ARBEIDSMARKTMONITOR NOORD-BRABANT Factsheetrapportage Noord-Brabant. Februari 2015

Transcriptie

1 ARBEIDSMARKTMONITOR NOORD-BRABANT 2014 Factsheetrapportage Noord-Brabant Februari 2015

2

3 Integrale Arbeidsmarktmonitor Noord-Brabant Factsheets Noord-Brabant Inleiding In 2013 heeft Etil in samenwerking met ROA en PSW een arbeidsmarktmonitor ontwikkeld en uitgevoerd voor de Provincie Noord-Brabant. In 2014 heeft de Provincie Noord-Brabant door dit consortium (incl. Panteia) een actualisatie van de arbeidsmarktmonitor laten uitvoeren. De Integrale Arbeidsmarktmonitor levert cijfermatige gegevens op over de ontwikkeling van vraag en aanbod op de Brabantse arbeidsmarkt en bevat een kwantitatieve analyse van de huidige en verwachte aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt (naar opleiding en beroep). Factsheetsrapportage In deze factsheetrapportage zijn de belangrijkste onderzoeksresultaten weergegeven. Aan bod komen de trends in het afgelopen jaar, de nieuwe regionale arbeidsmarktprognoses tot 2019 en de belangrijkste resultaten op het gebied van de verwachte aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt eind In deze factsheetrapportage staat de provincie Noord-Brabant centraal. Ook voor de Brabantse arbeidsmarktregio's (West-Brabant, Midden-Brabant, Noordoost-Brabant, Zuidoost-Brabant en Helmond de Peel) is een soortgelijke factsheetrapportage beschikbaar. Binnen de factsheetsrapportage wordt de regionale situatie waar mogelijk vergeleken met het Nederlandse gemiddelde en het gemiddelde in de andere Brabantse regio's. Databank Voor de lezer die op zoek is naar het gedetailleerde datamateriaal verwijzen we naar de databank van de provincie Noord-Brabant: Via deze databank heeft u toegang tot de gegevens van de Integrale Arbeidsmarktmonitor Noord-Brabant, die u vervolgens zelf kunt tonen in tabellen en grafieken. De onderwijs- en arbeidsmarktinformatie binnen de Brabantse databank wordt regelmatig geactualiseerd. Colofon Deze factsheetrapportage is opgesteld door Etil, Panteia, ROA en PSW in opdracht van de Provincie Noord- Brabant in het kader van het project Integrale Arbeidsmarktmonitor Noord-Brabant. De factsheetrapportage en overige arbeidsmarktinformatie is te vinden via de databank: Inhoudsopgave a. Inleiding en inhoudsopgave b. Samenvatting 1. Economie 1. Economische conjunctuur 2. Aanbod 2.1 Demografie en potentiële beroepsbevolking 2.2 Beroepsbevolking en binding arbeidsmarkt 2.3 Uitkeringen 2.4 Onderwijs 3. Vraag 3.1 Vestigingen- en bedrijvendynamiek 3.2 Werkgelegenheid - structuur en kenmerken 3.3 Baanopeningen: uitbreidings- en vervangingsvraag 4. Discrepanties 4.1 Discrepanties aanbodzijde - werkloosheid 4.2 Discrepanties vraagzijde - vacatures 5. Aansluiting onderwijs- en arbeidsmarkt 5.1 Huidige aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt 5.2 Toekomstige aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt 6. Mobiliteit 6. Mobiliteit c. Definities & bronnen Etil ROA J. Meuwissen F. Cörvers M. Poeth S. Dijksman L. Schakel M. de Hoorn T. Schiefer C. Meng Panteia PSW D. Grijpstra A. van Gils W. Verhoeven

4 Samenvatting - deel 1 1. Economie - (Gematigd) herstel van de Nederlandse economie in 2014 (0,75%) en 2015 (1,25%). - Voor de periode 2016/2019 wordt uitgegaan van een gematigd herstelscenario met een jaarlijkse economische groei van 1,5% per jaar. - De economische vooruitzichten zijn nog steeds omgeven door grote onzekerheden, waarbij de neerwaartse risico's overheersen 2. Aanbod - De potentïele beroepsbevolking, personen op 1 januari 2014, neemt in Noord-Brabant gedurende de periode 2015/2019 met jaarlijks gemiddeld -0,1% af. Na 2020 zet deze daling sterker door met ongeveer -0,3% per jaar (2020/2024). - De grijze druk, verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar, neemt gedurende de periode sterk toe van 30,1% in 2014 naar 35,5% in De beroepsbevolking in 2013 bestond in Noord-Brabant uit personen. Gedurende de periode is de beroepsbevolking in Noord-Brabant gemiddeld met 0,5% toegenomen. - De beroepsbevolking neemt in Noord-Brabant gedurende de periode 2015/2019 toe met jaarlijks gemiddeld 0,2%. Deze ontwikkeling ligt net iets lager dan de vooruitzichten voor de Nederlandse beroepsbevolking (jaarlijks gemiddeld 0,3% per jaar). - In 2013 telde Noord-Brabant een arbeidspotentieel van personen. Gedurende de economische crisis ( ) is het aandeel van het arbeidspotentieel t.o.v. de beroepsbevolking bijna twee keer zo groot geworden. - In 2013 stroomde in totaal 6,7% van de WW'ers door naar de bijstand. Tussen de gemeenten van Noord-Brabant zijn er behoorlijke verschillen in de percentages doorstroom naar bijstand. - Het aantal Wajongers is de afgelopen jaren toegenomen. Veranderde wetgeving, jongeren komen steeds moeilijker in aanmerking voor andere arbeidsongeschiktheidsregelingen, en het anticipatieeffect, invoering van de op 1 januari 2015 ingevoerde Participatiewet, zijn verklaringen voor deze toename. - Het aantal leerlingen, woonachtig in Noord-Brabant, is de afgelopen jaren afgenomen op mbo-niveau en toegenomen op hbo-niveau. Op wo-niveau is het aantal leerlingen redelijk stabiel. - Van het totaal aantal mbo-deelnemers volgde ongeveer 72% een BOL-opleiding en 28% een BBL-opleiding. Het aandeel van de BBL-opleiding is de laatste vier jaar afgenomen (-8,9%-punt). De economische crisis veroorzaakt een acuut probleem in de beschikbaarheid van leerwerkplekken. - Op mbo-niveau is de verwachte instroom van arbeidskrachten hoog voor de de opleidingscategorie mbo sociaal-cultureel (38%). - Op hbo-niveau is de verwachte instroom groot voor hbo sociaal-cultureel (31%). De instroom is het laagst voor hbo onderwijs (14%). 3. Vraag - Noord-Brabant telt in vestigingen. In 2013 is het aantal vestigingen in Noord-Brabant met toegenomen, oprichtingen en opheffingen. De bedrijvendynamiek is daarbij vooral groot bij de kleinere vestigingen, 1 werkzame persoon en 2-9 werkzame personen. - In de sectoren waarin Noord-Brabant gespecialiseerd is, heeft tussen 2008 en 2013 een werkgelegenheidsdaling plaatsgevonden. Het gaat hierbij om de sectoren groothandel, voedings- en genotmiddelenindustrie, metaalindustrie, landbouw, bosbouw en visserij, bouwnijverheid, chemische industrie en overige industrie. - De sectoren welzijn, zorg, specialistische zakelijke dienstverlening, informatie en communicatie, onderwijs en overige dienstverlening hebben een werkgelegenheidsgroei meegemaakt in dezelfde periode, maar de aandelen van de werkgelegenheid in deze sectoren in de totale werkgelegenheid in Noord-Brabant zijn kleiner dan dat ze voor heel Nederland zijn. - De absolute omvang van de werkgelegenheid is het grootst in de zorg en detailhandel. - In Noord-Brabant is de leeftijdscategorie jarigen goed voor 15% van het totaal aantal werkzame personen. Als gevolg van de vergrijzing neemt dit percentage de komende jaren verder toe. - Ondanks de flexibilisering van de arbeidsmarkt is het aantal tijdelijke contracten (14%) ten opzichte van het aantal vaste contracten (86%) in 2012 nog gering. - Het economische herstel leidt vooralsnog niet tot banengroei in 2014 (-0,7%). De reden hiervoor is dat bedrijven in 2014 nog productiecapaciteit over hebben en deze ingezet hebben om aan de toenemende vraag te voldoen. - In 2015 wordt weer een kleine toename van de werkgelegenheid verwacht (0,1%). Deze toename zet gedurende de periode 2016/2019 verder door, maar blijft met ongeveer 0,3% per jaar beperkt. - Voor de komende jaren zal het aantal baanopeningen voor het grootste deel uit vervangingsvraag bestaan. - Voor de komende jaren zal het aantal baanopeningen voor het grootste deel uit vervangingsvraag bestaan. Het totaal aan verwachte baanopeningen voor alle opleidingscategorieën en -niveaus in de periode 2013/2018 in Nederland is 18%. - Voor alle opleidingscategorieën in het mbo wordt verwacht dat gedurende de periode 2013/2018 het aantal baanopeningen als percentage van het aantal werkzame personen in Noord-Brabant hoger zal zijn dan dit landelijke gemiddelde van 18%. - Vooral mbo gezondheidszorg (32%) kent een relatief groot aantal baanopeningen, terwijl voor de opleidingstypen hbo economie (6%) en hbo sociaal-cultureel (8%) een relatief laag aantal baanopeningen verwacht wordt.

5 Samenvatting - deel 2 4. Discrepanties - De werkloze beroepsbevolking is in Noord-Brabant toegenomen van 3,3% in 2008 naar 7,5% in Het werkloosheidspercentage daalt in de prognoseperiode tot iets meer dan 7%: de werkgelegenheid en beroepsbevolking kennen beide een beperkte groei gedurende deze periode. - De werkloosheidsduur valt hoger uit naarmate het opleidingsniveau lager is. - De werkloosheid van de 15- tot 35-jarigen en de 55- tot 65-jarigen bedroeg in 2013 respectievelijk 9,4% en 7,9%; de werkloosheid van de 35- tot 55 jarigen lag beduidend lager, namelijk op 6,3%. - In Noord-Brabant ontstonden er in het 2e kwartaal van vacatures. In hetzelfde kwartaal van het vorige jaar waren dat er slechts Dat betekent een toename van ruim vacatures. - De vacaturegraad ligt in Noord-Brabant op De economische, administratieve en commerciële beroepen zijn een belangrijke beroepsgroep, aangezien ze in absolute omvang groot zijn. Dit is ook terug te zien bij de top 5 van beroepen bij de ontstane vacatures naar beroepsgroep- en niveau. 5. Aansluiting onderwijs- en arbeidsmarkt - Net als in 2013 is de arbeidsmarkt, op enkele uitzonderingen na, in heel Nederland en Noord-Brabant in 2014 zeer ruim voor de meeste beroepsgroepen. - In Noord-Brabant (en de onderliggende Brabantse arbeidsmarktregio's) schatten de werkzame afgestudeerden van de hbo-techniek, hbo-gezondheidszorg en mbo-gezondheidszorg hun carrièreperspectieven hoger in dan hun collega's in andere provincies. - 8% van de gediplomeerden van het mbo (schooljaar ) en 9% van de afgestudeerden van voltijd hbo-opleidingen (studiejaar ) die in de provincie Noord-Brabant woonachtig zijn, is in het najaar van 2013 werkloos. Landelijk is dat respectievelijk 11% en 10%. - Vooral de meest kwetsbare jongeren (gediplomeerden van het mbo-bol niveau 1 en 2) die zich op de arbeidsmarkt aanbieden hebben in Noord-Brabant relatief gezien betere arbeidsmarktkansen dan in de andere provincies. - Rond de 60% van de werkzame gediplomeerden van het mbo en de afgestudeerden van het hbo die in Noord-Brabant woonachtig zijn, werkt in het kerndomein (werk sluit zowel qua niveau als qua richting goed aan bij gevolgde opleiding). Bij de overige 40% is sprake van een of andere vorm van mismatch (horizontaal, verticaal of dubbele). - Voor mbo gezondheidszorg en hbo onderwijs zijn er eind 2018 goede vooruitzichten voor schoolverlaters in Noord-Brabant. - Voor mbo sociaal-cultureel, hbo sociaal-cultureel en hbo economie zijn de vooruitzichten slecht. - Baanperspectieven voor schoolverlaters op mbo-niveau 4 zijn in het algemeen veel gunstiger dan op mbo-niveau 2. - Het is de verwachting dat kwalitatieve discrepanties de komende jaren verder toenemen als gevolg van ontwikkelingen aan de vraagzijde van de Brabantse arbeidsmarkt. - Werkgevers in Noord-Brabant krijgen de komende jaren te maken met grote krapte in een behoorlijk aantal beroepen op alle niveaus. Voor technische beroepen krijgen werkgevers te maken met krapte op alle opleidingsniveaus. 6. Mobiliteit - De belangrijkste pendelprovincies voor Noord-Brabant zijn Limburg en Zuid-Holland. - Per saldo pendelen er meer inwoners van de provincie Noord-Brabant naar Zuid-Holland ( ), Utrecht (-6.280) en Noord-Holland (-3.380) dan er vanuit deze provincies in Noord-Brabant komen werken. - De inkomende buitenlandse pendel vanuit het buitenland bedraagt In de periode is de intersectorale mobiliteit door de economische crisis teruggelopen, waarschijnlijk door het geringe aantal baanopeningen en doordat men door alle onzekerheid minder snel geneigd is om van baan te wisselen. - De intersectorale mobiliteit van de 15- tot 35-jarigen ligt hoger dan die van de 35- tot 55-jarigen, die op haar beurt weer hoger is dan die van de 55-plussers. - De sectoren Landbouw en visserij, Horeca, Zakelijke dienstverlening (incl. uitzendkrachten) en Overige dienstverlening kennen de hoogste intersectorale mobiliteit in Noord- Brabant; de sectoren Overheid en onderwijs, Gezondheids- en welzijnszorg en Industrie de laagste. - In 2013 vonden WW-uitkeringsgerechtigden relatief vaak nieuw werk in de eigen sector waarin ze voorafgaand aan de WW ook werkzaam waren. Daarnaast vonden veel uitkeringsgerechtigden in Noord-Brabant een baan in de sectoren financiële en zakelijke dienstverlening, handel en gezondheidszorg, welzijn en overige diensten. - Het grootste deel van de mbo-leerlingen dat in 2013 stage liep, doet dat in de eigen regio. - Zuidoost-Brabant en Noordoost-Brabant hebben een positief saldo qua stagemobiliteit, terwijl de overige arbeidsmarktregio's een negatief saldo qua stagemobiliteit kennen. - De provincie Noord-Brabant als geheel kent voor alle mbo-opleidingstypen een positief saldo op het gebied van stagemobiliteit: minder leerlingen die woonachtig zijn in Noord- Brabant lopen buiten Noord-Brabant stage dan omgekeerd het geval is.

6 1. Economische conjunctuur - De landelijke economische vooruitzichten zijn een belangrijke variabele binnen de arbeidsmarktmonitor Noord-Brabant. De economische ontwikkelingen vormen namelijk de basis voor de landelijke en regionale arbeidsmarktprognoses. Gezien dit belang gaan we in deze factsheet nader in op de verwachte economische ontwikkelingen op het niveau van Nederland. Het economisch uitgangspunt van de arbeidsmarktmonitor is de Macro Economische Verkenning 2015 (MEV), september De Nederlandse economie groeit in 2015 met 1,25% na een groei van 0,75% dit jaar. Voor 2015 is het CPB in de decemberraming 2014 t.o.v. de MEV 2015 met een groei van 1,5% zelfs nog iets positiever. - De voorzichtige economische groei wordt nog steeds vooral gedragen door de uitvoer en is dus sterk afhankelijk van ontwikkeling van de wereldhandel. Geleidelijk trekken ook de binnenlandse bestedingen aan, waardoor in 2015 de consumptie van huishoudens en de investeringen van bedrijven weer positief bijdragen aan de groei van 1,25%. - De economische vooruitzichten zijn nog steeds omgeven door grote onzekerheden, waarbij de neerwaartse risico's overheersen. Het geopolitieke risico is de afgelopen maanden duidelijk toegenomen. De meest acute bedreiging van de wereldeconomie gaat momenteel uit van de strijd in Oekraïne en de mogelijke gevolgen voor een verheviging van de confrontatiepolitiek tussen Rusland en het Westen. Een verdere escalatie van dit conflict heeft vooral gevolgen voor het eerste jaar (afname bbp-groei met 0,25% - 0,5%). In het tweede jaar na de escalatie zijn de effecten weer grotendeels verdwenen. - Het CPB heeft in augustus 2014 een drietal herstelscenario's voor de periode gepubliceerd. Binnen de Arbeidsmarktmonitor is voor deze periode aangesloten bij het scenario gematigd herstel. Binnen dit scenario wordt uitgegaan van een jaarlijkse economische groei van 1,5% per jaar. De hogere economische groei in het scenario aantrekkend herstel komt grotendeel door een verhoging van de arbeidsproductiviteit, hetgeen voor de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (werkgelegenheid, arbeidsaanbod en werkloosheid) slechts beperkte gevolgen heeft. Ontwikkeling economische groei (BBP), , Nederland, in % Ontwikkeling componenten economische groei (bbp) , Nederland, in % 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0 0,1 0, ,9 2, ,8 4, , ,3 1, , ,7-0,7 0,8 1,3 Bron: CPB (MEV 2015) Bron: CPB (MEV 2015) ,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0-5,0-6,0 Consumptie huishoudens Consumptie overheid Investeringen (inclusief voorraden) Uitvoer van goederen en diensten Invoer van goederen en diensten

7 1. Economische conjunctuur Onzekerheidsvarianten bij verdere escalatie Oekraïne-conflict, jaar 1 (2014) en jaar 2 (2015), Nederland - afwijkingen in %-punt van centrale basispad 0-0,1-0,2-0,3 Matige onzekerheid/handelsbeperking -0,25 0 Hoge onzekerheid/handelsbeperking -0,1 Drie herstelscenario's voor de periode , Nederland, mutaties per jaar, in % 2002/ / /2023 Aantrekkend Gematigd Uitgesteld herstel herstel herstel Economische groei (BBP) 2,2 0,1 2 1/2 1 1/2 3/4 Bestedingen Consumptie huishoudens 1,2-0,6 1 3/4 1 0 Consumptie overheid 3,3 0,9 1 3/4 1 1 Investergingen (incl. voorraden) 1,2-1, Uitvoer van goederen en diensten 5,7 2,6 5 1/2 3 3/4 2 1/2 Invoer van goederen en diensten 5,3 2,4 5 1/2 3 3/4 2 1/4-0,4-0,5-0,6 Jaar 1 Jaar 2-0,5 Arbeidsmarkt Arbeidsaanbod (personen) 1,0 0,4 1/2 1/4 0 Werkgelegenheid (personen) 1,0 0,0 3/4 3/4 1/4 Werkloze beroepsbevolking (%, ultimo) 3,6 7,1 4 1/4 4 1/4 6 1/2 Arbeidsproductiviteit (arbeidsjaren) 2,5 0,2 2 1/2 1 1/2 1 1/4 Bron: CPB (augustus 2014) Bron: CPB (MEV 2015)

8 2.1 Demografie en potentiële beroepsbevolking - Binnen de Arbeidsmarktmonitor wordt voor de demografische vooruitzichten aangesloten bij de provinciale bevolkingsprognose van de Provincie Noord-Brabant. - Noord-Brabant heeft op 1 januari inwoners. Gedurende de periode is het aantal inwoners met ongeveer personen per jaar toegenomen. Het is de verwachting dat deze stijging de komende jaren verder doorzet tot inwoners op 1 januari De gemiddelde jaarlijkse toename van het aantal inwoners vlakt daarmee iets af (7.670 personen per jaar), hetgeen vooral het gevolg is van een minder positieve ontwikkeling van de natuurlijke aanwas (geboorten minus sterfte). - De ontwikkeling van het buitenlands migratiesaldo heeft een minder structureel karakter dan de ontwikkeling van de natuurlijke aanwas en het binnenlandse migratiesaldo. De reden hiervoor is dat de omvang van het buitenlandse migratiesaldo voor een deel afhankelijk is van de conjunctuur. Het buitenlandse migratiesaldo stijgt (met enige vertraging) naarmate het economisch beter gaat. Voor Noord-Brabant is deze samenhang duidelijk terug te zien gedurende de perioden en Het is de verwachting dat het buitenlands migratiesaldo de komende jaren positief blijft. Naast het economische herstel spelen hierbij ook de toenemende vervangingsvraag en internationale concurrentie op prijs een belangrijke rol. In de demografische prognose van het buitenlandse migratiesaldo is geen rekening gehouden met conjuncturele effecten en kent het saldo een vrij stabiele ontwikkeling. - De groene druk, de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar, in Noord-Brabant ligt in 2014 op 37,5% en blijft gedurende de periode redelijk stabiel (36,5% in 2020). De grijze druk, de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar, in Noord-Brabant daarentegen neemt gedurende deze periode relatief sterk toe, van 30,1% in 2014 tot 35,5% in De (toekomstige) verhoging van de AOW-leeftijd heeft tot gevolg de productieve leeftijdsgroep toeneemt en de grijze druk lager uitvalt. - De potentiële beroepsbevolking, inwoners jarigen, neemt in Noord-Brabant gedurende de periode 2015/2019 beperkt af met jaarlijks gemiddeld -0,1% per jaar. Gedurende de periode 2020/2024 is het de verwachting dat deze daling sterker doorzet met een afname van gemiddeld -0,3% per jaar. Aantal inwoners en demografische componenten, , Noord-Brabant, % totale bevolking Groene en grijze druk, 2014 en 2020, Brabantse arbeidsmarktregio's 0,5% Groene druk Grijze druk 0,4% 0,3% Helmond-De Peel 38% 36% 30% 35% 0,2% Zuidoost-Brabant 36% 35% 31% 35% 0,1% 0,0% -0,1% Noordoost-Brabant Midden-Brabant 39% 37% 37% 36% 30% 36% 29% 34% -0,2% -0,3% Aantal inwoners Binnenlands migratiesaldo Natuurlijke aanwas Buitenlands migratiesaldo West-Brabant 37% 36% 0 0,1 0,2 0,3 0, % 37% 0 0,1 0,2 0,3 0, Bron: Provincie Noord-Brabant, bewerking Etil Bron: Provincie Noord-Brabant, bewerking Etil

9 2.1 Demografie en potentiële beroepsbevolking Ontwikkeling buitenlandse migratiesaldo Midden-Brabant en economische conjunctuur Nederland, ,06 0,05 0,04 Verwachte ontwikkeling potentiële beroepsbevolking, gemiddelde jaarlijke ontwikkeling in %, Brabantse Arbeidsmarktregio's, 2010/2014, 2015/2019 en 2020/2024 0,2% 0,1% W-B M-B NO-B ZO-B H-dP NL ,03 0,0% ,02 0,01 0-0,01-0,02-0,03-0,1% -0,2% -0,3% -0,4% -0,1% -0,1% -0,3% ,04-0,5% Buitenlands migratiesaldo Economische groei NL 2010/ / /2024 Bron: CBS Bron: Provincie Noord-Brabant, bewerking Etil

10 2.2 Beroepsbevolking en binding arbeidsmarkt - Voor de beroepsbevolking wordt binnen de arbeidsmarktmonitor Noord-Brabant aangesloten bij de gebruikelijke leeftijdsindeling in nationale arbeidsmarktstudies en gaan uit van de beroepsbevolking met een leeftijd van 15 tot en met 64 jaar. - De beroepsbevolking in 2013 bestond in Noord-Brabant uit personen. Gedurende de periode is de beroepsbevolking in Noord-Brabant gemiddeld met 0,5% toegenomen. Deze toename bleef relatief beperkt als gevolg van het ontmoedigingseffect: als de kans om een baan te vinden kleiner is, besluiten minder mensen werk te zoeken. - In 2013 telde Noord-Brabant een arbeidspotentieel van personen, hetgeen neerkomt op 12,7% van de beroepsbevolking. Het arbeidspotentieel bestaat uit de werkloze beroepsbevolking en de mensen die aangeven wel te willen werken, maar niet actief op zoek te zijn naar werk voor meer dan 12 uur per week. Gedurende de economische crisis ( ) is het aandeel van het arbeidspotentieel t.o.v. de beroepsbevolking bijna twee keer zo groot geworden (7,0% in 2008). In Nederland heeft het arbeidspotentieel in 2013 een aandeel van 14,6% in de totale beroepsbevolking. - De bruto arbeidsparticipatie is in 2013 in Noord-Brabant 72,0% (Nederland 71,7%) en neemt in 2014 als gevolg van het ontmoedigingseffect iets af naar 71,7%. In 2015 toont het aantal arbeidsplaatsen weer enig herstel waardoor het aantal mensen dat zich op de arbeidsmarkt aanbiedt weer toeneemt. Vanaf 2015 neemt de bruto arbeidsparticipatie in Noord-Brabant weer toe. Naast de betere conjuncturele vooruitzichten komt deze groei ook door meer structurele factoren waaronder cohorteffecten. - De arbeidsparticipatie van ouderen (57,8%) is ten opzichte van Nederland relatief laag in Noord-Brabant. Dit is vanuit het oogpunt van de verhoging van de AOW-leeftijd en vanuit de demografische ontwikkeling (ouder wordende beroepsbevolking) een aandachtspunt. De arbeidsparticipatie van jongeren (42,6%) is ten opzichte van Nederland relatief hoog in Noord-Brabant. - De beroepsbevolking neemt in Noord-Brabant gedurende de periode 2015/2019 toe met jaarlijks gemiddeld 0,2% per jaar. Deze ontwikkeling ligt net iets lager dan de vooruitzichten voor de Nederlandse beroepsbevolking (jaarlijks gemiddeld 0,3% per jaar). - De beroepsbevolking neemt in Midden-Brabant gedurende de periode 2015/2019 toe met jaarlijks gemiddeld 0,3%. Deze ontwikkeling komt overeen met de vooruitzichten voor de Nederlandse beroepsbevolking. Binding arbeidsmarkt, Noord-Brabant, 2013 Beroepsbevolking (heeft/zoekt werk > 12 u pw) personen Potentiële beroepsbevolking personen Ontwikkeling en samenstelling arbeidspotentieel, , Noord-Brabant, in % beroepsbevolking 0,14 0,12 0,1 0,08 0,06 Werkzame beroepsbevolking (heeft werk >= 12u pw) personen Werkloze beroepsbevolking (zoekt werk >= 12u pw) personen Niet-beroepsbevolking personen 0,04 0, Wil >= 12u pw werken personen Wil of kan niet >= 12u pw werken personen Werkloze beroepsbevolking Wil werk >= 12 u pw Bron: CBS (EBB), bewerking Etil Reden: Opleiding/studie (37%) Ziekte/AO (26%) Vut (13%) Zorgtaken (10%) Bron: CBS (EBB), bewerking Etil

11 2.2 Beroepsbevolking en binding arbeidsmarkt Bruto arbeidsparticipatie naar kenmerken, 2013, arbeidsmarktregio's, Noord-Brabant en Nederland Verwachte ontwikkeling beroepsbevolking, gemiddelde jaarlijkse ontwikkeling in %, Brabantse Arbeidsmarktregio's, 2010/2014, 2015/2019 en 2020/2024 W-B M-B NO-B ZO-B H-dP Noord- Brabant NL Totaal 71,8% 71,5% 73,5% 71,6% 70,2% 72,0% 71,7% Man 78,8% 78,6% 79,2% 77,7% 77,4% 78,5% 78,2% Vrouw 64,7% 64,3% 67,6% 65,1% 62,7% 65,2% 65,2% ,9% 40,9% 42,4% 42,6% 42,7% 42,6% 42,0% ,1% 88,0% 88,6% 86,6% 85,6% 87,4% 86,2% ,5% 87,2% 87,6% 85,3% 85,4% 86,3% 85,7% ,1% 83,1% 83,8% 81,8% 79,5% 82,4% 82,5% ,1% 57,8% 61,6% 58,0% 54,7% 58,6% 59,1% Bron: CBS (EBB), bewerking Etil 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% -0,2% -0,4% W-B M-B NO-B ZO-B H-dP NL -0,6% 2010/ / /2024 Bron: CPB, UWV, CBS, bewerking Etil

12 2.3 Uitkeringen - Het totaal aantal uitkeringen in Noord-Brabant eind 2013 is Dit is een optelling van de Wajong-, WAO-, WAZ-, WIA-, WW-, WWB-, IOAW- en IAOZ-uitkeringen. Dat is een stijging van 6,2% ten opzichte van het 4de kwartaal van In deze periode volgt de ontwikkeling van het aantal mensen met een WW- en WWB-uitkering in Noord-Brabant de landelijke trend. Dat wil zeggen: een sterke toename van het aantal mensen met een WW-uitkering en een toename van het aantal mensen met een WWB-uitkering. - Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen bleef in dezelfde periode nagenoeg gelijk, maar de samenstelling van de onderliggende uitkeringen veranderde wel. Als een logisch gevolg van de wetgeving wint het aantal WIA-uitkeringen ten opzichte van het aantal WAO-uitkeringen. Ook het aandeel van de Wajong-uitkeringen nam tussen 2011 en 2013 net als elders in Nederland toe. - De afgelopen 5 jaar is het aantal mensen dat na een WW-uitkering in de bijstand terechtkomt in Nederland meer dan verdubbeld, van bijna tot mensen. In 2013 stroomde in totaal 6,7% van de WW ers door naar de bijstand. In de Brabantse gemeenten zijn er behoorlijke verschillen in de percentages doorstroom naar bijstand. In Tilburg is dit namelijk bijna 9%, terwijl dit in Maasdonk maar 1,4% is. - Naast conjuncturele ontwikkelingen is de veranderde wetgeving een belangrijke reden voor de toename van het aantal Wajongers (UWV, 2014). Het is voor jongeren (dit geldt ook voor niet-jongeren) steeds moeilijker om van andere arbeidsongeschiktheidsregelingen gebruik te maken. Ook in 2014 neemt het aantal Wajongers naar verwachting toe. Een deel van de jongeren met een beperking vraagt mogelijk eerder een Wajong-uitkering aan vanwege de invoering van de Participatiewet in Zo kunnen zij nog onder de oude, gunstigere regeling vallen (anticipatie-effect). In 2013 had in Nederland 2,1% van de potentiële beroepsbevolking (15 tot 65 jaar) een Wajong-uitkering. Het aandeel onder jongeren is groter, namelijk 3,4% van de potentiële beroepsbevolking. In Noord-Brabant zijn er relatief gezien minder mensen met een Wajong-uitkering dan op landelijk niveau; hier heeft namelijk 1,9% van de potentiële beroepsbevolking een Wajong-uitkering (3.260 personen). Aantal uitkeringen naar type, Noord-Brabant, indexcijfer (4de kwartaal 2008 = 100) Samenstelling arbeidsongeschiktheidsuitkeringen, 4de kwartaal Noord-Brabant Nederland % 27% 2% 23% 30% Wajong-uitkeringen % 46% 45% WAO-uitkeringen WAZ-uitkeringen WIA-uitkeringen de kwartaal 2008 Bron: CBS, bewerking Etil 4de kwartaal de kwartaal de kwartaal de kwartaal 2012 Wajong-uitkeringen WAO-uitkeringen WAZ-uitkeringen WIA-uitkeringen WW-uitkeringen WWB-uitkeringen IOAW- en IOAZ-uitkeringen 4de kwartaal 2013 Bron: CBS (EBB), bewerking Etil

13 2.3 Uitkeringen Doorstroompercentages van WW naar bijstand in Noord-Brabantse gemeenten, 2013, top 5 hoogste en laagste doorstroompercentages van WW naar bijstand Top 5 - hoogste doorstroompercentages 1. Tilburg 8,9% 2. Roosendaal 8,4% 3. Breda 7,8% 4. Bergen op Zoom 7,7% 5. Goirle 7,4% Top 5 - laagste doorstroompercentages 1. Maasdonk 1,4% 2. Heeze-Leende 1,6% 3. Sint-Oedenrode 2,0% 4. Zundert 2,1% 5. Someren 2,2% Bron: UWV, bewerking Etil Wajong-uitkeringen naar leeftijd, Noord-Brabant, 4de kwartaal 2013, % van potentiële beroepsbevolking 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 15 tot 25 jaar 25 tot 35 jaar 35 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Helmond-De Peel Nederland Bron: CBS, bewerking Etil

14 2.4 Onderwijs - Er komen voortdurend nieuwe mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt, die bestaat voornamelijk uit arbeidsmarktinstroom vanuit het onderwijs. Volgens cijfers van het DUO en CBS daalt het aantal leerlingen (inschrijvingen) in het mbo gedurende de periode 2009/ /2014. Deze afname gold vooral voor de mbo-niveaus 2 en 3, terwijl het aantal leerlingen op mbo-niveau 4 gedurende deze periode is toegenomen. Het aantal in Midden-Brabant woonachtige deelnemers in het hoger onderwijs stijgt. Deze stijging is vooral terug te zien op hbo-niveau, terwijl de ontwikkeling van het aantal inschrijvingen op wo-niveau stabieler is. Het opleidingsniveau van de leerlingen neemt dus toe, hetgeen vanuit het oogpunt van de upgrading van de opleidingseisen een positieve ontwikkeling is. - Van het totaal aantal mbo-deelnemers volgde ongeveer 72,0% een BOL-opleiding en de overige 28,0% een BBL-opleiding. Het aandeel van de BBL-opleiding is de laatste vijf jaar afgenomen (-8,9%-punt). Deze sterkte daling is met name het gevolg van conjuncturele ontwikkelingen. De economische crisis veroorzaakt een acuut probleem in de beschikbaarheid van leerwerkplekken. Bedrijven investeren niet of minder in het opleidingen van nieuwe mensen (via leerwerkplekken). Enerzijds uit overwegingen van kostenreductie (o.a. loonkosten), anderzijds doordat bedrijven geconfronteerd worden met uitstoot van arbeidsplaatsen (ontslagen) en daardoor geen menskracht voor begeleiding. In Noord-Brabant is er eind 2014 vooral in de technische en zorg en welzijn beroepen sprake van tekorten aan stageplaatsen en leerbanen. - In Noord-Brabant wordt gedurende de periode 2013/2018 een relatief grote arbeidsmarktinstroom verwacht op mbo-niveau (27% van de werkgelegenheid op wo-niveau in 2012). Deze instroom is op hbo-niveau met 23% relatief laag. Op wo-niveau is deze instroom 25%. - Landelijk stroomt ongeveer 18% van de werkgelegenheid (met deze opleidingsachtergrond) op de arbeidsmarkt in op het niveau van basisonderwijs en vmbo. - Op mbo-niveau is de verwachte instroom hoog voor de opleidingscategorie mbo sociaal-cultureel (38%) en relatief laag voor mbo groen (19%). Op hbo-niveau is de verwachte instroom groot voor hbo sociaal-cultureel (31%). Op hbo-niveau is de instroom laag voor hbo onderwijs (14%), hbo techniek (20%) en hbo groen. Samenstelling en ontwikkeling aantal inschrijvingen naar opleidingsniveau, Ontwikkeling samenstelling aantal mbo-inschrijvingen naar mbo-leerweg, 2009/ /2014, naar woongemeente, Noord-Brabant* in % van totaal, 2009/ /2014, naar woongemeente, Noord-Brabant mbo-niveau 2 mbo-niveau 3 mbo-niveau 4 hbo-niveau wo-niveau 2009/ / / / /2014 * Gegevens hbo-en wo-niveau 2013/2014 nog niet beschikbaar Bron: DUO Bron: CBS, Onderwijsstatistieken 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 63,1% 36,9% 64,9% 35,1% 66,8% 33,2% 68,8% 31,2% 72,0% 28,0% 2009/ / / / /2014 bol bbl

15 2.4 Onderwijs Kansen en tekorten van stageplaatsen en leerbanen in provincie Noord-Brabant, gemiddelde Brabantse arbeidsmarktregio's, augustus 2014, gemeten door kenniscentra Groen - Beroepsgroepen Kans Zorg en welzijn - Beroepsgroepen Kans Legenda Bloemen en tuincentra Dokter-/apotheek- /tandartsassistenten Kapper Pedicure Schoonheidsspecialist Dierverzorging Groene ruimte Over het algemeen zijn er meer dan voldoende stageplaatsen en leerbanen, Plantenteelt bij sommige opleidingen is er evenwicht Veehouderij en paardenhouderij Sport Over het algemeen is er evenwicht, bij sommige opleidingen zijn er meer dan Voedingsindustrie Welzijn voldoende stageplaatsen en leerbanen Zorg De vraag naar en het aanbod aan stageplaatsen en leerbanen zijn in evenwicht Techniek - Beroepsgroepen Kans Bron: SBB/kenniscentra Over het algemeen zijn er meer dan voldoende stageplaatsen en leerbanen, Afbouw en onderhoud in sommige opleidingen is er een tekort AV, multimedia en gaming Over het algemeen is er evenwicht, bij sommige opleidingen is er een tekort Bakkerij aan stageplaatsen en leerbanen Bouw en infra Over het algemeen is er een tekort aan stageplaatsen en leerbanen, in Carrosserie sommige opleidingen is er evenwicht Creatieve en amabchtelijke techniek Er is een tekort aan stageplaatsen en leerbanen t.o.v. het aantal studenten Fotonica Gezondheidstechniek Hout en meubel Installatie-, elektro- en metaaltechniek Laboratoria Mobiliteit Modeindustrie Procestechniek Reclame en presentatie Scheepvaart Schoonmaak en glazenwassen Textielindustrie Transport en logistiek Uitgeven, vormgeven en printmedia Economie - Beroepsgroepen Artiesten, theater en evenementen Detailhandel food/non food Economisch administratief Facilitaire dienstverlening Groothandel food/ non food Horeca ICT Recreatie Reizen Veiligheid Verssectoren Kans Er zijn meer dan voldoende stageplaatsen en leerbanen t.o.v. het aantal studenten Instroom op de arbeidsmarkt in 2013/2018 als percentage van werkgelegenheid 2012, naar opleidingscategorie, Noord-Brabant MBO groen MBO techniek MBO sociaal-cultureel MBO gezondheidszorg MBO economie HBO onderwijs HBO sociaal-cultureel HBO groen HBO techniek HBO paramedisch HBO economie mbo totaal hbo totaal wo totaal * HBO groen: omvang te klein om uitspraken te doen op dit niveau. Bron: CBS, ROA 14% 19% 20% 22% 23% 23% 25% 25% 25% 25% 27% 31% 38% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

16 3.1 Vestigingen- en bedrijvendynamiek - Noord-Brabant telt in 2013 bijna vestigingen. De gemiddelde omvang van de vestigingen in Noord-Brabant bedraagt 6,2 arbeidsplaatsen per vestiging. Sectoren met een relatief grote gemiddelde personeelsomvang zijn openbaar bestuur (143), chemische industrie (30), voedings- en genotmiddelenindustrie (30) en energie (29). Sectoren met een relatief lage gemiddelde personeelsomvang zijn overige dienstverlening (2), specialistische zakelijke dienstverlening (3) landbouw, bosbouw en visserij (3), informatie en communicatie (3) en bouwnijverheid (3). - Het aantal vestigingen is in Noord-Brabant in 2013 met ruim toegenomen, oprichtingen en opheffingen. De bedrijvendynamiek is daarbij vooral groot bij de kleinere vestigingen, 1 werkzame persoon en 2-9 werkzame personen. De trend van een toename van het aantal zelfstandigen en zzp'ers, vestigingen met één werkzame persoon, is duidelijk terug te zien in 2013 (5.918). - Verdeeld naar bedrijfsomvang is het grootbedrijf (100 of meer werkzame personen) goed voor de meeste werkgelegenheid in Noord-Brabant (35%), gevolgd door het middenbedrijf (10-99 werkzame personen; 34%) en het kleinbedrijf (20%). - Het aantal vestigingen is vanaf het jaar ,6 keer zo groot geworden. Het aantal arbeidsplaatsen is gedurende deze periode slechts 1,2 keer zo groot geworden. Het is de verwachting dat deze trend de komende jaren verder doorzet. De gemiddelde omvang van de vestigingen neemt daardoor verder af. Vestigingen naar sector: aantal, samenstelling en gemiddelde omvang, 2013, Noord-Brabant en Nederland Noord-Brabant Nederland Aantal Aandeel Gem. omvang Aandeel Gem. omvang Landbouw, bosbouw en visserij ,2% 2,9 5,8% 2,9 Voedings- en genotmiddelenindustrie 886 0,4% 29,6 0,4% 24,2 Chemische industrie 936 0,5% 30,0 0,3% 28,5 Metaalindustrie ,9% 19,3 1,4% 16,4 Overige industrie ,4% 9,9 2,0% 9,5 Energie 388 0,2% 28,9 0,2% 27,8 Bouwnijverheid ,3% 3,3 9,9% 3,5 Detailhandel ,5% 5,7 12,7% 5,6 Groothandel ,0% 6,1 6,0% 6,4 Vervoer en opslag ,3% 13,8 2,5% 12,8 Horeca ,4% 7,8 3,9% 7,1 Informatie en communicatie ,5% 3,2 5,2% 4,0 Financiële dienstverlening en onroerend goed ,1% 9,0 2,5% 9,1 Specialistische zakelijke dienstverlening ,3% 2,8 18,5% 3,0 Verhuur en overige zakelijke dienstverlening ,2% 6,8 4,6% 6,7 Openbaar bestuur en overheidsdiensten 372 0,2% 142,5 0,3% 129,6 Onderwijs ,0% 9,8 4,2% 10,0 Zorg ,6% 12,8 5,9% 13,2 Welzijn ,4% 8,4 2,8% 9,0 Overige dienstverlening ,5% 2,4 11,0% 2,5 Totaal ,0% 6,2 100,0% 6,2 Bron: LISA, Provincie Noord-Brabant, bewerking Etil Bedrijvendynamiek naar grootteklasse, 2013, Noord-Brabant, aantal vestigingen < 1 wp 2-9 wp wp > 100 wp Totaal * vestiging < 1 wp : Het merendeel is zzp er, maar het kan ook gaan om medewerkers van een grotere onderneming (bijvoorbeeld in de detailhandel) of franchisenemers Oprichtingen Opheffingen Saldo bedrijvendynamiek Bron: LISA, Provincie Noord-Brabant, bewerking Etil

17 3.1 Vestigingen- en bedrijvendynamiek Werkgelegenheidssamenstelling naar grootteklasse, Noord-Brabant, 2013, in % Landbouw, bosbouw en visserij Voedings- en genotmiddelenindustrie Chemische industrie Metaalindustrie Overige industrie Energie Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële dienstverlening en onroerend goed Specialistische zakelijke dienstverlening Verhuur en overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur en overheidsdiensten Onderwijs Zorg Welzijn Overige dienstverlening Totaal Ontwikkeling aantal vestigingen, , Brabantse arbeidsmarktregio's Bron: LISA, Provincie Noord-Brabant, bewerking Etil West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Helmond-De Peel Bron: LISA, Provincie Noord-Brabant, bewerking Etil 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% < 1 wp 2-9 wp wp > 100 wp

18 3.2 Werkgelegenheid - structuur en kenmerken - In de sectoren waarin Noord-Brabant gespecialiseerd is, heeft tussen 2008 en 2013 een werkgelegenheidsdaling plaatsgevonden. Het gaat hierbij om de sectoren groothandel, voedings- en genotmiddelenindustrie, metaalindustrie, landbouw, bosbouw en visserij, bouwnijverheid, chemische industrie en overige industrie. Het aandeel in de werkgelegenheid in deze sectoren is ten opzichte van Nederland groot. Voor twee sectoren is dat aandeel ook gegroeid (groene bollen), wat betekent dat de werkgelegenheidsdaling in Nederland dus groter was. De sectoren welzijn, zorg, specialistische zakelijke dienstverlening, informatie en communicatie, onderwijs en overige dienstverlening hebben een werkgelegenheidsgroei meegemaakt in dezelfde periode, maar de aandelen van de werkgelegenheid in deze sectoren in de totale werkgelegenheid in Noord-Brabant zijn kleiner dan dat ze voor heel Nederland zijn. De absolute omvang van de werkgelegenheid is het grootst in de zorg en detailhandel. - In Noord-Brabant is 15% van de werkenden 55 jaar of ouder. Dat percentage is gelijk aan dat van Nederland. In Noordoost-Brabant is dit aandeel het grootst, namelijk 16%. Het aandeel 55-plussers onder de werkenden in Noord-Brabant is sinds 2008 met 3%-punt toegenomen, van 12% naar 15%. Vooral de sectoren onderwijs, landbouw, bosbouw en visserij en overige industrie zijn in Noord-Brabant sterk vergrijsd. Groene sectoren in deze provincie zijn horeca (33% van de werkenden is tussen de 15 en 25 jaar), detailhandel (24%) en overige dienstverlening (14%). In totaal is 10% van de werkenden in Noord- Brabant jonger dan 25 jaar. - In de provincie Noord-Brabant zijn relatief veel mensen werkzaam in elementaire en lagere beroepen. De arbeidsmarktregio's verschillen nauwelijks in beroepsniveau. Alleen Zuidoost-Brabant heeft een hoger aandeel in de hogere en wetenschappelijke beroepen. - Ondanks de flexibilisering van de arbeidsmarkt is het aantal tijdelijke contracten ten opzichte van het aantal vaste contracten in 2012 nog gering. Noord-Brabant loopt hierin nog vrijwel gelijk met het aandeel aan tijdelijke contracten in Nederland (Noord-Brabant 14%; Nederland 15%). De meeste tijdelijke contracten worden gegeven in de sectoren horeca en verhuur en overige zakelijke dienstverlening. In deze laatste sector zijn ook werknemers opgenomen die werken via de uitzendbranche. Specialisatiegraad in arbeidsplaatsen naar sector, Noord-Brabant, 2013 Gemiddelde werkgelegenheidsontwikkeling ( ), Noord-Brabant 0,03 0,02 Welzijn Zorg 0,01 Informatie en communicatie Overige dienstverlening Specialistische zakelijke dienstverlening Bron: Lisa, bewerking Etil Verhuur en overige zakelijke dienstverlening Financiële dienstverlening en onroerend goed Onderwijs Energie Openbaar bestuur en overheidsdiensten Horeca Detailhandel -0,01-0,02-0,03-0,04 Lagere specialisatie Vervoer en opslag Landbouw, bosbouw en visserij Nederlands gemiddelde Groothandel Bouwnijverheid Voedings- en genotmiddelenindustrie Overige industrie Metaalindustrie Chemische industrie Hogere specialisatie Specialisatiegraad 2013 Specialisatiegraad t.o.v Toename Afname

19 85% 87% 86% 86% 85% 87% 3.2 Werkgelegenheid - structuur en kenmerken Werkzame personen naar leeftijd, Noord-Brabant, 2012, in % Werkzame personen naar beroepsniveau, Noord-Brabant, 2012, in % 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 3% 10% 7% 7% 6% 9% 20% 24% 22% 22% 22% 23% 38% 39% 35% 39% 38% 38% 28% 22% 24% 24% 25% 23% 10% 8% 8% 8% 9% 7% 0 15 tot 25 jaar 25 tot 35 jaar 35 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar Nederland West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Helmond-De Peel Elementair Lager Middelbaar Hoger Wetenschappelijk Bron: CBS, bewerking Etil Bron: CBS, bewerking Etil Vaste en tijdelijke contracten, Brabantse AM-regio's, 2012, in % en sectorverdeling tijdelijke contracten, Noord-Brabant, in % 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 15% 13% 14% 14% 15% 13% Bron: CBS, bewerking Etil Vast Tijdelijk Sectoren met meeste tijdelijke contracten Noord-Brabant Horeca Verhuur en overige zakelijke dienstverlening Landbouw, bosbouw en visserij Detailhandel Cultuur sport en recreatie en overige dienstverlening Informatie en communicatie Vervoer en opslag Energie Specialistische zakelijke dienstverlening Voedings- en genotmiddelenindustrie 15,5% 15,4% 13,2% 13,0% 12,5% 18,5% 17,9% 17,5% 25,9% 31,2% 0 0,2 0,4

20 3.3 Baanopeningen: uitbreidings- en vervangingsvraag - De Nederlandse economie lijkt zich na de crisis van enigszins te herstellen. In Noord-Brabant leidt dit vooralsnog echter niet tot banengroei (-0,7%). De reden hiervoor is dat bedrijven in 2014 nog productiecapaciteit over hadden en deze ingezet hebben om aan de toenemende vraag te voldoen. In 2015 wordt weer een kleine toename van de werkgelegenheid verwacht (0,1%). Deze toename zet gedurende de periode 2016/2019 verder door, maar blijft met ongeveer 0,3% per jaar beperkt. De verwachte werkgelegenheidsontwikkeling ligt in Noord-Brabant net iets onder de werkgelegenheidsontwikkeling van Nederland (ongeveer -0,2% lager per jaar). - Bij de verwachtingen naar sector vallen vooral de sectoren bouwnijverheid, zorg en welzijn op. Na een flinke daling vanaf 2009 gaat in de periode het aantal arbeidsplaatsen in de bouw jaarlijks met ongeveer 2% per jaar groeien. Doordat de bouw relatief sterk conjunctuurgevoelig is, profiteert de sector de komende jaren bovengemiddeld van het lichte economische herstel. Het aantal arbeidsplaatsen in de sectoren zorg en welzijn neemt, na jarenlang groeisectoren te zijn geweest, af in de jaren 2014 en Voor de periode 2016/2019 wordt echter weer een toename van de werkgelegenheid verwacht in beide sectoren. - De totale vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt (baanopeningen) wordt naast een toename van de werkgelegenheid (uitbreidingsvraag) bepaald door de vervangingsvraag. De demografische ontwikkeling en de ontwikkeling van de participatiegraden zijn twee belangrijke componenten van de vervangingsvraag. In Noord-Brabant is de leeftijdscategorie jarigen goed voor 15% van het totaal aantal werkzame personen. Als gevolg van de vergrijzing neemt dit percentage de komende jaren verder toe. Vooral de sectoren onderwijs (22,7%), landbouw, bosbouw en visserij (20,4%), overige industrie (19,1%), vervoer en opslag (18,6%) en openbaar bestuur en overheidsdiensten (18,2%) worden gekenmerkt door een relatief sterke vergrijzing. De verhoging van de AOW-leeftijd heeft tot gevolg dat ouderen langer doorwerken, hetgeen een tijdelijke lagere vervangingsvraag tot gevolg heeft. - Voor de komende jaren zal het aantal baanopeningen voor het grootste deel uit vervangingsvraag bestaan. Het totaal aan verwachte baanopeningen voor alle opleidingscategorieën en -niveaus in de periode 2013/2018 in Nederland is 18%. Dat wil zeggen dat het aantal baanopeningen 18% betreft van de werkgelegenheid in In het hbo zijn er meerdere opleidingscategorieën met een lager dan gemiddeld percentage baanopeningen. Vooral mbo gezondheidszorg (32%) kent een relatief groot aantal baanopeningen, terwijl voor de opleidingstypen hbo economie (6%) en hbo sociaal-cultureel (8%) een relatief laag aantal baanopeningen verwacht wordt. Verwachte ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen naar sector, gemiddelde jaarlijkse ontwikkeling in %, 2014, 2015 en 2016/2019, Noord-Brabant Sector /2019 abs. % ontw % ontw gem. % ontw Landbouw, bosbouw en visserij ,8% -2,4% -2,7% Voedings- en genotmiddelenindustrie ,6% -3,6% -0,9% Chemische industrie ,1% -1,2% -0,9% Metaalindustrie ,1% 0,1% 0,5% Overige industrie ,3% -2,2% -2,2% Energie ,1% -1,0% -0,9% Bouwnijverheid ,7% 2,1% 1,8% Detailhandel ,5% 0,6% 0,6% Groothandel ,1% 0,8% 0,9% Vervoer en opslag ,0% 0,6% 1,2% Horeca ,1% 0,4% 0,7% Informatie en communicatie ,6% 0,4% 0,4% Financiële dienstverlening en onroerend goed ,9% -1,1% -1,1% Specialistische zakelijke dienstverlening ,1% 0,7% 0,8% Verhuur en overige zakelijke dienstverlening ,6% 1,1% 1,4% Openbaar bestuur en overheidsdiensten ,7% -1,5% -1,9% Onderwijs ,2% 0,3% 0,0% Zorg ,6% -0,1% 0,8% Welzijn ,9% -1,3% 0,7% Overige dienstverlening ,5% 0,9% 0,5% Totaal ,7% 0,1% 0,3% Bron: Provincie Noord-Brabant (LISA), CPB, Panteia, bewerking Etil Samenstelling werkzame personen naar sector en leeftijd, Noord- Brabant, 2010/2012 Landbouw, bosbouw en visserij Voedings- en genotmiddelenindustrie Chemische industrie Metaalindustrie Overige industrie Energie Bouwnijverheid Detailhandel Groothandel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële dienstverlening en Specialistische zakelijke dienstverlening Verhuur en overige zakelijke Openbaar bestuur en overheidsdiensten Onderwijs Zorg Welzijn Overige dienstverlening Totaal Bron: CBS, bewerking Etil 20,4% 14,0% 14,1% 13,2% 19,1% 14,5% 14,8% 10,8% 12,9% 18,6% 7,6% 7,6% 12,3% 13,7% 9,9% 18,2% 22,7% 15,3% 14,7% 15,4% 14,6% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 15 tot 25 jaar 25 tot 35 jaar 35 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar

21 3.3 Baanopeningen: uitbreidings- en vervangingsvraag Verwachte ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen, gemiddelde jaarlijkse ontwikkeling in %, Baanopeningen naar opleidingstype, als percentage van de werkgelegenheid 2014, 2015 en 2016/2019, Brabantse Arbeidsmarktregio's en Nederland in 2012, prognose , Noord-Brabant 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% -0,2% -0,4% -0,6% -0,8% -1,0% -1,2% W-B M-B NO-B ZO-B H-dP NL MBO groen MBO techniek MBO sociaal-cultureel 0,3% 0,1% 0,2% 0,1% 0,1% 0,6% 0,4% 0,6% 0,4% -0,7% -0,4% -0,3% -0,8% -0,8% -0,3% -1,0% /2019 0,4% 0,4% MBO gezondheidszorg MBO economie HBO onderwijs HBO sociaal-cultureel HBO groen HBO techniek HBO paramedisch HBO economie mbo totaal hbo totaal wo totaal 25% 25% 20% 32% 20% 17% 8% 21% 14% 6% 0% 23% 12% 23% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Bron: Provincie Noord-Brabant (LISA), CPB, Panteia, bewerking Etil * HBO groen omvang is te klein om uitspraken te kunnen doen op dit niveau. Bron: CBS, ROA

22 Werkloze beroepsbevolking 4.1 Discrepanties aanbodzijde - Werkloosheid - De werkloze beroepsbevolking is in Noord-Brabant tussen 2008 en 2013 toegenomen van 3,3% in 2008 naar 7,5% in Hiermee is de werkloosheid tussen 2008 en 2013 meer dan verdubbeld. Vooral in de jaren 2012 en 2013 was de stijging sterk als gevolg van een forse daling van het aantal arbeidsplaatsen en een veel kleinere afname van de beroepsbevolking. Onder invloed van licht gunstige economische vooruitzichten zal de werkgelegenheid de komende jaren weer gaan toenemen. Omdat ook de beroepsbevolking toeneemt door de structurele groei van de participatiegraden en de afname van het ontmoedigingseffect, stabiliseert het werkloosheidspercentage zich in de prognoseperiode op iets meer dan 7%. - In Noord-Brabant ligt de werkloosheid onder vrouwen hoger dan onder mannen. Dit geldt voor zowel 2008 als Wel was de werkloosheidtoename in de periode bij mannen groter dan bij vrouwen: respectievelijk 5,0 en 3,3 procentpunt. De werkloosheid onder jongeren en ouderen ligt normaliter hoger dan de werkloosheid onder de middengroepleeftijden. Dit geldt ook voor Noord- Brabant. De werkloosheid van de 15- tot 35-jarigen en de 55- tot 65-jarigen bedroeg in 2013 respectievelijk 9,4% en 7,9%; de werkloosheid van de 35- tot 55 jarigen lag beduidend lager, namelijk op 6,3%. Opvallend is dat de werkloosheid onder jongeren, de leeftijdsgroep van 15 tot 35 jaar, tussen 2008 en 2013 het sterkst is toegenomen, namelijk met ruim 5 procentpunt. - De samenstelling van de werkloosheidsduur van het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW) naar opleidingsniveau laat zien dat de werkloosheidsduur hoger uitvalt naarmate het opleidingsniveau lager is. Er is blijkbaar nog steeds vraag naar goed opgeleid personeel en hoger opgeleiden zijn beter in staat om vanuit werkloosheid een nieuwe baan te vinden dan lager opgeleiden. - Tussen het derde kwartaal van 2013 en 2014 is het aantal NWW-ers naar beroepsniveau vooral toegenomen onder de elementaire beroepen, de lagere beroepen en de middelbare beroepen. Bij de hogere en wetenschappelijke beroepen is de groei van het aantal NWW-ers in het afgelopen jaar beperkt gebleven. Ontwikkeling vraag, aanbod en werkloze beroepsbevolking tussen 2008 en 2019 (vanaf 2014 prognose), Noord-Brabant Ontwikkeling werkloosheidspercentage naar kenmerken tussen 2008 en 2013, Noord-Brabant ,5 7,6 7,7 7,6 7,4 7,3 7, ,8 5, ,5 4,8 3, Werkloze beroepsbevolking Werkloosheidspercentage Arbeidsaanbod (beroepsbevolking) Werkgelegenheid (arbeidsplaatsen) Beroepsbevolking en werkgelegenheid 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 4,3% 9,4% 5,1% 15 TOT 35 JAAR 2,5% 6,3% 3,7% 35 TOT 55 JAAR 7,9% 4,2% 3,7% 55 TOT 65 JAAR Werkloosheidspercentage 2008 Werkloosheidspercentage ,4% 7,4% 5,0% 4,5% 7,7% 3,3% 3,3% 7,5% 4,3% MANNEN VROUWEN TOTAAL Ontwikkeling werkloosheid (in procentpunten) Bron: CBS, LISA, Panteia, LISA, bewerking Etil Bron: CBS, Etil