Richtlijn risico-volle voeding Stichting Prisma

Transcriptie

1 Richtlijn risico-volle voeding Stichting Prisma Kwaliteitsproject 2010 Kim Hillen, Arts voor Verstandelijk Gehandicapten in opleiding Erasmus MC Rotterdam. 1

2 INHOUDSOPGAVE Pagina 2 Inleiding kwaliteitscyclus 3 PLAN 4 Beschrijving huidige situatie Initiatief Gewenste projectresultaat DO 5 Invoeren maatregelen ter verbetering CHECK 6 Controleren maatregelen ter verbetering ACT 7 Projectresultaat evalueren en bijstellen Suggesties voor tweede kwaliteitscyclus 8 Leerpunten 9 Bijlagen: Protocol Protocol Definitieve richtlijn 2

3 INLEIDING In het kader van de opleiding tot Arts Verstandelijk Gehandicapten aan de Erasmus Universiteit Rotterdam wordt in het derde opleidingsjaar een klein kwaliteitsproject uitgevoerd. Doel is ervaring op te doen met manieren waarop kwaliteit in de zorg verbeterd kan worden. Dit kwaliteitsproject is opgezet volgens de kwaliteitscirkel van dr. W. Edwards Deming: Onder kwaliteit wordt verstaan: de mate waarin de behaalde uitkomsten voldoen aan de gestelde eisen. Een plan voor kwaliteitsverbetering dient weloverwogen gestart te worden. Als leidraad kan de kwaliteitscirkel van dr. W. Edwards Deming behulpzaam zijn. Door bewust deze cirkel te doorlopen is men bewuster van het doel en het beoogde resultaat en vergroot de kans op betere kwaliteit door een betere aanpak. De activiteiten Plan: Kijk naar de huidige werkzaamheden. Leg de huidige resultaten zorgvuldig vast. Definieer het probleem/ knelpunt of de verbetermogelijkheid. Maak het verbeterplan en bereid deze zorgvuldig voor. Maak een inschatting van de verwachtte resultaten. DO: Voer de geplande verbetering uit. CHECK: Meet en bekijk de resultaten op de werkplek. Vergelijk deze met de doelstellingen en de oorspronkelijke resultaten. Laat de proef doorlopen totdat er een representatieve situatie gemeten kan worden. (Denk aan tijd voor gewenning aan de veranderde werkwijze) Meet opnieuw en vergelijk met de doelstellingen. Bekijk het effect dat de aanpassing heeft op de werkzaamheden en de werkplek. Bespreek deze met de medewerkers die de werkzaamheden uitvoeren. ACT: Evalueer de genomen maatregelen, de verwachtte en behaalde resultaten en de effecten. Besluit of de verandering een verbetering is of niet. 3

4 Gewenste projectresultaat Na een aantal verschillende overwegingen ben ik tot het besluit gekomen dat ik graag een verbeter actie wilde uitvoeren op het niveau van de groepsleiding. Ik ervoer sinds een aantal maanden een grote onduidelijkheid over voeding, slikproblemen en de gevaren die bij voeding kunnen horen. Doordat het eet- en drinkteam niet een actieve rol vervulde toen ik begon te werken tijdens mijn derde jaar van de opleiding, wilde ik graag voeding en slikproblemen als onderwerpen kiezen voor mijn verbetertraject. Uiteindelijk werd ik vooral gegrepen door het overlijden van een cliënt door verstikking in Peperkoek. Na deze dramatische ervaring stond mijn voornemen vast om de groepsleiding zich meer bewust te laten gaan zijn van de gevaren die in voeding kunnen schuilen. Ik wilde een beschrijving maken van de verschillende substanties van voedsel, met de gevaren van deze substanties en algemene tips om het gevaar te verminderen. Mijn uiteindelijke gewenste project resultaat betrof opname van het risicoprotocol voeding in het kwaliteitshandboek van de Stichting Prisma. Het risicoprotocol zou een duidelijk overzicht moeten gaan geven van de belangrijkste risicovolle etenswaren en tips om de gevaren te verminderen. In de eerste plaats wordt dit protocol gemaakt ter bewustwording van groepsleiding over wat ze te eten geven aan cliënten op de woning en op het AC. In de tweede plaats hebben de overige behandelaars er groot belang bij op de hoogte te zijn van risicovol voedsel zodat er bij slikklachten gericht naar gevraagd kan worden. Aangezien een beschrijving van het voedsel en de gevaren van voedsel per cliënt in de toekomst beschreven gaan worden in zijn/haar persoonlijk zorgplan is dit protocol een voorzet. Wat is hiervoor nodig? Draagvlak groepsleiding, managers zorg, logopedie, artsen en de Raad van Bestuur Protocol ontwerpen - overzichtelijk - makkelijk te lezen - toegankelijk voor alle groepsleiding, logopedisten en artsen Afspraken met kwaliteitsmedewerker voor controle protocol en hoe te plaatsen in het kwaliteitshandboek Wie? Logopedisten en arts (voortrekker), de kwaliteitsmedewerker en de Raad van Bestuur Wanneer? Vanaf augustus

5 DO Invoeren maatregelen ter verbetering Wat? Wie? Draagvlak Draagvlak is verkregen door introductie van het protocol in een artsenoverleg door de arts in opleiding. Alle logopedisten en artsen staan positief tegenover het protocol en zijn bereid mee te werken aan het ontwerp en de bekendmaking van het protocol. De kwaliteitsmedewerker heeft toestemming gegeven om mee te kijken naar het ontwerp voor plaatsing in het kwaliteitshandboek. Daarnaast heeft de kwaliteitsmedewerker zijn expertise ter beschikking gesteld om tekstuele aanpassingen te doen zodat het protocol past binnen de andere protocollen van Prisma. Ontwerp protocol Als bijlage 1 vindt u het ontworpen protocol. Het protocol is gemaakt in samenwerking met de logopedie en daarna ter completering in het artsenoverleg voorgelegd. Na aanpassing is het protocol verstuurd naar de kwaliteitsmedewerker (zie bijlage 2). Vervolgens is het protocol naar de teamleiders toegestuurd met het verzoek om het door te lezen en op de werkoverleg-agenda te plaatsen. Tijdens het werkoverleg dient het protocol uitgelegd te worden aan de groepsleiding en is er gevraagd of er nog vragen zijn vanuit de groepsleiding na een eerste introductie. Toepassing Het protocol is neergelegd bij de kwaliteitsmedewerker voor de laatste aanpassingen voordat het protocol naar de teamleiders is gestuurd. De teamleiders werden na drie weken gebeld of g d met de vraag welke verandering zij zouden doen in het protocol en of het op de werkagenda staat gepland. Na nogmaals 2 weken werden de teamleiders gebeld of er vragen zijn gekomen uit de groepsleiding na de introductie door de teamleiders. Hierna zal het protocol zijn laatste aanpassingen hebben om vervolgens in het kwaliteitshandboek geplaatst te worden. Wanneer? September 10 November 10 Versturen naar de Raad van Bestuur voor plaatsing kwaliteitshandboek in december

6 CHECK Controleren maatregelen ter verbetering Wat? Wie? Wanneer? Het protocol is eind augustus aangeboden aan de artsen voor verbeterpunten. Gelet werd o.a. op de leesbaarheid, volgorde onderwerpen en tekortkomingen. De knelpunten zijn besproken. Deze betroffen vooral: algemene inleiding en ontbreken van een schematische uitleg over slikhouding. In de bijlage vindt u het protocol met de opgemerkte knelpunten in groene en cursieve letter. De artsen gaven geen verbeterpunten aan t.a.v. de lay-out. De logopedisten hebben in een bespreking de voedingslijst aangevuld. Daarnaast had de logopediegroep de suggestie om de introductie korter te beschrijven en werd het telefoonnummer van de logopedie duidelijker onderaan vermeldt zodat groepsleiding kan bellen met vragen over bepaalde producten die erop staan of wanneer er vragen over een cliënt zijn. Kwaliteitsmedewerker gaf aan dat de inleiding geschreven diende te worden met makkelijke uitleg over waarom dit protocol tot stand is gekomen. Vervolgens is de aangepaste versie (2) naar de teamleiders gestuurd voor aanbevelingen. Nadat zij zijn gebeld of g d over de wenselijke veranderingen is de derde (3) versie gemaakt. Deze versie is gestuurd naar de teamleiders met de berichtgeving dat zij dit protocol ter bespreking op hun werkoverleg agenda moesten plaatsen. De groepsleiding heeft op een werkoverleg uitleg en notitie gekregen van het protocol en had geen verdere vragen over het protocol en geen verdere opmerkingen die ter verduidelijking zouden werken. Aan het eind van deze cyclus kan bekeken worden of het protocol in het kwaliteitshandboek geplaatst kan worden zodat alle groepsleiding bij vragen over verschillende risico s van voedsel verwezen kunnen worden naar het protocol dat op intranet geplaatst zal worden. Uiteraard dient het protocol aangeboden te worden aan de kwaliteitswerkgroep, die het vervolgens na goedkeuring aan de Raad van Bestuur aanbiedt al vorens het te plaatsen in het kwaliteitshandboek. 6

7 ACT Evalueren en ingrijpen maatregelen ter verbetering Wat? Wie? Wanneer? De aangegeven verbeterpunten wat betreft algemene inleiding en het ontbreken van een schematische uitleg over slikhouding zijn verwerkt in het protocol. De aangepaste versie van dit protocol vindt u in de bijlage. Daarna zijn de aanwijzingen van de teamleiders erin verwerkt. Een van de commentaren van de teamleiders was dat de beschrijving geen protocol mag heten aangezien er geen handelingsgerichte beschrijvingen voor de groepsleiding in staat. De aanvulling kwam om de beschrijving een richtlijn te laten heten. (Een richtlijn is een aanbeveling waaraan de zorgverleners moeten voldoen om kwalitatief goede zorg te verlenen. Een richtlijn is gebaseerd op een gemiddelde cliënt, kunnen zorgverleners op basis van hun professionele autonomie zo nodig afwijken van een richtlijn). Na deze aanpassing in de naam heeft de kwaliteitsmedewerker een kleine aanpassing geadviseerd aan de lay-out. Voor plaatsing van de laatste versie (bijlage 4) op het intranet is door de logopedie en de arts in opleiding nagedacht over de zoekwoorden waarmee de groepsleiding op het intranet een hit krijgt naar deze richtlijn. De woorden welke zijn gekozen binnen de zoekfunctie zijn voeding, voedingsproducten, verstikken, verslikken, gevaarlijk voedsel en verslikgevaar. Samengevat: o De richtlijn is een compleet overzicht van de substanties van voedsel en de gevaren daarvan en algemene tips om het gevaar te verminderen, in begrijpelijk taal geschreven en waarschijnlijk binnenkort toegankelijk voor de groepsleiding via intranet. o Aangepast eindformulier als richtlijn aanbieden aan de kwaliteitswerkgroep voor plaatsing op het intranet. o Tussentijdse opmerkingen kunnen gestuurd worden naar groep logopedie. De richtlijn lijkt een duidelijke verbetering te zijn aangezien het initiële doel was om een kwaliteitsverbetering op de werkvloer te bewerkstelligen door de groepsleiding meer bewust te maken van de gevaren die schuilen in voedsel. De groepsleiding zou bij vragen (na plaatsing in het kwaliteitshandboek) verwezen kunnen worden naar de richtlijn en daarmee zelf tot oplossingen komen bij cliënten die eventueel gevaar lopen. Daarnaast kan de groepsleiding zich aanleren dat bij twijfel over een cliënt en bepaalde voedingsproducten laagdrempelig contact kan worden gezocht met de logopedie. 7

8 SUGGESTIES voor tweede kwaliteitscyclus Een tweede kwaliteitscyclus zou gestart moeten worden ter controle en evaluatie van het resultaat van de genoemde richtlijn. Wellicht kan bij deze volgende cyclus naast de behandelend artsen, logopedisten en teamleiders ook de groepsleiding en overige betrokkenen (zoals dagactiviteitenbegeleider, fysiotherapeut, agoog, familie) betrokken worden tijdens de checkfase. Er kan bv gerapporteerd worden op telefoontjes waarin onduidelijkheid is rondom voeding van vóór invoering van de richtlijn, die vergeleken kunnen worden met het aantal telefoontjes van ná de invoering op intranet. Zo kan de kwaliteit van het protocol en de bekendmaking ervan nog meer verbeterd worden. Daarnaast zou algemenen aandacht voor voeding, gezonde voeding, slikklachten en de gevaren van voeding een onderwerp kunnen zijn van de medewerkers dag. Het is een onderwerp wat voor ieder mens van belang is dat mn voor de cliënten met een verstandelijke handicap een zeer belangrijk onderwerp is. Idee: medewerkersdag over voedsel en gevaren! 8

9 Leerpunten In het kader van de opleiding tot Arts Verstandelijk Gehandicapten aan de Erasmus Universiteit Rotterdam is in het derde opleidingsjaar dit kwaliteitsproject uitgevoerd. Doel was ervaring op te doen met manieren waarop kwaliteit in de zorg verbeterd kan worden. Een plan voor kwaliteitsverbetering dient weloverwogen gestart te worden. Als leidraad vind ik de kwaliteitscirkel van dr. W. Edwards Deming erg behulpzaam. Door de fasen in de cirkel te doorlopen ben ik bewuster geworden van: o de omschrijving van het doel (was zeer lastig omdat ik als dokter goed weet wat ik van de groepsleiding wil en verwacht, maar om daar te komen moet een duidelijk beschreven proces aan de wieg staan). o de tijdsplanning (de checkfase kost meer tijd omdat derden benaderd moeten worden). o het benodigde draagvlak, m.a.w. de personen die betrokken moeten worden in het proces moeten het project spontaan mee willen dragen. Dit is de basis van het hele project en tevens een goede oefening van teamwork! o de manier van controleren, evalueren en bijstellen. Noodzakelijk om tot verbetering van kwaliteit te komen! o wat nodig is om tot het gewenste resultaat te komen o het beoogde resultaat zelf (uiteindelijk is het ultieme doel om het zelfoplossend vermogen bij de groepsleiding te creëren maar dat is niet gebeurt door het schrijven van een richtlijn, daar is duidelijk meer voor nodig) Belangrijkste leerpunten: 1) door een richtlijn te schrijven kom je achter de beperktheid ervan 2) kwaliteit is aan de orde van de dag nadat je eenmaal alert bent geworden op onderwerpen die voor kwaliteitsverbetering in aanmerking zouden kunnen komen. Je kan je er bijna in verslikken maar dat is beter dan verstikken. Datum: Kim Hillen Arts Verstandelijk Gehandicapten i.o. AVG-opleiding, afdeling Huisartsgeneeskunde Erasmus Universiteit Rotterdam 9

10 Risicovoedsel versie 1 Algemene inleiding: Eten en drinken behoren tot de eerste levensbehoeften. Goede voeding verhoogt de kwaliteit van leven. Genieten van een goede maaltijd behoort tot de kernkwaliteiten van het leven. Er heeft helaas een incident plaatsgevonden met veilig veronderstelde peperkoe. De zachte substantie van een peperkoek en ook van cake of pannenkoek wordt met onvoldoende kauwen een gevaarlijk soort stopverf. Juist schrokkers zullen daar risico in lopen. Daarnaast heeft bij een halfzachte substantie Heimlich onvoldoende effect in verband met verkleving. Verstikken/ verslikken?? Hieronder volgt een overzicht van risicovol voedsel. Bij elk soort voedsel is aangegeven waarom het risicovol eten betreft en op welke manier je het voedsel kunt aanbieden, zodat er minder risico s bestaan bij het eten. Voedsel dat droog, kleverig of klef is, geeft altijd meer kans op verstikken, dan voedsel dat dat niet is. Het risicovol voedsel hebben we onderverdeeld in diverse substanties. Bovenaan staan de meest moeilijke en risicovolle voedingsmiddelen, naar beneden wordt het minder risicovol. Bij cliënten met slikproblemen zal er altijd een risico zijn! Overzicht risicovoedsel: 1. Plakkerige substanties (bijvoorbeeld): peperkoek pindakaas eierkoek cake taaitaai candybars (denk aan Mars/ Milkyway/ ) gevulde koeken banaan wit brood Risico: 10

11 - Door kauwen en vermengen met speeksel wordt deze substantie een plakkerige voedselbal. - Een plakkerige voedselbal is moeilijk in de mond te verplaatsen en kan daardoor vast blijven zitten tijdens het slikken - Niet meer geven - Bij de cliënt blijven - In kleine stukjes aanbieden - Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje - Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is - Biedt brood met smeerbaar beleg, dubbelgevouwen aan Bij twijfel eerst contact opnemen met de logopedist! 2. Korrelige substanties (bijvoorbeeld): - rijst - erwtjes - macaroni - nootjes Risico: - Deze substantie bestaan uit kleine losse deeltjes, hierdoor is controle in de mond veel moeilijker. - Deze substantie valt eerder uiteen in de mond, hierdoor is het moeilijk om de mond in een keer leeg te slikken. Bij resten die achter blijven in de mond is de kans op verstikken/ verslikken aanzienlijk groter - Niet meer geven - Bij de cliënt blijven - Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje - Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is - Deze substanties mengen met bijvoorbeeld appelmoes/ tomatensaus/ zuivelspread (zoals Philadelphia) Bij twijfel eerst contact opnemen met de logopedist! 3. Taaie substanties (bijvoorbeeld) - bepaalde vleessoorten (rundvlees// lamsvlees/ speklap/ vlees met vetrandjes of zemen / etc) Risico: - Deze substantie valt weinig tot niet uiteen in de mond. Hierdoor krijgt men vaak een grote voedselbal in de mond, die moeilijk te verplaatsen is en daardoor vast kan blijven zitten, tijdens het slikken - Niet meer geven - Bij de cliënt blijven - In kleine stukjes aanbieden 11

12 - Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje - Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is - Andere vleessoorten aanbieden, die makkelijker zijn fijn te malen en door te slikken, zoals gehakt/ worst/ kipfilet/ vis/etc. Bij twijfel eerst contact opnemen met de logopedist! 4. Substanties met meerdere consistenties Dit zijn voedingsmiddelen die uit meerdere diktes/ vormen bestaan. (bijvoorbeeld): - groentesoep - rijstepap - huzarensalade Risico: Deze voedingsmiddelen zijn moeilijk te controleren en te verplaatsen in de mond, de mond moet zich op twee verschillende diktes instellen, wat lastig kan zijn voor bepaalde cliënten. - Niet meer geven - Pureren; maak een gladde massa van het product - Zeven; haal de stukjes uit het product - Bij de cliënt blijven - Gedoseerd aanbieden; hapje voor hapje - Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is Bij twijfel eerst contact opnemen met de logopedist! Het toepassen van deze adviezen betekent NIET dat het eten van risicovol voedsel veilig is voor ALLE cliënten. Deze bovenstaande manieren van aanbieden van risicovol voedsel verkleint het risico van verstikken. Er zal echter altijd risico bestaan! Toevoegen de risico s van verdikkingsmiddelen.. Voor advies op maat van de cliënt neem contact op met de Arts Vg en/ of de logopedist. Wij hopen jullie voldoende geadviseerd te hebben. Met vriendelijke groet, Artsen VG Logopedisten Stichting Prisma 12

13 Tips om verslikken te voorkomen Voorbereiding: toegevoegd na commentaar artsen juiste zithouding; in 90 gebitsprothese in de mond (zonodig vast) kleine slokjes / kleine hapjes langdurig kauwen (kan het slikken bevorderen) Wanneer u gaat slikken: lippen goed sluiten kiezen op elkaar tongpunt achter de voortanden tegen het gehemelte duwen kin richting borst (dus een lange nek maken) slikken naslikken indien nodig 13

14 Risicovoedsel versie 2 Algemene inleiding:. Bij eten en drinken denk je niet dadelijk aan het gevaar van voedsel en de slikveiligheid. Je denkt in de eerste plaats aan het gezellig samen tafelen. Eten en drinken is vooral een sociaal en emotioneel gebeuren.. Omdat eten en drinken zo belangrijk is, hebben voedingsproblemen een grote invloed op de levenskwaliteit. Zich verslikken is niet altijd een onschuldig ongelukje. Voor sommige mensen gaat het samen met een ernstig gezondheidsprobleem of het zorgt voor grote gezondheidsproblemen. Met dit protocol hopen wij de mensen met de zorg voor het geven van voedsel aan mensen met een verstandelijke beperking meer bewust te maken van de gevaren die in voedsel kunnen schuilen. Want mensen met een verstandelijke beperking hebben vaker problemen met slikken. De cliënten eten op een minder veilige manier en hebben zeer regelmatig gevaarlijke gewoontes ontwikkelt zoals schrokken en/of proppen van voedsel. Hieronder volgt een overzicht van risicovol voedsel. Bij elk soort voedsel is aangegeven waarom het risicovol eten betreft en op welke manier je het voedsel kunt aanbieden, zodat er minder risico s bestaan bij het eten. Voedsel dat droog, kleverig of klef is, geeft altijd meer kans op verstikken, dan voedsel dat dat niet is. Het risicovol voedsel hebben we onderverdeeld in diverse substanties. Bovenaan staan de meest moeilijke en risicovolle voedingsmiddelen, naar beneden wordt het minder risicovol. Bij cliënten met slikproblemen zal er altijd een risico zijn! Overzicht risicovoedsel: 1) Plakkerige substanties (bijvoorbeeld): peperkoek pindakaas eierkoek cake taaitaai candybars (denk aan Mars/ Milkyway/ ) gevulde koeken banaan wit brood Risico: 14

15 - Door kauwen en vermengen met speeksel wordt deze substantie een plakkerige voedselbal. - Een plakkerige voedselbal is moeilijk in de mond te verplaatsen en kan daardoor vast blijven zitten tijdens het slikken Biedt brood met smeerbaar beleg, dubbelgevouwen aan Niet meer geven Bij de cliënt blijven In kleine stukjes aanbieden Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is 2)Korrelige substanties (bijvoorbeeld): - rijst - erwtjes - macaroni - nootjes Risico: - Deze substantie bestaan uit kleine losse deeltjes, hierdoor is controle in de mond veel moeilijker. - Deze substantie valt eerder uiteen in de mond, hierdoor is het moeilijk om de mond in een keer leeg te slikken. Bij resten die achter blijven in de mond is de kans op verstikken/ verslikken aanzienlijk groter Deze substanties mengen met bijvoorbeeld appelmoes/ tomatensaus/ zuivelspread (zoals Philadelphia) Niet meer geven Bij de cliënt blijven Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is 3)Taaie substanties (bijvoorbeeld) - bepaalde vleessoorten (rundvlees// lamsvlees/ speklap/ vlees met vetrandjes of zemen / etc) 15

16 Risico: - Deze substantie valt weinig tot niet uiteen in de mond. Hierdoor krijgt men vaak een grote voedselbal in de mond, die moeilijk te verplaatsen is en daardoor vast kan blijven zitten, tijdens het slikken Andere vleessoorten aanbieden, die makkelijker zijn fijn te malen en door te slikken, zoals gehakt/ worst/ kipfilet/ vis/etc Niet meer geven Bij de cliënt blijven In kleine stukjes aanbieden Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is. 4)Substanties met meerdere consistenties Dit zijn voedingsmiddelen die uit meerdere diktes/ vormen bestaan. (bijvoorbeeld): groentesoep rijstepap huzarensalade Risico: Deze voedingsmiddelen zijn moeilijk te controleren en te verplaatsen in de mond, de mond moet zich op twee verschillende diktes instellen, wat lastig kan zijn voor bepaalde cliënten. Pureren; maak een gladde massa van het product Niet meer geven Zeven; haal de stukjes uit het product Bij de cliënt blijven Gedoseerd aanbieden; hapje voor hapje Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is 16

17 Het toepassen van deze adviezen betekent NIET dat het eten van risicovol voedsel veilig is voor ALLE cliënten. Deze bovenstaande manieren van aanbieden van risicovol voedsel verkleint het risico van verstikken. Er zal echter altijd risico bestaan! Voor advies op maat van de cliënt of bij twijfel over het slikken van de cliënt neem contact op met de Arts Voor Verstandelijk gehandicapten en/ of de logopedist. Voor vragen zijn die te benaderen via de ISA: Samengesteld door, Artsen Voor Verstandelijk Gehandicapten EN Logopedisten Stichting Prisma 17

18 Risicovoedsel definitieve versie Algemene inleiding:. Bij eten en drinken denk je niet dadelijk aan het gevaar van voedsel en de slikveiligheid. Je denkt in de eerste plaats aan het gezellig samen tafelen. Eten en drinken is vooral een sociaal en emotioneel gebeuren.. Omdat eten en drinken zo belangrijk is, hebben voedingsproblemen een grote invloed op de levenskwaliteit. Zich verslikken is niet altijd een onschuldig ongelukje. Voor sommige mensen gaat het samen met een ernstig gezondheidsprobleem of het zorgt voor grote gezondheidsproblemen. Met dit protocol hopen wij de mensen met de zorg voor het geven van voedsel aan mensen met een verstandelijke beperking meer bewust te maken van de gevaren die in voedsel kunnen schuilen. Want mensen met een verstandelijke beperking hebben vaker problemen met slikken. De cliënten eten op een minder veilige manier en hebben zeer regelmatig gevaarlijke gewoontes ontwikkeld zoals schrokken en/of proppen van voedsel. Hieronder volgt een overzicht van risicovol voedsel. Bij elk soort voedsel is aangegeven waarom het risicovol eten betreft en op welke manier je het voedsel kunt aanbieden, zodat er minder risico s bestaan bij het eten. Voedsel dat droog, kleverig of klef is, geeft altijd meer kans op verstikken, dan voedsel dat dat niet is. Het risicovol voedsel hebben we onderverdeeld in diverse substanties. Bovenaan staan de meest moeilijke en risicovolle voedingsmiddelen, naar beneden wordt het minder risicovol. Bij cliënten met slikproblemen zal er altijd een risico zijn! Overzicht risicovoedsel: 5. Plakkerige substanties (bijvoorbeeld): - peperkoek - pindakaas - eierkoek - cake - taaitaai - candybars (denk aan Mars/ Milkyway/ ) - gevulde koeken - banaan - wit brood 18

19 Risico: - Door kauwen en vermengen met speeksel wordt deze substantie een plakkerige voedselbal. - Een plakkerige voedselbal is moeilijk in de mond te verplaatsen en kan daardoor vast blijven zitten tijdens het slikken - Biedt brood met smeerbaar beleg, dubbelgevouwen aan - Niet meer geven - Bij de cliënt blijven - In kleine stukjes aanbieden - Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje - Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is 6. Korrelige substanties (bijvoorbeeld): - Rijst - erwtjes - macaroni - nootjes Risico: - Deze substantie bestaan uit kleine losse deeltjes, hierdoor is controle in de mond veel moeilijker. - Deze substantie valt eerder uiteen in de mond, hierdoor is het moeilijk om de mond in een keer leeg te slikken. Bij resten die achter blijven in de mond is de kans op verstikken/ verslikken aanzienlijk groter - Deze substanties mengen met bijvoorbeeld appelmoes/ tomatensaus/ zuivelspread (zoals Philadelphia) - Niet meer geven - Bij de cliënt blijven - Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje - Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is 19

20 7. Taaie substanties (bijvoorbeeld) - bepaalde vleessoorten (rundvlees// lamsvlees/ speklap/ vlees met vetrandjes of zemen / etc) Risico: - Deze substantie valt weinig tot niet uiteen in de mond. Hierdoor krijgt men vaak een grote voedselbal in de mond, die moeilijk te verplaatsen is en daardoor vast kan blijven zitten, tijdens het slikken - Andere vleessoorten aanbieden, die makkelijker zijn fijn te malen en door te slikken, zoals gehakt/ worst/ kipfilet/ vis/etc - Niet meer geven - Bij de cliënt blijven - In kleine stukjes aanbieden - Gedoseerd aanbieden; stukje voor stukje/ hapje voor hapje - Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is. 8. Substanties met meerdere consistenties Dit zijn voedingsmiddelen die uit meerdere diktes/ vormen bestaan. (bijvoorbeeld): - groentesoep - rijstepap - huzarensalade - citrusvruchten Risico: - Deze voedingsmiddelen zijn moeilijk te controleren en te verplaatsen in de mond, de mond moet zich op twee verschillende diktes instellen, wat lastig kan zijn voor bepaalde cliënten. - Pureren; maak een gladde massa van het product - Niet meer geven - Zeven; haal de stukjes uit het product - Bij de cliënt blijven 20

21 - Gedoseerd aanbieden; hapje voor hapje - Pas een nieuwe hap aanbieden, als de mond leeg is Bij cliënten met slikklachten wordt vaak gebruik gemaakt van verdikkingsmiddel (nutilis). Denk er hierbij aan dat teveel verdikkingsmiddel klonten geeft in de mond! Het toepassen van deze adviezen betekent NIET dat het eten van risicovol voedsel veilig is voor ALLE cliënten. Deze bovenstaande manieren van aanbieden van risicovol voedsel verkleint het risico van verstikken. Er zal echter altijd risico bestaan! Voor advies op maat van de cliënt of bij twijfel over het slikken van de cliënt, neem contact op met de Arts Voor Verstandelijk gehandicapten en/ of de logopedist.. Voor vragen zijn die alle dagen te benaderen via de ISA: Samengesteld door, Artsen Voor Verstandelijk Gehandicapten Logopedisten Stichting Prisma 21