APO nieuwsbrief thema aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt

Transcriptie

1 APO nieuwsbrief thema aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt Belangrijkste conclusies Uit het onderzoek komen een aantal belangrijke conclusies naar voren: In 2015 wordt in Overijssel een toename van het aantal arbeidsplaatsen (+1.200) verwacht. In de periode zet de toename door, maar deze is beperkt met gemiddeld 0,4% per jaar. Na een afname in 2014 (-3.250), neemt de beroepsbevolking in Overijssel in 2015 weer toe (+1.250). Gedurende de periode neemt de beroepsbevolking met gemiddeld 0,3% per jaar toe. In 2015 blijft de werkloosheid vrijwel stabiel op een niveau van (werkloosheidpercentage 8,6%). Vanaf 2016 wordt een jaarlijkse (beperkte) afname van de werkloosheid verwacht tot 7,8% in Bekeken vanuit het perspectief van schoolverlaters zijn er in Overijssel eind 2019 e perspectieven op een baan voor de opleidingen: MBO groen, MBO gezondheidszorg, HBO groen en HBO Onderwijs. Voor de opleidingen die zich richten op de economische of sociaal-culturele sectoren zijn de perspectieven voor schoolverlaters ongunstig. Vanuit het perspectief van werkgevers zijn er in Overijssel eind 2019 grote knelpunten in de personeelsvoorziening in technische beroepen op alle beroepsniveaus. Herstel arbeidsmarkt zet door in 2015 Onder invloed van een aantrekkende economie groeit het aantal arbeidsplaatsen in Overijssel in 2015 met (0,2%). De stijging volgt op een lange periode van werkgelegenheidsafname. Samengesteld door: Uitgave: Januari 2015 Nieuwsbrief In deze APO-nieuwsbrief staat de arbeidsmarkt in de provincie Overijssel als geheel centraal. Aan bod komen de nieuwe arbeidsmarktprognoses tot 2019 en de belangrijkste resultaten van PROB voor de Provincie Overijssel als geheel. Waar mogelijk wordt de Overijsselse situatie vergeleken met het Nederlands gemiddelde. Factsheet De arbeidsmarktprognoses voor de regio s Twente, IJssel-Vecht, Stedendriehoek en regio Zwolle zijn terug te vinden in vier regionale factsheets. Daarin staan de belangrijkste kengetallen per regio opgenomen. Databank Voor de lezer die op zoek is naar het gedetailleerde datamateriaal verwijzen we naar de databank van de Provincie Overijssel: http//overijssel.databank.nl. Naast de volledige dataset zijn op deze databank ook de binnen APO/PROB gehanteerde definities, bronnen en een beschrijving van de methodiek beschikbaar. Wat is APO? Etil maakt voor de Provincie Overijssel arbeidsmarktprognoses, ook wel bekend als APO. In aanvulling daarop brengt Etil de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt in beeld met de zogenaamde PROB-module. PROB staat voor Prognoses en Ramingen naar Opleiding en Beroep. In 2013 is het PROB-onderzoek voor het laatst uitgevoerd. Het arbeidsmarktonderzoek dat Etil in 2014 heeft verricht bestaat uit een update van deze informatie. Sectoren met een relatief negatieve werkgelegenheidsontwikkeling zijn landbouw en visserij (-1,9% per jaar), welzijn (-1,1% per jaar), financiële dienstverlening (-1,1% per jaar) en industrie (-0,6% per jaar). Ontwikkeling werkgelegenheid per sector in Overijssel Gemiddelde %-ontwikkeling per jaar ( ) Bron: CPB, Panteia, Etil Voor de periode is de verwachting dat het aantal arbeidsplaatsen in Overijssel verder toeneemt. Deze toename blijft wel enigszins beperkt met gemiddeld 0,4% per jaar. Eind 2019 ligt het werkgelegenheidsniveau in Overijssel met arbeidsplaatsen weer op het niveau van Landbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie Vervoer en opslag Horeca -1,9% -0,6% 0,6% 0,6% 1,0% 2,3% De verwachte werkgelegenheidsontwikkeling in Overijssel komt overeen met de vooruitzichten voor Nederland: gemiddeld 0,4% per jaar (in de periode ). Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en onderwijs -1,1% 0,8% 0,8% 0,7% Sectoren met een relatief positieve werkgelegenheidsontwikkeling in Overijssel zijn bouw (2,3% per jaar) en handel en reparatie (1,0% per jaar). Zorg Welzijn Overige dienstverlening -1,1% -0,1% 0,9% Totaal 0,4% 1

2 Samenstelling arbeidspotentieel in 2013 Bron: CBS POTENTIËLE BEROEPSBEVOLKING BEROEPSBEVOLKING heeft/zoekt werk >= 12 uur per week NIET-BEROEPSBEVOLKING Wil of kan niet >=12 u pw werken WERKZAME BEROEPSBEVOLKING (heeft werk >= 12 uur/week) WERKLOZE BEROEPSBEVOLKING (zoekt werk >= 12 u per week) Wil >= 12 u pw werken (zoekt niet actief >= 12 u pw) 10% Zorgtaken 12% Anders REDEN 41% Opleiding/studie ONBENUT ARBEIDSAANBOD 13% VUT 23% Ziekte/AO Binding tot de arbeidsmarkt in Overijssel In 2013 waren er in Overijssel mensen tussen de 15 en 65 jaar, de potentiële beroepsbevolking. In totaal boden daarvan personen zich actief aan op de arbeidsmarkt, de beroepsbevolking. Hiervan werkten personen 12 uur of meer per werk. Het overige deel, personen, vormt de werkloze beroepsbevolking. Naast de werkloze beroepsbevolking bestaat het arbeidsaanbod voor een deel uit personen die wel willen werken, maar niet actief op zoek zijn naar werk ( personen). Samen vormen ze het onbenut arbeidsaanbod, personen (10,7% van de potentiele beroepsbevolking). In Nederland ligt dit aandeel met 10,5% van de potentiële beroepsbevolking iets lager. Het overige deel, personen, wil of kan niet meer dan 12 uur per week werken. Afname werkloosheid blijft beperkt De economische crisis heeft de Overijsselse arbeidsmarkt hard geraakt. Vooral in de jaren 2012 en 2013 is de werkloosheid sterk gestegen, zowel in Nederland als in Overijssel. In 2014 bedraagt het werkloosheidspercentage van Overijssel 8,6% tegenover 8,3% landelijk. Ter vergelijking, in 2008 bedroeg de werkloosheid in Overijssel en Nederland nog respectievelijk 3,8% en 4,1%. De werkloosheid is dus in zes jaar tijd meer dan verdubbeld. In de periode neemt de werkloosheid af. De afname blijft beperkt, aangezien het arbeidsaanbod in een vrijwel gelijk tempo meegroeit met de werkgelegenheid. Het werkloosheidsniveau blijft nog geruime tijd boven het niveau van voor de crisis. Beroepsbevolking: na afname weer groei In 2014 telt de beroepsbevolking in Overijssel personen. Dit is een afname van personen ten opzichte van 2013 (-0,6%). De afname van de beroepsbevolking is iets groter dan landelijk (-0,5%). De afname in 2014 komt voor rekening van de daling van de potentiële beroepsbevolking en een sterk ontmoedings-effect: naarmate de kans om een baan te vinden kleiner is, besluiten minder mensen werk te zoeken. De komende jaren groeit de Overijsselse beroepsbevolking gemiddeld met 0,3% per jaar, enerzijds door de structurele groei van de arbeidsparticipatie en anderzijds door de afname van het ontmoedigingseffect. Gedurende de periode neemt de Overijsselse beroepsbevolking met gemiddeld 0,3% per jaar toe. Deze verwachte ontwikkeling komt overeen met de vooruitzichten voor Nederland. Ontwikkeling werkloosheid in Nederland en Overijssel Bron: CBS, CPB, Etil 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 4,1% 3,8% 8,6% 8,6% 8,3% 8,2% 7,8% 7,4%

3 Tekort of overschot aan arbeidskrachten in 2019? De huidige Overijsselse arbeidsmarkt is in 2014 (zeer) ruim voor alle beroepsgroepen. Door de toekomstige arbeidsmarktinstroom en het aantal baanopeningen op de Overijsselse arbeidsmarkt tegen elkaar af te zetten is een cijfere inschatting te maken van de verwachte spanning op de arbeidsmarkt over zes jaar, het jaar Arbeidsmarktinstroom Kortdurig niet-werkende werkzoekenden Perspectief op baan Personeelskrapte Vervangingsvraag + Uitbreidingsvraag = Baanopeningen Arbeidsmarktinstroom en baanopeningen MBO- en HBO-niveau Bron: CBS, ROA, Etil Arbeidsmarktinstroom De arbeidsmarktinstroom is het toekomstige aanbod van nieuwe arbeidskrachten op de arbeidsmarkt. De totale arbeidsmarktinstroom op MBO- en HBO-niveau in de periode bedraagt in Overijssel Ongeveer 27% van de totale werkgelegenheid in het basisjaar De verdeling van de arbeidsmarktinstroom over de verschillende opleidingsniveaus is als volgt: MBO (30%) en HBO (22%). Instroom op de arbeidsmarkt naar opleidingscategorie als percentage van de werkgelegenheid in 2013 Nederland - Overijssel Bron: CBS, ROA, Etil 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% MBO groen 20% MBO techniek 27% MBO sociaal-cultureel 40% MBO gezondheidszorg 26% MBO economie 29% HBO onderwijs 18% HBO sociaal-cultureel 29% HBO groen 7% HBO techniek HBO paramedisch 26% 23% HBO economie 19% Baanopeningen Tegenover de arbeidsmarktinstroom staan de baanopeningen. Hiermee wordt de toekomstige vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt bedoeld. Met andere woorden: baanopeningen zijn de vrij te komen banen, in de periode De baanopeningen worden bepaald door de som van de uitbreidings- en vervangingsvraag. Het totaal aantal baanopeningen op MBO- en HBO-niveau in de periode bedraagt in Overijssel Ongeveer 19% van de totale werkgelegenheid in het basisjaar De verdeling van de baanopeningen over de verschillende opleidingsniveaus is als volgt: MBO (23%) en HBO (14%). Dit betekent dat getals de arbeidsmarktinstroom het aantal baanopeningen op MBO- en HBO met bijna overtreft. Baanopeningen naar opleidingscategorie als percentage van de werkgelegenheid in 2013 Nederland - Overijssel Bron: CBS, ROA, Etil 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% MBO groen 26% MBO techniek 23% MBO sociaal-cultureel MBO gezondheidszorg 19% 32% MBO economie 22% HBO onderwijs 24% HBO sociaal-cultureel 9% HBO groen 16% HBO techniek 19% HBO paramedisch 11% 8% HBO economie 3

4 Perspectieven voor schoolverlaters Voor jonge mensen die een opleiding volgen of nog moeten kiezen, is het belangrijk te weten hoe op termijn hun kansen zijn op een baan die aansluit bij hun opleiding. Die kansen worden uitgedrukt in de Indicator Perspectief op Baan (IBP). Zie ook pagina 6 van deze nieuwsbrief, voor een volledig overzicht van de IPB per regio. Voor gediplomeerden van het MBO en HBO zijn er grote verschillen tussen opleidings(richting)en. De arbeidsmarktperspectieven lopen daarbij uiteen van tot. Voor de opleidingen die zich richten op economische of sociaal-culturele sectoren is de toekomstige arbeidsmarktsituatie ongunstig, ongeacht het opleidingsniveau. SLECHT MATIG REDELIJK MBO sociaal-cultureel HBO sociaal-cultureel HBO economie MBO techniek MBO economie HBO techniek HBO paramedisch GOED ZEER GOED Bron: CBS, ROA, Etil MBO groen MBO gezondheidszorg HBO onderwijs HBO groen Knelpunten voor werkgevers Naast het perspectief van schoolverlaters kan de arbeidsmarkt ook worden bekeken vanuit het gezichtspunt van werkgevers. Er is ingeschat hoe de kansen voor werkgevers zijn om de juiste mensen te vinden voor hun organisatie. Daarbij is gekeken naar de vraag en het aanbod qua opleidingsachtergrond binnen beroepen. Werkgevers in Overijssel krijgen de komende jaren te maken met grote krapte in een behoorlijk aantal beroepen: Voor technische beroepen krijgen werkgevers te maken met grote krapte op alle beroepsniveaus. Voor commerciële, administratieve beroepen en verzorgende beroepen is (vrijwel) geen krapte op middelbaar en hoger niveau. Voor (para)medische beroepen wisselt het perspectief sterk naar opleidingsniveau. Beroepsgroepen waarvoor eind 2019 grote krapte in de personeelsvoorziening wordt voorzien, Overijssel Zie pagina 6 voor een volledig overzicht per regio en beroepsgroep Lagere niet-specialistische beroepen Lagere wiskundige, natuurwetenschappelijke beroepen Lagere technische beroepen Lagere (para)medische beroepen Lagere administratieve,commerciële beroepen e.d. Middelbare agrarische beroepen Middelbare wiskundige, natuurwetenschappelijke beroepen Middelbare technische beroepen Middelbare (para)medische beroepen Hogere pedagogische beroepen Hogere transportberoepen Bron: CBS, LISA, ROA, Etil Aandachtspunten bij interpretatie resultaten Bij de interpretatie van de onderzoeksresultaten is het om rekening te houden met: De perspectieven naar opleiding en beroepsgroep zijn een optelling van meerdere onderliggende niveaus- en categorieën. Door de onderliggende opleidingen en beroepen uit te splitsen, komen relatief grote verschillen in perspectief naar voren. Dit is bijvoorbeeld het geval bij MBO techniek en MBO gezondheidszorg (zie daarvoor ook pagina 7 van deze nieuwsbrief). Naast kwantitatieve verschillen tussen vraag en aanbod zijn er kwalitatieve discrepanties. Het is de verwachting dat deze kwalitatieve discrepanties toenemen als gevolg van ontwikkelingen aan de vraagzijde van de Overijsselse arbeidsmarkt: bijvoorbeeld door flexibilisering, upgrading kwalificatievereisten en veranderingen in gevraagde competenties. Op basis van de beschikbare data is het niet mogelijk om onderscheid te maken tussen de verschillende MBO-niveaus. Uit onderzoek van de SBB, stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven, komt naar voren dat de baanperspectieven voor schoolverlaters op MBO-niveau 4 over het algemeen veel gunstiger zijn dan op MBO-niveau 2. 4

5 Uitdagingen De Overijsselse arbeidsmarkt staat niet stil, maar is volop in beweging. Binnen deze dynamiek staat de Overijsselse arbeidsmarkt voor een aantal belangrijke uitdagingen. Natuurlijk is er een sterke samenhang tussen de Overijsselse en Nederlandse uitdagingen en kunnen deze niet geheel los van elkaar gezien worden. Op basis van de APO-gegevens is het mogelijk om in dialoog met experts uit de regio de meer algemene uitdagingen voor de Overijsselse arbeidsmarkt verder te specificeren. De belangrijkste uitdagingen voor de Nederlandse en Overijsselse arbeidsmarkt zijn volgens Etil momenteel: Anticiperen op onzekerheid: met het oog op alle dynamiek en onzekerheid (economisch, demografisch en politiek) wordt de centrale vraag voor partijen hoe zij (vroegtijdig) kunnen inspelen op veranderingen; Baan-onzekerheid is de toekomst. De arbeidsmarkt wordt steeds flexibeler en de uitdaging is hier werkzekerheid bij te organiseren; Het bevorderen van mobiliteit, zowel inter- als intrasectoraal; Hogere versus lagere niveaus: om de economische ambities in de provincie (met name in de topsectoren) waar te kunnen maken is een toenemende vraag naar hoger gekwalificeerd personeel de tendens. Toch dient er ook aandacht te zijn en blijven voor de kansen op de arbeidsmarkt van mensen met een opleidingsniveau lager dan MBO-niveau 3; Verbetering aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt: in de kern gaat het hierbij om het beperken (bevorderen) van de instroom in/doorstroom naar minder kansrijke (wel kansrijke) opleidingsrichtingen. Verder is een e afstemming tussen onderwijs en werkgevers over de gevraagde vaardigheden en competenties van schoolverlaters een belangrijk aandachtspunt; Terugdringen van (langdurige) werkloosheid: met name de stijgende jeugdwerkloosheid, ook al is dit vooral conjunctureel bepaald, betekent het gevaar van een verloren generatie. Verder verdient de structurele werkloosheid onder ouderen en de verminderde kansen aan de onderkant van de arbeidsmarkt aandacht; Toenemende druk op gemeenten: als gevolg van de decentralisatie van overheidstaken (Participatiewet, hervormingen zorg en welzijn) neemt de druk op gemeenten (regio s) toe om actief te worden en keuzes te maken binnen arbeidsmarktbeleid; Technologische ontwikkelingen: technologische ontwikkelingen (automatisering, digitalisering, robotisering, 3d-printing) kunnen grote gevolgen hebben voor de arbeidsmarkt. Het is van belang om de gevolgen van deze ontwikkelingen te blijven monitoren; Verhoging van de AOW-leeftijd: doordat de uitstroom van ouderen wordt vertraagd, is het aantal baanopeningen voor jongeren als gevolg van de vervangingsvraag kleiner. Voorkomen moet worden dat de afstand van jongeren tot de arbeidsmarkt te wordt. Dit geldt ook voor ouderen, die bij het verliezen van hun baan vaak moeilijk weer aan het werk komen; (Eu)regio-overstijgende beleidsfocus: momenteel wordt de arbeidsmarkt getypeerd door een overschotsituatie. Op langere termijn kan dit omslaan in tekorten. Voor beide situaties biedt samenwerking met omliggende regio s, ook over de grens, een (mogelijke) oplossing. Veranderde perspectieven: door de dynamiek op de arbeidsmarkt, als gevolg van onder andere beleid en de economie, veranderen de perspectieven voor schoolverlaters en de personeelsbehoefte van werkgevers. Zo is sinds 2013 het perspectief op een baan voor technici in Overijssel op zowel mbo- als hbo-niveau vererd. Oorzaken hiervoor zijn de eerder genoemde inspanningen om studenten warm te maken voor technische studies, waardoor de instroom is verhoogd. Tegelijkertijd is er de afgelopen periode een de beperkte banengroei geweest. Voor opleidingstypen waarvoor het perspectief al was, zijn de perspectieven in veel gevallen vererd. Sociaal-cultureel (zowel mbo- en hbo-niveau) en economie (hbo-niveau) hebben inmiddels dan ook een perspectief. In twee jaar tijd is het perspectief voor hbo groen juist verbeterd van redelijk naar. Bekeken vanuit de werkgever zijn de knelpunten op middelbaar en hoger beroepsniveau vrijwel gelijk gebleven. Op lager beroepsniveau zijn de knelpunten voor agrarische beroepen en transportberoepen een stuk kleiner geworden, terwijl deze voor technische beroepen en (para)medische beroepen groter zijn geworden. 5

6 Perspectief op Baan voor schoolverlaters per opleidingstype, eind 2019 Bron: CBS, ROA, Etil Nederland Overijssel IJssel-Vecht Twente Stedendriehoek Regio Zwolle MBO groen MBO techniek redelijk MBO sociaal-cultureel MBO gezondheidszorg MBO economie HBO onderwijs redelijk HBO sociaal-cultureel HBO groen redelijk HBO techniek redelijk redelijk redelijk redelijk HBO paramedisch redelijk HBO economie Knelpunten voor werkgevers in lagere en middelbare beroepsgroepen, eind 2019 Bron: CBS, LISA, ROA, Etil Nederland Overijssel IJssel-Vecht Twente Stedendriehoek Regio Zwolle Elementaire beroepen enige enige enige enige enige enige Lagere niet-specialistische beroepen Lagere docenten sportvakken vrijwel geen enige vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen Lagere agrarische beroepen vrijwel geen enige enige enige enige enige Lagere wiskundige, natuurwetenschappelijke beroepen Lagere technische beroepen Lagere transportberoepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen Lagere (para)medische beroepen Lagere administratieve,commerciële beroepen e.d. Lagere beveiligingsberoepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen Lagere verzorgende beroepen enige enige enige enige enige enige Middelbare docenten transport-, sportvakken vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen Middelbare agrarische beroepen Middelbare wiskundige, natuurwetenschappelijke beroepen Middelbare technische beroepen enige enige Middelbare transportberoepen e.d. vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen Middelbare (para)medische beroepen Middelbare administratieve,commerciële beroepen e.d. vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen Middelbare juridische, bestuurlijke, beveiligingsberoepen geen vrijwel geen vrijwel geen geen vrijwel geen vrijwel geen Middelbare taalkundige, culturele beroepen enige enige enige enige enige enige Middelbare beroepen m.b.t. gedrag en maatschappij vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen Middelbare verzorgende beroepen e.d. vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen Knelpunten voor werkgevers voor hogere en wetenschappelijke beroepsgroepen, Overijssel en Nederland, eind 2019 Bron: CBS, LISA, ROA, Etil Nederland Overijssel Hogere pedagogische beroepen Hogere landbouwkundige beroepen vrijwel geen vrijwel geen Hogere wiskundige, natuurwetenschappelijke beroepen vrijwel geen vrijwel geen Hogere technische beroepen enige Hogere transportberoepen Hogere (para)medische beroepen geen geen Hogere administratieve, commerciële, economische beroepen geen geen Hogere juridische, bestuurlijke, beveiligingsberoepen geen geen Hogere taalkundige, culturele beroepen geen geen Hogere beroepen m.b.t. gedrag en maatschappij e.d. geen geen Hogere verzorgende beroepen geen geen Managers (HBO werk- en denkniveau vrijwel geen vrijwel geen Wetenschappelijke pedagogische beroepen Wetenschappelijke landbouwkundige beroepen Wetenschappelijke wiskundige, natuurwetenschappelijke beroepen Wetenschappelijke technische beroepen Wetenschappelijke (para)medische beroepen e.d. Wetenschappelijke economische, administratieve beroepen e.d. Wetenschappelijke juridische, bestuurlijke beroepen Wetenschappelijke beroepen m.b.t. gedrag en maatschappij e.d. Managers (WO werk- en denkniveau) vrijwel geen geen geen vrijwel geen geen 6

7 Perspectief op baan voor schoolverlaters naar MBO-opleidingsrichting, Overijssel, eind 2019 MBO voeding, natuur en milieu MBO groene ruimte MBO laboratorium MBO bouw MBO grond-, weg- en waterbouw MBO installatietechniek MBO werktuigbouw en mechanische techniek MBO fijnmechanische techniek MBO motorvoertuigentechniek en tweewielers MBO vliegtuigtechniek MBO operationele techniek MBO elektrotechniek MBO grafische techniek MBO procestechniek MBO brood en banket MBO levensmiddelentechniek/vleesverwerking MBO vervoer MBO dokters-, tandarts- en dierenartsassistent MBO apothekersassistent MBO verpleging MBO gezondheidstechniek MBO sociaal-pedagogisch en welzijn MBO verzorging MBO uiterlijke verzorging MBO horeca MBO beweging en therapie MBO administratie en logistiek MBO handel MBO secretariaat MBO toerisme en recreatie MBO facilitaire dienstverlening MBO ICT MBO openbare orde en veiligheid Overijssel redelijk redelijk zeer redelijk Bron: CBS, ROA, Etil Colofon Deze nieuwsbrief is opgesteld door Etil in opdracht van de Provincie Overijssel in het kader van het project Arbeidsmarkt Prognoses Overijssel (APO). De nieuwsbrief en overige APO-informatie is te vinden via de databank: 7