Brabant en Midden-Nederland

Transcriptie

1 Gedragsanalyse Beter Benutten Regio s: Maastricht, Arnhem-Nijmegen, Brabant en Midden-Nederland Utrecht/Amersfoort,30 november 2014

2 1. Mobiliteitsgedrag onder de loep Deze notitie is gemaakt op basis van de ervaringen van de tweede tranche van Beter Benutten in de regio s Maastricht, Arnhem-Nijmegen, Brabant en Midden-Nederland, maar is ook bruikbaar in de andere Beter Benutten Regio s. Dit document is een momentopname. Het past bij de vorm waarin de meeste maatregelen in verkeerden tussen juni 2014 en november Dit document geeft een goed beeld van de gevolgde gedragsanalyse, als eerste stap in een ongoing proces. Gedrag goed toepassen is een cyclisch proces. Na deze gedragsanalyse dient bij iedere concretiseringsslag van de maatregelen opnieuw ook de gedragsinbreng gespecificeerd te worden. Uitgangspunt van de analyse is dat het vinden van intrinsieke motivaties van doelgroepen en het benoemen en wegnemen van weerstanden voor verandering een enorme impuls zal geven aan de gedragsmaatregelen binnen Beter Benutten. In een later stadium, waarin de koers van de regio s nader gespecificeerd is, komen meer verfijnde psychologische principes aan de orde 1. De stroomdiagrammen uit bijlage 1 vormen een geschikt instrument om de regio s door de komende fasen van Beter Benutten heen te loodsen waar het de gedragskant betreft. Zij kunnen tevens als peilstok worden gebruikt om vast te stellen waar een regio zich momenteel bevindt met betrekking tot de gedragsanalyse en de eerste fase van oplossingen en implementatie. 1.1 Customer Journey Een customer journey, ofwel klantreis, is een weergave van de interactie van een klant met een organisatie of tussenpersoon binnen verkoop- en serviceprocessen. In deze studie 2 gaat het om de belevingen van een reiziger in één van de Beter Benutten projecten. Een customer journey maakt inzichtelijk in welke mate een proces succesvol is ingericht vanuit het gedrag van de klant. Een customer journey is toe te passen op zowel bestaande maatregelen als op nog te ontwerpen maatregelen. De customer journey kan op verschillende manieren worden ingericht en uitgevoerd. Terugkerende elementen bij de verschillende uitvoeringen zijn: het identificeren van klanttypes, bepalen klant ervaringsfases, de klantreis in beeld brengen, touchpoints en interacties benoemen, emoties van de klant een plaats geven, mogelijkheden en service barrières in beeld brengen. In deze studie staan de laatste twee elementen centraal. 1 In deze notitie is vooral gebruik gemaakt van de theory of reasoned action, de zelf-determinatietheorie, en doeltheorieën gebaseerd op principes van Bandura en Skinner. In een later stadium doen ook toepassingen van verleidingstechnieken van Cialdini, en moderne marketingprincipes hun intrede. 2 Customer Journey s kunnen zich ook afspelen tussen aanbieders en overheden onderling, maar dat is niet het onderwerp van de studie uit dit document. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 2

3 1.2 Bergrijpen is kunnen veranderen We beschrijven het opzetten en uitvoeren van effectieve gedragsbeïnvloedende maatregelen aan de hand van drie essentiële onderdelen: 1. Begrijpen van gedrag 2. Beïnvloeden van gedrag 3. Benutten van de opgedane kennis Om gedrag effectief te kunnen veranderen moet je het ten eerste zo veel mogelijk kunnen begrijpen. Dat betekent onder meer inzicht hebben in het huidige gedrag, een goed beeld hebben van het gewenste gedrag en zicht hebben op welke doelgroepen we ons gaan richten. Voorbeeld: fietsimpuls bij forenzen Als een project een fietsimpuls bij forenzen beoogt, dan is de doelgroep de auto-forenzen op de korte afstanden naar het prioritaire gebied toe. Het huidige gedrag van deze doelgroep is met de auto, in de spits naar het prioritaire gebied reizen. Het gewenste gedrag is (gedeeltelijk) met de fiets naar het gebied reizen. Het gewenste gedrag is per oplossingsrichting anders. Figuur 1 toont een overzicht uit de regio Arnhem-Nijmegen. De basistypen gewenst gedrag staan in de figuur. Figuur 1: het gewenste gedrag in beeld gebracht. Bron: Beter Benutten Arnhem Nijmegen Op basis van het gewenste gedrag is het ten tweede mogelijk om de juiste interventies te kiezen. In de praktijk bestaan daar vaak al ideeën over. Zelden wordt een interventie zuiver gekozen op basis van de gedragsanalyse. Succesvolle projecten in het verleden, wensen van stakeholders, bestuurlijke overwegingen, geldstromen; ook dat beïnvloedt de keuze van de inrichting van de interventie. Maar ook als er reeds keuzes zijn gemaakt en/of sterke wensen zij een bepaalde richting in te gaan, wint de interventie altijd aan effectiviteit als er goed gekeken wordt naar de achtergrond van het betreffende gedrag. Het gaat dan om de vragen: - Waarom verplaatsen mensen zich op de manier zoals zij het tot op heden doen? - Waarom en voor wie is dit een probleem? - Is op basis van de verkeerskundige analyse een valide inschatting te maken van welke doelgroepen (forensen, bezoekers en studenten) zich in het gebied bevinden op de plaatsen en momenten van de meest vertraagde ritten? - Zijn de belangrijkste herkomst-bestemmingsrelaties bekend? - Zijn de doelgroepen nader te specificeren? Dat wil zoveel zeggen als: zijn er subgroepen te onderscheiden met min of meer overeenkomstige kenmerken? Het gaat altijd om een XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 3

4 afweging tussen enerzijds meer op specifieke groepen inzetten en aan de andere kant toch voldoende massa kunnen maken om effect te sorteren. - Waar liggen de beste aangrijpingspunten om de doelgroep(en) in beweging te krijgen? Dit is een cruciale vraag en hierover moet echt niet te licht gedacht worden of te snel gehandeld worden op basis van onvoldoende gefundeerde aannames. - Wat is het maximale resultaat dat ik zou kunnen bereiken? - Hoe kom ik bij dit maximale resultaat en wie heb ik daar voor nodig? Waar het de gedragsanalyse betreft, dient voor een belangrijk deel gekeken te worden naar de motieven die de doelgroepen kunnen hebben om het gewenste gedrag te gaan vertonen en naar de weerstanden die zij ervaren om het gewenste gedrag niet te vertonen. Op basis van de voorbereidingen voor Vervolg Beter Benutten zijn groslijsten opgesteld van veel voorkomende weerstanden en motieven per oplossingsrichting. Tevens zijn aangrijpingspunten geformuleerd om hier mee om te gaan. Een en ander biedt een bruikbaar handvat om mee aan de slag te gaan bij het verder ontwikkelen/uitwerken én uitvoeren van effectieve maatregelen. Motieven en weerstanden opsporen als opmaat voor effectief beleid Het derde element van gedragsverandering is het zorgvuldig vaststellen van de resultaten, als basis voor continuering, bijstelling of intensivering. Meten = weten. Bijhouden welke onderdelen van gekozen interventies wel werken en welke niet, bepaalt het succes en de efficiëntie van maatregelen in de toekomst. Via trapsgewijze monitoring kan worden bepaald wat het effect van verschillende typen maatregelen is op: A) het benaderen van de bredere populatie (bereiken van de doelgroep, communicatie); B) het verleiden van de doelgroep (verkrijgen deelnemers, marketing), en C) het realiseren van een structurele gedragsveranderingen (duurzame spitsmijdingen). Elk van deze stappen kan de oorzaak zijn van een lage of hoge effectiviteit. Figuur 2 toont een voorbeeld uit de regio Maastricht, waarin wordt aangetoond welke stappen in het veranderingsproces gemonitord moeten worden (met fictieve percentages). XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 4

5 Figuur 2: project stappen die leiden tot gedragsverandering. Bron: Maastricht Bereikbaar 1.3 Motieven en weerstanden Lokkertjes, campagnes en educatie In het verleden is binnen mobiliteitsmanagement breed in Nederland (maar ook daarbuiten) veel gebruik gemaakt van lokkertjes (presentjes en beloningen) om automobilisten in beweging krijgen. Tegelijk proberen campagnes mensen attent te maken op de noodzaak om te veranderen en de voordelen daarvan. Voorlichting en educatie trachten zo aandacht op het onderwerp te vestigen, attitudes te versterken of te beïnvloeden en heersende normen te activeren of te onderstrepen. In het leven van onze doelgroepen gebeuren veel dingen waar overheden of instellingen maar weinig invloed op kunnen uitoefenen. Denk aan groepsdruk of karaktereigenschappen. Hoe leuk de campagnes, presentjes en lokkertjes ook zijn, vaak hebben ze maar een beperkt of tijdelijk effect omdat zij niet aansluiten bij de intrinsieke motivatie van de doelgroep. Duurzame gedragsverandering komt vrijwel alleen tot stand als de verandering aansluit bij intrinsieke motieven (iets wat de deelnemer in kwestie echt voor zichzelf als belangrijk, prettig of gemakkelijk ervaart. Zie verder onder intrinsieke motivatie ). Zaak is het daarom om de inhoud van de campagnes en de aard van het lokkertje zo dicht mogelijk te laten aansluiten bij de behoeften van de doelgroep en bij de gedragsverandering die gewenst is. Geld kan bijvoorbeeld een aantrekkelijk motief vormen, maar als het geld wegvalt of als blijkt dat de financiële beloning niet opweegt tegen andere nadelen (vroeger opstaan, onzekerheid, verlies aan gemak, et cetera) dan slaat de balans toch door in de nadeel van de beloning. Een paar generieke regels bij het benaderen van de doelgroep (later gaan we daar specifieker op in): - Benader de doelgroep open. Niet met een houding van het willen opleggen van nieuw gedrag, maar met het introduceren van reële aantrekkelijke mogelijkheden. - Verken de condities waaronder de doelgroep bereid is om gedrag te veranderen. Dit hangt nauw samen met waar de belangrijkste motieven en weerstanden zitten. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 5

6 - Maak gebruik van sociale netwerken. Iemand neemt eerder iets aan van zijn collega dan van een externe. - Beschuldig de leden van de doelgroep in geen geval van verkeerd gedrag tot nu toe. Dat is namelijk de beste manier om weerstand op te roepen of te versterken. - Vraag niet te veel in één keer. Intrinsieke motivatie, de spil van verandering Ons uitgangspunt is dat er voor mensen twee type redenen zijn om bepaald gedrag te vertonen: omdat ze het echt zelf willen, of omdat ze er door anderen toe worden aangezet. In de psychologie heet dat respectievelijk intrinsieke en extrinsieke motivatie. Intrinsieke motivatie leidt tot krachtiger en langduriger gedrag dan extrinsieke motivatie. Extrinsieke motivatie komt zoals boven onder lokkertjes beschreven van buitenaf. Als je iets doet omdat je er zelf belang bij hebt ergens in gelooft, of zelf de voordelen ervaart, doe je het vaker en/of langer. Een heel belangrijk, maar in beleid sterk onderschat element op de weg van motieven naar structureel gewenst gedrag, is feedback. Mensen willen zien/ervaren dat het gedrag dat zij vertonen (zeker als dit soms enige moeite kost) iets oplevert (dat het de moeite waard is om het te blijven doen). Waardering en bevestiging van anderen zijn hierbij sleutelwoorden. Het mooiste is als deze feedback vanzelf komt (uit de eigen vriendenkring bijvoorbeeld) of dat de positieve effecten van de gedragsverandering meteen duidelijk zichtbaar zijn voor de persoon in kwestie 3. Beter Benutten en haar partners kunnen hierbij echter heel goed een handje helpen. Het gaat dan om het versterken van het nieuwe (gewenste) gedrag, door terug te koppelen wat het voor de persoon in kwestie oplevert; in woorden en daden. De generieke regels bij het geven van feedback: - richt de feedback op de motieven van de doelgroep (bijvoorbeeld: In hoeverre is mijn gezondheid verbeterd? of Wat heb ik inmiddels verdiend met mijn nieuwe gedrag? ) en niet op andere zaken (bijvoorbeeld: Welke milieuwinst is behaald door het nieuwe gedrag? of Wat heb ik inmiddels verdiend met mijn nieuwe gedrag als ik daar niet op uit ben?, tenzij dus de leden van de doelgroep hier specifiek om vragen omdat dit voor hen intrinsieke motieven zijn. - Geef bij voorkeur feedback als er ook echt wat te melden is. Meld echter na zekere tijd ook terug als er geen of geen positieve resultaten worden behaald. Verzwijgen van de waarheid is zinloos. De gedragsverandering sluit dan niet aan bij de motieven en daar komt de persoon na verloop van tijd toch achter. Ook biedt deze activiteiten de mogelijkheid om aanpassingen te doen aan de maatregel om hem wél effectief te laten zijn. - Overweeg of collectieve feedback zinvol is naast individuele feedback. Individuele feedback geeft informatie over de persoonlijke prestaties van de deelnemer in kwestie en is vrijwel altijd belangrijk. Collectieve feedback wil zeggen dat je informatie terug geeft over een hele groep (bijvoorbeeld: Alle collega s tezamen hebben dit en dit bereikt! ). Wees voorzichtig met het vergelijken van individuele prestaties met die van anderen. Competitief ingestelde personen kunnen worden uitgedaagd als anderen beter presteren (of als zij zelf onder het gemiddelde presteren), maar veel mensen raken hierdoor juist ontmoedigd en gefrustreerd. 3 Neem als metafoor van iemand die gewicht wil verliezen. Sporten en minder eten kan lastig zijn en wordt alleen verduurzaamd als men feedback krijgt uit de omgeving dat men er goed en gezond uitziet en/of van de weegschaal die aantoont dat kilo s verdwijnen. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 6

7 - Presenteer de feedback waar mogelijk in positieve termen. Maak de feedback kort en overzichtelijk. Als deelnemers hele verhalen moeten doorlezen of interpretatieslagen moeten maken om het te kunnen duiden, haken velen af. Probeer de feedback ook op de korte termijn te richten en geloofwaardig te houden. U heeft zoveel calorieën verbrand is beter dan u heeft nu een maand langere levensverwachting. Naast feedback (het teruggeven van resultaten die behaald zijn) spreken we ook van feed forward; informatie over wat nog te bereiken is en wat een volgende stap inhoudt. Feedback kijkt vanuit de huidige situatie terug naar het verleden; feed forward kijkt vanuit de huidige situatie naar de toekomst. Overigens kunnen beide vormen van informatie heel dicht bij elkaar liggen omdat zij beide tot doel hebben met de kennis van nu de toekomst vorm te geven. Weerstanden Pogingen gedrag en attitude te veranderen roepen meestal ook negatieve gevoelens op (weerstanden, barrières, drempels). Mensen willen niet zo graag veranderen. Weerstanden kennen en kunnen wegenemen vormt daarom een belangrijke schakel op weg naar structureel gewenst gedrag. Als weerstanden niet serieus genomen worden en er niets mee gedaan wordt, kunnen ze uitgroeien tot ernstige drempels voor succes. Het tegenspreken van weerstanden heeft meestal weinig zin, of zorgt voor nog meer weerstand. Voorzieningen verbeteren, positieve ervaringen laten opdoen en - waar het kan - mogelijkheden verruimen, zijn efficiënte manieren om met weerstanden om te gaan. Keuzevrijheid is een belangrijk wapen in de strijd tegen weerstanden. Veel voorkomende weerstanden zijn Dat kan ik niet, want dat is in mijn situatie veel te lastig, Als ik dat ga doen ben ik twee keer zo lang onderweg, of Klinkt leuk, maar dat past niet bij mijn type baan. Veel weerstanden komen voort uit het niet willen opgeven van gewoontegedrag of verworvenheden. Ingrijpende veranderingen ten opzichte van de standaardsituatie (verhuizing bedrijf of grootschalige wegwerkzaamheden) kunnen aanleiding zijn om het gewoontegedrag sowieso te doorbreken. Ook kan zo n grootscheepse onderbreking van de standaardsituatie bewust worden opgeroepen: Ons bedrijf gaat zich een maand lang inzetten voor een goed doel. We kunnen geld sparen door kilometers te maken op de fiets of n het openbaar vervoer. Wie doet er mee met dit goede initiatief? Een maand iets anders proberen helpt. (invulling van het goede doel). Maar ook het verminderen van parkeerplaatsen, het prioriteren van parkeerplaatsen naar woonafstand of het verhogen van tarieven kunnen voor opschudding zorgen in gewoontepatronen. De ingrediënten verenigd in een model Hieronder de visie op gedragsverandering in een model gevat. Op de weg van intrinsieke motieven naar structurele gedragsverandering liggen diverse gedragstips klaar om opgevolgd te worden. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 7

8 Figuur 3: Model voor gedragsverandering De waarde van dit model voor de praktijk is met name dat het de verschillende onderdelen (lokkertjes, weerstanden, motieven) overzichtelijk clustert en laat zien dat er op weg de van motieven naar structurele verandering veel actie nodig is. Het is een kapstok voor de methode die hieronder wordt uitgeschreven. Kunnen en willen veranderen Motivatie is dus van doorslaggevend belang bij vrijwillige gedragsverandering. Een belangrijk onderdeel daarvan is (het gevoel) vrij te zijn om je eigen keuzes te kunnen en mogen maken. Een overheid die over je schouders staat mee te kijken, past daar niet in. Betrokkenen bij en de organisatie van maatregelen of projecten dienen zich dan ook regelmatig de volgende vraag te stellen: Hoe zorg ik er voor dat de leden van de doelgroep keuzes kunnen maken, zich niet gedwongen voelen en de vrijheid hebben om ook eens anders te handelen dan wij graag zouden willen?met een mooi woord betekent dit onder andere dat maatregelen vergevingsgezind dienen te zijn opgesteld. Regent het een keer hard, dan moet je met de auto kunnen komen zonder daar op aangesproken te worden. (Gevoelsmatige)(keuze)vrijheid als stimulans voor verandering. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 8

9 Als je weet dat je iets niet kunt, dan is de motivatie vaak laag om die taak uit te voeren (competentie). Dit betekent dat projectleiders, stakeholders en andere betrokkenen zich eigenlijk voortdurend de volgende vraag moeten stellen: Wat heeft de doelgroep van mij nodig om het gewenste gedrag ook echt te gaan vertonen? Probeer daar (zeker in het begin) ook in te voorzien. Naast keuzevrijheid en competentie is een derde factor om mensen te motiveren het geven van vertrouwen. Dit is bij aanvang vaak beperkt of latent aanwezig. Waarom zou ik mijn gedrag moeten veranderen? Waarom ik? Vertrouwen moet vaak nog gewonnen of versterkt worden. Tips om dit te doen zijn: geef betrouwbare info, laat zien dat het jou echt om de belangen van de reiziger gaat, verstrek informatie als het nodig is (overvoer hen niet) en geef daarbij informatie waar de reiziger ook echt op zit te wachten, doe wat met klachten en wensen, et cetera. Alles op een rij De gedragsanalyse en het richting geven aan oplossingen, verloopt langs de volgende stappen: - Het gedrag begrijpen (huidig gedrag, gewenst gedrag, doelgroepen) - Beweegredenen: welke motieven en weerstanden kennen de doelgroepen? - Hoe kunnen we deze respectievelijk versterken en wegnemen? - Hoe kunnen we feed forward en feedback geven? - Welke maatregelen passen hierbij, of hoe kan ik mijn voorgenomen maatregelen hiermee aanscherpen? - Heeft het meerwaarde lokkertjes in te zetten om mensen het nieuwe gedrag te laten uitproberen? Zo ja, welke lokkertjes dragen dan echt bij? - Is er sprake van voldoende keuzevrijheid voor (potentiële) deelnemers? - Zijn de (potentiële) deelnemers werkelijk voldoende toegerust om de gedragsverandering te kunnen uitvoeren? - Is er vertrouwen over en weer bij en tussen betrokken partners en deelnemers? - Wat is de juiste toon en opzet van begeleidende campagnes of introductie van maatregelen (zie bijlage; handreiking communicatie) - Hoe kunnen we het nieuwe gedrag bestendigen? Deze stappen zijn in stroomdiagrammen gevat in de Checklist Gedrag (zie bijlage). In de verschillende fasen van het vervolg van Beter Benutten kan deze als leidraad dienen voor de specificatie van en het effectueren van maatregelen en maatregelenpakketten waar gedragsverandering een rol speelt. 1.4 Toepassing van gedragsanalyse in Beter Benutten Per type oplossingsrichting is in deze notitie een aanzet gegeven voor de gedragsanalyse van Beter Benutten projecten (zie volgend hoofdstuk). Er is gewerkt aan de hand van groslijsten met veel voorkomende motieven en weerstanden. Deze zijn zorgvuldig op waarde geschat. De groslijsten kunnen input zijn voor de uitwerking van de plannen van aanpak in de Beter Benutten regio s. De lijsten moeten verder (generiek en regio specifiek) worden aangevuld op basis van een dialoog met (A) stakeholders en (B) doelgroepen. Dit is in sommige regio s al (partieel) gedaan. Daar komt bij dat naar mate de maatregelen meer concreet worden zij telkens opnieuw getoetst dienen te worden aan de checklist Gedrag (bijlage). Ook dienen er bij de implementatie van XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 9

10 maatregelen regelmatig nieuwe concretiseringsslagen gemaakt te worden om efficiënt om te gaan met relevante motieven en weerstanden. Voorbereiding en uitvoering In veel gevallen zal de dialoog met stakeholders en doelgroepen onderdeel zijn van de uitvoering van een plan, en worden de eerste aannames gebaseerd op de in deze notitie opgenomen groslijsten die met experts in verschillende regio s gemaakt zijn (in totaal ca. 50 experts uit vier regio s). De positie van de gedragsanalyse in de plannen van aanpak kan als volgt geïllustreerd worden. Afhankelijk van de reeds beschikbare informatie en de tijd en middelen om in het kader van de voorbereiding extra onderzoek uit te voeren kan een plan van aanpak voor een deel resultaten beschrijven (gebaseerd op deze notitie) en voor een deel een proces beschrijven waarin de inzichten worden uitgediept (zie figuur 4). Tussentijdse bijsturing De continue dialoog met de stakeholders en doelgroepen, en de periodieke evaluaties van projecten, zijn daarnaast vaak aanleiding om een product gedurende de uitvoering van het programma aan te passen. Zo is in de regio Maastricht in 2012 gestart met het uitdelen van een strooipas (OV-chipkaart) aan forenzen, omdat bleek dat veel forenzen nog geen OV-chipkaart hadden. Toen duidelijk werd dat de kaart relatief weinig werd gebruikt is het product aangepast en veel persoonlijker gemaakt (benaderen van de doelgroep, bieden van een probeeraanbod voor een maand, dialoog over en persoonlijke invulling van vervolgaanbod). Aanpak regio Per oplossingsrichting beschrijven we de te nemen stappen in de regio aan de hand van het gedragsveranderingsmodel van Icek Ajzen 4, een van de meest wijdverbreide theorieën op het gebied van menselijk gedrag. Volgens Ajzens theory of planned behaviour, zijn er drie overwegingen die ons gedrag sturen: 1. Waar leidt het gedrag toe? (de ingeschatte gevolgen van het gedrag bepalen je attitude); 2. Wat vinden anderen van het gedrag? (de normen omtrent het gedrag); 3. Kan ik het nieuwe gedrag ook echt vertonen? (waargenomen controle over het gedrag). Eigenlijk heel eenvoudig dus. Gedragsverandering slaagt als je aan alle drie de overwegingen tegelijk sleutelt. Attitudes, normen en waargenomen controle over het gedrag bepalen of je een positieve gedragsintentie ontwikkeld. Als je de gedragsintentie bevestigt, volgt het gewenste gedrag. De noodzakelijke acties in de regio worden iedere keer aan de hand van deze theorie schematisch weergegeven aan het eind van de bespreking van iedere oplossingsrichting. 4 Ajzen, I., & Sheikh, S. (2013). Action versus inaction: Anticipated affect in the theory of planned behavior. Journal of Applied Social Psychology, 43(1), XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 10

11 Ervaringen Expert Dialoog Dialoog BB1 sessies Stakeholders Doelgroepen 30% PvA 60% PvA/uitvoering 90% PvA/uitvoering Product klaar voor gebruik Figuur 4: positie van gedragsanalyse in Beter Benutten XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 11

12 2. Barrièrs en motieven bij oplossingsrichtingen Om de maatregelen aan te scherpen en te effectueren brengen wij per oplossingsrichting Intrinsieke motieven en weerstanden (barrières) in beeld. Dit doen we enerzijds door expertsessies, anderzijds door verificatie in de doelgroepen zelf. In dit hoofdstuk worden de oplossingsrichtingen uit figuur 1 in hoofdstuk 1 besproken aan de hand van barrières en motieven. De groslijsten op de volgende pagina s hebben betrekking op de volgende gedragsveranderingen. De lijsten zijn waar mogelijk min of meer rangordelijk (belangrijkste barrières en motieven bovenaan). 1) Thuis werken in plaats van elke dag reizen 2) Spitsmijden (buiten de spits reizen) 3) Fiets/e-bike in plaats van auto 4) Openbaar vervoer in plaats van auto 5) Op afstand parkeren (P+R) 6) Gebruik maken van ITS toepassingen 2.1 Niet verplaatsen (thuiswerken) Ideaal voor het oplossen van knelpunten met zwaar vertraagde ritten is de mogelijkheid van werknemers om enkele dagen per week thuis te werken. Zij gaan die dagen dan immers helemaal de weg niet op gedurende de tijdstippen en knelpunten rond de economische kerngebieden. Uiteraard is dit slechts een alternatief voor een deel van alle forensen die zich op de knelpunten bevinden. Bepaald werk leent zich immers niet voor thuiswerken en in andere gevallen is de organisatie er niet op ingericht. Ook blijkt er vaak een gebrek aan kennis en koudwatervrees te bestaan bij zowel werknemers als werkgevers. In paragraaf en worden de belangrijkste motieven en weerstanden van werknemers om wel of niet te gaan thuiswerken beschreven. Ook zijn hier de mogelijkheden beschreven om op basis hiervan thuiswerken aantrekkelijker te maken en daarmee in omvang te doen toenemen, waarmee een bijdrage wordt geleverd aan de doelstellingen van Beter Benutten. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 12

13 2.1.1 Stappen vooraf Om te voorkomen dat er met hagel geschoten wordt is het van belang eerst te trechteren bij het introduceren van maatregelen gericht op thuiswerken. Daartoe dient het volgende te gebeuren: - Leg een focus op bedrijven waarbij het werk het toestaat om een deel van het personeel (wisselend) af en toe thuis te laten werken; - Focus op die bedrijven waar het management er voor open staat; - Focus op bedrijven waar ook de bedrijfscultuur vatbaar is voor (het ontwikkelen van) thuiswerken. - Stem binnen het bedrijf af wie wanneer zou kunnen/willen thuiswerken. Combinatie met een bedrijvenaanpak dus gewenst/noodzakelijk. Vervolgens betekent effectieve gedragsbeïnvloeding inspelen op motieven en weerstanden bij werknemers. Hoe dat het best kan gebeuren, is in de volgende paragraaf samengevat Motieven versterken en weerstanden wegnemen Van deze oplossingsrichting zijn de belangrijkste motieven en weerstanden in beeld gebracht door middel van expertsessies en verificatie bij de (potentiële) doelgroep. Daaruit zijn twee lijsten opgesteld; één met meest voorkomende motieven en één met meest voorkomende weerstanden. De complete lijsten zijn opgenomen in bijlage 2 Van deze motieven en weerstanden zijn hieronder in figuur 5 degene met hoogste prioriteit in balans gebracht. In groen zijn de aanknopingspunten voor verandering aangegeven, in rood de drempels op weg naar verandering. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 13

14 Figuur 5: Gedragsbalans Niet Verplaatsen Groen: dit moet je doen! Aan de positieve kant vinden we met name minder stress, minder reistijd, geconcentreerder en efficiënter werken, en meer vrijheid en meer tijd voor andere dingen (door wegvallen reistijd). Deze motieven zijn het beste te versterken door de volgende zaken in de maatregelen goed vorm te geven: - Laat medewerkers de voordelen van thuiswerken ervaren door het eens te gaan proberen. Laat hen aangeven hoe het bevalt, of zij werkelijk de discipline kunnen opbrengen en hoe productief zijn. Ondersteun het thuiswerken vanuit de werkgever. Maak duidelijk dat het gewaardeerd wordt (in ieder geval niet afgekeurd wordt) door collega s en zorg zo dat geen nieuwe stress ontstaat over het wel on niet hebben van steun over de nieuwe stap. - Bespreek de kwaliteit van noodzakelijke (ICT-)voorzieningen thuis. Verbeter deze waar mogelijk met een aantrekkelijke regeling. - Geef inzicht (feedback) over hoeveel reistijd men per week (heeft) bespaard. - Laat mensen binnen het bedrijf aangeven - daar waar van toepassing dat de kwaliteit van het werk goed is en niet minder (liefst beter) dan voorheen. Maak ook duidelijk dat de persoon per mail en telefoon nog steeds goed bereikbaar is als het nodig is en dat zaken die echt op het werk moeten gebeuren geconcentreerd kunnen plaatsvinden op de dagen dat men daar ook is. - Laat leidinggevenden sturen op output en niet op aanwezigheid of verplichte werkuren. Maak duidelijk dat het niet meer van deze tijd is om werken gelijk te stellen aan aanwezig zijn op het werk. Rood: hoe kun je pijn wegnemen? Belangrijkste weerstanden zijn een bedrijfscultuur die er niet voor open staat, een leidinggevende die niet akkoord is, het doorbreken van de gewoonte, werk dat zich er niet voor leent of de angst verworvenheden (waaronder goede parkeerplaatsen) (op termijn) kwijt te raken door thuis te gaan werken. De pijn is het beste weg te nemen door de volgende zaken goed vorm te geven: XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 14

15 - Op het moment dat er geen medewerkers geïnteresseerd zijn, de bedrijfscultuur er niet voor open staat en het managenet er ook niet blij mee is: zet er geen energie op. - Waar wel voldoende basis is om thuiswerken te implementeren: werk aan cultuurverandering bij collega s en leidinggevenden. Doe dat onder meer door binnen het bedrijf positieve ervaringen van andere vergelijkbare bedrijven onder de aandacht te brengen (liefst door deze bedrijven dit zelf te laten doen). - Afspraken goed inplannen, bereikbaarheid (ICT en telefoon) goed regelen; - Werk aan cultuurverandering bij met name middenmanagement. Daar ligt vaak de meeste weerstand. - Proberen duidelijke afspraken te maken met werknemers en dit bijvoorbeeld in een agendawerkschema te bespreken, zodat voorkomen wordt dat mensen het gevoel hebben contact met collega s te verliezen of belangrijke zaken te missen.. - Zet iemand niet gelijk te veel en te lang aan het thuiswerken: voer een proeftijd in om ervaring op te doen. - Maak duidelijke afspraken omtrent verworvenheden (onder andere parkeerplaats). Neem het gevoel weg dat men door thuis te gaan werken veel verlies lijdt Activiteiten regio s vanuit theorie van gepland gedrag Figuur 6: Model Gepland Gedrag met aanpak in de regio voor niet verplaatsen (thuiswerken). 2.2 Ander tijdstip reizen (spitsmijden) Waar mogelijk kunnen mensen gestimuleerd worden thuis te werken. Een variant daarop die een aantal bezwaren van thuiswerken ( zie mijn collega s te weinig, heb afspraken ) wegneemt, maar toch bijdraagt aan de doelstellingen van Beter Benutten, is deels thuiswerken op een dag. Dat betekent op een ander tijdstip dan de spits reizen. Het is een alternatief voor hen die liever niet XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 15

16 overgaan op andere vervoerwijzen (openbaar vervoer en fiets) of daar de mogelijkheden niet toe hebben en wiens werk of houding hele dagen thuiswerken in de weg staat. Er zijn al automobilisten die zelfstandig hun werkdag zo hebben ingericht dat zij vóór de spits van huis gaan en na de avondspits pas naar huis terugkeren. Dit vraagt voor mensen die hier niet zelfstandig voor gekozen hebben echter relatief drastische verschuivingen in het dagritme. Daarom is een aantrekkelijk alternatief om de eerste uren thuis te werken en na de spits op pad te gaan. Zo wordt in ieder geval de ochtendspits vermeden. s Middags is het eventueel ook mogelijk om werknemers eerder te laten vertrekken van het werk en nog even thuis te laten doorwerken. Hieronder de belangrijkste motieven en weerstanden van werknemers om wel of niet op een ander tijdstip te gaan reizen en de mogelijkheden die dit biedt om dit aantrekkelijker te maken en daarmee in omvang te doen toenemen, waarmee een bijdrage wordt geleverd aan de doelstellingen van Beter Benutten Stappen vooraf Ook bij maatregelen gericht op op een ander tijdstip reizen is het raadzaam gericht te werk te gaan. Dat betekent dat ook hier de combinatie met een bedrijvenaanpak wenselijk is. Stappen: - Focus op bedrijven waarbij het werk het toestaat om werknemers af en toe de spits te laten mijden; - Voorkom gevoelens van ongelijkheid door goede planning en open communicatie; - Focus op die bedrijven waar het management er voor open staat; - Focus op bedrijven waar de bedrijfscultuur openstaat voor spitsmijden. Als hier aan voldaan is, kunnen werknemers benaderd worden. Hoe dat het best kan gebeuren, is in de volgende paragraaf samengevat Motieven versterken en weerstanden verminderen Van deze oplossingsrichting zijn de belangrijkste motieven en weerstanden in beeld gebracht door middel van expertsessies en verificatie bij de (potentiële) doelgroep. Daaruit zijn twee lijsten opgesteld; één met meest voorkomende motieven en één met meest voorkomende weerstanden. De complete lijsten zijn opgenomen in bijlage 2 XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 16

17 Van deze motieven en weerstanden zijn hieronder in figuur 7 degene met hoogste prioriteit in balans gebracht. In groen zijn de aanknopingspunten voor verandering aangegeven, in rood de drempels op weg naar verandering. Figuur 7: Gedragsbalans Ander tijdstip reizen Groen: dit moet je doen! Aan de positieve kant vinden we met name het verkrijgen van een financiële beloning, het minder last hebben van files en oponthoud, vooral het mislopen van ernstige vertraging bij tijdelijke verstoringen, minder stress en meer tijd om zelf in te delen. Deze motieven zijn het beste te versterken door de volgende zaken in de maatregelen goed vorm te geven: - Informeer mensen over de voordelen die ze kunnen behalen door op andere tijden te vertrekken (feed forward); - Geef ze inzicht in de (tijd)winst die ze behalen door op andere tijdstippen te vetrekken (feedback); - Spreek ze vooral aan op de voordelen bij tijdelijke verstoringen van de normale gang van zaken: wegwerkzaamheden, bedrijfsverhuizing, reorganisatie, et cetera. - Geef mensen (tijdelijk) een beloning als ze de spits mijden. Deze hoeft niet financieel te zijn, kan ook privileges op werk bevatten (betere parkeerplaatsen), waardering. Financieel gewin, waar moeite tegenover staat, heeft maar voor een beperkte groep effect en is bovendien erg kostbaar. Rood: hoe kun je pijn wegnemen? Belangrijkste weerstanden zijn een bedrijfscultuur die er niet voor open staat, werk dat zich er in het geheel niet voor leent, lastig met maken van afspraken/vergaderingen, het feit dat de dag te XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 17

18 veel verknipt wordt (efficiëntie verlies) en het feit dat het tegen de gewoonte indruist. Daarnaast is men bang dat de beste plekken (parkeer- en flexwerkplekken) weg zijn tegen de tijd dat men op het werk komt. De pijn is het beste weg te nemen door de volgende zaken goed vorm te geven: - De bedrijfscultuur er klaar voor maken, door het op de werkvloer te bespreken, te laten zien dat mensen die spitsmijden even goed/veel of beter/meer werk leveren en collega s laten ervaren dat iedereen nog steeds goed bereikbaar is; - Afspraken goed inplannen, bereikbaarheid (ICT en telefoon) goed regelen; - Verworvenheden (parkeerplaatsen en flexplekken) proberen veilig te stellen of in ieder geval bepaalde regeling voor treffen; - Planning maken voor werkzaamheden waardoor dag niet te verknipt wordt; - Gewoontes doorbreken door het op andere tijdstippen reizen tijdelijk extra aantrekkelijk te maken en feedback en waardering te geven Activiteiten regio s vanuit theorie van gepland gedrag Figuur 8: Model Gepland Gedrag met aanpak in de regio voor ander tijdstip verplaatsen (spitsmijden). 2.3 Fiets of e-bike Voor de korte afstand is fietsen (en e-biken) voor velen een goed alternatief voor de auto. Velen doen dit dan ook al. Hieronder worden de belangrijkste aangrijpingspunten beschreven om een groter potentieel aan te spreken. Voor hen die wat verder van het werk wonen kan de fiets een welkome schakel zijn in het voor- en natransport van trein of P+R. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 18

19 2.3.1 Stappen vooraf Fietsen is een prima alternatief voor hen die ook buiten werktijd regelmatig fietsen. Iemand die sowieso nooit fietst zal hier niet snel voor warmlopen. De redenen dat men niet naar het werk fietst kunnen talrijk zijn. Een relatief kleine woon-werkafstand alleen is onvoldoende om te veronderstellen dat iemand wel kan gaan fietsen. Paragraaf en geeft inzicht op het pallet aan bezwaren én mogelijkheden! Het verdient aanbeveling om fietsen, e-biken en de fiets in voor- en natransport goed te onderscheiden. Dit zijn echt verschillende onderwerpen. Wat voor een fiets geldt, hoeft niet voor een e-bike te gelden en omgekeerd. De fiets als onderdeel van een keten kent weer hele andere aangrijpingspunten. Overschat de waarde van het argument met de e-bike kun je grotere afstanden overbruggen niet. Zolang de e-bike voor veel mensen nog onbekend terrein is, gaat het vooral om mensen te informeren en er kennis mee te laten maken. De impliciete of expliciete verwachting uitspreken naar mensen die te ver van hun werk wonen om te fietsen, nu wel even op deze e-bike zullen springen is in veel gevallen een stap te ver Motievenversterken en weerstanden verminderen Van deze oplossingsrichting zijn de belangrijkste motieven en weerstanden in beeld gebracht door middel van expertsessies en verificatie bij de (potentiële) doelgroep. Daaruit zijn twee lijsten opgesteld; één met meest voorkomende motieven en één met meest voorkomende weerstanden. De complete lijsten zijn opgenomen in bijlage 2 Van deze motieven en weerstanden zijn hieronder in figuur 9 degene met hoogste prioriteit in balans gebracht. In groen zijn de aanknopingspunten voor verandering aangegeven, in rood de drempels op weg naar verandering. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 19

20 Figuur 9: Gedragsbalans Fietsen en e-bike Groen: dit moet je doen! Aan de positieve kant vinden we met name genieten van het buiten zijn, gezondheid, filevertraging ontlopen en social support en imago (sportief en energiek als je veel fietst; je bent goed bezig). Voor de elektrische fiets komt daar het gevoel van innovatief en modern bezig zijn bij. Besef wel dat de elektrische fiets ook nog het imago van voor ouderen heeft bij veel mensen. Dat praat je niet zo maar even weg. En bedenk dat veel mensen nog helemaal onbekend zijn met de elektrische fiets. Het heeft dan weinig zin om ze even te overtuigen dat het allemaal zo geweldig is. Neem de tijd en laat mensen het vooral proberen (ervaren dus). Deze motieven zijn het beste te versterken door de volgende zaken in de maatregelen goed vorm te geven: - Benadruk de positieve kanten van buiten en in beweging zijn. Vooral bij zittende beroepen kan fietsen naar en van het werk een impuls geven aan gezondheid en je energieker voelen. Geef inzicht in wat je kan bereiken door wat meer te bewegen. Houd dat dicht bij de belevingswereld van de forens (het hier en nu): je voelt je beter en krijgt een betere conditie. Overdrijf niet. - Geef feedback over wat mensen bereiken als ze het een tijdje proberen. Vraag naar ervaringen en breng ze in contact met andere fietsers. - Benadruk het innovatieve van echt mooie elektrische fietsen en laat mensen het een keer proberen om vooroordelen en weerstand weg te nemen. - Versterk het sportieve imago zonder dit op te dringen aan mensen die dit minder belangrijk vinden. - Laat zien dat voor sommige korte afstand verplaatsingen fileleed voorkomen kan worden met de fiets. Bedenk wel dat het dan vaak niet om netto tijdswinst gaat, maar om het mislopen van irritante files in combinatie met betere gezondheid, Rood: hoe kun je pijn wegnemen? Belangrijkste weerstanden zijn de gewoonte om altijd automatisch de auto te pakken, het ontbreken van een goede veilige infrastructuur en voorzieningen (stalling), slechte informatievoorziening over hoe te fietsen, de kosten van aanschaf van een goede fiets (vooral bij XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 20

21 e-bike) en het feit dat men soms een stuk moet omrijden met de fiets (bijvoorbeeld bij het oversteken van een rivier). Ook slecht weer vormt een hinderpaal. De pijn is het beste weg te nemen door de volgende zaken goed vorm te geven: - Doorbreek gewoonten door fietsen tijdelijk extra aantrekkelijk te maken. Leg de lat niet te hoog: als men 1 x per week gaat fietsen is er al heel wat gewonnen en misschien is men daarna wel gemotiveerd het twee keer te doen (foot-in-the-door). - Waar duidelijke knelpunten zitten in de infrastructuur zijn aanpassingen gewenst. Het is uiteraard niet doenlijk om voor iedereen de woon-werk rit te gaan aanpassen. Hetzelfde geldt voor omrijfactoren: duidelijke bottlenecks moeten worden weggenomen. - Zorg voor goede routeinformatie: langs de weg, maar ook in de vorm van een individueel fiets-reisadvies. - Kosten aanschaf is zeker bij elektrische fiets een probleem. Sluit waar mogelijk aan bij gunstige belastingregelingen en zorg in het kader van pilots voor aantrekkelijke aanbiedingen of spaaracties. - Laat mensen het eens uitproberen. En vraag naar de ervaringen en doe wat met negatieve feedback die van de fietsers terugkomt. - Zorg er voor dat mensen zeker in het begin bij slecht weer met de auto kunnen blijven komen en dan een dag of paar dagen later bij beter weer wederom op de fiets stappen. Zeker bij de eerste keren kan slecht weer mensen ernstig demotiveren. Regenpakken leggen alleen mar de nadruk op de nadelige aspecten. Wees ook vergevingsgezind bij langere tijd slecht weer in fietsstimuleringsprogramma s. Dat kan enorm veel weerstand wegnemen Activiteiten regio s vanuit theorie van gepland gedrag Figuur 10: Model Gepland Gedrag met aanpak in de regio voor fietsen en e-bike stimuleren. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 21

22 2.4 Openbaar vervoer Op alle afstanden is het openbaar vervoer voor een beperkte groep een goed alternatief voor de auto. Daar waar de kwaliteit van het OV goed is doen velen dit dan ook al. Hieronder worden de belangrijkste aangrijpingspunten beschreven om een groter potentieel aan te spreken Stappen vooraf Het openbaar vervoer is voor een beperkte groep een alternatief (zowel praktisch als mentaal). De gedragsverandering van auto naar openbaar vervoer is een grote stap, omdat het openbaar vervoer een groot aantal sterk afwijkende deelgedragingen noodzakelijk maakt, zoals het regelen van voor- en natransport en het plannen van de heen en terugreis. Een belangrijke constatering is dat de barrières en motieven voor openbaar vervoer sterk verschillen voor de deelmodaliteiten bus, tram, metro en trein. Deze modaliteiten verschillen erg qua kwaliteit en beleving door verschillende doelgroepen. Bij de meeste automobilisten is de bus het minst populair, gevolgd door de tram. Wat voor een trein geldt, hoeft niet voor een bus te gelden en omgekeerd (bijvoorbeeld werken onderweg, dat kan vaak goed in de trein, maar niet of nauwelijks in de bus). Een bijzonderheid op het gebied van openbaar vervoer is dat in sommige regio s de bezetting van het openbaar vervoer juist problematisch hoog is. Zo hoog dat men spitsmijdingen in het OV wil realiseren. Een hoge plaatskans kan een motief zijn voor automobilisten om het openbaar vervoer te nemen. Hiervoor moet in deze gevallen wel ruimte gecreëerd worden in dat openbaar vervoer Motievenversterken en weerstanden verminderen Van deze oplossingsrichting zijn de belangrijkste motieven en weerstanden in beeld gebracht door middel van expertsessies en verificatie bij de (potentiële) doelgroep. Daaruit zijn twee lijsten opgesteld; één met meest voorkomende motieven en één met meest voorkomende weerstanden. De complete lijsten zijn opgenomen in bijlage 2 Van deze motieven en weerstanden zijn hieronder in figuur 11 degene met hoogste prioriteit in balans gebracht. In groen zijn de aanknopingspunten voor verandering aangegeven, in rood de drempels op weg naar verandering. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 22

23 Figuur 11: Gedragsbalans Openbaar vervoer Groen: dit moet je doen! Aan de positieve kant vinden we met name het ontlopen van tijdelijke overlast (langdurige wegwerkzaamheden), het reduceren van reiskosten in de gevallen dat er goede ov-regelingen zijn, het kunnen werken tijdens de reis en het hebben van een rustmoment (in de gevallen waar het ov een goede verbinding biedt en het niet al te druk is). Ook het ontlopen van filevertraging kan een motief zijn, evenals het milieuvriendelijk reizen. Tot slot is als bijkomend effect soms aan te voeren dat het dwingende karakter van vertrektijden van het ov een reden kan zijn om op tijd naar huis te gaan/ te vertrekken. Deze motieven zijn op de volgende wijze het beste te stimuleren: - Bij tijdelijke overlast of ingrijpende veranderingen van de werksituatie (verhuizing, veranderende reiskostenregelingen) biedt het ov voor sommige werknemers wellicht uitkomst. Veel hangt dan af van de kwaliteit van de reis met ov. Als deze veel langer of lastiger is dan met de auto zal het hoe dan ook op veel weerstand stuiten. - Indien er mogelijkheden zijn arbeidsvoorwaarden aan te passen in het voordeel van het reizen met ov en er binnen het bedrijf draagvlak voor is; communiceer dit goed en maak duidelijk wat mensen kunnen besparen. Geef daarover ook feedback aan hen die het gaan proberen. - Waar mogelijk: reken een deel van de reistijd als werktijd. Dit is een krachtige motivatie! - Benadruk dat mensen ook de ov reis kunnen gebruiken als rustmoment/ontspanning. Dat gaat alleen op voor kwalitatief goede ov-reizen (redelijk rechtstreeks en niet te druk). Rood: hoe kun je pijn wegnemen? Belangrijkste weerstanden zijn een toename van de reistijd, het maakt combinatiereizen lastig (bijvoorbeeld eerst kinderen wegbrengen, dan werken, dan boodschappen doen, dan weer kinderen halen, dan nog sporten), de arbeidsvoorwaarden zijn ongunstig om niet met de auto te reizen, het slechte imago van het ov en een gebrek aan comfort. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 23

24 De pijn is het beste weg te nemen door de volgende zaken goed vorm te geven: - Biedt het aan voor mensen die er in reistijd niet te veel op achteruit gaan of er zelfs beter van worden, of bied waar mogelijk compensatie voor de extra reistijd in vorm van reistijd is deels werktijd. - Combinatiereizen zijn bijna niet te doen met ov, dus voor wie dit een doorslaggevend argument is, is het ov waarschijnlijk geen alternatief. - De arbeidsvoorwaarden dienen waar mogelijk te worden aangepast in het voordeel van het ov. - Het slechte imago van het ov en het gebrek aan comfort kan enigszins worden bestreden door het alleen aan te bieden/te stimuleren voor die verbindingen waar het hoogwaardig is en door compensatie te geven in werktijd Activiteiten regio s vanuit theorie van gepland gedrag Figuur 12: Model Gepland Gedrag met aanpak in de regio voor openbaar vervoergebruik stimuleren 2.5 Op afstand parkeren Op afstand parkeren geldt met name voor de langere afstanden. Het gaat erom dat de automobilist een slimme parkeerkeuze maakt, waardoor hij/zij een deel van de reis te voet, met de fiets of met het OV aflegt, en de prioritaire corridors in de stad niet met de auto gebruikt. Op afstand parkeren is een goed alternatief met name voor automobilisten die niet op voorhand verzekerd zijn van een goede parkeerplaats. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 24

25 2.5.1 Stappen vooraf Parkeren op afstand is een reel alternatief voor automobilisten die niet op voorhand verzekerd zijn van een goede parkeerplaats. Wanneer een bedrijf ruim voldoende parkeercapaciteit heeft en deze gratis ter beschikking stelt zal parkeren op afstand weinig opleveren. De reistijdwinst vanwege het mijden van files zal in de regel niet voldoende zijn. In combinatie met (hoge) parkeerkosten en/of onzekerheid over de plaatskans stijgt de interesse in op afstand parkeren. Een belangrijke constatering is dat de barrières en motieven voor op afstand parkeren sterk verschillen voor de typen parkeerfaciliteiten, te weten herkomst P+R (vaak in combinatie met trein), bestemmings P+R (vaak in combinatie met bus/tram/metro) en parkeerfaciliteiten aan de rand van het centrum (vaak in combinatie met bus/lopen/fiets). Over het algemeen geldt dat de interesse in op afstand parkeren lager wordt naarmate de afstand met het natransport groter wordt. De verandering van parkeren voor de deur naar parkeren aan de rand van het centrum ligt het dichtst bij het huidige gedrag. Overstappen op openbaar vervoer maakt de gedragsverandering relatief ingewikkeld Motieven versterken en weerstanden verminderen Van deze oplossingsrichting zijn de belangrijkste motieven en weerstanden in beeld gebracht door middel van expertsessies en verificatie bij de (potentiële) doelgroep. Daaruit zijn twee lijsten opgesteld; één met meest voorkomende motieven en één met meest voorkomende weerstanden. De complete lijsten zijn opgenomen in bijlage 2 Van deze motieven en weerstanden zijn hieronder in figuur 13 degene met hoogste prioriteit in balans gebracht. In groen zijn de aanknopingspunten voor verandering aangegeven, in rood de drempels op weg naar verandering. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 25

26 Figuur 13: Gedragsbalans Op afstand parkeren Groen: dit moet je doen! Aan de positieve kant vinden we met name het ontlopen van tijdelijke overlast (langdurige wegwerkzaamheden) en files, het reduceren van parkeerkosten in de gevallen waar het op de eindbestemming duur is om te parkeren, de zekerheid om te kunnen parkeren en de invloed van andere mensen (social support: moet je ook eens doen, echt heel makkelijk ). Uiteraard is het noodzakelijk dat er tussen de P+R en de eindbestemming een goede ov- of fietsverbinding is. Deze motieven zijn op de volgende wijze het beste te stimuleren: - Bij tijdelijke overlast (werkzaamheden) of ingrijpende veranderingen van de werksituatie (verhuizing, verslechtering parkeervoorzieningen op eindbestemming) biedt parkeren op afstand uitkomst. Veel hangt dan af van de kwaliteit van het laatste traject; de reis vanaf de parkeerlocatie naar de eindbestemming met ov of fiets. Ook het veilig kunnen achterlaten van de auto is een belangrijk goed. - Mogelijkheden om de parkeerkosten aan te passen in het voordeel van het parkeren op afstand is een belangrijke voorwaarde voor succes. Overlast (relatief lange reistijd en oponthoud op het laatste traject (tussen P+R en eindbestemming is min of meer een voorwaarde). Communiceer daar goed over en maak duidelijk wat mensen kunnen besparen in geld, tijd en ergernis. Geef daarover ook feedback aan hen die het gaan proberen. - Benadruk de zekerheid van het vinden van een parkeerplaats. Dit is uiterard alleen een motiverend argument als dit op de eindbestemming niet het geval is. Rood: hoe kun je pijn wegnemen? Belangrijkste weerstanden zijn een toename van de kosten en reistijd, onbekendheid van het systeem, betalingsmiddelen en arbeidsvoorwaarden en gebrek aan kwalitiet van het laatste deel van het traject. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 26

27 De pijn is het beste weg te nemen door de volgende zaken goed vorm te geven: - Succes van parkeren op afstand staat of valt met twee factoren: a) de hoogte van de kosten van het parkeren op de eindbestemming en de moeite die daar gedaan moet worden om te parkeren, en b) de reistijd en het gebrek aan comfort van het laatste deel van het traject (van de locatie van de P+R naar de eindbestemming. Als deze balans niet gunstig is of gunstig te maken is in het voordeel van de P+R, dan zullen slechts weinig mensen er gebruik van maken. Tijdelijke hinder op het traject kan een belangrijke aanleiding zijn het eens te proberen. - Zorg voor zeer goede informatie op maat en op een makkelijke betaalwijze voor het alatste stuk (van P+R naar bestemming met ov of fiets). - De keuze tussen fiets en ov voor het laatste deel van de reis is aan te bevelen. Men kan dan met mooi weer fietsen en met slechter weer het ov nemen. - Ervaring opdoen is heel belangrijk. Maak het in het begin dus extra aantrekkelijk. En dan dient de kwaliteit van het laatste stuk van de reis en de uitstraling van de plek waar men de auto achterlaat prima in orde te zijn Activiteiten regio s vanuit theorie van gepland gedrag Figuur 14: Model Gepland Gedrag met aanpak in de regio voor parkeren op afstand (P+R). 2.6 ITS (Intelligent Transport Systems) ITS is in Beter Benutten een middel waarmee automobilisten verleidt kunnen worden om (A) anders te reizen, (B) anders te rijden en/of (C) connected zijn, waardoor auto s onderling en met de wegkant kunnen communiceren. Via ITS toepassingen kunnen reizigers beter geïnformeerd op weg gaan en onderweg de slimste keuzes maken. Via connectiviteit worden veel keuzes automatisch gemaakt. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 27

28 2.6.1 Stappen vooraf Vooraf is het van belang om na te gaan welke gedragsverandering nodig is bij een ITS project. Hier zijn ruwweg de volgende drie mogelijkheden voor: A. Reisgedrag aanpassen op basis van informatie (bijvoorbeeld pre- of on trip andere modaliteit, route,of P-plaats kiezen) B. Rijgedrag aanpassen op basis van informatie (bijvoorbeeld dynamische matrixborden opvolgen). C. Ervoor zorgen dat men connected is (auto kopen of huidige auto voorzien van connectiviteit) In dit document wordt ingezoomd op de component informatievoorziening. Connectiviteit is een onderwerp waarop veel gebeurd en dat technisch al veel mogelijkheden bevat, maar dat in het kader van dit document nog niet onmiddellijk toepasbaar is. In bijlage 2 zijn wel voor het gehele pakket (A, B en C) de belangrijkste motieven en weerstanden en daaruit voorvloeiende activiteiten benoemd. Hieronder gaat het met name over onderdeel A. Uitgangspunt is dat ITS een middel is om automobilisten te ondersteunen bij het maken van slimme mobiliteitskeuzes door hen te informeren over mogelijkheden. Het huidige gedrag is gedefinieerd als onvoorbereid op vaste route in de auto in de spits reizen. Het gewenste gedrag is gedefinieerd als goed voorbereid en geïnformeerd op weg gaan en daardoor niet met de auto op corridors / tijden dat er veel vertraging is. Op basis hiervan is gekeken naar de motieven en barrières om informatie te gebruiken bij (voor en tijdens) het reizen. De figuur hieronder (figuur 15) toont het conceptueel kader dat hierbij is toegepast. Het is tweeledig: enerzijds de gedragscomponenten die pre-trip en on-trip een rol van betekenis spelen (links) en anderzijds het gedragspatroon waar ITS een bijdrage aan kan leveren. Het gedragspatroon gaat ervan uit dat ITS gekoppeld is aan het informeren van de reiziger. Informeren is alleen nodig als er onzekerheid is of beleefd wordt over de reis. De reiziger heeft dan onvoldoende controle over de reis maar wil die wel graag hebben. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 28

29 Figuur 15. Conceptueel kader ITS Informatievoorziening Motieven versterken en weerstanden verminderen Van deze oplossingsrichting zijn de belangrijkste motieven en weerstanden in beeld gebracht door middel van expertsessies en verificatie bij de (potentiële) doelgroep. Daaruit zijn twee lijsten opgesteld; één met meest voorkomende motieven en één met meest voorkomende weerstanden. De complete lijsten zijn opgenomen in bijlage 2 Van deze motieven en weerstanden zijn hieronder in figuur 16 degene met hoogste prioriteit in balans gebracht. In groen zijn de aanknopingspunten voor verandering aangegeven, in rood de drempels op weg naar verandering. Figuur 16: Gedragsbalans ITS: informatievoorziening Groen: dit moet je doen! XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 29

30 Aan de positieve kant vinden we de mogelijkheid die ITS biedt om een kortere reistijd te verkrijgen, het op een slimme manier dealen met onbekendheid op een traject ( Ik weet hier niet waar ik precies heen moet en wat wijsheid is ), het besparen van (onnodige) reis- en parkeerkosten, het verhogen van de betrouwbaarheid van een reis en tegengaan van verveling ( de uitdaging van het zo snel en slim mogelijk reizen ). Deze motieven zijn op de volgende wijze het beste te stimuleren: - Een reistijdwinst is alleen relevant als deze significant en betrouwbaar is. Geef alleen reistijdwinst aan als deze meer dan minuten bedraagt en geef terugkoppeling over de hoeveelheid reistijdbesparing die iemand daadwerkelijk heeft gehad na opvolging van het advies (feedback). - Onbekendheid met de bestemming is een van de belangrijkste motieven om reisinformatie te raadplegen (vooraf of tijdens de reis). De doelgroep bezoekers kan daarom goed geïnformeerd worden via multimodale reisinformatie en is ook relatief beïnvloedbaar. - In het geval dat een gebruiker niet zeker is van een parkeerplaats is informatie over de parkeersituatie en de beschikbaarheid van een vrije plek een belangrijk motief om reisinformatie te gebruiken. - Benadruk dat het gebruiken van de auto geld kost en dat het alternatief goedkoper in gebruik is. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Let op: de alternatieven voor de auto zijn niet altijd goedkoper! Met name bij OV is een persoonsgebonden reisproduct met korting noodzakelijk om kosten te besparen. - Wanneer actuele en/of voorspellende reistijden worden gegeven (voor verschillende modaliteiten) kan de reiziger zich beter voorbereiden op de reis. Hij/zij past misschien het gedrag aan, en zal in het minste geval een hogere acceptatie hebben van eventuele vertraging. - Het hebben van actuele reisinformatie geeft een gevoel van controle (ook in het openbaar vervoer). We weten waar we aan toe zijn en kunnen ons gedrag hierop aanpassen. - Reisinformatie tijdens de reis kan helpen verveling tegen te gaan. Vergelijk met het schermpje in een vliegtuig, waarop 50% van de reizigers kijkt naar een icoon van een vliegtuig dat met 1 mm per minuut opschuift op het scherm. Rood: hoe kun je pijn wegnemen? Aan de negatieve kant vinden we het gebrek aan interesse voor de mogelijkheden die ITS biedt, een gebrek aan vertrouwen in de systemen, angst voor te grote complexiteit, een gebrek aan het aansluiten bij de individuele behoeften en gebrek aan toegang tot de juiste systemen. ` Deze weerstanden zijn het beste te verminderen door de volgende items uit te werken: - Dat veel automobilisten nog weinig behoefte hebben aan (multimodale) reisinformatie vóór of tijdens de reis, komt deels doordat men niet weet dat er reisinformatiediensten bestaan en ook omdat de aangeboden informatie niet aansluit bij de behoeften van de reiziger. Interesse kan aangewakkerd worden door motieven van reizigers beter in beeld te brengen en vervolgens de informatie daarop toespitst. - Veel informatie die aan weggebruikers wordt gegeven is gekleurd. Wanneer automobilisten door de overheid worden geadviseerd om een andere route te nemen, dan is het gevoel snel dat het niet goed is voor de individuele reiziger, maar voor overheidsdoelstellingen als beter doorstroming in algemene zin. Vertrouwen in de informatie is echter essentieel om adviezen XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 30

31 op te volgen. Werk aan dat vertrouwen door informatie te bieden die zichtbaar individueel voordeel oplevert en dus betrouwbaar en actueel is. Adviseer alleen andere keuzes bij merkbare verstoringen van de standaardsituatie. - Voor veel mensen is de beschikbare reisinformatie nog erg ingewikkeld om te gebruiken. Makkelijk maken, informeren en begeleiden kan hierbij helpen. De jongere generaties zijn opgegroeid met informatie, maar het zal nog wel flink wat jaren duren voordat alle gebruikers volledige toegang hebben. - Omdat veel informatie die wordt gegeven nog niet goed aansluit op specifieke behoeften, worden alternatieven vergeleken op basis van reistijd en kiest de techniek de snelste route, zonder een integrale afweging te maken tussen bijvoorbeeld reistijd, reiskosten en betrouwbaarheid. Verdere integratie van (voorgeprogrammeerde) persoonlijke kenmerken verbetert de kwaliteit van reisinformatie Activiteiten regio s vanuit theorie van gepland gedrag Figuur 17: Model Gepland Gedrag met aanpak in de regio voor ITS informatievoorziening. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 31

32 Bijlagen XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 32

33 Bijlage 1. Checklist Beter Benutten projecten gedrag Stap 1: begrijpen van gedrag Stap 2: kenmerken doelgroep XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 33

34 Stap 3: verificatie bij de doelgroep Stap 4: wegnemen van weerstanden XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 34

35 Stap 5: Keuzevrijheid, competenties en vertrouwe Stap 6: de doelgroep aanspreken XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 35

36 Stap 7: gedrag bestendigen XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 36

37 Bijlage 2: beschikbare bewijzen voor groslijsten Hieronder staan de volledige lijsten met motieven en weerstanden per oplossingsrichting gerangschikt en met achter ieder motief en weerstand een korte aanwijzing over hoe hier het beste mee om te gaan. 1. Niet verplaatsen Motieven Belang Motief Toepassing Minder tijdstress Laten ervaren en thuiswerken goed ondersteunen vanuit werkgever zodat er geen nieuwe stress ontstaat. Minder reistijd Feedback geven over hoeveel reistijd men per week (heeft) bespaard. Geconcentreerder/ Laten ervaren en waar mogelijk waardering uitspreken en feedback geven over efficiënter werken goede prestaties. Meer vrijheid bij Laten ervaren en deze ruimte ook geven door te sturen op output en niet op indelen werktijd Meer tijd voor andere dingen Betere balans werk-privé aanwezigheid of verplichte werkuren. Visualiseren en testimonials van collega s of andere forenzen uit de regio die al ervaring hebben met thuiswerken in de specifieke sector. Minder reiskosten Benadruk dat het gebruiken van de auto geld kost (werkelijke kosten gebruiken) en dat het alternatief goedkoper in gebruik is. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Meer inspiratie Is heel individu-afhankelijk en daardoor niet goed te gebruiken als stimulans. Weerstanden Meer afwisseling Mogelijk om fiets i.p.v. auto te pakken Huishoudelijke taken tussendoor Meer privacy Minder sociale controle Gebruik eigen faciliteiten Dagje zonder auto kunnen Lager ziekteverzuim Kan positief uitpakken voor werkprestaties, maar ook negatief en is daarom niet goed te gebruiken als stimulans. Benadruk en ga in gesprek over de verruimde mogelijkheden. Combineren met minder stress, meer vrijheid et cetera. Zie flexibiliteit Benadruk en onderstreep bij eerste ervaringen. Spreek deze met deelnemers door. Idem Idem Indien dit een motief is dit benadrukken en waarderen. Collectieve feedback over geven en sociale bewijskracht inzetten. Belang Barrière Toepassing Bedrijfscultuur Werken aan cultuurverandering bij collega s en leidinggevenden. Leidinggevende niet akkoord Werken aan cultuurverandering bij met name middenmanagement. Gewoonte Pilots uitvoeren bij kleine groep om het uit te proberen. Werk leent zich er Advies op maat bedrijven over hoe het toch kan (kan bij bijna elk bedrijf). niet voor Collectieve afspraken en mogelijkheden creëren waar ze nog niet zijn. Goede Regeling met reserveren parkeerplaatsen of juist in spits komen = achteraan parkeerplaatsen parkeren. bezet Onzichtbaarheid / Carrière Waardering voor thuiswerken, sturen op output ipv aanwezigheid. ICT niet optimaal ICT verbeteren Zelfbescherming (teveel werken) Proberen duidelijke afspraken te maken met werknemers en dit bijvoorbeeld in een agendawerkschema te bespreken. Proeftijd invoeren om ervaring op te doen XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 37

38 Belang Barrière Toepassing Gebrek discipline / afleiding Sturen op output. Voor iemand die echt geen discipline heeft, is het ook niks. Scheiding werkprivé Zie zelfbescherming. Gelijkheid alle werknemers Bedrijfscultuur: gelijkheid creëren Goede flexplekken bezet Als bij parkeerplaatsen. Bij thuiswerken is dit geen probleem. De zorg dat eigen werkplek verdwijnt Dit voorkomen in afspraken met werkgever. Belang teamwork Goede (internet)verbinding en niet te veel dagen thuiswerken per week,. Missen collega s Idem Lastig met afstemmen/ In deze niet zo moeilijk. Laat zien dat dit kan. afspraken Te lage bezetting op werk Bedrijfsprobleem: mangenen! Dag teveel opgeknipt Discipline, planning en makkelijk werk/afsprakenoverzicht bieden. Levert me niets op/ geen reden Laat reden/voordelen zien en ervaren (feed forward en feedback). voor Reizen missen als Wennen, bovendien maar een of twee keer per week. Ervaren wat je er voor rustmoment terug krijgt. Moet aanwezig vaste overleggen Die keren niet thuiswerken, simpel! Niet meer kunnen carpoolen Andere dagen van de week wel. Kosten thuiswerken (energie, koffie) Regeling voor treffen. 2. Ander tijdstip verplaatsen Motieven Belang Motief Toepassing Financiële beloning Files/ verkeersdrukte ontlopen Tijdelijke aanleiding (afsluiting van een weg of toerit) Is alleen intrinsiek motief voor hen doe het geld echt nodig hebben. Gezien de omvang van het te winnen geld en het niveau van welvaart zal dit slechts zelden het geval zijn. Het is daarom een lokkertje (extrinsieke motivatie). Kan de gedragsverandering aanzwengelen, maar als men vervolgens niet één of meer van de onderstaande intrinsieke motivaties ervaart, zal het effect snel uitdoven. Is ook niet wenselijk om lang vol te houden vanuit overheidskant. Hangt direct samen met hoe ernstig men de vertraging ervaart. Zien de forenzen de file echt als substantieel probleem? Nee, dan is dit argument (hoe sterk het ook leeft bij de overheid) geen goede insteek. Ja? Dan liggen hier serieuze kansen op dit motief te bekrachtigen met behulp van informatie en feedback. Is op zich geen intrinsiek motief, maar kan dit worden als er reële kans is op ernstige hinder en dus verlies van tijd. Dit zijn dan meteen de beste aanleidingen om gedragsverandering op gang te brengen (gewoontegedrag doorbreken). Altijd gebruik van maken. Aangeboden alternatieven moeten dan wel aansluiten bij belevingswereld forensen. Voor hen wie later of eerder reizen mogelijk is, zal dit een aantrekkelijk alternatief zijn. Onderstreep dit en geef feedback over resultaten (laat zien hoe druk het was op de momenten dat hij/zij anders gereisd had. Minder reistijd Als bij files/verkeersdrukte ontlopen. Meer tijd voor andere dingen Minder tijdstress Betrokkenheid bij thema duurzaamheid Indien er zichtbare tijdwinst te behalen is, is dit argument te gebruiken als aanvulling op files ontlopen. Is ondergeschikt argument voor Beter Benutten, want dit moet de forens eigenlijk zelf invullen, In het geval van tijdelijke aanleiding zeer goed te gebruiken. In geval van dagelijkse file minder, want zoveel stress zal de forens dan niet ervaren, gezien het feit dat hij dit iedere dag weer doet. Is bij ander tijdstip reizen niet het sterkste argument. De milieuwinst is moeilijk aantoonbaar. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 38

39 Belang Motief Toepassing Weerstanden Betrokkenheid bij thema bereikbaarheid Perceptie dat files/ vertragingen op de weg toenemen Werk-privé balans Bereikbaarheid kent evenals duurzaamheid het karakter van een sociaal dilemma. Dat wil zeggen dat mensen geneigd zijn naar elkaar te wijzen en zich af te vragen waarom zij offers moeten brengen en anderen lekker in de auto kunnen. Collectieve begrippen als bereikbaarheid leven vooral op overheidsniveau, veel minder op individueel niveau. Bij tijdelijke aanleiding kan het wel een rol spelen. Als onder files/verkeersdrukte ontlopen. Iets dat men vooral moet ervaren. Komt bij ander tijdstip reizen neer op meer tijd voor andere dingen. Zie aldaar. Belang Barrière Toepassing Het werk leent zich er niet voor Bedrijfscultuur Lastig met afstemmen/ afspraken Dag teveel opgeknipt Gewoonte Te vroeg weg/te laat thuis Goede parkeerplaatsen bezet Goede flexplekken bezet Ik heb helemaal geen last van files Tijdstip vergaderingen Leidinggevende niet akkoord Te vroeg weg / te laat thuis Niet meer kunnen carpoolen Levert me niets op/ geen reden Privacy GPS kastje inbouwen in auto 3. Fiets en e-bike Motieven Als dit inderdaad zo is en dit iedere dag geldt, dan is dit inderdaad geen alternatief en kan in deze gevallen er ook beter niet op ingezet worden. Dit wordt afgevangen in stappen vooraf (2.2.1). Bedrijfscultuur veranderen is kwestie van lange termijn en behoort niet tot de mogelijkheden van Beter Benutten. Wel kunnen bedrijven die aarzelen worden overgehaald met informatie of aantrekkelijke extraatjes (lokkertjes). Vervolgens moet het op ander tijdstip reizen zichzelf dan gaan bewijzen. Kwestie van goede afspraken maken en planning. Vereist enige flexibiliteit van management (zie stappen vooraf ). Is deels te voorkomen door goede afspraken te maken over het deel van de dag dat thuis gewerkt wordt. Als het inderdaad leidt tot een hele verschuiving van dagritme, dan is het maar voor een beperkte groep een alternatief. Hangt ook af van de lengte van de spitstijd. Als deze best lang is, is het alleen op te lossen met deel thuiswerken en daar goede afspraken over te maken. Daarom het beste aansluiten bij tijdelijke aanleidingen (zie onder motieven). In de gevallen dat deze gelegenheden zich niet voordoen, kan de gewoonte worden doorbroken door flink veel aandacht te besteden aan de mogelijkheden die dit biedt, bijvoorbeeld in het kader van een verandering van mentaliteit in het bedrijf of een speciale activiteit. Zie dag te veel opgeknipt. Dit kan weggenomen worden door aantal goede parkeerplaatsen te reserveren voor hen die aan zo n programma meedoen. Dan is het meteen extra aantrekkelijk. Is bijna niet oplosbaar. Reëel bezwaar. Deze oplossing combineert slecht met flexwerken. Echter: bij veel bedrijven die flexen verschilt de kwaliteit van de plekken niet opzienbarend. Misverstanden dan wegnemen. Ander mogelijkheid: compensatie zoeken in andere voordeeltjes. Kijken of de overige potentiele motieven voldoende opleveren. Planning Zie stappen vooraf. Dit is een voorwaarde. Zie dag teveel opgeknipt. Regelingen met betrekking tot voordelen carpoolen aanpassen of beide op ander tijdstip gaan reizen. Als dat niet kan is dit onoplosbare barrière. Maar men carpoolt al! Zie motieven. Als men nergens warm voor loopt: geen energie insteken! Probeer privacy zoveel mogelijk te garanderen. Maak goede afspraken over wat wel en wat niet met data gebeurt en wie er toegang toe heeft. Laat zien dat dit geen schade veroorzaakt en net zo makkelijk weer uit te bouwen is. Leg ook uit dat het verder geen nadelen heeft, zie onder Privacy. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 39

40 Belang Motief Toepassing Genieten van buitenlucht/zon Gezondheid/fit Veel mensen fietsen omdat zij genieten van de buitenlucht en de zon. Vooral toepasbaar in de zomermaanden. Link fietsen aan landschap. Informeer reizigers over mooie fietsroutes. Voorkom fietsroutes langs drukke (snel)wegen, werkt averechts. Pas op met dit argument: juist bij mensen die het nodig hebben kan het op weerstand stuiten door te benadrukken dat ze nu ongezond/te zwaar zijn. Bespreek mogelijkheden om aan lichaam/conditie te werken. Benadruk dat dit dan tijdens de woon-werkreis kan, dus eigenlijk heel makkelijk in het leven een intrede kan doen (in plaats van naar sportschool wat voor velen ver van mijn bed is). Geef dan het perspectief van wat er te winnen is. Maak dit zo concreet en individueel mogelijk. Wees reëel. Zaak mooier voorstellen dan werkelijkheid gaat tegen je werken. Geef deelnemer inzicht in gezondheid-winst die behaald is in eerste periode. Wees hierin reëel en richt je op het individu en de korte termijn. Calorieën verbrand is veel beter dan toegenomen jaren levensverwachting. Laatste is abstract, onrealistisch en te ver weg. Files ontlopen Sociale druk Imagostatus Bezit Prettig/plezierig Kostenreductiegeb ruik Duurzaamheid Snelheid/Reistijd Kostenreductie bezit Auto voor partner Innovator / early adapter Gevoel van vrijheid Alleen voor specifieke groep die te maken heeft met (tijdelijke) verkeershinder relevant. Indien van toepassing sterke motivatie voor alternatief. E-bike extra kansrijk, omdat motief gekoppeld is aan reistijdwinst. Snel fietsen is voor deze groep een pre. Als naasten (familie, vrienden of collega s) veel fietsen dan kan er sociale druk zijn om ook te gaan fietsen. Sociale druk is een zeer effectieve motivatie voor mensen om iets anders uit te proberen. Kan worden benut door collega s in te zetten om automobilisten te verleiden om de fiets te proberen. Creëer een sfeer waarin het vervoer van de toekomst centraal staat, filmpjes als van speedbike ( kunnen daarin een rol spelen. Probeer nieuwe stimulans te geven op gebied van e-bike in de vorm van innovatieve accessoires. Houd deelnemers op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen. Geef e-bike glossy. Als men eenmaal een mooie/dure fiets heeft dan is de kans dat men deze vaak gebruikt relatief groot. Het stimuleren van de aanschaf van een kwalitatief goede fiets/e-bike stimuleert het gebruik. Veel fietsers geven aan dat fietsen erg prettig/plezierig is. Dit argument kan gebruikt worden om automobilisten te verleiden het uit te proberen. De makkelijkste manier om dit motief te gebruiken is via testimonials van gebruikers, het liefst herkenbaar omdat collega s worden ingezet. Benadruk dat het gebruiken van de auto geld kost (werkelijke kosten gebruiken) en dat het alternatief fiets goedkoper in gebruik is. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Alleen bij mensen voor wie dit expliciet belangrijk is; bij anderen weglaten want zorgt voor weerstand. Schets beeld van milieuwinst door te gaan fietsen/e-biken. Doe dit zonder belerende vingers of doemscenario s, maar vanuit positieve toonzetting. Geef informatie terug over milieuwinst behaald door te (e-)biken. Richt dit argument op hen die vinden dat ze nu een (te) lange reistijd hebben. Bespreek complicaties met rit met de auto. Als deelnemer deze zelf erkent, geef dan het perspectief van tijdwinst met (e-)bike. Maak dit zo concreet en individueel mogelijk. Wees reëel. Zaak mooier voorstellen dan werkelijkheid gaat tegen je werken. Geef reiziger inzicht in tijdwinst die behaald is in eerste periode. Benadruk dat deelnemers die in het gezin meerdere auto s hebben wellicht een (tweede) auto weg kunnen doen. Dit levert vaak significante besparingen op voor het gezin met behoud van enige flexibiliteit. Bespreek de mogelijkheden voor de partner indien deze de auto ook kan gebruiken. Onderzoek mogelijkheden om gebruik van de auto met partner af te stemmen/te verdelen. Schets beeld van de rol die paar dagen per week fietsen hierin kan spelen. Vraag na verloop van tijd hoe het bevalt en of het oplevert wat men er van verwachtte. Bevestig dat de doelen gehaald zijn en geef een kleine attentie die ook voor partner leuk is. Creëer een sfeer waarin het vervoer van de toekomst centraal staat, filmpjes als van speedbike ( kunnen daarin een rol spelen. Probeer nieuwe stimulans te geven op gebied van e-bike in de vorm van innovatieve accessoires. Houd deelnemers op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen. Geef e-bike glossy. Testimonials van fietsers gebruiken. Routes aangeven waar je de minste VRI's tegenkomt. Gevoelens van vrijheid aan elkaar koppelen. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 40

41 Belang Motief Toepassing Weerstanden Innovatief/vernieu wend Meerdeurtotdeur Afschakelen Stressreductie autoverkeer Samen fietsen bezig zijn Creëer een sfeer waarin het vervoer van de toekomst centraal staat, filmpjes als van speedbike ( kunnen daarin een rol spelen. Probeer nieuwe stimulans te geven op gebied van e-bike in de vorm van innovatieve accessoires. Houd deelnemers op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen. Geef e-bike glossy. In sommige gevallen kan de fiets dichterbij de eindbestemming gestald worden dan de auto. In die gevallen kan het motief dichterbij een rol spelen bij de beïnvloeding. Geldt voor specifieke gevallen, want in veel gevallen is het juist andersom (is de fietsenstalling verder weg dan de autoparkeerplaatsen). De fiets kan bij uitstek zorgen voor rust moment tussen werk en huis. Dit argument benadrukken bij hen die De fiets kan bij uitstek zorgen voor rust moment tussen werk en huis. Dit argument benadrukken bij hen die al overwegen te fietsen. Argument is niet sterk genoeg om zelfstandig iemand over te halen. Hangt samen met gezondheid en afschakelen. Zie aldaar Ervaring wijst uit dat veel mensen een duwtje nodig hebben om de intentie om te gaan fietsen om te zetten in daden. Daarom kan waar mogelijk mensen letterlijk samen laten fietsen helpen als duwtje. Hier zitten ook nadelen aan: fietst de aner niet te hard of gebrek aan flexibiliteit. Ook zal het in veel gevallen praktisch niet kunnen. Alternatief is buddy s inzetten. Andere werknemers van zelfde bedrijf waarmee je afspreekt te gaan fietsen en ervaringen uitwisselt. Werkgever of BB zorgt voor de infrastructuur voor deze communicatie. Belang Barrière Toepassing Gewoonten Geen goede infrastructuur Informatievoorzien ing Kosten aanschaf Omrijdfactoren Beschikbaarheid Voorzieningen (keten) Afstand (inspanning en reistijd) Te weinig comfort Gecombineerde verplaatsingen lastig Onbekend / angst Maak gebruik van discontinuïteiten (veranderingen als wegwerkzaamheden, verhuizing of reorganisatie) die mensen sowieso uit gewoonte halen. Organiseer anders zelf de schok door guerrilla-marketing actie. Zet de boel een dag op zijn kop. Opereer vervolgens gefaseerd en laagdrempelig om te voorkomen dat mensen te snel hun gewoontes geheel moeten opgeven. Dat zou wel mooi zijn maar leidt in praktijk juist tot extra weerstand. Kwaliteitsimpuls bestaande routes tbv comfort, omrijdfactoren verkleinen, snelfietsroutes. Kleinschalige aanpassingen op knelpunten kunnen groot effect hebben. Ook bruikbaar als aanleiding voor automobilisten om de fiets te proberen. Zorgdragen voor goede informatie overdracht, reisinformatie / reisadvies, directe feedback.geef individueel reis- en routeadvies. Bespreek de ervaringen na korte tijd en zoek naar verbeteringen van knelpunten onderweg. De investeringsdrempel is fors (e-bike meer dan fiets). Vooral goede informatievoorziening i.r.t. kosten autogebruik gebruiken. Subsidieregeling is effectief. Aandachtspunt is ook categorieën e-bikes (keuzestress). Probeeracties om mensen lekker te maken, subsidie, voorfinanciering. Schakels in fietsroutes verbeteren. Bijvoorbeeld door het openstellen van 'doorsteekjes', kwaliteitsimpuls bestaande routes en doorstroming bij VRI s. Doelgroep informeren over beste fietsroutes. Neem eventuele misvattingen over omrijfactor weg of compenseer door voor stukje extra reistijd iets anders terug te geven. Beschikbaarheid is gerelateerd aan aanschafkosten. Maak onderscheid tussen bezit en gebruik. Voor ketenverplaatsing is fiets goed oplosbaar met bijvoorbeeld OV-fiets of Park&Bike. Voor E-bikes aanzienlijke lastiger i.v.m. ongunstige BC. Beschikbaarheid stallingen bij station/eindbestemming. Kan ik mijn (dure) fiets/ebike kwijt en zo ja op een fatsoenlijk en veilige manier. Aan bestemmingskant gaat het om beschikbaarheid van een (leen)fiets. Stallingen geschikt maken voor dure/grote fietsen. Autoparkeren bij bedrijven vaak dichterbij dan fietsparkeren. Afstand als barrière kan weggenomen worden door e-bike/speedbikes (zie KpVV publicatie). Werkt door op zowel reistijd als op inspanning. Beide elementen zijn belangrijk. Kwaliteitsimpuls fietsinfrastructuur (gladde en duidelijke routes met weinig obstakels en stopmomenten). Kwaliteit van de fiets/e-bike ook belangrijk. Relatie met aanschafkosten. Hier vooral kansen in het stimuleren van nieuwe en innovatieve fiets modellen. Bijvoorbeeld elektrische bakfiets. Voor zakelijke afspraken deelauto bij bedrijf. Angst om voor het eerst een e-bike te gebruiken. Kan ik het wel, gaat het niet te snel hoe werkt het allemaal? Oplossing is laagdrempelig uitproberen mogelijk maken. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 41

42 Belang Barrière Toepassing Vaak slecht weer Hoogteverschil Meenemen van spullen Arbeidsvoorwaarden Status &imago Opvoeding/cultuur Diefstal (risico) Stress op het fietspad Ongezond sociale onveiligheid Verkeersonveilig Objectief en subjectief Informatievoorziening over het weer. Zie bijvoorbeeld Ook in geval van regen het alternatief voor de fiets onder de aandacht brengen. Eventueel schuilmogelijkheden realiseren langs snelfietsroutes. In gebieden/regio s met grote hoogteverschillen vooral stimuleren van e-bikes en duurzame scooters. Indien mogelijk informeren over alternatieve route met minder hoogteverschil. Informeren over verschillende oplossingen m.b.t. fietstassen, type fietsen e.d. Zie bijvoorbeeld innovaties zoals fietsklik.nl". In veel bedrijven moet men kiezen voor één reiskostenvergoeding (auto, OV of fiets). Fietsvergoeding vaak niet. Belangrijke relatie met parkeerrechten. Langdurig proces om beleid werkgever aan te passen. Leidt tot structurele verandering. Fiets en met name e-bike is niet hip. Positioneer de e-bike als innovatief en link het aan status. Laat mensen zien die hem gebruiken die er goed en geslaagd uitzien. Filmpjes als van speedbike ( kunnen daarin een rol spelen om het imago van de e-bike te veranderen. Hou deelnemers op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen. Maatregelen (educatie, voorlichting, stimulering) ook richten op jonge doelgroep. o.a. Scholieren, kinderen e.d. Stimuleren dat mensen elkaar onderling (bijvoorbeeld vanuit de buurt) gaan beïnvloeden (ambassadeurs). Diefstal e-bikes neemt toe. Landelijke trend. Vraagt om maatregelen. Diefstal preventie technieken inzetten. Minimale kwaliteitsnorm bedrijfsstalling. Voorlichting i.s.m. Fietsersbond en stimuleren gebruik bewaakte (gratis) stallingen. Grote snelheidsverschillen leiden tot ergernis. Oplossingen zijn kostbaar (brede fietsstroken en inhaalstroken). Is landelijke trend die in urgentie zal toenemen. Langs druk verkeer (snelweg) fietsen kan gevoel van ongezondheid oproepen. Benzinedampen inademen. Lijkt erg ongezond. Valt op de fiets veel meer op dan in de auto. Oplosbaar met "gezonde omrijdroutes". Verlichting op orde brengen. Samen fietsen promoten. Ongevallen concentraties (black spots) wegnemen. Verkeersstromen fiets / auto scheiden. Fietsconflicten onderling en enkelzijdige ongevallen terugdringen met kwaliteitsimpuls bestaande routes. Check bij fietsberaad en fietsersbond is nodig welke trends op dit punt waarneembaar zijn. Er speelt op dit moment ook een landelijke discussie over dit thema. 4. Openbaar vervoer Motieven Belang Motief Toepassing Tijdelijke aanleiding Reistijd deur tot deur OV als deadline voor werk Arbeidsvoorwaard en Kostenreductie gebruik Gemak en comfort Een tijdelijke verandering in de autobereikbaarheid is voor veel automobilisten een compelling event om het openbaar vervoer uit te proberen. Gebruik deze aanleidingen om uitproberen te stimuleren. Dit zijn de beste aanleidingen om gedragsverandering op gang te brengen (gewoontegedrag doorbreken). Altijd gebruik van maken. Aangeboden alternatieven moeten dan wel aansluiten bij belevingswereld forensen. Iemand een ov-abonnement aanbieden die niet voor ov openstaat, is vrij zinloos. In het verleden wel gebeurd, Let ook op oneerlijke effecten mensen die al langer met ov reizen in zo n geval. Bij de OV overweging moet een potentiele overstapper inzicht krijgen in de reis van deur tot deur. OV is ingewikkeld vanwege voor- en natransport. Inzicht hierin maakt een reële afweging mogelijk gebaseerd op de reistijd van de alternatieven. Een vaste vertrektijd voor het werk kan handig zijn bij het voorkomen van overwerken. Het kan als excuus dienen om op tijd weg te gaan. Dit motief komt voort uit het customer journey onderzoek van Maastricht Bereikbaar. (volledige vergoeding openbaar vervoer/ ketenreis) Werken onderweg (efficiëntie) Benadruk dat het gebruiken van de auto geld kost (werkelijke kosten gebruiken) en dat het alternatief goedkoper in gebruik is. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Gemak en comfort dient vooral ervaren te worden. Automobilisten geen vertellen welk gemak en comfort ov biedt is risicovol. Als ze het eenmaal gaan proberen, vraag ze naar ervaringen en onderstreep dit of faciliteer deze verder. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 42

43 Belang Motief Toepassing Efficiëntie Zekerheid parkeerplaats auto Gezondheid Geeft rustmoment Kostenreductie bezit Sociaal / ontmoeting Onderstreep de mogelijkheden om iets anders te doen onderweg (bv krant of boek lezen). Het gaat hier niet om argumenten die zelfstandig mensen tot gedragsverandering bewegen, maar die aanvullend kunnen zijn. Als parkeren op het werk een probleem vormt, dan kan een P+R op enige afstand met laatste stukje ov een goed alternatief zijn. Dit moet dan financieel en qua tijd (kwaliteit ov-dienst) niet ongunstig uitpakken. Is bij ov maar beperkt inzetbaar. Waar de fiets dit aspect sterk vertegenwoordigd, wordt het vluchtig fietsen of rennen om een trein te halen niet positief beleefd maar juist als weerstand, Dit is een belangrijk aspect maar het communiceert niet zo goed. Forensen ervaren vaak autorit ook als rustmoment (zonder directe last van medereizigers). Beperkt gebruiken dus: alleen bij hen die het al proberen en die eerste positieve reacties afgeven. Benadruk dat deelnemers die in het gezin meerdere auto s hebben wellicht een (tweede) auto weg kunnen doen. Dit levert vaak significante besparingen op voor het gezin met behoud van enige flexibiliteit. Voor sommigen is dit de barrière bij uitstek, voor anderen een kans. Niet iedereen zit te wachten op contact met onbekenden, maar samen reizen met collega s kan prettig zijn en werktijd opleveren. Onderstreep dat in de communicatie. Handig met borrel Is waar, maar omdat overheid geen alcoholgebruik wil aanmoedigen niet bruikbaar. Maatschappelijke betrokkenheid: milieu Voor hen voor wie dit een serieus item is zal dit heel sterk werken. Alleen zullen de meeste mensen voor wie dit echt een belangrijk argument is, het gewenste gedrag al vaak vertonen. En voor hen voor wie dit geen belangrijk element is kan dit snel averechts werken. Geef daarom alleen hierover informatie en feedback aan hen wie expliciet aangeven dit belangrijk te vinden en er naar te willen handelen. Weerstanden Maatschappelijke betrokkenheid: bereikbaarheid Social support Gebruik auto door partner Vergelijkbaar met vorig item. Als de omgeving het erg waardeert dat iemand met het ov gaat reizen, dan is dit een zeer krachtige stimulans. Dit kan dan ingezet worden door bijvoorbeeld op het werk ov gebruik te belonen (hoeft niet met geld, maar bijvoorbeeld met overstapper van de week en in het zonnetje zetten). Bijkomend voordeel. Waar mensen dit zelf niet bedenken kan dit als extra argument dienen. Barrière te ingewikkeld parkeer/stallingsfa ciliteiten betaalongemak Toepassing Hele duidelijke persoonsgerichte informatie bieden van deur tot deur. Betalingssysteem heel simpel maken (abonnement) en als werkgever in het begin enige flexibiliteit betrachten. Geef vooral geen informatie die niet direct voor betrokkenen van belang is. Bij het ov wordt nogal eens gedacht hoe meer info ho beter, maar dat is niet zo. Hoe specifieker, hoe beter, dat wel! Deze zo goed mogelijk aanpassen op wensen klant. Betalingssysteem heel simpel maken (abonnement) onbekendheid Ervaring laten opdoen in gunstige situaties onbetrouwbaar Waar mogelijk inzicht geven in wat te doen bij verstoringen en flexibiliteit bieden ( kwartier later door merkbare overmacht geen probleem ). kwaliteit reisinformatie Reisinformatie verbeteren. overlast (geluid/stank) Voor wie dit een serieuze drempel is, is het ov waarschijnlijk geen alternatief. Dat is namelijk niet weg te nemen reistijd toename Compenseren of accepteren combinatieroute (kinderen etc.) Arbeidsvoorwaarden Individueel zoeken naar passende oplossingen. Mensen kunnen soms misschien wat later op werk komen en ander dagen wat langer doorwerken als partner kinderen haalt bijvoorbeeld. Aanpassen! XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 43

44 Barrière Comfort Imago / status Lage zitplaatskans Toepassing Men moet het comfort in de meeste gevallen ervaren. Heeft geen zin dit aan automobilisten te gaan verkopen. Wel kunnen regelingen over deel reistijd ov = werktijd heel stimulerend werken. Waar binnen het bedrijf misverstanden bestaan over hoe tegen ov-reizen aangekeken wordt, kan door gesprekken op de werkvloer verheldering worden gebracht. Waar echt de cultuur anti-ov is, zal voor Beter Benutten weinig te bereiken zijn. Daar is op veel verbindingen weinig aan te doen. Combinatie met spitsmijden is mogelijk. Kosten Kostenbalans veranderen (arbeidsvoorwaarden) flexibiliteit Waar mogelijk meer flexibiliteit inbouwen door werkgever. Gebrek aan controle voor- en natransport betaalgemak internationaal Bagage Privacy sociaal onveilig Te beperken door bovenstaande weerstanden te verminderen. Hier specifiek beleid op voeren. Vooral natransport vaak zwakste schakel. Vans inzetten of ov-fiets/bedrijfsfiets meer promoten en financieel te ondersteunen. Daar waar dit speelt eerst onderzoeken of hier reële oplossingen voor te bedenken zijn. Kan wel eens heel lastig zijn en daarom binnen Beter Benutten niet realiseerbaar of kosten-efficient. Goede bagagedragers op (ov)fietsen verzorgen. Mogelijkheden om spullen veilig bij bedrijf achter te laten vergroten, zodat niet elke dag alles mee hoeft. Geen zakelijke telefoongesprekken kunnen voeren is binnen het ov een serieus probleem. Is niet oplosbaar. Alleen als men niet regelmatig gedurende de reistijden gevoelige gesprekken moet voeren is het ov een optie. Mogelijk gesprekken ander moment inplannen. Dit bezwaar is Beter Benutten overstijgend. OV moet veilig zijn door middel van controle, verlichting en handhaving. Waar mogelijk kan Beter Benutten bijdragen. 5. Op afstand parkeren Motieven Belang Motief Toepassing Files ontlopen (comfort) Parkeerkosten Zekerheid parkeren Social support Duurzaamheid/Mili eu Tijdelijke hinder Reistijdwinst Reiskosten Werken tijdens de reis Daar waar files (ook stadsfiles) vermeden worden door P+R: maak dit duidelijk en geef feedback: laat hen die de P+R gebruiken weten welke ellende er doe ochtend was om de bestemming te bereiken Benadruk dat het gebruiken van de auto geld kost (indien de doelgroep betaalt voor parkeren bij de eindbestemming) en dat het alternatief goedkoper in gebruik is. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Daar waar parkeren op eindbestemming onzeker is, is dit een sterk argument. Gebruik het dus ook. Daar waar parkeren op eindbestemming geen probleem is dit argument niet gebruiken. Als collega s of management dit gedrag ondersteunen is dit zeer krachtig beïnvloedingsmiddel. Kan door Beter Benutten worden ondersteund op de werkvloer. Bij herkomst-parkeren is dit argument voor hen die hier gevoelig voor zijn in te zetten. Bij bestemmings-parkeren op afstand zet het geen zoden aan de dijk, dus ook niet op inzetten. Is op zich geen intrinsiek motief, maar kan dit worden als er reële kans is op ernstige hinder en dus verlies van tijd. Dit zijn dan meteen de beste aanleidingen om gedragsverandering op gang te brengen (gewoontegedrag doorbreken). Altijd gebruik van maken. Aangeboden alternatieven moeten dan wel aansluiten bij belevingswereld forensen. Onderstreep dit en geef feedback over resultaten (laat zien hoe druk het was op de momenten dat hij/zij anders gereisd had. Aantonen middels vooruitzichten geven over actuele en voorspellende reistijd auto versus keten, en feedback over werkelijke tijdwinst die men geboekt heeft. Benadruk dat het gebruiken van de auto geld kost en dat het alternatief goedkoper in gebruik is. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Geldt met name voor gebruik van herkomst P+R omdat hier een groot deel van de reis met het OV gemaakt kan worden. Alleen bij herkomst-parkeren een serieuze optie. Anders is de OV reis te kort. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 44

45 Belang Motief Toepassing Gezelschap (doorgaande reizigers) Gezondheid / lopen Samen reizen met collega s kan prettig zijn en werktijd opleveren. Onderstreep dat in de communicatie. Geldt vooral voor parkeren op afstand waarbij een relatief groot deel van de reis met het openbaar vervoer gemaakt wordt. Is hier maar beperkt inzetbaar. Alleen als de fiets als natransport wordt ingezet, is dit een goed item om in de communicatie te gebruiken. Daar ook inderdaad inzetten! Weerstanden Belang Barrière Toepassing Prijs ketenkosten Voordelige regeling tegenover zetten: arbeidsvoorwaarden te hoog Daar waar parkeren impliciet of expliciet vergoedt wordt via arbeidsvoorwaarden, Arbeidsvoorwaard en/of daar waar parkeerrechten verworven zijn (en dus verloren kunnen worden), is en dit een belangrijke barrière om gedrag te veranderen. Onbekendheid Aantrekkelijke aanbiedingen bieden waardoor mensen ervaring op gaan doen. Gebrek aan keteninformatie Ingewikkelde toegangsmiddelen Natransport na OV verplaatsing lastig Gevoelsmatig controle kwijt Slecht imago P+R Onveiligheid Onbetrouwbaar- heid (beschikbaarheid plek) Onzekerheid / onvoorspelbaarhei d Vergoedingsstruct uur beroerd Waarom zou ik / gebrek urgentie P+R onhandig ontworpen / geplaatst Goede individuele reisinformatie bieden van deur tot deur. Zie verder onder te ingewikkeld onder Openbaar Vervoer. Zorgen voor eenvoudige en gemakkelijke betaalstructuur. Ondersteun automobilisten die het willen uitproberen. Ontzorgen, zorgen voor een oplossing voor de hele keten. In beeld brengen wie ov verkiest en wie fiets, Vervolgens faciliteiten en informatie optimaliseren. Aantonen dat dit juist toeneemt. Als de knelpunten zich na de parkeerfaciliteit bevinden, moet dit mogelijk zijn. Ervaring laten op doen en dus laten zien dat het best goed is. Imagocampagne met aantrekkelijke beelden van mooie P-terreinen en hoogwaardig vervoer. Dit bezwaar is Beter Benutten overstijgend. OV moet veilig zijn door middel van controle, verlichting en handhaving. Waar mogelijk kan Beter Benutten bijdragen. Deze moet goed geregeld zijn. Zorg hiervoor. Want een slecht product verkoopt ook niet. Vervolgens ervaring laten opdoen met tijdelijk aantrekkelijke aanbiedingen of uitdaging ( De P+R-Challange, durf jij het aan ) Zie onbertouwbaarheid Verbeteren via werkgevers. Aantonen wat de voordelen zijn. Zie lijst motieven. Ontwerp verbeteren waar mogelijk (kleine kwaliteitsimpuls). Fiscaliteit Verbeteren Negatieve wachttijd beleving Veilige en aantrekkelijke omgeving creëren met positieve afleiding. Gevoel dat de auto dichtbij is kwijt Is niet weg te nemen. Voor hen voor wie dit cruciaal is, blijft dit obstakel. Wisselende agenda / gebrek flexibiliteit Planning maken en/of aanpassen. Hoeft ook niet elke dag. Zou wisseldagen kunnen maken met parkeerplaatsen rond eindbestemming, waardoor mensen ook nog eens de nadelen van de hele reis met de auto regelmatig ervaren. Gedoe / moeite in Zo makkelijk mogelijk maken, o.a. door informatie op maat en flexibiliteit bij de keten onverwachte storingen. Reistijd Als het goed is wordt deze niet slechter door ontlopen knelpunten. Mak dit zichtbaar. Locatie P+R ongunstig tov herkomst Waar dit echt zo is, is het probleem niet fysiek oplosbaar. Verbeteren van de looproute kan de beleving verbeteren. Waar dit collectief probleem is een P+R aanleggen op de juiste plaats. Wachten objectief Proberen de dienstregeling te verhogen of meer inzetten op fiets als natransport. Bagage meenemen lastig Goede bagagedragers op (ov)fietsen verzorgen. Mogelijkheden om spullen veilig bij bedrijf achter te laten vergroten, zodat niet elke dag alles mee hoeft. Geen comfort (totale keten) Te verbeteren door al bovengenoemde barrières te verminderen en de motieven te versterken (zie vorige subparagraaf). XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 45

46 Belang Barrière Toepassing Te korte bedieningsperiode OV In sommige gevallen kan op afstand parkeren niet vanwege het feit dat de bezoeker de terugreis wil doen nadat het bedienende OV niet meer rijdt. Deze kleine doelgroep reist echter ook niet in de spits, dus deze barrière hoeft niet opgelost te worden voor Beter Benutten. 6. ITS (Intelligent Transport System) Motieven Belang Motief Toepassing A: reisgedrag aanpassen Tijdwinst >15 minuten Onbekendheid met bestemming Parkeerplaats Kosten Betrouwbare reistijd Controle Verveling tegengaan Veiligheid Combinatie met doel bezoek 0 Tijdwinst <5 minuten B: rijgedrag aanpassen Risico op een boete als ik het niet doe Goedkoper Langzamer om allemaal sneller te zijn Veiliger Idem als vorige. Een reistijdwinst is alleen relevant als deze significant en betrouwbaar is. Geef alleen reistijdwinst aan als deze meer dan minuten bedraagt en geef terugkoppeling over de hoeveelheid reistijdbesparing die iemand daadwerkelijk heeft gehad na opvolging van het advies (feedback). Onbekendheid met de bestemming is een van de belangrijkste motieven om reisinformatie te raadplegen (vooraf of tijdens de reis). De doelgroep bezoekers kan daarom goed geïnformeerd worden via multimodale reisinformatie en is ook relatief beïnvloedbaar. In het geval dat een gebruiker niet zeker is van een parkeerplaats is informatie over de parkeersituatie en de beschikbaarheid van een vrije plek een belangrijk motief om reisinformatie te gebruiken. Benadruk dat het gebruiken van de auto geld kost en dat het alternatief goedkoper in gebruik is. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Let op: de alternatieven voor de auto zijn niet altijd goedkoper! Met name bij OV is een persoonsgebonden reisproduct met korting noodzakelijk om kosten te besparen. Wanneer actuele en/of voorspellende reistijden worden gegeven (voor verschillende modaliteiten) kan de reiziger zich beter voorbereiden op de reis. Hij/zij past misschien het gedrag aan, en zal in het minste geval een hogere acceptatie hebben van eventuele vertraging. Het hebben van actuele reisinformatie geeft een gevoel van controle (ook in het openbaar vervoer). We weten waar we aan toe zijn en kunnen ons gedrag hierop aanpassen. Reisinformatie tijdens de reis kan helpen verveling tegen te gaan. Vergelijk met het schermpje in een vliegtuig, waarop 50% van de reizigers kijkt naar een icoon van een vliegtuig dat met 1 mm per minuut opschuift op het scherm. Hetzelfde principe werkt ook in auto/ov/fiets/etc. Reisinformatie draagt bij aan veiligheid. Men ziet filevorming eerder aankomen en kan het gedrag al aanpassen. Bezoekers van publiekstrekkers of bijvoorbeeld ziekenhuizen zijn bij het maken van een afspraak op zoek naar een manier om er te komen. Bij het maken van de afspraak zijn zij daarom relatief geïnteresseerd in informatie over de verschillende reismogelijkheden. Deze mogelijkheden kunnen benut worden via de stakeholders. Een mogelijke reistijdwinst van minder dan 5 minuten is geen goede motivatie om het gedrag aan te passen. De huidige praktijk leert dat automobilisten het rijgedrag op de snelweg onvoldoende aanpassen aan de aanwijzingen op de matrixborden. Indien hier boetes voor gegeven zouden kunnen worden, zou dit een belangrijk motief zijn om de aanwijzingen op te volgen. Benadruk dat filerijden, optrekken en afremmen geld kost en dat het opvolgen van de geadviseerde snelheid goedkoper in gebruik is. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Benadruk dat iedereen erbij gebaat is dat iedereen langzamer op de file inrijdt. Marketingcampagnes hieromtrent kunnen helpen. Is een moeilijke motivatie om te gebruiken omdat het geen zichtbaar resultaat oplevert. Feedback geven over het positieve effect kan helpen. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 46

47 Belang Motief Toepassing Geeft meer rust C: auto met connectiviteit nemen Sneller (door verkeerslichten) Goedkoper in gebruik Innovatief Gemakkelijk Veiliger Zie Gemakkelijker. Slim Zie innovatief. Leuk Zie innovatief. Status Zie innovatief. Informatie delen (met eigen netwerk) Langzamer gaan rijden als het drukker op de weg wordt geeft rust. Automobilisten die hierop aangesproken worden kunnen dit als motief gaan zien om zich te houden aan de adviessnelheden. Geef aan wat de voordelen zijn door campagnes en informatie over hoeveel verkeerslichten al op basis van deze techniek werken. in stad Y heb je bij 75% van de verkeerslichten al voorrang bijvoorbeeld. Benadruk dat een auto met connectiviteit goedkoper in gebruik is omdat men minder hoeft op te trekken en af te remmen. Geef feedback over de bespaarde kosten in de eerste periode van het uitproberen. Een auto met connectiviteit is innovatief. Naast connectief met wegkanten biedt het ook mogelijkheden om bijvoorbeeld met de telefoon op slot te doen en automatisch de parkeerplaats door te geven. Innovativiteit is een belangrijke motivator voor de aanschaf van connectiviteit. Met connectiviteit wordt de kans dat een verkeerslicht net op oranje springt als je in de buurt komt kleiner, omdat het verkeerslicht al lange tijd wist dat de je eraan kwam. Dat is makkelijker. Connectieve auto kan (automatisch of na autorisatie) informatie verzenden naar bijvoorbeeld de smartphone van de zakelijke afspraak, om te laten zien wanneer je aankomt en waar je nu bent. Weerstanden Belang Barrière Toepassing A: reisgedrag aanpassen Het boeit me onvoldoende Ik vertrouw het niet Te complex / snap ik niet Sluit niet aan op mijn behoefte Veel automobilisten hebben nog weinig behoefte aan (multimodale) reisinformatie voor of tijdens de reis. Zij beleven weinig onzekerheid en worden hierdoor verrast. Interesse kan aangewakkerd worden door de motieven aan te spreken. Veel informatie die aan weggebruikers wordt gegeven is gekleurd. Wanneer automobilisten door de overheid worden geadviseerd om een andere route te nemen, dan is het gevoel snel dat het niet voor jezelf goed is, maar voor de rest. Vertrouwen in de informatie is essentieel, bewust sturen met (gedeeltelijke) informatie is daarom onwenselijk. Voor veel mensen is de beschikbare reisinformatie nog erg ingewikkeld om te gebruiken. Makkelijk maken, informeren en begeleiden kan hierbij helpen. De jongere generaties zijn opgegroeid met informatie, maar het zal nog wel flink wat jaren duren voordat alle gebruikers volledige toegang hebben. Veel informatie die wordt gegeven sluit niet goed aan op de behoefte. Zo worden alternatieven vergeleken op basis van reistijd en kiest de techniek de snelste route, zonder een integrale afweging te maken tussen bijvoorbeeld reistijd, reiskosten en betrouwbaarheid. Verdere integratie van (voorgeprogrammeerde) persoonlijke kenmerken verbetert de kwaliteit van reisinformatie. Ik heb geen toegang Onbekendheid Maak ik zelf wel uit B: rijgedrag aanpassen Zie te complex. Veel automobilisten zijn niet op de hoogte van alle mogelijkheden. Velen hebben een smartphone, maar gebruiken hun (niet geüpdate), ingebouwde navigatie. Potentiele gebruikers informeren over de mogelijkheden draagt bij aan de penetratie van informatiediensten. Bij het lanceren van een eigen informatiedienst (bijvoorbeeld app) is een zeer uitgebreide marketingcampagne randvoorwaardelijk voor succes. Veel automobilisten denken dat ze zelf heel goed weten wat de beste route is, waar de beste parkeerplaats is en welke vervoerwijze het beste is. Deze groep kan aangesproken worden door de motieven aan te spreken. Dat is wel lastig. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 47

48 Belang Barrière Toepassing Ik zie niet waarom het nodig is Overtuigen van het nut en sociale bewijskracht inzetten De rest vertoont Zichtbaar maken dat het gewenste gedrag (op termijn) meer voordeel heeft of ongewenst gedrag aantonen dat lang niet alle andere het ongewenste gedrag vertonen en dat vooral ook en halen daar gelijkgestemden (b.v. forenzen) baat hebben bij het gewenste gedrag (sociale voordeel uit. bewijskracht en sympathie principe). Langzamer rijden kan onveilig zijn Ontkrachten. Zo langzaam dat het onveilig wordt is hier niet reëel Voel me een sukkel als ik braaf het gewenste Zie onder tweede item: De rest vertoont gedrag vertoon Kuddegedrag Idem Niet willen Het niet willen aanpassen van het rijgedrag is lastig te veranderen. Kan via het aanspreken van motieven of via het uitdelen van boetes. Maximale uit auto willen halen (stoer rijgedrag) Lastig te tackelen als dit inderdaad diepgeworteld is. Misschien aangeven dat het op de bewuste locaties voordeliger is je in te houden en dat je op andere trajecten wat stoerder kan rijden. Maar dit is lastig om te promoten. Niet weten/op de Kennis verspreiden. hoogte zijn Ik vertrouw het systeem en de voordelen niet C: auto met connectiviteit nemen Privacy Controle kwijt raken Kosten aanschaf Wantrouwen Laten ervaren en voorlichting Angst Idem Cybercriminaliteit Geruststellen en beveiliging Kosten onderhoud Als kosten aanschaf Meer (computer) storingen auto Eigen autootje houden In begin (veel) te duur en onbetrouwbaar Laten ervaren en gebruik maken van sociale bewijskracht en mond op mond reclame. Garandeer gebruik door betrouwbare partijen. Benadruk dat privacy nu al relatief is door mobiel telefoongebruik en geef waar mogelijk garanties af. Weg der geleidelijkheid. Geruststellen : alleen controle kwijt op specifieke locaties. Voor mensen die echt sterk waarde hechten aan alles onder controle hebben, wordt het lastig. Subsidie, betaalregeling. Ook hier weg der geleidelijkheid: nieuwe auto s uitrusten met systemen. Geruststellen en laten ervaren. Goede kwaliteit systemen is voorwaarde. Dat zou op zich gewoon moeten kunnen. Zie kosten aanschaf. Aantrekkelijk maken om bij pioniers te horen. Laten zien dat het wel betrouwbaar is, gebruik maken sociale bewijskracht. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 48

49 Bijlage 3: Figuren en tabellen per oplossingsrichting De motieven en barrières uit bijlage 2 zijn mede gebaseerd op diverse rapporten en publicaties. De tabellen en figuren dienen alleen om een gevoel te krijgen met de barrières en perspectieven per oplossingsrichting. Om de tabellen en figuren goed te kunnen begrijpen, dient men kennis te nemen van de specifieke maatregelen en achtergronden per gebied. Voor alle typen gedragsverandering is nadere verdieping wenselijk (zowel kwantitatief middels enquêtes als kwalitatief middels customer journey interviews). In bijlagens 3a tot en met 3d worden per oplossingsrichting de meest relevante figuren en tabellen gepresenteerd die werden gebruikt bij het samenstellen van de motivaties en barrières. Bijlage 2a Bijlage 2b Bijlage 2c Bijlage 2d Oplossingsrichting Niet verplaatsen Ander tijdstip verplaatsen Ander vervoersmiddel Andere route Bijlage 3a: Niet verplaatsen Redenen om niet (meer dan nu) thuis te werken Anders Dan mis ik teveel het contact met collega's Mis nog andere faciliteiten Geen telefoonvergoeding Geen geschikte werkplek Geen toegang tot netwerklocatie Geen goede computer Werkzaamheden niet thuis uit te voeren Contacten met klanten (op kantoor of elders) Interne overleggen op kantoor Niet toegestaan,0 50,0 100,0 Nieuw Paneldeel 1 Paneldeel 2 Bron: Resultaten Monitor Mobiliteitsmanagement , stadsregio Arnhem Nijmegen (2011). XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 49

50 Tabel 6.2: Redenen om thuis te werken voor huidige thuiswerkers (meerdere mogelijk) Reden Nieuw 2011 (n=115) Panel (n=204) Thuis kan ik rustiger werken 63% 76% Dan vermijd ik de file 39% 52% Werk en huishouden combineren 41% 35% Iets af krijgen (overwerk) 36% 36% Nog anders, namelijk 16% 8% Totaal 194% 208% Bron: Resultaten Monitor Mobiliteitsmanagement , stadsregio Arnhem Nijmegen (2011). Tabel 6.4: Welke belemmering is het meest belangrijk om niet (vaker) thuis te werken (% genoemd) Huidige thuiswerkers Niet thuiswerkers Belemmering Nieuw 2011 (n=105) Panel (n=189) Nieuw 2011 (n=293) Panel (n=288) Dat is niet toegestaan 13% 8% 17% 18% Interne overleggen op kantoor 25% 16% 10% 7% Contacten met klanten 14% 8% 5% 8% Type werkzaamheden 9% 20% 18% 18% Geen (goede) faciliteiten: 2% 5% 9% 10% Computer 0% 0% 1% 0% Toegang tot netwerk 2% 3% 4% 7% Werkplek 0% 0% 0% 1% Telefoonvergoeding 0% 0% 2% 0% Nog anders, namelijk 0% 2% 2% 1% Contact met collega s 9% 8% 4% 5% Anders, namelijk 5% 7% 9% 7% Totaal 1 77% 72% 71% 73% 1 Meest belangrijk hoefde niet per se aangevinkt te worden Bron: Resultaten Monitor Mobiliteitsmanagement , stadsregio Arnhem Nijmegen (2011). XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 50

51 Figuur 6.1: Gemiddelde belang van redenen om niet (vaker) thuis te werken Interne overleggen op kantoor Type werkzaamheden Niet thuiswerkers Panel Contact met collega s Contacten met klanten (op kantoor of elders) Dat is niet toegestaan Niet thuiswerkers Nieuwe respondent Thuis geen toegang tot netwerk werklocatie Geen telefoonvergoeding Thuiswerkers Panel Thuis geen (geschikte) werkplek Thuis geen (goede) computer Nog andere faciliteit thuis, namelijk Anders, namelijk Thuiswerkers Nieuwe respondent Speelt geen rol Minder belangrijk Zeer belangrijk Meest belangrijk Bron: Resultaten Monitor Mobiliteitsmanagement , stadsregio Arnhem Nijmegen (2011). Tabel 3.1: Mogelijkheden om thuis te werken/telewerken (aandeel o.b.v. de gehele populatie), Maastricht 2014 Mogelijkheid 1 e meting N= e meting N= e meting N=5.323 Geen, mijn werk leent zich niet voor thuis/telewerken 32% 31% 33% Geen, maar (een deel van) mijn werk leent zich ervoor 12% 13% 13% Toegang tot zakelijke van buiten de werklocatie 45% 43% 41% Toegang tot bestanden en/of programmatuur van buiten de werklocatie 36% 36% 36% Toestemming om (deel van werktijd) buiten de werklocatie te werken 27% 26% 25% Mogelijkheid om gebruik te maken van flexkantoren 7% 6% 7% Nog anders 2% 3% 1% Totaal 161% 159% 157% Bron: Resultaten Monitor Mobiliteitsmanagement , stadsregio Arnhem Nijmegen (2011). Tabel 3.2: redenen om slim te werken Redenen om slim te werken Betere balans werk-privé 78% Minder kans op ziekteverzuim 46% Meer vrijheid bij het indelen van de werktijd 86% Grotere tevredenheid met de huidige baan 71% Geconcentreerder en efficiënter werken 86% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 51

52 Dagen per week Minder reistijd 86% Minder reiskosten 57% Bron: evaluatie pilots slim werken najaar 2013 Maastricht Bereikbaar Figuur 3.3: Frequentie HNW (starters en blijvers per soort HNW) 100% 80% 60% 58% 62% 64% 33% Minder dan 1x per week 40% 20% 42% 38% 36% 67% Minstens 1x per week 0% Thuiswerken Andere vestiging Flexkantoor Spitsmijden BRON: KIM 2014 Figuur 3.4: Gemiddelde aantal dagen per week dat men aan HNW doet (starters en blijversper soort HNW) 3 2,4 2,5 2, ,2 1,7 1,7 0,6 1,2 1,1 1,0 1,4 1,4 0 Thuiswerken Andere vestiging Flexkantoor Spitsmijden BRON: KIM 2014 Starter Blijver Totaal Tabel 3.1: HNW naar dag van de week (starters en blijversper soort HNW) Typen HNW Ma Di Wo Do Vr Varieert Thuiswerken 1 hele dag 20% 3 19% 23% 19% 27% Thuiswerken 1 dagdeel 25% 3 25% 24% 23% 23% Thuiswerken 1 totaal 46% 3 44% 47% 42% 50% Andere vestiging 1 hele dag 10% 14% 15% 16% 14% Andere vestiging 1 dagdeel 21% 26% 29% 30% 22% Andere vestiging 1 totaal 32% 41% 44% 46% 37% Flexkantoor 1 hele dag 9% 14% 20% 15% 11% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 52

53 Industrie Bouw nijverheid Nutsbedrijven Handel Horeca Vervoer ICT Financiële dienstv. Zakelijke dienstv. Openbaar bestuur Onderw ijs Gezondheidszorg Cultuur Overige dienstv. Nog anders 1% 3% 2% 2% 2% 4% 2% 3% 4% 4% 3% 1% 5% 7% 6% 4% 6% 4% 6% 3% 5% 2% 3% 8% 7% 11% 11% 8% 5% 15% 12% 17% 13% 10% 16% 12% 12% 19% 24% 20% 17% 23% 25% 30% 26% 22% 20% 16% 14% 10% 30% 31% 28% 45% 42% 53% 52% 67% 64% 61% Flexkantoor 1 dagdeel 25% 32% 25% 34% 24% Flexkantoor 1 totaal 34% 46% 45% 49% 35% Spitsmijden 2 OS 49% 45% 35% 42% 28% 29% Spitsmijden 2 AS 37% 41% 33% 42% 33% 33% Spitsmijden 2 totaal 39% 38% 29% 37% 27% 31% 1: Alleen in geval dit op vaste dag(en) in de week wordt gedaan 2: Alle spitsmijders 3: Leeswijzer: van alle thuiswerkers werkt 20% op maandagen de hele dag thuis en 25% een deel van de maandag. Totaal werkt 46% van de huidige thuiswerkers op maandag thuis. Omdat het hier personen betreft die minstens 1x per week thuiswerken tellen de percentage per rij tot meer dan 100% op, gemiddeld werken deze personen dus meer dan 1x per week een dag(deel) thuis. BRON: KIM 2014 Figuur 3.5: BRON: KIM 2014 Aandelen nieuwe werken naar sector (alle werkenden) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Thuiswerken Andere vestiging Flexkantoor Spitsmijden Figuur 3.7: Redenen om wel aan HNW te doen (starters en blijvers) XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 53

54 BRON: KIM 2014 Zelf werktijden indelen 23% Geen of minder reistijd 23% Niet afgeleid door collega's 21% Combineren met zorg 14% Vanwege een specifieke reden thuis 12% Minder reiskosten 10% Files mijden op de autosnelweg 9% Files mijden op andere wegen 4% Detachering 4% Auto niet tot mijn beschikking 2% Andere hoofdvervoerw ijze 2% Anders, namelijk 23% Weet niet 5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Figuur 3.8: Redenen om niet aan HNW te doen (nooit thuis, nooit in andere vestiging en nooit in flexkantoor werken) Werk leent zich er niet voor 70% Geen andere vestiging(en) 20% Niet toegestaan 15% Werk en privé gescheiden 9% Andere vestiging geen optie 7% Niet technisch ondersteund 6% Contact met collega's 5% Thuis geen (goede) werkplek 5% Geen flexwerklocatie in de buurt bekend 2% Te veel afleiding 2% Anders, namelijk 7% Weet niet 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% BRON: KIM 2014 XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 54

55 Figuur 3.14: BRON, KIM Tijdstippen van deel van de dag thuiswerken (starters en blijvers) Wisselende tijdstippen 58% (Meestal) ander vaste tijdstippen (deels spits, deels dal) 15% (Meestal) alleen tijdens dal overdag (9-16) 9% (Meestal) alleen ' s avonds (18-24) 6% (Meestal) hele middag (8-12) 5% (Meestal) hele ochtend 4% (Meestal) alleen tijdens OS (7-9) 2% (Meestal) alleen tijdens AS (16-18) 1% (Meestal) alleen ' s nachts (0-7) 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Tabel 3.2: Type thuiswerker naar hoofdvervoerwijze vaste werkadres (alle werkenden) Hoofdvervoerwijze Type thuiswerker Vaste werkadres Starter Blijver Stopper Nooit Totaal Auto bestuurder 50% 61% 56% 56% 57% Autopassagier 3% 2% 0% 3% 2% Motor 0% 1% 1% 1% 1% Trein 6% 6% 6% 3% 5% Bus (stad/streek) 6% 3% 2% 3% 3% (Snel)Tram of metro 6% 4% 3% 3% 3% Bromfiets/scooter 1% 1% 3% 3% 2% Fiets 19% 16% 20% 23% 21% Elektrische fiets 2% 1% 2% 2% 2% Elektrische scooter 1% 0% 0% 0% 0% Lopend 6% 3% 5% 3% 3% Nog anders, namelijk 0% 0% 1% 1% 1% BRON: 2014 XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 55

56 GR/FR/DR OV+ FL GE NH ZH UT NB ZE+ LI Totaal Figuur 3.21: Spitsmijden naar regio, KIM % 25% 60% 50% 20% 40% 30% 15% 20% 10% 0% 5% 0% Figuur 3.25: Vertrektijdstippen woon-werkverkeer (automobilisten), KIM % 3% 3% 15% 11% 00:00 9% - 06:00-05:59 06:59 3% 3% 16% 16% 07:00-08:59 09:00-09:59 3% 13% 3% 3% 3% 12% 14% 14% 10:00-14:59 15:00-15:59 1% 1% Heenreis 3% 3% 1% Geen spitsmijder 1% 3% 2% 2% Terugreis Geen spitsmijder 16:00-17:59 Stopper Blijver 18:00 - Starter 18:59 19:00-23:59 Heenreis Spitsmijder Terugreis Spitsmijder Varieert Bijlage 3b: Ander tijdstip verplaatsen Bron: San 2011 Redenen om werktijden niet aan te passen om de file te vermijden Ik sta nooit in de file Anders Privéomstandigheden Afspraken/vergaderingen Uit gewoonte vertrek ik op vaste tijden Fijner om op vaste tijden te werken Mijn leidinggevende werkt niet mee Ik vind het niet erg om in de file te staan 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Tabel 6.8: Redenen om soms buiten de ochtendspits te reizen (meerdere mogelijk) Reden Nieuw 2011 (n=21) Panel (n=167) Variërende vaste werktijden 5% 15% Flexibele werktijden 43% 43% Om de file te vermijden 52% 57% Omstandigheden thuis 29% 20% Ook deels thuiswerken 10% 25% Nog anders, namelijk 24% 14% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 56

57 Totaal 162% 174% Bron: SAN 2011 Tabel 6.9: Welke belemmering is het meest belangrijk om niet (vaker) buiten de spits te reizen (% genoemd) Belemmering Nieuw 2011 (n=402) Panel (n=472) Gebonden aan vaste werktijden 16% 15% Geen parkeerplek bij vertrek na 09:00uur Gebouw niet open bij vertrek voor 07:00uur 18% 10% 3% 3% Vanwege de thuissituatie 19% 13% Vanwege afspraken op kantoor 7% 9% Nog anders, namelijk 27% 29% Totaal 1 89% 80% 1 Meest belangrijk hoefde niet per se aangevinkt te worden Bron: SAN 2011 Tabel 7.1: Door deelnemers Slim Prijzen Waalbrug spitsmijden project gekozen alternatieven om de spits te mijden (meerdere antwoorden mogelijk), bron san 2011 Alternatieven Paneldeel 1 Paneldeel 2 Nieuwe respondenten Andere werktijden 62% 56% 41% De hele dag thuiswerken 19% 28% 24% Een deel van de dag thuis werken 30% 36% 26% (Tele)werken op een andere werkplek 14% 8% 6% Vergaderingen slim plannen 14% 20% 17% Andere route met de auto 16% 28% 12% Fietsen 24% 16% 26% Met het OV (exclusief Waalsprinter) 22% 14% 10% Met de Waalsprinter 0% 2% 7% Carpoolen 5% 6% 8% Anders 11% 2% 20% N Tabel 3.17: Redenen waarom men niet (vaker)buiten de spits reist (n=1.367). Bron: Ga 2012 Redenen Totaal Ik ben gebonden aan vaste werktijden 43% Vanwege de thuissituatie (kan niet eerder of later vertrekken) 26% Vanwege afspraken op kantoor 23% Als ik na 9:00 uur vertrek kan ik de auto niet meer kwijt bij mijn werk 18% Als ik voor 7:00 uur vertrek is mijn werklocatie nog niet geopend 14% Het is niet toegestaan om (deels) thuis te werken om zo de spits te vermijden 12% Anders 16% Totaal 100% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 57

58 Bijlage 3c: Ander vervoersmiddel Tabel 3.6: Redenen voor automobilisten om de auto te gebruiken Redenen Nieuwe Paneldeel 1 Paneldeel 2 respondenten 2011 Ik heb de auto (later op de dag) nodig voor zakelijke afspraken 17% 21% 34% Ik combineer mijn woon-werkrit met het naar school brengen van 24% 11% 15% mijn kind(eren) Ik combineer mijn woon-werkrit met boodschappen doen/winkelen 22% 14% 15% Ik moet dingen meenemen 11% 13% 16% Ik heb een leaseauto/auto van de zaak 8% 6% 16% Ik heb een goede reiskostenvergoeding voor de auto 5% 5% 4% Er is geen goed alternatief beschikbaar 44% 53% 47% Ik gebruik de auto uit gewoonte en/of gemak, terwijl er wel goede 21% 12% 15% alternatieven mogelijk zijn Anders 25% 28% 21% N Bron: SAN 2011 Tabel 6.7: Redenen voor altijd gebruik auto in de ochtendspits (meerdere mogelijk) Reden Nieuw 2011 (n=402) Panel (n=491) Zakelijke afspraken 17% 30% Combineren kinderen naar school 24% 14% Combineer boodschap./winkelen 22% 15% Dingen meenemen 11% 15% Leaseauto / auto van de zaak 8% 12% Geen goede alternatieven 44% 50% Goede reiskostenvergoeding 5% 4% Uit gewoonte, wel goede alternatieven mogelijk 21% 14% Nog anders, namelijk 25% 23% Totaal 176% 177% BRON: SAN 2011 Tabel 6.12: Redenen voor carpoolen huidige carpoolers (meerdere mogelijk) Reden Nieuw 2011 (n=12) Panel (n=30) Dat is voordeliger dan zelf rijden 50% 63% Zelf geen auto (beschikbaar) 0% 13% Dat is prettiger 25% 50% Nog anders, namelijk 67% 17% Totaal 142% 143% BRON: SAN 2011 XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 58

59 Tabel 6.13: Welke belemmering is het meest belangrijk om niet (vaker) te carpoolen (% genoemd) Belemmering Nieuw 2011 (n=401) Panel (n=491) Zelf auto nodig op werklocatie 4% 9% Zelf auto nodig voor privéritten 15% 9% Geen carpoolmaatje 10% 15% Niet flexibel genoeg 27% 24% Geen carpoolmaatje op heenreis met dezelfde werktijden 2% 2% Geen carpoolmaatje op terugreis met dezelfde werktijden 2% 3% Als carpooler geen vergoeding 0% 0% Niet prettig met anderen mee 7% 5% Nog anders, namelijk 14% 16% Totaal 1 82% 82% BRON: SAN 2011 Tabel 6.16: Redenen voor (soms) gebruik OV (meerdere mogelijk) Reden Nieuw 2011 (n=14) Panel (n=36) Dan geen auto beschikbaar 21% 22% Werktijden op die dagen 7% 11% Parkeersituatie bij het werk 29% 17% Auto niet zakelijk nodig 29% 39% Geen spullen mee te nemen 14% 14% Auto niet nodig voor privéritten 36% 17% In het OV kan ik werken 7% 25% (Betere) Vergoeding OV 0% 31% Nog anders, namelijk 71% 33% Totaal 214% 208% BRON: SAN 2011 Tabel 6.17: Welke belemmering is het meest belangrijk om niet (vaker) met OV te reizen (% genoemd) Belemmering Nieuw 2011 (n=402) Panel (n=455) OV bereikbaarheid werkadres 10% 11% Reis duurt te lang 41% 44% Te vaak overstappen 3% 3% OV rijdt niet vaak genoeg 3% 2% OV is te duur 4% 2% Reizen met OV niet prettig 8% 6% Geen OV vergoeding 2% 1% Nog anders, namelijk 23% 27% Totaal 1 93% 96% 1: Meest belangrijk hoefde niet per se aangevinkt te worden BRON: SAN 2011 Tabel 6.20: Redenen voor (soms) gebruik fiets (meerdere mogelijk), bron SAN 2011 Reden Nieuw 2011 (n=28) Panel (n=76) Dan geen auto beschikbaar 11% 8% Werktijden op die dagen 0% 5% Parkeersituatie bij het werk 7% 8% Auto niet zakelijk nodig 21% 36% Auto niet nodig voor privéritten 32% 33% Geen spullen mee te nemen 21% 24% Nog anders, namelijk 64% 67% Totaal 157% 180% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 59

60 Tabel 6.21: Welke reden is het meest belangrijk om niet met fiets te reizen (% genoemd), Bron san 2011 Belemmering Nieuw 2011 (n=374) Panel (n=415) Afstand te groot om te fietsen 58% 65% Auto nodig op mijn werklocatie 3% 4% Auto nodig voor privéritten 10% 6% Leaseauto / auto van de zaak 1% 2% Geen vergoeding voor de fiets 0% 0% Nog anders, namelijk 17% 19% Totaal 1 89% 96% 1 Meest belangrijk hoefde niet per se aangevinkt te worden Figuur 2.6: Leeuwarden 2014 Alternatief wanneer het onmogelijk zou worden om in de spits te reizen. Bron, Alternatief wanneer het onmogelijk zou worden met de auto in de spits te reizen Thuiswerken/telewerken De electrische fiets gebruiken Buiten de spits reizen Met het OV reizen Carpoolen Shuttlebus Zeker wel Waarschijnlijk wel Misschien Waarschijnlijk niet Zeker niet Transferium/P&R 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Figuur 2.7: Belangrijkste redenen om een vervoerwijze te kiezen, Bron Leeuwarden % 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Auto OV Fiets Anders XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 60

61 Redenen keuze voor auto naar woon-werk afstand (alleen automobilisten), bron Leeuwarden 2014 Fietsafstand (< 15 km) Woonwerkafstand >15 km Comfort 43% 32% Reistijd 31% 65% Flexibiliteit 22% 61% Auto tijdens werktijd nodig 14% 7% Reisafstand 13% 31% Gezondheid 9% 3% Geen goede fiets 8% 1% Kosten 4% 7% Veiligheid 4% 1% Geen goede OV-verbinding 4% 20% Nuttige besteding reistijd 4% 1% Geen goede fietsfaciliteiten 1% 1% Te weinig parkeergelegenheid 0% 0% Milieu 0% 0% Anders, namelijk 18% 6% Figuur 2.3: Redenen om de auto of een alternatief te kiezen (aandeel en aantal o.b.v. forenzen die altijd de auto gebruiken), Bron, Maastricht De reistijd met het OV is te lang t.o.v. de auto Ik combineer de w oon-w erk reis met andere doelen Afstand te groot om te fietsen Mijn werkadres is slecht bereikbaar met OV OV niet comfortabel Ik kan gratis parkeren bij mijn werkgever Ik heb de auto nodig tijdens mijn werk Ik moet op wisselende bestemmingen zijn Geen reiskost envergoeding voor OV Ik heb een leaseauto/ auto van de zaak Geen reiskost envergoeding voor f iet s 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 61

62 Figuur 2.4: Redenen om een deel van de week de auto te kiezen en soms de trein of fiets (meerdere antwoorden mogelijk) (o.b.v. wisselreizigers trein (N=65) en fiets, (N=192)), bron Maastricht 2014 Werktijden 27% 27% Het w eer 5% 47% Beschikbaarheid auto 9% 32% Gem. drukte in spits op die dag in de w eek 5% 34% Parkeergelegenheid 3% 29% Zakelijke reizen op die w erkdag 12% 18% Actuele drukte op de w eg (file informatie) 3% 20% Actuele vertrektijden van trein en/of bus 1% 22% Kosten 4% 15% Anders, namelijk 5% 5% Mijn gezondheid 2% 7% Werktijd tijdens reistijd 1% 5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Trein Fiets Figuur B3.1: Redenen (max. 3) alleen gebruik auto als vervoermiddel, naar woon-werk afstand, bron Maastricht 2014 De reistijd met het OV is te lang t.o.v. de auto Ik combineer de w oon-w erk reis met andere doelen Afstand te groot om te fietsen Mijn w erkadres is slecht bereikbaar met OV OV niet comfortabel Ik kan gratis parkeren bij mijn w erkgever Ik heb de auto nodig tijdens mijn w erk Ik moet op w isselende bestemmingen zijn Ik heb een leaseauto/ auto van de zaak Geen reiskostenvergoeding voor OV Geen reiskostenvergoeding voor fiets 27% 33% 7% 37% 7% 20% 10% 18% 17% 16% 13% 13% 13% 11% 2% 4% 3% 4% 1% 0% 45% 55% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Afstand max 7,5km Afstand > 7,5km XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 62

63 Figuur B3.2: Redenen (max. 3) gebruik soms auto soms ander vervoermiddel voor woon-werk reis, naar woon-werk afstand, bron Maastricht 2014 Het w eer 54% 38% Activiteiten aansluitend aan het w erk 52% 36% Werktijden 22% 27% Beschikbaarheid auto 16% 31% Zakelijke reizen op die w erkdag 14% 13% Kosten 6% 12% Gemiddelde drukte in spits op die dag in de w eek 9% 9% Mijn gezondheid 8% 9% Parkeergelegenheid 8% 8% Actuele vertrektijden van trein en/of bus 2% 13% Anders, namelijk 5% 7% Actuele drukte op de w eg (file informatie) 4% 6% Werktijd tijdens reistijd 1% 2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Afstand max 7,5km Afstand > 7,5km Tabel 3.10: Motieven voor keuze huidig vervoermiddel, GA 2012 Motief Auto OV Fiets (incl. Anders Totaal e-bike) Kosten 9% 64% 28% 22% 21% Reisduur 58% 16% 25% 24% 43% Afstand huis werk 27% 16% 56% 52% 35% Flexibiliteit 54% 7% 26% 28% 40% Comfort 36% 16% 6% 15% 25% Veiligheid 2% 4% 0% 2% 2% Niet in het bezit van auto 1% 20% 10% 9% 6% Geen goede OV-verbinding 28% 0% 4% 4% 18% Te weinig parkeergelegenheid 2% 32% 15% 22% 9% Milieuoverwegingen 1% 16% 24% 13% 10% Gezondheid 6% 10% 58% 26% 22% Auto ook tijdens werktijd nodig 25% 1% 2% 0% 15% Nuttige besteding reistijd 2% 10% 5% 4% 4% Geen goede fiets 1% 2% 0% 0% 1% Geen goede fietsfaciliteiten 1% 0% 1% 7% 1% Anders 10% 14% 6% 7% 9% Tabel 3.11: Redenen keuze voor auto naar woon-werkafstand (alleen automobilisten), GA 2012 Woonwerkafstand Redenen gebruik auto Fietsafstand (tot 20 km) >20 km Totaal Kosten 6% 11% 9% Reisduur 47% 64% 58% Afstand 21% 31% 27% Flexibiliteit 52% 55% 54% Comfort 43% 32% 36% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 63

64 Veiligheid 4% 1% 2% Niet in het bezit van auto 1% 1% 1% Geen goede OV-verbinding 18% 35% 28% Te weinig parkeergelegenheid 2% 2% 2% Milieu-overwegingen 2% 1% 1% Gezondheid 9% 4% 6% Auto ook tijdens werktijd nodig 28% 23% 25% Nuttige besteding reistijd 1% 2% 2% Geen goede fiets 2% 0% 1% Geen goede fietsfaciliteiten 1% 0% 1% Anders 12% 8% 10% Figuur 3.1 Verwacht gebruik van alternatieven door automobilisten in de spits (schaal zeker niet zeker wel), Bron: Ga 2012 Telewerken / thuis werken Openbaar vervoer (Elektrische) fiets Buiten de spits reizen Carpoolen Shuttlebus (voor bedrijfsvervoer) Transferium / P+ R (auto + OV of fiets) Anders 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zeker niet Zeker wel XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 64

65 Tabel 3.13: Redenen waarom men niet (vaker)de fiets gebruikt (n=1.367). Bron: GA, 2012 Redenen t/m 20 km meer dan 20 km Totaal Afstand huis - werk is te groot 39% 94% 73% Ik fiets alleen bij gunstige weersomstandigheden 43% 9% 22% Ik heb tijdens werktijd een auto nodig 28% 14% 19% Ik heb een auto nodig voor combinatieritten 14% 4% 8% Ik kan niet voldoende meenemen op de fiets 9% 5% 7% Ik houd niet van fietsen 11% 3% 6% Geen faciliteiten voor omkleden en douchen op het werk 7% 3% 5% Ik kan niet fietsen vanwege functionele beperkingen 5% 2% 4% Ik heb geen (goede) fiets 7% 2% 4% Er zijn geen veilige fietspaden op mijn route 3% 1% 2% Geen financiële vergoeding 1% 1% 1% Onvoldoende stallingsmogelijkheden bij het werk 2% 0% 1% Geen oplaadpunt voor elektrische fietsen bij het werk 1% 1% 1% Anders 16% 5% 9% Verdeling aandelen afstandklasse 38% 62% 100% Tabel 3.14: Redenen waarom men niet (vaker)het OV gebruikt (n=1.367). Bron: Ga 2012 Redenen Totaal Reisduur is te lang 69% Flexibiliteit 36% Geen goede OV-verbinding in woonplaats 33% Auto ook tijdens werktijd nodig 24% Te vaak overstappen 17% Privacy 17% Geen goede OV-verbinding bij werklocatie 16% Comfort 15% Kosten zijn te hoog 14% Auto nodig voor combinatierit (zoals kinderen halen/brengen) 10% Geen goede reiskostenregeling OV 4% Ik heb altijd veel mee te nemen 4% Geen poolfiets of OV-fiets beschikbaar 1% Veiligheid 0% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 65

66 Tabel 3.15: Redenen waarom men niet (vaker)een transferium/p&r-terrein gebruikt (n=1.367). Bron: Ga 2012 Redenen Totaal Rechtstreeks met auto of OV is sneller 55% Geen transferium / P+R terrein tussen mijn woon- en werklocatie aanwezig 35% Auto is ook tijdens werktijd nodig 24% Ik vind het niet prettig om mijn reis per auto (halverwege) te onderbreken 19% Ik voel me niet veilig op P+R terrein 19% Geen goede OV-verbinding transferium / P+R terrein naar werklocatie 18% Ik vind het niet prettig om te wachten op de P+R-bus 13% Wachten op de P+R-bus duurt te lang 8% Auto staat niet veilig op P+R terrein 4% Parkeerkosten te hoog op P+R terrein 3% Ik werk te onregelmatig 3% Tabel 3.16: Redenen waarom men niet (vaker)carpoolt (n=1.367). Bron: Ga 2012 Redenen Totaal Niet flexibel genoeg in vertrektijden 51% Ik heb geen carpoolmaatje 37% Zelf de auto nodig op werklocatie 23% Niet prettig met anderen mee te rijden 22% Werktijden zijn niet flexibel genoeg om een carpoolmaatje te zoeken 22% Zelf auto nodig voor combineren ritten 14% Geen reiskostenvergoeding carpoolers 2% Anders 11% Tabel 4.1 Redenen om huidige vervoerwijze te kiezen naar veranderingsbereidheid, Bron: Ga 2012 Reden om huidige vervoerwijze te kiezen Laag Gemiddeld Hoog Totaal Kosten 18% 21% 36% 21% Reisduur 37% 45% 41% 43% Afstand huis - werk 44% 33% 22% 35% Flexibiliteit 37% 42% 28% 40% Comfort 21% 26% 21% 25% Veiligheid 2% 2% 0% 2% Niet in het bezit van auto 5% 6% 3% 6% Geen goede OV-verbinding 12% 19% 24% 18% Te weinig parkeergelegenheid 4% 10% 21% 9% Milieuoverwegingen 16% 8% 2% 10% Gezondheid 37% 18% 5% 22% Auto ook tijdens werktijd nodig 14% 16% 5% 15% Nuttige besteding reistijd 4% 3% 3% 4% Geen goede fiets 0% 1% 3% 1% Geen goede fietsfaciliteiten 0% 1% 7% 1% Totaal 22% 75% 3% 100% XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 66

67 Bron: Arnhem Nijmegen XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 67

68 XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 68

69 XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 69

70 Bijlage 4: Van een passieve benadering naar actieve participatie van stakeholders en doelgroep Van passieve naar actief participerende doelgroepen De tijd van de doelgroep belerend toespreken en wijzende vingertjes is voorbij. Mondige burgers worden serieus genomen. Daarom wordt ook actief op zoek gegaan naar wat leden van de doelgroep echt belangrijk vinden. Tegelijk worden maatregelen ook zoveel mogelijk opgezet en uitgewerkt met stakeholders en waar mogelijk ook de doelgroep. Onderstaande tabel geeft een overzicht van een nieuwe benadering van doelgroepen die in Arnhem Nijmegen steeds meer vorm zal krijgen. Dit gebeurt momenteel onder andere door burgerparticipatie. Tabel 1: Schematische weergave van de weg van een oude overheidsaanpak naar actieve participatie van doelgroepen, inclusief enkele moderne technieken om deze beweging vor te geven. Weapons of influence Tegelijk worden vanuit technieken van Kahneman en Cialdini worden principes vertaald naar toepassing binnen de BB2 maatregelen. Dit zijn onder andere: - wederkerigheid. Als er iets van de doelgroep gevraagd wordt, krijgen ze daar ook iets voor terug. (dit hoeft niet altijd iets materieels te zijn); - voorkomen verliesaversie. Naast het actief onderstrepen van de voordelen van het nieuwe gedrag gaat er aandacht uit naar aspecten die de doelgroep vrezen kwijt te raken door nieuw gedrag te vertonen. Hier wordt actief beleid op gevoerd dit te voorkomen en dit aan te tonen. Iemand die bijvoorbeeld met het ov gaat en de auto laat staan mag geen verworvenheden binnen een bedrijf verliezen. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 70

71 - sympathie. De doelgroep neemt vooral iets aan van andere leden uit de doelgroep. Zij zullen zoveel mogelijk als ambassadeur worden gebruikt en hiervoor worden structuren aangelegd (ontmoetingspunten, sociale media en buddy-constructies). - sociale bewijskracht. Potentiële en beginnende deelnemers zullen in hun voornemens gesterkt worden door informatie van en over andere mensen die het gedrag vertonen en de voordelen die zij daar uithalen. Ook zal inzichtelijk worden gemaakt hoeveel (vergelijkbare) anderen het voorbeeld volgen. - consistentie en fasering. Deelnemers worden niet in een keer gevraagd hun hele vervoersgedrag op de kop te zetten, maar gevraagd te beginnen op een manier die hun aanstaat en haalbaar lijkt. Waar mogelijk worden vervolgens stapjes gezet om het nieuwe gedrag te intensiveren. Zelfbeschikking Intrinsieke motivatie wordt het best aangesproken onder de volgende voorwaarden: competentie ( competence ), autonomie ( autonomy ) en sociale verbondenheid ( relatedness ). 5 - Competentie competence Als je weet dat je iets niet kunt, dan is de motivatie vaak laag om die taak uit te voeren. Competentiegevoelens zijn dus belangrijk om intrinsieke motivatie te bevorderen. Het kan overigens al gaan om waargenomen gedragscontrole zoals in de Theorie van Gepland Gedrag (Ajzen) wordt beschreven. Het gaat hierbij niet zozeer dat je het daadwerkelijk kan, maar of je dit zelf ook zo ervaart. Echter is alleen competentie niet voldoende om te komen tot interne motivatie. - Autonomie - autonomy Autonomie beschrijven Ryan en Deci als zelfbeschikking. Je moet vrij zijn om je eigen keuzes te kunnen en mogen maken. Beloningen en/of straffen ondermijnen de autonomiegevoelens, waardoor minder intrinsieke motivatie ontstaat. Ook andere aspecten die beperken en controlerend zijn, zoals een overheid die over je schouders staat mee te kijken, verminderen de autonomiegevoelens. - Sociale verbondenheid - relatedness Sociale verbondenheid, of de perceptie daarvan, kan de intrinsieke motivatie versterken. Dit moeten de verstrekkers van informatie verdienen. Dit hebben ze niet bij voorbaat. Geef betrouwbare info, laat zien dat het echt ok de belangen van de reiziger gaat, doe wat met klachten en wensen, et cetera. 5 Gebaseerd op de Self-Determination Theory (SDT) van Ryan en Deci. XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 71

72 Colofon XTNT EXPERTS IN TRAFFIC AND TRANSPORT Utrecht 2014 MuConsult BV Amersfoort 2014 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, scan, fotokopie of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van XTNT en MuConsult. Deze uitgave is tot stand gekomen op basis van verzamelde informatie tijdens expert meetings in de Beter Benutten regio s Maastricht (basis), Midden Nederland, Arnhem Nijmegen en Brabant. In totaal zijn er ca. 20 sessies geweest met 5 tot 8 regionale thema-experts, ondersteund door Gerard Tertoolen en Casper Stelling vanuit Team Analyse / Team Oplossingen dat door I&M aan de regio s ter beschikking is gesteld voor inhoudelijke ondersteuning. Titel Gedragsanalyse Vervolg Beter Benutten Regio s: Maastricht, Arnhem-Nijmegen, Brabant en Midden-Nederland Samengesteld door Gerard Tertoolen, Casper Stelling Datum 25 september 2014 Contactadres voor deze publicatie XTNT Experts in Traffic and Transport MuConsult B.V. St. Jacobsstraat 16 Utrechtseweg 24 Postbus 51 Postbus AB UTRECHT 3800 CB Amersfoort XTNT & MuConsult 2014 Gedragsanalyse Beter Benutten 72