MAHLERS ZESDE SYMFONIE

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "MAHLERS ZESDE SYMFONIE"

Fanny ter Linde
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 MAHLERS ZESDE SYMFONIE In samenwerking met HET Symfonieorkest Vrijdag 13 november vrijdag 20 november Cristian Mandeal dirigent

2 PROGRAMMA Gustav Mahler ( ) Symfonie nr.6 in a ( Tragische ) I. Allegro energico, ma non troppo. Heftig, aber markig II. Andante moderato III. Scherzo: Wuchtig IV. Finale: Allegro moderato - Allegro energico

3 Cristian Mandeal dirigent In zijn ruim veertigjarige loopbaan leidde de Roemeense dirigent Cristian Mandeal talloze concerten en operavoorstellingen in 36 landen. Hij werkte met prominente orkesten als het Royal Philharmonic Orchestra, de Staatskapelle Dresden, de Münchener Philharmoniker, het Tsjechisch Philharmonisch Orkest, het Israëlisch Philharmonisch Orkest, de Accademia Nazionale di Santa Cecilia di Roma, het Symfonieorkest van Barcelona, het Gulbenkian Orkest, het Symfonieorkest van Gothenburg, de Philharmonische orkesten van Tokyo, Sao Paulo, Mexico, Moskou, Sofia en vele andere. Mandeal (1946) studeerde piano, compositie en directie in Boekarest en studeerde verder bij Herbert von Karajan en Sergiu Celibidache. Na chefdirigentschappen bij twee Roemeense orkesten was hij van 1987 tot 2009 artistiek leider en chef-dirigent van het Philharmonisch Orkest van Boekarest. Daarna volgden vaste verbintenissen met het orkest van Haifa in Israel, het Baskisch Nationaal Orkest in San Sebastian en het Haydn Orkest in Bolzano. Van 2005 tot 2010 was Mandeal vaste gastdirigent van het Hallé Orchestra in Manchester. Dezelfde positie bekleede hij bij de orkesten van Kopenhagen en Belgrado. Cristian Mandeal beheerst een uitgebreid concerten operarepertoire, waarbinnen negentiende en vroeg-twintigste-eeuwse werken een belangrijke plaats innemen. Hij is een warm pleitbezorger van de muziek van zijn landgenoot George Enescu. Voor het BMGlabel nam hij alle orkestwerken van Enescu op (7 cd s), alsmede het complete orkestwerk van Brahms ( 9 cd s). Zijn opname van Bruckners Negende Symfonie met het Hallé Orchestra werd in de vakpers geroemd als beste Bruckneropname door een Brits orkest ooit.

4 De periode waarin Gustav Mahler aan zijn Zesde werkt ( ) is een van de gelukkigste in zijn leven: hij is als veertiger net getrouwd met de veel jongere Alma Schindler, de mooie en muzikaal begaafde femme fatale van de Weense society, er wordt in 1902 en 1904 een dochtertje geboren, buitenlandse uitnodigingen voor gastdirigentschappen stapelen zich op, de erkenning voor zijn composities groeit en met zijn werk als directeur van de Weense Hofopera (van 1897 tot 1907) oogst hij internationaal veel aanzien. Maar in die gelukkige periode schrijft hij zijn meest sombere symfonie. De Zesde: een vertwijfeld muzikaal gevecht van anderhalf uur, waarin strijdlust en uitbarstingen van gelukzaligheid uiteindelijk genadeloos vermorzeld worden en eindigen in een uiterst beklemmend niets. Wat bezielde Mahler bij het componeren? Wat betekende deze symfonie voor hem? Had hij een boodschap voor de wereld? Mahler zelf liet hij daar weinig over los. Voor een kijkje in de keuken zijn we dus aangewezen op zijn inner circle. Daarom hieronder vijf vragen aan vijf van zijn tijdgenoten. (De citaten zijn authentiek; de vragen zijn nooit zo gesteld ) Wat herinnert u zich van de zomervakantie in 1904 aan de Wörthersee toen uw man daar zijn Zesde Symfonie voltooide? Alma Mahler: De zomer was mooi, probleemloos en gelukkig. Aan het eind speelde Mahler me zijn voltooide Zesde Symfonie voor. Ik moest in huis alles laten liggen en veel tijd voor hem vrij maken. We liepen gearmd naar zijn huisje in het bos, waar we ongestoord waren. Dat gebeurde allemaal heel plechtig. Nadat hij het eerste deel ontworpen had was Mahler uit het bos naar beneden gekomen en zei toen: Ik heb geprobeerd om jou in een thema te vatten of het me gelukt is weet ik niet. Je zult er genoegen mee moeten nemen. Dat is het grote, energieke thema uit het eerste deel van de Zesde Symfonie. In het derde deel verbeeldt hij het aritimische spel van de twee kleine kinderen, die tuimelend door het zand rennen. Macaber: deze kinderstemmen worden steeds tragischer, en tot slot kermt er een uitstervend stemmetje. In het laatste deel beschrijft hij zichzelf en zijn ondergang, of zoals hij later zei, de ondergang van zijn held: De held die drie dreunen van het noodlot krijgt, waarvan de derde hem velt, als een boom. Dat zijn Mahlers woorden. Geen werk is zo rechtstreeks uit zijn hart gestroomd als deze symfonie. We huilden toen allebei. In de Zesde komen instrumenten voor die tot dan toe nog nooit in een symfonieorkest zijn gebruikt: een celesta, koebellen, een enorme houten hamer die in de finale volgens Mahler een aantal keren neerdaalt als een bijlslag. U zag Mahler aan het werk tijdens repetities. Was Mahler een klankfetisjist? Klaus Pringsheim (repetitor en collega van Mahler aan de Weense hofopera): Als dirigent ging het Mahler boven alles om het bereiken van maximale duidelijkheid. Dat was voor

5 hem belangrijker dan kleur en een aantrekkelijke klank. Tijdens een repetitie voor de Zesde Symfonie tikte hij in de finale af en riep naar de trompetten: Kunt u dat niet sterker spelen? In de lege zaal klonk het al als onbeheerst lawaai. Maar de trompetten nog sterker? Hij onderbrak een tweede keer en richtte zich weer tot de trompetten ( ): Kunt u dat niet nog sterker spelen?! Ze speelden het nog sterker, al het andere overstemmend, en wat zojuist nog puur lawaai had geleken, kreeg nu pas nu de muzikale bedoeling die daarin verborgen zat. U maakte Mahler van nabij mee en u was bij diverse repetities en premières van zijn eigen werken. Wat is volgens u de essentie van de Zesde? Alfred Roller (gezichtsbepalend decor- en kostuumontwerper van de Weense Hofopera): De avond na de generale repetitie van de Zesde Symfonie vroeg Mahler aan een vriend, een niet-musicus, of hij een indruk had gekregen. Toen die - nog onder invloed van de schok die het werk bij hem teweeg had gebracht - slechts snikkend kon stamelen: Hoe kan zo n goed mens als u zo veel gruwelijkheid en onbarmhartigheid uitdrukken, toen zei Mahler ernstig en beslist: Dat zijn de gruwelijkheden die mij zijn aangedaan, de pijnen die ik moest verdragen. U schreef voor de wereldpremière van 1906 een 48-pagina lange Thematische analyse van de Zesde. En u schreef de allereerste Mahlerbiografie. Hoe zou u de eerste drie delen van de Zesde beschrijven? Richard Specht (schrijver, muziekcriticus, biograaf ): Een droom vol brandende vertwijfeling, duister, in woede en nood om zich heen slaand, in woest gevecht met demonen die met wilde hamerslagen hele werelden kapot slaan. Het lied van eenzaamheid ( ); de klank van kalme koebellen die als laatste menselijk geluid uit het dal opklinkt naar de ijzige hoogten en over een onbereikbare vrede vertelt. In de tussendelen: beheerste rust in arcadische ernst, vlucht uit de wereld naar een gedroomd eiland van verlangen. Grotesk-spookachtige humor in het poppenspel van het Scherzo, waarin ze een groot theaterstuk opvoeren totdat de Dood de poppen onthoofdt en zijn brede zwaard tegen de poppenspeler verheft. Op uw uitnodiging dirigeerde Mahler zijn eigen werk regelmatig bij uw Concertgebouworkest; zelf dirigeerde u al zijn symfonieën. Wat betekent die extreem lange, diep tragische Finale van de Zesde voor u? Willem Mengelberg (chef-dirigent Concertgebouworkest ten tijde van Mahler): Voor de Finale van de Zesde word ik elke keer weer gegrepen door een huivering. Het lijkt alsof ik getuige ben van mijn eigen ontbinding. Er bestaat niets overweldigenders dan door dit geniale meegesleurd worden, deze muzikale koortsgrafieken, waarmee elk crematorium gedecoreerd zou moeten worden. En Mahler zelf? Niet te bewegen tot een toelichting? Nee: hij was al een tijdje gestopt met het leveren van beschrijvingen bij zijn symfonieën. Want, zo schreef hij vlak na de voltooiing van zijn Zesde aan zijn vriend en collega Bruno Walter: Wie muziek maakt, moet niet willen schilderen, dichten of beschrijven. Wàt wij musiceren, is toch altijd de hele (voelende, denkende, ademende, lijdende etc.) mens. Menno van Duuren

6 Binnenkort in de concertzaal Neem een kijkje op en laat u verleiden. Graag tot ziens bij een van onze concerten! Blik op Vivaldi Utrecht TivoliVredenburg 26 november Arnhem Stadhuishal 28 november Nijmegen De Vereeniging 29 november Apeldoorn Orpheus 11 december Masterclass Klassiek in één dag Arnhem Musis 15 december Incl. concert op 17 of 26 december Kerst met Tsjaikovski Nijmegen De Vereeniging 17 december Doetinchem Amphion 18 december Arnhem Musis 19 & 26 december Gratis Lunchconcert Musis 16 december uur. Vurig Nieuwjaarsconcert met Vásquez Apeldoorn Orpheus 8 januari Nijmegen De Vereeniging 9 januari Arnhem Musis 10 januari

7 Steun Het Gelders Orkest en word vriend! Voor slechts 35,- een jaar lang vriendschap, en profiteer van: Gratis vrienden CD Algemene ledenvergadering mét exclusief concert (toegang gratis) Bijwonen van de orkestrepetities Vriendentafels Opera-excursie Vriendenbrief Voorrang bij abonnementen Aanmelden kan op drie manieren: De antwoordkaart bij de stand bij de concertzaal afgeven. De antwoordkaart opsturen. Frankering is niet nodig. Via de website vrienden.hetgeldersorkest.nl/word-vriend Ja, ik wil graag vriend worden Voorletters Dhr. Mevr. Naam Adres Postcode Plaats Telefoon

8 Kaarten bestelt u via Telefoon info@hetgeldersorkest.nl Heeft u ook genoten van het concert? Word dan Vriend van Het Gelders Orkest en blijf op de hoogte van nieuws en activiteiten van het orkest en de Vereniging. Kijkt u voor meer informatie op vrienden.hetgeldersorkest.nl of vraag de folder bij de stand. Tot Vriend! Ik wil graag vriend worden

Vergelijkbare documenten

Blazers in de balzaal

Maandagenda december 2015 Kijk voor actuele informatie op www.hetgeldersorkest.nl Blazers in de balzaal Het Gelders Blaaskwintet Gudrun Bourel fluit Bram Kreeftmeijer hobo Irene Teepe klarinet Mette Laugs