt de held geportretteerd door een thema van de hoorns en lage strijkers in Es-groot (sinds Beethoven de heroïsche toonsoort bij uitstek). Groot is het contrast van de held met zijn vijanden: zij worden voorgesteld door zeurende en kibbelende houtblazers tegen saaie open kwinten van de tuba s. De held wordt gesteund door de soloviool: zij komt op en begint een flirt die eindigt met een groots duet. De veldslag staat echter voor de deur, hetgeen wordt aangekondigd door trompetten uit de verte. De vredeswerken van de held beslechten het pleit: citaten uit eerdere symfonische gedichten van Strauss als Don Juan, Tod und Verklärung, Till Eulenspiegel, Don Quichote, Also sprach Zarathustra en Macbeth, te zamen met twee fragmenten uit zijn opera Guntram en het lied Traum im Zwielicht. Op het moment dat de overwinning volledig is - ze wordt gesymboliseerd door een aangepaste versie van het strijdthema in de althobo - wendt de held zich van de wereld af. Terwijl zijn geest steeds hoger stijgt (verzinnebeeld door de soloviool) gaat het stoffelijke ten onder (weergegeven in de hoornmelodie). De première van Ein Heldenleben werd niet onverdeeld gunstig ontvangen. Zo was er het verwijt dat Strauss een megalomaan was omdat hij zelf de held zou uithangen, met al die citaten uit eigen werken. Inderdaad lijken de autobiografische elementen moeilijk te ontkennen. Meer dan eens is erop gewezen dat de metgezellin van de held, voorgesteld door de viool, verwijst naar Strauss vrouw Pauline. Maar het waren niet alleen de autobiografische elementen die de critici zwaar op de maag lagen, ook inhoudelijk hadden ze wat te stellen met het werk. Zo noemde een van hen de realistische effecten in de partituur zo beklagenswaardig dom, dat je er naar luisterend betreurt dat een geniaal componist ooit zo diep gezonken is. De geschiedenis heeft de critici echter ongelijk gegeven: hoewel Ein Heldenleben niet regelmatig wordt uitgevoerd, ten gevolge van de hoge technische eisen die het stelt en het grote orkestapparaat dat benodigd is, is de compositie geenszins vergeten in onze tijd. Frits de Haen

7 Voorgesteld online! We ontvangen u natuurlijk graag in onze concertzalen. Maar we willen u zeker ook uitnodigen om ons online te bezoeken, in onze eigen digitale wereld. Want dan kunt u zich echt heerlijk inleven in ons orkest. Op uw laptop, op kantoor, zelfs via onze ipad app. We bieden u hier alle informatie, prachtig gepresenteerd met video s en muziek van alle werken. Natuurlijk kunt u vanuit hier ook uw abonnementen en kaarten bestellen. We zijn benieuwd naar uw belevenissen in onze digitale wereld! voorgesteld.hetgeldersorkest.nl

8 daar horen we OKTOBER Woensdag 31 Gratis Lunchconcert Arnhem Met muziek van Stravinsky en Beethoven NOVEMBER Donderdag 01 Rhapsody in Blue Nijmegen Vrijdag 02 Julian Kuerti dirigent Doetinchem Zondag 04 Ralph van Raat piano Zutphen Woensdag 07 Arnhem Vrijdag 09 Ede Kaarten bestelt u via webshop.hetgeldersorkest.nl hetgeldersorkest.nl twitter.com/geldersorkest facebook.com/het GeldersOrkest IK BEN GELDERLANDER Word ook Gelderlander! dg.nl/abonneren