rail kompas voor de arbeidsmarkt

Transcriptie

1 rail kompas voor de arbeidsmarkt sprinten door de Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg

2

3

4 inhoud 333 een positieve lijn voor Limburg 7 de wereld om ons heen verandert 8 politiek: concurrentiekracht & bezuinigingen 9 economie: onzekerheid 9 demografie: vergrijzing 9 imago: boeien en binden arbeidskrachten 9 de vraag naar arbeid in Limburg 12 de grote lijn 13 de Limburgse arbeidsmarkt in werkgelegenheid in de drie deelgebieden 15 werkgelegenheid per gemeente 15 de Limburgse arbeidsmarkt na de Limburgse arbeidsmarkt per sector 17 vacatures 19 moeilijk vervulbare vacatures 19

5 het aanbod op de arbeidsmarkt 22 ontwikkeling potentiële beroepsbevolking 24 compensatie door toenemende arbeidsparticipatie 24 ontwikkeling Limburgse beroepsbevolking 24 reserves 24 pendel arbeidskrachten uit andere provincies en het buitenland 26 reserves 28 ontwikkeling Limburgs werkloosheidspercentage 28 kenmerken van arbeidskrachten die langs de kant staan 28 onderliggende trends in het onderwijs van onderwijs naar arbeidsmarkt 34 tekorten op de Limburgse arbeidsmarkt 35 limburg: redelijk tot goed perspectief MBO ers 36 perspectief voor schoolverlaters 37 perspectief voor MBO schoolverlaters 37 knelpunten voor werkgevers enkele trends op de Limburgse arbeidsmarkt 46

6 333

7 een positieve lijn voor limburg De Limburgse economie heeft ambitie en potentie op tal van terreinen. Of het nu gaat om het midden- en kleinbedrijf of om grote werkgevers in de uiteenlopende sectoren: overal is de beweging richting innovatie en groei voelbaar. Ondanks de economisch zware tijden, zien we dat ondernemers de mogelijkheden, die zich in de topsectoren voordoen, oppakken. Zuid-Limburg steeg tussen 2009 en 2010 van plaats 40 naar plaats 6 in de Regio Top 40 van regio s met de beste economische prestaties! Limburg staat in de top drie van provincies met het hoogste aandeel innovatieve banen. Het belang van economische ontwikkeling is duidelijk: het is de bron van de welvaart voor de Limburgse bevolking. In Limburg is er dan ook veel aandacht voor de versterking van het vestigingsklimaat en de positionering van onze provincie, zowel nationaal als internationaal. Te midden van alle initiatieven en kansen is er echter een belangrijke succesfactor die niet uit het oog verloren mag worden: de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Het belang daarvan kan nauwelijks overschat worden. Om de positieve drive van werkgevers te kunnen verwezenlijken, zijn mensen nodig met het juiste opleidingsniveau, de juiste opleidingsrichting en in voldoende aantallen. We zien dat de werkgelegenheid in Limburg zich positief ontwikkelt. Alleen: de banen ontstaan niet door groei maar door vervangingsvraag. Daardoor zullen er de komende jaren zo n mensen te weinig zijn voor de banen die werkgevers willen invullen. Vooral de techniek en in mindere mate de zorg zullen maatregelen moeten nemen om het tekort aan personeel op te vangen. Ook neemt het aantal oudere werknemers toe, van de mensen die in Limburg een baan hebben is 15% ouder dan 55 jaar, dat is iets hoger dan landelijk (14%). In het onderwijs, de landbouw, industrie en bij de overheid liggen de percentages echter fors hoger. Dit betekent dat we niet achterover kunnen leunen maar aan de slag moeten gaan. Ik ga er vanuit dat alle partijen daarbij hun eigen verantwoordelijkheid nemen. In de eerste plaats de werkgevers, zij hebben belang bij een goed functionerende arbeidsmarkt. Ik spreek de hoop uit dat zij, samen met de andere betrokken partijen (onderwijs, overheden en intermediairen) tot een goede aanpak en oplossingen weten te komen. De Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg is hiervoor een belangrijk instrument. Het VWL Samenwerkend Limburg heeft met de heruitgave van RAIL sinds 2008 een lijn ingezet die wij willen doorzetten: voor iedereen die betrokken is bij de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt ondernemers, overheid, onderwijs biedt RAIL inzicht in de actuele stand van zaken en ook prognoses naar de toekomst toe. Daarmee biedt RAIL een uitstekend, gezamenlijk vertrekpunt voor actie en beleid. Op vindt u het uitgebreide rapport en de mogelijkheid om uit het cijfermateriaal selecties te maken voor uw regio. Deze sprinteruitgave biedt de mogelijkheid om snel inzicht te krijgen in de grote lijnen. Ik beveel RAIL warm aan bij iedereen die wil bouwen aan de arbeidsmarkt van de toekomst. 7 Mark Verheijen Gedeputeerde Provincie Limburg

8 de wereld om ons heen verandert beïnvloedende factoren 333 π π π π π De kabinetsbezuinigingen hebben gevolgen voor de Limburgse economie. Tot 2025 neemt de Limburgse bevolking geleidelijk af met bijna mensen. Dit heeft effect op zowel de vraag naar als het aanbod van arbeid. De prognoses van RAIL 2012 gaan uit van 0,5% economische groei per jaar in de periode en een jaarlijkse groei van 1,5% tussen 2013 en Limburg is, na Amsterdam, de populairste regio van Nederland voor buitenlandse investeerders. Europees gezien staat Limburg op plaats 16 als het gaat om de concurrentiepositie.

9 politiek: concurrentiekracht & bezuinigingen Het kabinet bezuinigt fors, dit heeft gevolgen voor de Limburgse economie en arbeidsmarkt. π Provincies en gemeenten krijgen minder geld en ze krijgen er taken van de landelijke overheid bij. Ook instanties als het UWV moeten inkrimpen. Dit leidt tot minder banen bij het UWV zelf, maar ook tot een ander soort dienstverlening voor werkzoekenden - van persoonlijk naar online. π Het economisch beleid richt zich op versterking van de internationale (concurrentie)positie van Nederland door de focus op tien topsectoren: AgroFood, Tuinbouw, High Tech Systems & Materials, Energie, Logistiek, Creatieve Industrie, Life Sciences, Chemie, Water en Hoofdkantoren. π Op 1 januari 2013 treedt de Wet werken naar vermogen in werking, waarin de WWB en delen van de Wajong en WSW worden samengevoegd. Dit heeft grote gevolgen voor de onderkant van de arbeidsmarkt. Ook worden verplichtingen van uitkeringsgerechtigden aangescherpt. π In het onderwijs komt meer aandacht voor de macrodoelmatigheid van opleidingen: de aansluiting van een opleiding op de regionale arbeidsmarkt. Verder is het kabinet van plan de duur van opleidingen op MBO-niveau 4 te verkorten tot drie jaar. π Op provinciaal niveau ligt de focus op verbetering van de concurrentiekracht. Zo haakt het regionale economische beleid aan bij het nationale topsectorenbeleid en de Brainport 2020 agenda. economie: onzekerheid De basis voor de prognoses in RAIL 2012 is de Decemberraming 2011 van het Centraal Planbureau (CPB). Daarin wordt gesproken van het zogenaamde doormodderscenario waarin de eurocrisis niet snel wordt opgelost, maar er ook geen onverwachte tegenvallers zijn. In RAIL 2012 is voor Nederland het volgende economische scenario gehanteerd: tussen groeit de economie gemiddeld met 0,5% per jaar. Op middellange termijn ( ) gaat de economie gestaag groeien met gemiddeld 1,5% per jaar. Het slechte laatste kwartaal van 2011 in combinatie met het oplossen van de Griekse problemen, maakt dat de Decemberraming 2011 op het moment een plausibel economisch scenario is. demografie: vergrijzing De bevolkingskrimp heeft zeer grote invloed op de Limburgse arbeidsmarkt. Naar verwachting daalt de Limburgse bevolking tussen 2011 en 2025 met bijna 4%, dat is een afname van bijna mensen. In dezelfde periode: groeit in Noord-Limburg de bevolking licht met 650 personen; neemt deze in Midden-Limburg af met personen (-1,5%); daalt ook in Zuid-Limburg het aantal inwoners met personen (-6%). Als de bevolking krimpt, daalt het aanbod van arbeid. Tegelijk verandert de vraag naar arbeid door de vergrijzing, ontgroening en door minder consumptieve bestedingen. Er komt bijvoorbeeld meer vraag naar mensen die in de zorg en welzijn willen werken, terwijl de vraag naar arbeidskrachten in het onderwijs en kinderopvang afneemt. Minder inwoners betekent ook minder vraag naar producten en diensten. Hierdoor kan de vraag naar arbeid in bepaalde sectoren eveneens dalen. imago: boeien en binden arbeidskrachten Het beeld dat niet inwoners van Limburg hebben is positief en Limburg heeft bij de gemiddelde Nederlander een sterke reputatie: de provincie is sympathiek, mooi en gezellig, maar ook ver weg. Vrijwel alle inwoners geven in 2011 te kennen er trots op te zijn om inwoner van Limburg te zijn. Belangrijkste reden om uit Limburg te vertrekken zijn de kansen op de arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt is, naast criminaliteit, ook het belangrijkste zorgpunt van burgers. Limburg is, na Amsterdam, de populairste regio van Nederland voor buitenlandse investeerders. Dit komt door de gunstige ligging in Europa, de ruimte voor huisvesting en de aanwezigheid van internationale scholen. Minpunt zijn de relatief verouderde bedrijventerreinen. Internationaal is de concurrentiepositie van Limburg goed. De provincie staat in de EU Regional Competitiveness Index 2010 op plaats 16 van de 271 EU-regio s. 9

10

11 Techniek is geen sector op zich. Tot de techniek behoren de industrie, de metaal- en elektrotechniek, de chemie, de energie en de bouw en bouwinstallatie, maar ook in andere sectoren is technisch geschoold personeel aan de slag. In Limburg zijn er meer dan banen in technische beroepen. Dat aantal daalt de komende jaren met minstens Toch voorziet RAIL tot en met 2016 een tekort van gediplomeerde technici. Ruud Koppens is algemeen directeur/eigenaar van ETF Machinefabriek in Nederweert en voorzitter van MKB-Limburg. Hij herkent de conclusie van RAIL dat mensen die een technisch georiënteerde opleiding volgen, goede kansen maken op de arbeidsmarkt. Vacatures voor bijvoorbeeld draaiers, lassers en voor elektro en informatica staan langer open. Ons bedrijf, maar ook collega s in de buurt krijgen minder stagiairs. Het zijn signalen dat er een tekort aan technisch personeel begint te ontstaan. Alleen hebben we nog geen oplossingen. Voor zijn eigen bedrijf bestaat nog redelijk wat interesse: ETF heeft een goede reputatie, dat merk je aan het aantal open sollicitaties. We leveren aan de amusementsindustrie wereldwijd. Dat vinden jonge mensen spannend. Door geregeld de publiciteit te zoeken sturen we ook zelf op onze reputatie. zekerheid Toch voelen we in onze regio de zuigkracht van de grote bedrijven rond Eindhoven. Mensen denken dat grote bedrijven hun meer zekerheid bieden en dan nemen ze de extra reistijd op de koop toe. Voor ons is het daarom extra belangrijk om onze huidige medewerkers aan ons te binden. We proberen diversiteit te brengen in de functies en bieden medewerkers een grote mate van zelfstandigheid. We houden hen op de hoogte van het reilen en zeilen van ETF en betrekken hen daarbij. Dat maakt dat onze mensen zich betrokken voelen bij het bedrijf, ze zijn er trots op en dat spreekt zich rond. Voor mij is ook het verzuimpercentage een belangrijke parameter. Het ligt al tien jaar lager dan 2,5%. onderwijs De technische bedrijven en de maakindustrie in de regio Weert werken aan nieuwe oplossingen om jonge mensen warm te maken voor technische beroepen: Voor mij en mijn collega s zijn contacten met scholen enorm belangrijk. ETF Machinefabriek is een leerbedrijf maar tegenwoordig zijn er zo weinig studenten, dat die kunnen kiezen uit de stageplaatsen. Als bedrijf moet je dus zorgen voor interessante opdrachten, zowel op MBO-, HBO- als op WO-niveau. Verder halen we docenten van techniekopleidingen in huis, zodat zij via een docentstage nader kennismaken met de systematiek van bedrijven. We willen bijdragen aan een betere aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven. Maar het begint bij de basisscholen. urgentiebesef Ruud Koppens is daarom enthousiast over het Make Tech Platform Hoge Dunk, waar enkele jaren geleden het initiatief is ontstaan om de hoogste groepen van het basisonderwijs letterlijk een jaar te laten meelopen in de maakindustrie. De kinderen krijgen een breed beeld van wat er allemaal bij komt kijken om een rendabel product in de markt te zetten. Ruud Koppens: Ouders en leerkrachten beïnvloeden de beroepskeuze van kinderen in hoge mate maar zij hebben vaak geen goed beeld van de veelzijdigheid van het bedrijfsleven en de alomtegenwoordigheid van techniek. Daarom halen wij schoolklassen binnen in onze bedrijven. Als voorzitter van MKB- Limburg maakt Ruud Koppens zich soms zorgen over het gebrek aan bewustzijn bij bedrijven: Het feit dat we met een tekort aan menskracht te maken krijgen, moet op de agenda bij de bedrijven. Ondernemers hebben niet in de gaten hoe erg het probleem gaat worden. Ze zullen ermee aan de slag moeten! mensen hebben niet in de gaten hoe groot het probleem gaat worden

12 de vraag naar arbeid in Limburg arbeidsplaatsen en vacatures tussen nu en Limburg in 2011 π werkgelegenheid Naar sector: De drie sectoren met de grootste werkgelegenheid in Limburg zijn zorg, zakelijke dienstverlening en detailhandel. Alle industriële sectoren gezamenlijk vormen de sector met de meeste arbeidsplaatsen. Naar opleidingsniveau: landelijk heeft 33% van de werknemers een hogere opleiding genoten. In Limburg is dit lager, namelijk 28%. Naar bedrijfsgrootte: er zijn bedrijven met slechts één werkzame persoon in Limburg, dit betreft voor een deel zzp ers. Naar leeftijd: 15% van de werkzame personen is ouder dan 55. Momenteel werken er vooral veel oudere werknemers in het onderwijs (24%) en in de landbouw en visserij (21%). Naar regio: in Zuid-Limburg is 52% van alle Limburgse werkgelegenheid te vinden, gevolgd door Noord-Limburg (27%) en Midden-Limburg (21%). π vacatures Vacatures: in 2011 zijn vacatures in Limburg opgevuld, dat zijn er meer dan in De meeste vacatures werden vervuld in de handel, overheid, zorg en welzijn, en de industrie. De meeste vacatures zijn vervuld door personeel op MBO-niveau 3 en 4 en HBO/WO-niveau. Minder dan de helft van de vacatures is in Noord- en Midden-Limburg, terwijl tweederde van de vacatures in 2011 betrekking had op deze regio. Moeilijk vervulbaar: het aandeel moeilijk vervulbare vacatures is toegenomen van 21% in 2010 tot 28% in Limburgs vanaf 2012 π werkgelegenheid In 2012 wordt een daling van de werkgelegenheid met 0,7%verwacht. Tot 2016 groeit de Limburgse werkgelegenheid per saldo met 0,8% (tegenover een landelijke groei van 2%) tot arbeidsplaatsen in Naar sector: de werkgelegenheid gaat het hardst groeien in de zorg, groothandel en zakelijke dienstverlening. Sterkste dalers zijn bij ongewijzigd beleid de energie, informatie & communicatie en chemie. Naar regio: in Noord-Limburg is de verwachte werkgelegenheidsontwikkeling vergeleken met de provincie als geheel bovengemiddeld, in Midden-Limburg gemiddeld en in Zuid-Limburg benedengemiddeld.

13 In 2011 waren er in Limburg banen van minimaal 1 uur per week (zelfstandigen meegerekend), de zogenaamde bezette arbeidsplaatsen. Zuid-Limburg is goed voor ruim de helft van deze arbeidsplaatsen ( ), gevolgd door Noord-Limburg ( ) en Midden-Limburg ( ). De huidige omvang en structuur van de werkgelegenheid en de verwachte ontwikkelingen naar sector en regio staan in dit hoofdstuk centraal. de grote lijn Limburg heeft over het algemeen een conjunctuurgevoelige economie, hoewel minder dan vroeger. De reactie op economische schommelingen is sneller en heviger dan elders in Nederland. In de huidige economische crisis reageert de ene sector echter anders op tegenslagen dan de andere. Conjunctuurgevoelige sectoren als industrie, transport en handel zijn in Limburg sterk vertegenwoordigd. De zorgsector is echter minder afhankelijk van de conjunctuur en is in 2011 de grootste sector in Limburg. De zorg is wel gevoelig voor politieke beslissingen, die ten dele ook weer gebaseerd zijn op de conjunctuur. de Limburgse arbeidsmarkt in 2011 sectoren Momenteel zijn de drie sectoren met de grootste werkgelegenheid in Limburg de zorg (66.740), de zakelijke dienstverlening (56.000) en de detailhandel (55.740). Alle industriële sectoren bij elkaar zijn goed voor arbeidsplaatsen in Limburg. beroepen In Limburg werken de meeste mensen in economisch-administratieve beroepen (33% tegenover 37% landelijk). Opgeteld werkt 18% van de werknemers in een technisch of industrieberoep. Ook in verzorgende en (para)medische beroepen (12%) en elementaire en niet-specialistische beroepen (12%) werken relatief veel mensen. De werkgelegenheid in creatieve beroepen is in Limburg met 1% zeer beperkt. opleidingsniveau Ruim een derde (37%) van de werknemers in Limburg heeft een opleiding op MBO-niveau. Daarna volgen VMBO (21%) en HBO (20%). Ongeveer 28% van de werknemers is hoger opgeleid (HBO/WO) en 6% van de werknemers in Limburg heeft alleen een opleiding in het basisonderwijs gevolgd. Vergeleken met Nederland als geheel zijn onder de werkenden in Limburg hoger opgeleiden ondervertegenwoordigd (33% landelijk tegenover 28% provinciaal). leeftijd In 11 van de 20 sectoren zijn in Limburg naar verhouding meer 55-plussers werkzaam dan landelijk. Overall is in Limburg 15% van de werkzame personen 55-plusser tegenover landelijk 14%. De sectoren met de meeste 55-plussers zijn in Limburg het onderwijs (24%), gevolgd door de landbouw (21%) en de chemie, energie en overige industrie (allemaal 20%). Ook bij de overheid werken relatief veel 55-plussers (18%). bedrijfsgrootte In 2011 is het grootbedrijf (100 of meer arbeidsplaatsen) goed voor 39% van de Limburgse werkgelegenheid, gevolgd door het middenbedrijf (10-99) en het kleinbedrijf (1-9) met respectievelijk 34% en 27%. In 2011 zijn in Limburg circa bedrijven met slechts één werkzame persoon. Deels betreft het hier zzp ers, deels gaat het om medewerkers van een grotere onderneming of franchisenemers. 13

14 14 Werkgelegenheid naar sector in Limburg en de drie deelgebieden, Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg abs. % abs. % abs. % abs. % Landbouw en visserij ,8% ,6% ,5% ,1% Voeding ,0% ,5% ,9% ,8% Chemie ,5% ,2% ,8% ,3% Metaal en elektrotechniek ,6% ,8% ,6% ,5% Overige industrie ,5% ,4% ,4% ,2% Energie ,0% 800 0,6% ,2% ,7% Bouw en bouwinstallatie ,8% ,9% ,7% ,9% Groothandel ,2% ,3% ,8% ,4% Detailhandel ,6% ,5% ,4% ,8% Reparaties en handel in auto s ,6% ,8% ,8% ,5% Horeca ,4% ,8% ,0% ,4% Transport ,5% ,2% ,5% ,5% Informatie en communicatie ,1% ,2% ,6% ,8% Bank- en verzekeringswezen ,1% ,1% ,4% ,8% Zakelijke dienstverlening ,6% ,3% ,7% ,6% Overheid ,1% ,5% ,5% ,7% Onderwijs ,0% ,6% ,3% ,0% Zorg ,6% ,5% ,5% ,2% Welzijn ,6% ,3% ,0% ,2% Overige dienstverlening ,3% ,8% ,2% ,5% Totaal % % % % bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid

15 werkgelegenheid in de drie deelgebieden Noord-Limburg In Noord-Limburg zijn in totaal arbeidsplaatsen. De zorg is de sector met de grootste werkgelegenheid ( arbeidsplaatsen), gevolgd door de metaal en elektrotechniek (13.780) en de detailhandel (13.400). In vergelijking met Limburg als geheel is er in Noord-Limburg veel werkgelegenheid in de sectoren landbouw en visserij, metaal en elektrotechniek en transport. Er zijn relatief weinig banen in de zakelijke dienstverlening, onderwijs, chemie en welzijn. Midden-Limburg In Midden-Limburg zijn ruim arbeidsplaatsen. De drie grootste sectoren zijn de zorg (13.720), de detailhandel (12.500) en de zakelijke dienstverlening (10.620). Vergeleken met heel Limburg is er in Midden-Limburg veel werkgelegenheid in de sectoren energie, overige industrie, bouw en bouwinstallatie, detailhandel, landbouw en visserij en groothandel. Er zijn relatief weinig banen in de transportsector, zakelijke dienstverlening, chemie, bank- en verzekeringswezen, onderwijs en overheid. Zuid-Limburg Van heel Limburg heeft Zuid-Limburg met ruim banen de meeste werkgelegenheid. Net als in Midden-Limburg zijn de drie grootste sectoren de zorg (met banen), de zakelijke dienstverlening (35.070) en de detailhandel (29.840). In vergelijking met Limburg als geheel is er in Zuid-Limburg veel werkgelegenheid in het onderwijs, chemie, informatie en communicatie, bank- en verzekeringswezen, overheid, zorg en welzijn. Er zijn relatief weinig banen in de sectoren landbouw en visserij, metaal en elektrotechniek, transport en groothandel. In alle drie de deelgebieden geldt dat indien alle industriële sectoren bij elkaar worden opgeteld dit de sector met de meeste werkgelegenheid is. werkgelegenheidsontwikkeling per gemeente De ontwikkeling van de werkgelegenheid in Limburg verschilt per gemeente. In 2011 groeide de werkgelegenheid het meest in Venray (2,6%), gevolgd door Roermond (1%) en Venlo (0,8%). In Heerlen (0,3%) en Maastricht (0,2%) bleef de werkgelegenheid redelijk stabiel. In Sittard-Geleen daalde de werkgelegenheid met 1,7%. Ook de sectorale werkgelegenheidsontwikkeling verschilt per gemeente. Wanneer per gemeente naar de sectoren wordt gekeken met de grootste toename van de werkgelegenheid in 2011, is te zien dat in Roermond de werkgelegenheid in de sector welzijn toenam met 452 arbeidsplaatsen. In Venray kende de sector metaal en elektrotechniek een groei van 399 arbeidsplaatsen. In Venlo nam de werkgelegenheid in de detailhandel toe met 326 arbeidsplaatsen. In Sittard-Geleen nam in 2011 de werkgelegenheid het meest af in de chemie, namelijk met 361 arbeidsplaatsen. Maastricht kende een afname in het bank- en verzekeringswezen (-243), terwijl in Venlo de zakelijke dienstverlening te maken kreeg met een afname (-183). 15

16 16 Ontwikkeling werkgelegenheid per gemeente in Limburg, gemeten in aantalarbeidsplaatsen, Werkgelegenheidsontwikkeling Totaal Grootste stijger Grootste daler Gemeente (werkgelegenheid 2011) % abs. Sector % abs. Sector % abs. Maastricht (73.500) 0,2% 159 Onderwijs 2,0% 147 Bank- en verz. wezen -19,3% -243 Heerlen (57.300) 0,3% 152 Zakelijke dienstverl. 3,2% 201 Overheid -3,3% -190 Roermond (36.390) 1,0% 356 Welzijn 15,6% 452 Onderwijs -5,6% -139 Sittard-Geleen (50.250) -1,7% -847 Groothandel 5,3% 141 Chemie -6,2% -361 Venlo (59.580) 0,8% 501 Detailhandel 5,8% 326 Zakelijke dienstverl. -4,1% -183 Venray (26.640) 2,6% 666 Metaal /elektrotech. 16,7% 399 Landbouw en visserij -2,8% -53 bron: VRL; Etil de Limburgse arbeidsmarkt na 2011 Landelijk nam de werkgelegenheid in 2010 af met 0,7%. Om in 2011 weer toe te nemen met 0,4%. Op basis van de Decemberraming van het CPB neemt in 2012 de werkgelegenheid opnieuw af, namelijk met 0,5%. Dit als gevolg van de wereldwijde economische crisis en de Europese schuldencrisis. Tussen 2013 en 2016 zal de werkgelegenheid met gemiddeld 0,6% per jaar groeien. Hiermee herstelt de werkgelegenheid zich licht van de krimp in De werkgelegenheidsontwikkeling in Limburg volgt naar verwachting de landelijke trend. In 2011 groeide de werkgelegenheid licht met 0,4%. In 2012 wordt een daling van de werkgelegenheid verwacht van 0,7%. Tussen 2013 en 2016 zal de werkgelegenheid zich enigszins herstellen met een gemiddelde groei van 0,4% per jaar. In 2016 zijn er in Limburg banen. wikkeling in Noord-Limburg bovengemiddeld, in Midden-Limburg gemiddeld en in Zuid-Limburg benedengemiddeld. In 2016 zijn er in Noord-Limburg , in Midden-Limburg en in Zuid- Limburg arbeidsplaatsen. Er zijn regionale verschillen in de verwachte ontwikkeling van de werkgelegenheid. Vergeleken met de provincie als geheel is de ont-

17 de Limburgse arbeidsmarkt per sector grootste stijgers De werkgelegenheidsontwikkeling verschilt sterk per sector. In de periode zal de werkgelegenheid het sterkst toenemen in de volgende sectoren: π zorg De zorg was in 2011 de grootste sector qua aantal banen in Limburg ( bezette arbeidsplaatsen). In de periode neemt deze sector elk jaar gemiddeld met 2,2% in omvang toe. In 2016 zijn er arbeidsplaatsen in de zorg. Deze groei wordt veroorzaakt door de toenemende vraag naar zorg, mede als gevolg van de toenemende vergrijzing. π groothandel De werkgelegenheid in de groothandel zal in de periode jaarlijks toenemen met gemiddeld 1,4%, van arbeidsplaatsen in 2011 tot in Deze groei wordt met name gerealiseerd in de jaren , voornamelijk als gevolg van het algemene (lichte) economische herstel. π zakelijke dienstverlening Tussen 2011 en 2013 groeit het aantal banen in de zakelijke dienstverlening elk jaar gemiddeld met 0,2%. In de periode neemt deze groei toe tot 2,1% per jaar. Hiermee volgt de sector de algemene trend van economisch herstel in Limburg. π detailhandel Ook de werkgelegenheid in de detailhandel neemt per saldo toe tussen 2011 en Deze groei wordt volledig gerealiseerd in de periode (1,6% per jaar). In 2016 zijn er in de detailhandel banen. grootste dalers In de volgende sectoren daalt de werkgelegenheid in de periode het meest: π energie De sector energie zal in de jaren jaarlijks gemiddeld met 3,3% afnemen, tot arbeidsplaatsen in Deze afname is mede het gevolg van concentratie in de energiesector. π informatie en communicatie In 2011 waren er in deze sector arbeidsplaatsen. In de periode daalt dit aantal elk jaar gemiddeld met 2,4% tot arbeidsplaatsen in π chemie Het aantal banen in de chemie zal tot 2014 afnemen met 2,6%. In de jaren is de afname jaarlijks gemiddeld 2%. Hierdoor zal de werkgelegenheid in arbeidsplaatsen zijn, ten opzichte van in π landbouw en visserij In 2011 waren er arbeidsplaatsen in deze sector. In de landbouw en visserij in Limburg zal sprake zijn van een jaarlijkse gemiddelde afname van 2,1% gedurende de periode

18 18 Ontwikkeling werkgelegenheid naar sector in Limburg, Landbouw en visserij 2011 en 2016 Voeding Chemie Metaal en electrotechniek Overige industrie Energie Bouw en bouwinstallatie Groothandel Detailhandel Reparaties en handel in auto s Horeca Vervoer en opslag Informatie en communicatie Bank- en verzekeringswezen Zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg Welzijn Cultuur, sport, recreatie en overige dienstverlening Totaal bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid

19 vacatures Uit het UWV-onderzoek Vacatures in Nederland 2011 blijkt dat in 2011 in Limburg vacatures zijn vervuld, 3% meer dan in Landelijk daalde het aantal vervulde vacatures in 2011 met 6%. In Zuid-Limburg werd 32% van het totale aantal vervulde vacatures in Limburg vervuld. naar sector In 2011 zijn de meeste vacatures in Limburg vervuld in de handel (27%), gevolgd door overheid, zorg en welzijn (22%), industrie en agrarische sector (elk 11%). Er was in Limburg een relatief grote vraag naar administratief en commercieel personeel (21% van alle vervulde vacatures), overig personeel (17%), winkelpersoneel (11%), technisch personeel (10%) en verzorgend en (para)medisch personeel (9%). moeilijk vervulbare vacatures Moeilijk vervulbare vacatures zijn een indicatie voor knelpunten aan de vraagkant van de arbeidsmarkt. Van alle vacatures die in 2011 in Limburg werden vervuld was 28% moeilijk vervulbaar. In 2010 was dit 21%. Als gevolg van vergrijzing en ontgroening zal in de komende jaren het aanbod van arbeidskrachten afnemen, waardoor het UWV verwacht dat Limburgse werkgevers nog meer moeite zullen krijgen met het vervullen van vacatures. 19 naar opleidingsniveau Uit de vervulling van vacatures in 2011 blijkt dat de meeste vraag bestaat naar personeel op de MBO-niveaus 3 en 4 (32% van alle vervulde vacatures), gevolgd door HBO/WO-niveau (24%). Van alle vervulde vacatures is 18% opgevuld door personeel op VMBO-niveau, 16% door personeel met basisonderwijs als hoogste opleiding en 10% door personeel op MBO-niveau 1 en 2. naar bedrijfsgrootte Verder was het grootbedrijf (100 of meer werknemers) goed voor 39% van alle vervulde vacatures in Limburg, gevolgd door het kleinbedrijf (minder dan 10 werknemers) met 27%, en bedrijven met tussen de 10 en 20 werknemers (19%).

20

21 Zorg en welzijn zijn in Limburg goed voor zo n banen. De komende jaren komen daar bijna banen bij. Dat betekent dat de instellingen te maken krijgen met een tekort aan personeel. Tot en met 2016 gaat het om zo n mensen van VMBO- tot HBO-niveau. Mariëtte Keijser is lid van de Raad van Bestuur van Sevagram. Sevagram biedt in Parkstad Limburg en het Heuvelland diensten op het gebied van zorg, welzijn en wonen. De organisatie verandert snel door een aantal maatschappelijke ontwikkelingen. Mariëtte Keijser: De zorg wordt complexer, doordat minder mensen snel opgenomen worden in verpleeg- en verzorgingshuizen. De gemiddelde leeftijd van cliënten in een verzorgingshuis ligt nu al rond de tachtig jaar. Cliënten willen langer thuis blijven wonen, hebben zorg op maat nodig en de mensen die hun belangen behartigen en de cliënten zelf worden steeds mondiger. Dat is één van de bewegingen die je ziet. Een andere ontwikkeling wordt gedreven door de financiële kant van de zaak. Om de kosten voor de zorg in de hand te houden is het noodzakelijk om te ontzorgen. Dat betekent niet alleen efficiënter werken maar ook in toenemende mate gebruik maken van buurt- en mantelzorg. En ten slotte is er het tekort aan mensen op de arbeidsmarkt. We zijn ons er als zorginstellingen van bewust dat we zuinig moeten zijn op alle handjes die we kunnen krijgen, of we zullen slimmer moeten werken. Op dat laatste zetten we in. gelukkiger worden Onze strategie is gebaseerd op hart voor de zorg. Sevagram voert daarop een zeer actief beleid. We hebben een platte, slagvaardige organisatie die het mogelijk maakt om innovaties in te zetten en tot op de werkvloer te brengen in een maat die past. Het is een benadering waar onze medewerkers en onze cliënten gelukkiger van worden. De medewerkers krijgen immers groeikansen en regelvermogen, zodat ze in dialoog met de cliënten maatwerk kunnen leveren. Dat is hoe wij vorm geven aan betere zorg, een helende omgeving voor onze cliënten en een gezonde organisatie. empowering Bij slimmer werken horen voor Sevagram empowered medewerkers. Opleiding en scholing krijgen daarom veel aandacht: Ook huishoudelijke hulpen kunnen doorstromen naar zorgopleidingsniveau 2 en 3. Vaak gaat het om vrouwen boven de 45 jaar, die vroeger geen kansen hadden om verder te leren. Het is geweldig om te zien dat zij zo enthousiast gebruik maken van de mogelijkheden! Sevagram streeft over de hele linie naar een hoger deskundigheidsniveau: We willen toe naar 30 HBO-verpleegkundigen op een bezetting van 1400 FTE, waarvan het merendeel op MBO-niveau. We hebben voor de HBO ers aantrekkelijke functies zowel in de setting thuiszorg, als in de setting intramuraal. HBO ers kunnen zich ontwikkelen tot expert op bepaalde onderwerpen, ze coördineren de zorg binnen teams en ze kunnen ook bijdragen aan het proces van ontzorgen. Waar het om gaat is dat deze mensen collega s helpen om slimmer te organiseren, ze mogen niet gaan overnemen. enthousiasme Of deze mensen te vinden zijn? Mariëtte Keijser: We worden geholpen door de recessie. Dan kiezen mensen eerder voor een baan of een opleiding met zekerheid, zoals in de zorg. We bieden hier alle zorgopleidingen aan in de praktijkleerafdelingen, een echte en toch veilige omgeving. Er zijn nu zeven praktijkleerafdelingen met elk 20 à 30 studenten op VMBO-, MBO- en HBO-niveau. De begeleiding gebeurt door coaching van onze vaste medewerkers en via onderlinge coaching tussen de leerlingen. We zijn de organisatie in Limburg die het zo aanpakt. Maar het werkt! We willen bij Sevagram dat de stagiairs voelen dat er in onze organisatie enthousiasme zit. Dat is het gevoel waar we aan werken in alle facetten van de organisatie. Op die manier geven we impulsen aan de zorginnovatie en het binden en boeien van onze mensen. voor de zorg heeft een recessie ook voordelen

22 het aanbod op de arbeidsmarkt wie werkt of kan werken? 333 π De potentiële beroepsbevolking (alle personen van 15 tot 65 jaar) bedroeg in 2010 in Limburg personen. Tot 2016 wordt een daling verwacht van personen. Procentueel wijkt Limburg hier sterk af van Nederland (-4,6% tegenover 0,4%). π De bruto arbeidsparticipatie is in Limburg 67% (landelijk 70%) en neemt nog steeds toe. Deze trend zet tot 2016 door. π In 2010 telt de Limburgse beroepsbevolking (iedereen met een baan van meer dan 12 uur) personen. Tot 2016 is er met personen een lichte afname. π De tekorten op de Limburgse arbeidsmarkt kunnen mogelijk worden opgevuld door; het onderwijs: opgeteld van VMBO tot WO-niveau waren er in 2010 in Limburg gediplomeerden, de meeste op MBO-niveau. Dit aantal gaat de komende jaren gestaag afnemen. migratie uit de rest van Nederland: Limburg kende in 2010 een negatief pendelsaldo met de rest van Nederland ( personen). Als hierin geen verandering komt, biedt dit geen oplossing. buitenlandse arbeidsmigranten: in 2010 kende Limburg wel al een positief pendelsaldo met België ( ) en Duitsland (+2.500). Daarnaast vormen arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa een substantieel arbeidspotentieel, met name in Noord- en Midden-Limburg. Verder neemt door de eurocrisis het aantal arbeidsmigranten uit Zuid-Europa toe, dit betreft ook deels hoger opgeleiden. Veranderingen in wetgeving kunnen er echter toe leiden dat deze reserves opdrogen. werklozen: in Limburg waren er in niet-werkende werkzoekenden, naar verwachting gaat dit aantal nog stijgen tot Bij de inzetbaarheid van werklozen voor tekortsectoren telt niet alleen de kwantiteit maar ook de kwaliteit. overige reserves: in Limburg zijn ongeveer mensen die aangeven wel werk te willen maar niet actief op zoek te zijn naar werk.

23 In 2010 waren er in Limburg bijna mensen tussen de 15 en 65 jaar, de potentiële beroepsbevolking. In totaal boden personen zich actief aan de arbeidsmarkt, de beroepsbevolking. In dit hoofdstuk wordt toegelicht hoe het aanbod op de Limburgse arbeidsmarkt is samengesteld en hoe het zich de komende jaren gaat ontwikkelen. Samenstelling Limburgse potentiële beroepsbevolking in 2010 In onderstaand schema wordt de Limburgse potentiële beroepsbevolking uitgesplitst in een aantal groepen met een uiteenlopende afstand tot de arbeidsmarkt. Het dichtst bij de arbeidsmarkt staat de werkzame beroepsbevolking, in totaal personen. De meeste afstand hebben mensen die om diverse redenen, zoals ziekte, studie of zorgtaken, niet willen of kunnen werken. In totaal gaat het om personen potentiële beroepsbevolking beroepsbevolking (heeft/zoekt werk > 12 uur/week) werkzame beroepsbevolking (heeft werk > = 12 uur/week) werkloze beroepsbevolking (zoekt werk > = 12 uur/week) niet-beroepsbevolking niet werkenden onbenut arbeidsaanbod (wil > = 12u pw werken) wil of kan niet werken (>12 uur/week) Reden: Ziekte/AO ( 29%) Opleiding/studie (31%) Vut (17%) Zorgtaken (10%) Anders (13%) bron: CBS (EBB), Etil/Research voor Beleid

24 24 ontwikkeling potentiële beroepsbevolking In Limburg bestond de potentiële beroepsbevolking in 2010 uit ruim personen. De Limburgse bevolking krimpt sinds Daardoor daalt ook de potentiële beroepsbevolking; tussen 2010 en 2016 met bijna mensen. Ongeveer tweederde van deze afname vindt plaats in Zuid-Limburg. compensatie door toenemende arbeidsparticipatie Om de krimp in de potentiële beroepsbevolking te kunnen compenseren is de (bruto) arbeidsparticipatie van belang. Deze stijgt al jaren, zowel in Nederland als in Limburg. Onder invloed van sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en stimulerende maatregelen om werk en gezin te combineren, neemt het aantal vrouwen en ouderen dat beschikbaar is voor de arbeidsmarkt, toe. Daarnaast is het opleidingsniveau van de potentiële beroepsbevolking toegenomen. Dit is een belangrijk gegeven, omdat hoger opgeleiden over het algemeen meer participeren op de arbeidsmarkt. De totale participatiegraad bedroeg in % tegenover landelijk 70%. In Noord-Limburg was de arbeidsparticipatie dat jaar 70%, in Midden- en Zuid-Limburg respectievelijk 69% en 65%. Verklaringen voor het feit dat de participatie in Limburg lager is dan landelijk, zijn vooral te vinden in het lagere opleidingsniveau en de sterkere mate van vergrijzing. De verwachting is dat de arbeidsparticipatiegraad de komende jaren verder toeneemt, met name doordat meer vrouwen en ouderen gaan participeren. ontwikkeling Limburgse beroepsbevolking Vanwege de stijgende arbeidsparticipatie was er tussen 1998 en 2010 per saldo toch nog sprake van een groei van de beroepsbevolking van Limburg. In totaal bestond de beroepsbevolking in 2010 uit ruim personen. Onder invloed van de economische ontwikkelingen daalde de beroepsbevolking in 2011 licht en is er in 2012 en 2013 een lichte groei. Daarna zal de beroepsbevolking tot 2016 weer licht gaan dalen. reserves Er zijn diverse groepen die mogelijk beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt: π Uitkeringsgerechtigden: Limburg volgt in de aantallen de landelijke trends. In 2010 waren er in Limburg mensen met WW-uitkeringen, algemene bijstandsuitkeringen (WWB en WIJ) en mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Vanaf 1 januari 2013 treedt de Wet werken naar vermogen in werking, waarin delen van de WSW en Wajong worden samengevoegd met de WWB en WIJ. Tot nu toe heeft het kabinet nog niets veranderd aan de WW-uitkeringen, maar het is zeer de vraag of deze bij nieuwe bezuinigingen in 2012 buiten schot blijven. π Niet-uitkeringsgerechtigden: deze groep mensen werkt niet, volgt geen opleiding en ontvangt ook geen uitkering. Deze groep vormt (in theorie) een groot arbeidspotentieel. In Limburg zijn er ongeveer mensen die wel betaald werk willen maar niet actief zoeken. π (Tijdelijke) arbeidsmigranten: in september 2011 werkten in Nederland zo n werknemers uit Oost-Europese EUlanden. Dat waren er meer dan een jaar eerder. Het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk veel hoger, omdat veel Oost-Europese werknemers hier tijdelijk verblijven en niet in de statistieken voorkomen. Noord- en Midden-Limburg herbergen veel arbeidsmigranten. Dit heeft te maken met de vele banen in sectoren als land- en tuinbouw en logistiek/ distributie. Eerder werd door werkgevers gevreesd dat Poolse arbeiders Nederland massaal de rug zouden toekeren vanwege de openstelling van de Duitse grenzen. Dat is vooralsnog niet gebeurd. Als gevolg van de eurocrisis neemt het aantal arbeidsmigranten uit Zuid-Europa toe. In deze groep zitten ook kennismigranten. π Kennismigranten: In 2010 waren er ongeveer hoogopgeleide kennismigranten in Nederland. Bijna de helft

25 Ontwikkeling Limburgse beroepsbevolking, (in personen) gerealiseerde cijfers prognose bron: CBS (EBB), CPB, Etil/Research voor Beleid

26 26 kwam uit Azië en ruim een tiende uit Noord-Amerika. Sinds juni 2011 let de IND scherper op de salarissen en gaat het belastingvoordeel voor werkende kennismigranten verdwijnen, waarbij ze over de eerste 30% van hun inkomen geen belasting hoeven te betalen. Deze maatregelen maken het moeilijker om kennismigranten aan te nemen. pendel arbeidskrachten uit andere provincies en het buitenland Het Etil-onderzoek Limburgse pendel 2010 laat zien dat er per saldo mensen meer buiten Limburg werken dan er hierheen komen om te werken. In 2010 werkten Limburgers buiten de provincie, terwijl er slechts personen naar Limburg kwamen voor hun werk. Het negatieve pendelsaldo met de rest van Nederland is personen. Dit wordt gedeeltelijk gecompenseerd door de pendel vanuit België ( ) en Duitsland ( ). Ontwikkeling NWW-percentage (jaargemiddelde) in Limburg en de drie deelgebieden, % 12 % 10 % 8 % 6 % 4 % 2 % 0 % Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg bron: UWV, CPB, Etil/Research voor Beleid

27 Samenstelling NWW-bestand in Limburg naar geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en inschrijvingsduur, december 2011 geslacht Man Vrouw 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% jaar jaar leeftijd jaar jaar jaar Basisonderwijs VMBO opleidingsniveau HAVO/VWO MBO HBO/Bachelor WO/Master inschrijvingsduur < 1 jaar > = 1 jaar bron: UWV, CPB, Etil/Research voor Beleid

28 28 reserves Er komen voortdurend nieuwe mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt, de zogenaamde arbeidsmarktinstroom. Hun aantal wordt bepaald door de uitstroom van schoolverlaters uit het initiële dagonderwijs, de schoolverlaters van het deeltijdonderwijs, het niet-reguliere voltijdonderwijs en de beroepsgerichte volwasseneneducatie. Daarbij wordt de benaming schoolverlater ook gehanteerd voor de afgestudeerden van het hoger onderwijs. Reeds werkenden kunnen ook tot nieuw aanbod op de arbeidsmarkt worden gerekend, wanneer zij een niveauverhogende of richtingveranderende opleiding voltooien. ontwikkeling Limburgs werkloosheidspercentage Als het aanbod van de arbeidsmarkt niet aansluit op de vraag, ontstaat werkloosheid. De werkloosheid wordt uitgedrukt in het aantal niet werkende werkzoekenden (NWW ers). Dit zijn mensen tussen 15 en 65 jaar die werk zoeken van minstens twaalf uur per week en daarvoor staan ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf. Het NWW-percentage wordt berekend door het aantal NWW ers te delen door de beroepsbevolking. Het afgelopen jaar is het NWW-percentage in heel Limburg gedaald als gevolg van het herstel van de economie in de eerste helft van De NWW-percentages bedroegen in 2011: π Limburg: 7,0% (tegenover 6% landelijk) π Noord-Limburg: 6,0% π Midden-Limburg: 5,0% π Zuid-Limburg: 8,3% Absoluut gezien gaat het in Limburg om niet-werkende werkzoekenden. Sinds 2003 ligt in Zuid-Limburg de werkloosheid structureel hoger dan het Limburgs gemiddelde. Sinds enkele jaren wordt het verschil echter kleiner. Dit is grotendeels te verklaren door de dempende werking van de krimp van de beroepsbevolking in Zuid-Limburg. Het aanbod neemt dan immers af. Tot 2013 wordt in heel Limburg een stijging van de werkloosheid verwacht als gevolg van de eurocrisis en de overheidsbezuinigingen. Vanaf 2014 zal het aantal werklozen weer dalen door het economisch herstel. Bij de NWW-percentages na 2012 past de kanttekening dat daar de nodige onzekerheid in zit. Dit komt voornamelijk door mogelijk nieuwe maatregelen van het kabinet aangaande de WW. Wijzigingen in de duur of hoogte van de WW hebben direct invloed op het aantal geregistreerde niet-werkende werkzoekenden. Dit geldt tevens voor wijzigingen in de WWB/WWNV. In 2016 ligt het Limburgse NWW-percentage op 6,4%. Voor Noord- Limburg daalt het cijfer tot 5,7% en voor Midden-Limburg tot 5,2%. In Zuid-Limburg komt het gemiddelde op 7,2%, hoewel ook daar een daling is te zien. kenmerken van arbeidskrachten die langs de kant staan Eind december 2011 zag het NWW-bestand in Limburg er als volgt uit: π 53% van de NWW ers was man en 47% was vrouw π 48% van de NWW ers had maximaal een VMBO-opleiding, 37% was middelbaar opgeleid en 13% was hoger opgeleid π 55% van de NWW ers was ouder dan 45 jaar, terwijl 7% nog geen 25 was π Meer dan helft van de NWW ers stond langer dan een jaar ingeschreven bij het UWV.

29 Ontwikkeling aantal leerlingen naar opleidingsniveau in Limburg, basisonderwijs voortgezet onderwijs vmbo havo / vwo mbo hbo wo bron: DUO; Etil/Research voor Beleid

30 30 onderliggende trends in het onderwijs Er komen voortdurend nieuwe mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt, hun aantal wordt voornamelijk bepaald door schoolverlaters. Daarom hieronder enkele trends in het onderwijs. leerlingen Op basis van cijfers van DUO komen de volgende ontwikkelingen naar voren in de leerlingenaantallen in Limburg. In 2010 zijn er in totaal ruim leerlingen in Limburg verspreid over diverse onderwijsniveaus. In 2016 is dit aantal gedaald met personen (bijna 6%). Momenteel volgen de meeste leerlingen een opleiding in het MBO, gevolgd door het voortgezet onderwijs en HBO. Sinds 2007 daalt het leerlingaantal op het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en VMBO. Daarentegen nemen leerlingenaantallen op het HBO nog toe. Het is de verwachting dat beide ontwikkelingen zeker tot aan 2016 doorgaan. De meeste leerlingen in Limburg volgen een MBO-opleiding. Op basis van cijfers van het ministerie van OCW zijn de leerlingen in Limburg in 2010 als volgt over de diverse opleidingen verdeeld: 1. MBO economie (9.573; 28% van alle MBO-leerlingen) 2. MBO sociaal-cultureel (8.845; 26% van alle MBO-leerlingen) 3. MBO techniek ( 8.676; 26% van alle MBO-leerlingen) 4. MBO gezondheidszorg (3.499; 10% van alle MBO-leerlingen) 5. MBO groen (1.980 leerlingen; 6% van alle MBO-leerlingen) Tot 2016 zullen de leerlingenaantallen in deze opleidingsrichtingen gestaag toenemen, met uitzondering van MBO sociaal-cultureel en MBO economie. gediplomeerden In 2010 waren er in Limburg in totaal leerlingen die een diploma haalden (VMBO tot en met WO). Dit aantal gaat de komende jaren gestaag afnemen. Aangezien de meeste leerlingen in Limburg een MBO-opleiding volgen, zijn hier ook de meeste gediplomeerden, in totaal De MBO-gediplomeerden zijn als volgt over de diverse opleidingen verdeeld: 1. MBO economie: gediplomeerden 2. MBO sociaal-cultureel: gediplomeerden 3. MBO techniek: gediplomeerden 4. MBO gezondheidszorg: gediplomeerden 5. MBO groen: 778 gediplomeerden Tot 2016 neemt het aantal gediplomeerden in MBO techniek toe, terwijl er in MBO economie en sociaal-cultureel juist sprake is van een daling. voortijdig schoolverlaters Nog steeds zijn er leerlingen die het onderwijs verlaten zonder startkwalificatie, de voortijdig schoolverlaters (vsv ers). Zij hebben geen afgeronde havo- of vwo-opleiding, basisberoepsopleiding (MBO niveau 2) of oude opleiding van vergelijkbaar niveau. Volgens cijfers van DUO daalde het aantal voortijdig schoolverlaters de afgelopen jaren met ruim 4%. In Limburg steeg tegen de verwachting in 2011 het aantal vsv ers met bijna 5%. Het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters in het voortgezet onderwijs en MBO in de RMC-regio s Gewest Limburg-Noord en Gewest Zuid-Limburg lag in 2009/10 op respectievelijk

31 doorstroom naar vervolgopleiding Niet alle gediplomeerden gaan meteen werken. Een fors deel van hen stroomt door naar een vervolgopleiding. Van alle MBO-gediplomeerden in Noord- en Midden-Limburg koos ruim de helft (58%) ervoor om een baan te gaan zoeken, 29% studeerde verder binnen het MBO en 12% ging naar het HBO. In Zuid-Limburg ging 61% van alle MBO-gediplomeerden een baan zoeken, 25% koos voor een vervolgopleiding binnen het MBO en 13% stroomde door naar het HBO. In de richtingen techniek en economie leren in beide regio s relatief veel MBO ers verder, zowel binnen het MBO zelf als in het HBO. 31

32

33 De agrarische sector in Limburg had afgelopen jaar ongeveer banen. De komende jaren daalt dat aantal met 8%. Toch krijgt ook de agrarische sector te maken met een tekort aan personeel op alle beroepsniveaus van VMBO tot HBO. In 2016 zijn er ongeveer mensen te weinig. Jack Janssen is directeur van AB Limburg, een coöperatief personeelsdienstverlener. Hij merkt dat er in deelsectoren tekorten zijn aan mensen op MBO-niveau 3 en 4. De sector loopt risico s. AB Limburg bedient zo n 1200 ondernemers in de agro en food maar ook in de industrie en techniek en grond-, weg- en waterbouw vanuit vestigingen in Horst aan de Maas, Roermond en Beek. Jack Janssen: In de glastuinbouw, de boomkwekerij, de groenvoorzieningen hoveniersbranche en de veehouderij kunnen we momenteel heel gemakkelijk mensen plaatsen. De tekorten die we op MBO-niveau 3 en 4 zien ontstaan, zijn niet altijd op te lossen vanuit de doorstroom vanuit MBO-niveau 2. Dat is niet voldoende. We merken verder dat in de sectoren waar wij voor werken steeds meer vaardigheden en kennis gevraagd worden waar aanpalende vakgebieden bij komen kijken, zoals klimaatbeheersing, voeding en bemesting, plantenfysiologie, logistiek, marketing en de aansturing van mensen. middenkader De tekorten zijn in mijn ogen zeer ernstig, benadrukt Jack Janssen. Op den duur vormt het gebrek aan personeel immers een rem op de bedrijfsontwikkeling. Zonder een kwalitatieve invulling van middenkaderfuncties kunnen bedrijven niet verantwoord en succesvol uitbreiden, terwijl schaalvergroting noodzakelijk is om de kostprijs in de hand te houden. Niet alleen vanuit het MBO is er te weinig instroom van nieuwe mensen. Er komen ook te weinig teeltadviseurs en andere vakspecialisten op HBO-niveau. Studenten leren in onze optiek te veel attitudes en competenties, en beschikken aan het eind van hun opleiding over te weinig specialistische kennis. Jack Janssen ziet dat onderwijsorganisaties werken aan oplossingen. Daardoor wordt het bestaande personeel in staat gesteld om zich verder te ontwikkelen en worden jongeren gefaciliteerd om zich te kwalificeren. anders ondernemen De oplossing kan echter niet alleen uit de hoek van het onderwijs komen. De verkrapping van de arbeidsmarkt stelt ook hoge eisen aan de professionaliteit van de ondernemer, vindt Jack Janssen. Naast de voortschrijdende trend van mechanisatie en automatisering zal de ondernemer moeten nadenken over hedendaagse vormen van HR-beleid. Hij moet zijn mensen zien te behouden en daarom rekening houden met de geëmancipeerde werknemer. Dat betekent: voorkomen dat de werknemer de switch maakt naar een andere sector, onder meer door in te spelen op datgene wat medewerkers vragen in een bepaalde levensfase. HR-beleid voor de sector Als coöperatie zien we de trends en we zoeken oplossingen voor de aangesloten leden. Op sectorniveau is dat goed te doen, individuele bedrijven zouden het daar veel moeilijker mee hebben. AB Limburg heeft samen met Arvalis een adviesorganisatie opgericht: HAER-Advies. De adviseurs dragen bij aan de professionalisering van het HR-beleid op de bedrijven in de sectoren waarin wij actief zijn. HAER-Advies biedt HR-scans aan en maakt HR-beleid bespreekbaar bij de agrarische ondernemers. Om de continuïteit van hun bedrijf te waarborgen zal het nodig zijn dat medewerkers langer doorwerken. Maar dat doen ze alleen als de werkomstandigheden goed zijn. Wel iets om tijdig mee te beginnen! gebrek aan leerlingen in het MBO bedreigt de bedrijfsontwikkeling