BRAUTIGAM SPEELT BRAHMS

Transcriptie

1 BRAUTIGAM SPEELT BRAHMS Woensdag 4 februari zondag 8 februari Antonello Manacorda dirigent Ronald Brautigam piano Het Gelders Orkest

2 Boukje Raes 2 de viool De ragfijne, impressionistische en transparante klanken behoren toe aan de 3 symfonische schetsen van Debussy. De instrumentatie is voor een groot symfonieorkest, maar dat hoor je aan de muziek niet. Het lijkt of een kamerorkest speelt.pas in het laatste deel is er enig tumult: dialogue du vent et de la mer dialoog tussen de wind en de zee Debussy componeerde La Mer zonder de zee in zicht en toont daarmee aan kennelijk voldoende fantasie te hebben om een werk op papier te zetten waarin we daadwerkelijk de zee kunnen zien en horen.dat betekent muziek ook voor mij; opgaan in een andere wereld, fantasie, vreugde, troost Ik kom niet uit een muzikaal nest. In de jeugd van mijn ouders was er geen geld voor muziekles. Ze hadden wel passie voor muziek en de kast stond vol met langspeelplaten. Op een daarvan stond het Brahms vioolconcert, die heb ik grijs gedraaid. Brahms oeuvre wordt gerekend tot de laatromantiek. Zijn vioolconcert is voor mij reden geweest viool te willen gaan spelen. Als Limburgse lag het kiezen van een blaasinstrument dat paste in de plaatselijke fanfare of harmonie meer voor de hand, maar de vioolklanken hadden mijn hart veroverd. Om enigszins aan mijn wens tegemoet te komen, werd ik in eerste instantie verblijd met een gitaar. Dat was niet wat ik voor ogen had ik fabriceerde er zelf een stok bij, maar wat klinkend resultaat betreft was de teleurstelling groot. Op mijn 9e verjaardag schonk mijn opa mij een viool met bijbehorende lessen aan de muziekschool. Mijn viool en de muziek werden een van de grote liefdes van mijn leven George Wiegel directeur Toen ik twee jaar geleden Brahms Pianoconcert nr. 2 met Ronald Brautigam met ons orkest hoorde, wist ik dat Pianoconcert nr. 1 er ook nog van moest komen. De samenwerking tussen chef-dirigent Antonello Manacorda en de pianist is bijzonder intiem. Zij vinden elkaar in hun enorme passie voor muziek en hun streven naar de perfecte uitvoering. Maar daarnaast hebben zij een chemie die moeilijk te omschrijven is. U zult het vandaag live ervaren. Geniet ervan! foto: Ans Dekkers

3 PROGRAMMA Johannes Brahms ( ) Concert voor piano en orkest nr. 1 in d opus 15 Maestoso Adagio Rondo: Allegro non troppo pauze Claude Debussy ( ) Prélude à l après-midi d un faune La Mer De l aube à midi sur la mer Jeux des vagues Dialogue du vent et de la mer Jubileumboek Ter ere van het 125-jarig bestaan van Het Gelders Orkest schreef historica Emma Los het boek Geen leven zonder muziek. Dit jubileumboek is nu tijdelijk voor de actieprijs van 15, te verkrijgen bij onze stand of via

4

5 Antonello Manacorda dirigent Voor Antonello Manacorda begint alles bij de muziek. Zijn werk, maar ook zijn leven staat er bol van. Al vroeg bekwaamde hij zich op de viool en de piano. Totdat ruim tien jaar geleden het dirigeren op zijn pad kwam. Antonello Manacorda was in november 2009 voor het eerst te gast bij Het Gelders Orkest. Een ontmoeting die uitstekend aansloeg want Antonello Manacorda werd diverse malen opnieuw door het orkest uitgenodigd. De Italiaanse maestro is sinds 2011 chef-dirigent van Het Gelders Orkest waar hij zijn passie voor muziek deelt met de musici en het publiek. De selectiecommissie omschreef hem als volgt: Een dirigent die niet alleen vakinhoudelijk sterk is, maar ook communicatief ingesteld en charismatisch. Precies de eigenschappen die nodig zijn om musici en publiek mee te nemen in nieuwe muzikale avonturen. Die kwaliteiten heeft hij de afgelopen jaren zeker waargemaakt. Manacorda studeerde viool aan het conservato rium in zijn geboorteplaats Turijn. Na de opleiding met onderscheiding afgesloten te hebben, vervolgde hij zijn studie bij onder anderen Herman Krebbers in Amsterdam. In 1997 richtte Manacorda met Claudio Abbado en enkele andere leden van het Gustav Mahler Jugend Orchester het Mahler Chamber Orchestra op, waar hij als concertmeester optrad. In 2002 besloot Manacorda zich op het dirigeren toe te leggen en volgde daartoe gedurende twee jaar lessen bij Jorma Panula. In 2006 volgde zijn eerste vaste verbintenis als chef-dirigent bij het ensemble I Pomeriggi Musicali in Milaan. Hier oogstte hij veel lof voor zijn creatieve en intelligente programmering. Er volgden diverse uitnodigingen van orkesten als Orchestra della Svizzera Italiana, het Scottisch Chamber Orchestra en het Helsingborgs Symfoniorkester. In december 2007 stond hij voor het eerst voor het orkest dat hij zelf had opgericht: het Mahler Chamber Orchestra. In september 2010 werd Manacorda benoemd tot chef-dirigent van de Kammerakademie Potsdam. Ook opera laat Antonello Manacorda niet onberoerd. In de afgelopen jaren leidde hij producties in Florence, Milaan en Napels. In het voorjaar van 2010 maakte zijn interpretatie van Mozarts Don Giovanni in het Teatro La Fenice in Venetië grote indruk.

6

7 Ronald Brautigam piano Ronald Brautigam (1954) studeerde bij Jan Wijn, John Bingham en Rudolf Serkin. In 1984 werd hem de Nederlandse Muziekprijs toegekend. Sindsdien treedt hij op met alle grote orkesten en dirigenten waaronder het London Philharmonic Orchestra, het Gewandhausorchester Leipzig en het Koninklijk Concertgebouworkest. Met dat laatste orkest nam hij nog niet zo lang geleden de pianoconcerten van Sjostakovitsj, Martin en Hindemith op. Ook bij Het Gelders Orkest was Ronald Brautigam diverse malen te gast. Van onschatbaar belang is het werk van Ronald Brautigam geweest voor de authentieke uitvoering van de pianomuziek op historische instrumenten: Toen Beethoven zijn sonates schreef, had hij de pianoklank voor ogen van de instrumenten van zijn tijd. Op die klank componeerde hij zijn muziek. Als je dat dan speelt op een dergelijk instrument, dan klinkt het zo helder, fris en natuurlijk. Inmiddels heeft Ronald Brautigam meer dan 40 cd s gemaakt met onder andere het complete oeuvre voor piano van Mozart, Haydn en Beethoven, opnames waarmee hij diverse hoge cd-onderscheidingen in de wacht heeft gesleept, waaronder twee Nederlandse Edisons, een Franse Diapason d Or en een MIDEM Classical Award. Over zijn Beethovenregistraties voorspelde de pers zelfs dat ze tot een verandering van het stilistische interpretatiemodel zouden kunnen leiden. Sinds september 2011 is Ronald Brautigam verbonden als Professor aan de Musik-Hochschule van Bazel.

8 Zo maar op die beroemde Schumann afstappen, dat was echt wat te veel gevraagd voor de jonge componist uit Hamburg. Over wie we het hebben? Over Johannes Brahms die al lang rondliep met de idee om zich in Düsseldorf te presenteren bij Robert en zijn vrouw Clara, de roemruchte concertpianiste. Maar toen het plan concreet werd, zonk het hart hem in de schoenen. Uiteindelijk was het de grote violist Joseph Joachim die de jongeman ertoe aanzette om bij Schumann langs te gaan. Brahms had Joachim kort tevoren leren kennen, was bevriend met hem geraakt en zou later zijn Vioolconcert voor hem schrijven. De kennismaking met de Schumannen werd een groot succes. De drie lagen elkaar, en Robert was onder de indruk van de twintiger. Hij nam voor het eerst in lange tijd zijn schrijverspen weer op om verslag te doen in het Neue Zeitschrift für Musik. Onder de kop Neue Bahnen jubelde Schumann: Terwijl hij aan de piano zat, leek het alsof hij wonderbaarlijke regionen voor ons ontsloot. We werden meegezogen in een magische draaikolk. Daarbij kwam zijn geniale pianospel, dat uit het klavier een orkest toverde van klagende en jubelende stemmen. Het waren sonates die op gesluierde symfonieën leken. Clara deelde zijn enthousiasme; hun innige vriendschap zou levenslang duren. En Brahms werd haar grote steun en toeverlaat toen Robert met een ernstige zenuwinzinking in een inrichting belandde. Want na een sprong in de Rijn, in februari 1854, werd Schumann in Endenich opgenomen, waar hij zijn laatste twee levensjaren zou doorbrengen. Het was Brahms die hem daar regelmatig bezocht en Clara verslag deed: het werd beter geacht als zij haar man daar niet zou zien. Een zacht portret van jou Evenals Schumann zat Brahms lang aan te

9 hikken tegen de schaduw van Beethoven. Het duurde dan ook jaren voordat hij zich waagde aan symfonieën. Het Eerste pianoconcert getuigt daarvan met zijn langdurige voorgeschiedenis. Aanvankelijk begon de componist een Sonate voor twee piano s. Dat was in het voorjaar van 1854 een half jaar na zijn kennismaking met Robert en Clara, en kort na Schumanns zelfmoordpoging. Brahms speelde de Sonate met Clara door, maar voelde zich niet gelukkig met twee piano s als medium. Hij besloot haar dus liever opzij te leggen voor langere tijd. Wist klaarblijkelijk niet goed wat hij met de muziek aan moest: deelde Joachim mee dat hij de controle erover kwijt was. En méér nodig had dan twee piano s om zijn ideeën bevredigend uit te werken. Brahms overwoog vervolgens er een symfonie van te maken, legde dat idee weer terzijde. En kreeg toen een ingeving: Stel je voor wat ik vannacht droomde. Ik had mijn verongelukte symfonie omgevormd tot een pianoconcert en speelde het. Het scherzo dat later in het Deutsches Requiem zou belanden, verving Brahms met een nieuw Adagio. Aan Clara schreef hij in 1856 dat dit ein sanftes Porträt von Dir was, en onder het eerste thema noteerde hij Benedictus qui venit in nomine Domini. Je kunt het nauwelijks anders lezen dan een verwijzing naar Robert die medio 1854 overleden was en die Brahms vaker schertsend Meinherr Domine noemde. Nadat het Rondo in april van het jaar erop was voltooid, lijkt het openingsdeel de grootste moeite te hebben gekost, hoewel Brahms daarin merendeels kon teruggrijpen op het openingsdeel van zijn verongelukte symfonie. Drie applaudisserende toeschouwers Zo doorliep het materiaal de wonderbaarlijke route van sonate via symfonie tot driedelig concert met als zijstapje een requiem. En werd het, met vallen en opstaan, het eerste grote orkestwerk van Brahms: na twee als studies bedoelde orkestrale serenades zou de componist tussen 1862 en 1876 aan zijn Eerste symfonie werken. (Hoewel de eerste ideeën daarvoor misschien al kort na zijn pianoconcert ontstonden.) Uiteindelijk beleefde het Eerste pianoconcert zijn première op 22 januari 1859 onder leiding van Joseph Joachim, met Brahms zelf aan de piano. Het publiek in Hannover toonde zich gereserveerd. Wat week het af van ieders verwachtingen bij een soloconcert: een virtuoze piano met halsbrekende cadensen, tegen een orkest dat bescheiden de solist alle mogelijkheden gaf om te epateren. Dan hield dit werk meer het midden tussen een symfonie en een concert. Bij een tweede uitvoering vijf dagen later in Leipzig sloeg de reserve om in regelrechte vijandschap. Brahms noteerde: Aan het eind probeerden drie toehoorders te applaudisseren, maar een duidelijk gesis van alle kanten verhinderde zulke demonstraties. Het zou dan ook lang duren voordat Brahms zich aan een tweede pianoconcert waagde, maar strijdvaardig noteerde hij: Ik denk dat het het beste is wat me kon overkomen het dwingt je je gedachten te ordenen en maakt moediger. En misschien had hij wel gelijk, want inmiddels is Brahms Eerste pianoconcert niet meer weg te denken van het concertpodium. Cherchez la femme Debussy was in gelijke mate geïnteresseerd in de toenmalige schilderkunst als in de literatuur uit zijn tijd. Daarin domineerde het symbolisme. Vaag, associatief, mysterieus. Zich graag bedienend van witte plekken, eerder dan al

10 te expliciete beelden. En daarbij we zitten in de tijd van Freud! het onderbewuste ook duidelijk aansprekend. Alles om de fantasie van de lezer te mobiliseren. Debussy s opera Pelléas et Mélisande maakt gretig gebruik van deze ideeënwereld. De Prélude à l aprèsmidi d un faune eveneens, het orkestwerk dat Debussy baseerde op een gedicht van Stéphane Mallarmé. De titel geeft al aan dat we ons in een sprookjesachtige setting bevinden de dagdromen van een faun, daarmee sta je niet met twee benen op de grond. Het mythologische wezen zelf al tweeslachtig, met zijn hoorns, bokkenpoten en zijn menselijke bovenlijf. Maar dan het gedicht nog eens Een dier?, mens?, op een lome zomernamiddag mijmerend over nimfen hij kust ze, streelt ze maar ze blijven ongrijpbaar, en dit alles in een zwoele atmosfeer. Muzikaal was het gegeven al interessant omdat de faun fluit speelt. Debussy laat die meteen in het begin de toon zetten, met een motief dat op zichzelf al ambigu is: het verraadt geen grondtoon, en ook daarna lijken de akkoorden niet op te lossen waar zijn we in s hemelsnaam? En het is om die reden dat dit werk wel gezien wordt als start van de twintigste-eeuwse muziekgeschiedenis. De Faun ging eind 1894 in première en, hoewel de critici wisselend reageerden, was het publiek meteen verkocht: het stuk moest gebisseerd worden. Zo werd het de eerste grote triomf van Debussy. Aanvankelijk schijnt hij van plan te zijn geweest om toneelmuziek te schrijven bij Mallarmés tekst, gedramatiseerd uitgevoerd, of misschien

11 voor een declamatie. Want het werd aangekondigd als Prélude, Interludes et Paraphrase finale pour l Après-midi d un faune. Er is echter geen enkel bewijs dat Debussy ooit andere muziek voor dit thema schreef. Toen het stuk op de planken kwam, was dat in dansvorm. De Ballets Russes van Serge Diaghilev brachten in 1912 een choreografie, met sterdanser Vaslav Nijinski als een masturberende faun wat natuurlijk een enorm schandaal veroorzaakte Niet nat genoeg Ik werk nu aan drie symfonische schetsen met als titel La Mer. Misschien weet je niet dat ik een zeeman had moeten worden en dat ik enkel door het lot in een andere richting werd geleid. Maar die passie voor de zee heb ik altijd gehouden. Aldus Claude Debussy aan een vriend in september Inderdaad: het was Debussy s vader die al een carrière voor zijn zoon had uitgezet bij de marine, maar het liep dus anders. De jeugdherinneringen aan vakanties in Cannes bleven echter levend, en zo kon Debussy La mer schrijven in de bergen, ver van de zee. Zoals de naam al suggereert, hebben de drie stukken verschillende aspecten van de zee tot onderwerp. Debussy schaafde en schaafde, vaak niet tevreden over de mate waarin hij de zee hoorbaar maakte. Al eerder had hij pogingen gewaagd maar die terzijde gelegd, want, zei hij: Ze klonken nooit nat genoeg. In 1905 voltooide hij uiteindelijk zijn schetsen inderdaad schetsen, om duidelijk te maken dat het geen verkapte symfonie was. Het werk beleefde zijn première in Parijs, op 15 oktober, bij een tentoonstelling van Les Fauves, een groep schilders die choqueerden door hun onstuimige gebruik van kleuren. Zowel publiek als critici waren onthutst door Debussy s muziek. Om nog maar te zwijgen van de musici: Debussy vertelde Stravinsky later dat de violisten uit protest zakdoeken aan hun strijkstokken hadden bevestigd. Criticus Pierre Lalo vertolkte in Le Temps de gevoelens: Ik hoorde, noch zag, noch voelde de zee. Debussy reageerde als volgt: U zegt dat je de zee niet ziet noch voelt in deze drie schetsen. Daarmee zegt u nogal wat. Ik houd van de zee en heb er hartstochtelijk naar geluisterd. U zult moeten toegeven dat niet alle oren op dezelfde manier kunnen waarnemen. Frits de Haen 2014

12 En beleef nog meer! Het Gelders Orkest heeft een prachtig programma voor seizoen voor u samengesteld. De komende tijd valt er nog veel meer moois te beleven. Benieuwd? Neem een kijkje op en laat u verleiden. We hopen u snel weer te mogen begroeten bij één van onze concerten! Beethoven College, meer over het meesterwerk Jules van Hessen dirigent Waarom was Ludwig van Beethoven dé componist van de negentiende eeuw? Grootheden als Mendelssohn, Berlioz, Schumann, Wagner en Brahms waren toch ook geen kleine jongens? Wie beïnvloedde(n) hem? Wie inspireerde, en wie intimideerde hijzelf? Wat was de invloed van zijn toenemende doofheid? Welke vernieuwing bracht hij? Wat horen we in zijn Symfonie nr. 7 die voor het eerst werd uitgevoerd in Wenen op 8 december 1813? Dirigent Jules van Hessen legt het u haarfijn uit en neemt u samen met Het Gelders Orkest mee in de wereld van, en achter dit meesterwerk. Voor iedereen die graag meer weet! U vergroot vóór de pauze spelenderwijs uw kennis, en geeft u daarna over aan een intense luisterervaring waarin u het complete werk hoort zoals u het nog nooit heeft gehoord. Arnhem di. 10 februari Utrecht do. 12 februari Nijmegen zo 15 februari

13 Mozart Piano Quartet kamermuziek Mozart Piano Quartet Aristoteles Potamianos Contrabas Russische sferen i.s.m. HET Symfonieorkest Nikolai Alexeev dirigent Eldar Nebolsin piano Het in 2000 opgerichte Mozart Pianokwartet liet al eerder harten op hol slaan toen zij optraden in de internationale serie van de Arnhemse Vereniging voor Kamermuziek in Musis Sacrum. Het toonaangevende pianokwartet bestaat uit internationaal bekende solisten en beoefenaars van kamermuziek, die ieder ook hoogleraar zijn aan vermaarde universiteiten zoals de Universität der Künste in Berlijn en de Royal Academy of Music in Londen. Kwaliteit van de bovenste plank dus! Het kwartet speelt Gade s Scherzo für Klavierquartett, Schumanns Pianokwartet en Schuberts Forellenkwintet. In dit laatste stuk speelt aanvoerder contrabassen Aristoteles Potamianos van Het Gelders Orkest de prominente en tegelijkertijd bescheiden baspartij. Let op: Schumann-liefhebbers bladeren meteen nog even door op 13 april en op 18 mei staan er opnieuw werken van de grote romantische Duitse componist op het programma! Dmitri Sjostakovitsj en Nikolai Alexeev delen meer dan alleen hun geboorteplaats Sint-Petersburg, oftewel Leningrad, zoals de stad van 1924 tot 1991 heette. Alexeev voelt zich als een vis in de Finse golf bij de muziek van zijn landgenoot, vol dubbele bodems, sarcasme, contrasten én meesterlijk georkestreerd. Al sinds 2002 is Nikolai Alexeev vaste gastdirigent bij Het Gelders Orkest. Een langdurige verbintenis die zijn vruchten afgeworpen heeft. Naast de talloze concerten hebben orkest en dirigent een aantal door pers en publiek hooggewaardeerde cd-opnames met symfonieën van Sjostakovitsj gemaakt. Het Gelders Orkest en HET Symfonieorkest bundelen hun krachten tijdens dit concert voor een grootse uitvoering van Sjostakovitsj Vierde Symfonie. Er staan tijdens deze bijzondere samenwerking maar liefst meer dan honderd musici op het podium! Eveneens geniet u in dit programma van Rachmaninovs Paganini-rapsodie met de pianist Arnhem ma. 9 maart Nijmegen vr. 13 maart Arnhem zo. 15 maart Zwolle do. 19 maart Enschede vr. 20 maart Apeldoorn za. 21 maart

14 Vriend worden? Het Gelders Orkest kan niet zonder haar vrienden. De Vereniging Vrienden van Het Gelders Orkest steunt het orkest in brede zin. Financieel, moreel en structureel. Dankzij deze support is een aantal speciale projecten wel mogelijk, zoals bijzonder kostbare concerten en cd-opnames. Per jaar is de bijdrage 35,- en vrienden krijgen daar natuurlijk ook nog iets voor terug! Steun Het Gelders Orkest en word vriend! Voor slechts 35,- een jaar lang vriendschap, en profiteer van: Gratis vrienden CD Algemene ledenvergadering mét exclusief concert (toegang gratis) Bijwonen van de orkestrepetities Vriendentafels Opera-excursie Vriendenbrief Voorrang bij abonnementen Aanmelden kan op drie manieren: De antwoordkaart bij de stand bij de concertzaal afgeven. De antwoordkaart opsturen. Frankering is niet nodig. Via de website vrienden.hetgeldersorkest.nl/word-vriend

15 Ja, ik wil graag vriend worden Voorletters Dhr. Mevr. Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Het Gelders Orkest Antwoordnummer VB Arnhem

16 Kaarten bestelt u via Telefoon info@hetgeldersorkest.nl Heeft u ook genoten van het concert? Word dan Vriend van Het Gelders Orkest en blijf op de hoogte van nieuws en activiteiten van het orkest en de Vereniging. Kijkt u voor meer informatie op vrienden.hetgeldersorkest.nl of vraag de folder bij de stand. Tot Vriend! Ik wil graag vriend worden