Naar slimmere MM-maatregelen met het 9-stappenplan

Transcriptie

1 Naar slimmere MM-maatregelen met het 9-stappenplan Uitgangspunt en doel van het stappenplan Uitgangspunt van ons stappenplan is niet de plannen zijn niet goed, maar wel vanuit gedragsperspectief kan het net wat slimmer! Door samen met betrokkenen het stappenplan te doorlopen, wordt inzichtelijk hoe we de effectiviteit van maatregelen kunnen vergroten, door meer dan voorheen rekening te houden met het menselijk gedrag. Het stappenplan bestaat uit twee onderdelen: 1. Het goed onderbouwen van voorgenomen maatregelen vanuit kennis over menselijk gedrag (stap 1 tot en met 5) 2. Uitwerkingsslag van de voorgenomen maatregelen (stap 6 tot en met 9). Onderdeel 1: Het goed onderbouwen van maatregelen Stap 1. Doel en opzet/aanpak maatregel In deze stap beschrijven we samen: de definitie van de problematiek; de gekozen oplossingsrichting(en); het doel van de maatregelen; de huidige opzet van de maatregel(en) of denkrichting(en). Impliciete aannames komen zo aan het licht, evenals elementen die niet of onvoldoende onderbouwd zijn. Eén en ander wordt gerelateerd aan de gedragsverandering die beoogd wordt. Stap 2. Een Vuja dé Het woord Vuja dé is een variant op het bekende Déjà vu. Een Déjà vu is een ervaring, waarbij men het gevoel heeft dit al eerder te hebben beleefd. Een Vuja dé is het omgekeerde: een nieuwe ervaring opdoen die feitelijk altijd binnen handbereik is geweest. Hier ligt een belangrijke voorwaarde voor gedragsverandering. In deze stap leren mensen, bedrijven en organisaties hun eigen omgeving anders Naar slimmere MM-maatregelen met het 9-stappenplan 1

2 waar te nemen en ontdekken daarom nieuwe mogelijkheden. Voorbeeld: voor iemand die altijd met de auto reist is het openbaar vervoer vaak mentaal heel ver weg, maar thuiswerken of later vertrekken kan een oplossing zijn die gewoonweg niet eerder is ontdekt. Resultaat van deze stap is zicht op datgene dat nog niet was waargenomen en daarmee op reële mogelijkheden. Stap 3. Motivatie In deze stap wordt nauwkeurig in beeld gebracht wat de motieven (kunnen) zijn voor gedragsverandering. Dus: beloning, tijdswinst, milieu, file ontwijken, maatschappelijk verantwoord ondernemen, et cetera. Vanuit een uitputtende lijst met alle denkbare motieven die door de betrokkenen wordt opgemaakt, wordt geprioriteerd en de werkelijke waarde ingeschat. Het resultaat zijn concrete aangrijpingspunten om binnen de maatregel het gedrag te veranderen (gebaseerd op kennis over mensen en gedrag). Stap 4. Weerstanden In deze stap wordt in beeld gebracht waarom de doelgroep (of partijen in het proces) alsnog zouden kunnen afhaken. Zicht op weerstanden geeft ons instrumenten in handen om ze te lijf te gaan. Grosso modo zijn er drie verschillende bronnen van weerstand: 1. Opstandigheid ( Ik ben er tegen ). 2. Scepticisme ( Eerst zien dan geloven ). 3. Inertie/lethargie ( Het boeit me niet of onvoldoende ). Deze drie bronnen vragen om een verschillende aanpak. Zo heeft bij opstandigheid het geven van nadere uitleg eerder een averechts dan een positief effect. Scepticisme verdwijnt vooral door positieve ervaringen. Inertie vraagt om het creëren van betrokkenheid (soms via een omweg). We maken een eerste opzet van de strategie om met deze Naar slimmere MM-maatregelen met het 9-stappenplan 2

3 weerstanden om te gaan (niet negeren of stomweg tegenspreken, maar effectief elimineren). We werken dit uit in stap 9. Stap 5. Feedback Een van de krachtigste instrumenten om gedrag te veranderen en mensen te laten volharden in nieuw gedrag is het geven van feedback. Niemand houdt bijvoorbeeld lijnen vol als de weegschaal niet regelmatig positieve feedback geeft. Daarom is het echt een gemiste kans om dit instrument niet optimaal te benutten binnen mobiliteitsmanagement/swsr. In deze stap beschrijven wij de mogelijkheden om deelnemers (het liefst individuele) feedback te geven over de positieve effecten van hun gedragsverandering. (Positieve) feedback motiveert en geeft de mogelijkheid om in gedrag bij te sturen. Waardering (uitspreken) is ook een manier van feedback geven. Onderdeel 2: Uitwerken maatregelen op basis van mentale basisbehoeften In het tweede onderdeel worden de voorgenomen maatregelen of denkrichtingen uitgewerkt op basis van drie mentale basisbehoeften van mensen: autonomie, competentie en verbondenheid. Aansluiten bij deze basisbehoeften betekent dat de maatregel beter aansluit bij primaire behoeften en dit vergroot de slagingskans van de maatregel. Stap 6. Autonomie Als we aan iets deelnemen hebben we daar graag invloed op. Invloed (macht) en keuzevrijheid zijn twee kanten van dezelfde medaille. Op het eerste gezicht lijken het twee onafhankelijke processen, toch hebben ze een gemene deler: controle! Tot op zekere hoogte zijn invloed en keuzevrijheid uitwisselbaar. Heb je wat minder van het een, dan moet je zorgen voor wat meer van het ander. In processen of programma s waar gezamenlijk aan een doel wordt gewerkt en invloed en macht gedeeld wordt, neemt de noodzaak van keuzevrijheid toe. Deze stap toetst in hoeverre de doelgroep (nog) het gevoel heeft dat ze zelf keuzes kan maken en/of verantwoordelijk is voor (hun deel van) de opbrengst? Naar slimmere MM-maatregelen met het 9-stappenplan 3

4 Stap 7. Competentie Als je wilt dat iemand een spijker voor je in de muur slaat, moet je hem een hamer geven. Zonder die hamer moet je ook niet veel opbrengst verwachten. Dus als je het gedrag van mensen wilt veranderen, of mensen wilt laten bewegen in een bepaalde richting, moet je de middelen aanleveren die daar voor nodig zijn. Stel je Dus de vraag wat mensen concreet nodig hebben om het gedrag te kunnen veranderen. Dit is de tweede basisbehoefte: competentie. In deze stap worden de (rand)voorwaarden voor een mogelijke gedragsverandering in beeld gebracht en geconcretiseerd. (denk bijvoorbeeld aan een persoonlijk reisadvies, eventueel mogelijkheden om later te kunnen/mogen komen op het werk, wat te doen bij stremmingen of noodweer, maar ook de voorwaarden om mee te willen werken aan een MM-proces). Zo ontstaat een spectrum van randvoorwaarden zonder welke een maatregel nooit zal slagen. Aan het opstellen van dit spectrum wordt bij veel maatregelen onvoldoende aandacht besteed. Deze stap voorkomt dat sommige valkuilen pas na het invoeren van de maatregel zichtbaar worden. Stap 8. Verbondenheid De derde basisbehoefte betreft de relatie tussen personen en/of partijen. Is er voldoende vertrouwen? Staan betrokkenen op goede voet met elkaar? Mensen zijn geneigd om vast te houden aan oud gedrag en gewoontes. Daarin dingen willen veranderen betekent bijna per definitie argwaan kweken, waardoor mensen in de verdediging schieten. Waarom moeten zij hun gedrag veranderen en waarom zij? Als deze vragen boven komen drijven, dienen er ook antwoorden te zijn en is vertrouwen een voorwaarde. Het gaat hier om het raamwerk van communicatie 2.0. Wie brengt de boodschap en op welke manier? Wat zijn de rollen van overheden, organisaties en bedrijven? Aan welke voorwaarden moet de communicatie voldoen om de beoogde gedragsverandering in gang te kunnen zetten? Resultaat is zicht op de zwakke en sterke punten in de onderlinge verhoudingen en daarmee op de verbeterpunten. Naar slimmere MM-maatregelen met het 9-stappenplan 4

5 Stap 9. Bouwstenen die passen Binnen veel programma s en processen heerst nog steeds de overtuiging dat mensen in beweging te krijgen zijn met een handvol M&M s. Met andere woorden: men gaat ervan uit dat belonen en straffen hét middel is om gedrag te veranderen. Telkens weer wordt aangetoond dat dit maar beperkt werkt: met alleen spiegeltjes en kralen red je het niet! Menselijk gedrag wordt daarentegen bepaald door een aantal universeel geldende principes (mede gebaseerd op het werk van de Amerikaanse psycholoog Robert Cialdini): 1. Het principe van sociale vergelijking. Als veel mensen het doen, doe ik het ook. 2. Het sympathieprincipe. We nemen graag iets aan van sympathieke/vergelijkbare mensen. 3. Het autoriteitsprincipe. We geloven hen die er verstand van hebben. 4. Het hier-en-nu-principe. Mensen zijn ingesteld op de korte termijn. 5. Het actief-positiefprincipe. We reageren positief op positieve prikkels. 6. Het verliesaversieprincipe. Verliesaversie van mensen is groter dan een kans op winst. 7. Het consistentieprincipe. Wie A zegt, is ook geneigd B te zeggen. 8. Het verankeringsprincipe. Iets blijft hangen als het in een verhaal past. 9. Het wederkerigheidsprincipe. Voor wat, hoort wat. 10. Het schaarsteprincipe. Wat exclusief is, is waardevol. 11. Het tweerichtingsprincipe. Interactieve communicatie nodigt uit. 12. Het persoonlijkprincipe. Een persoonlijke benadering werkt. Deze principes worden in de reclamewereld veelvuldig toegepast. Ze zijn de Legostenen van onze aanpak. Met Lego kun je immers alles maken, zo luidt de bekende reclameslogan. In deze stap worden de voorgaande stappen gestut met behulp van een op maat gesneden deelverzameling uit de twaalf principes. Resultaat van onze aapak Nadat de 9 stappen zijn doorlopen, zijn de voorgenomen maatregelen onderbouwd met kennis vanuit de gedragswetenschappen en is deze onderbouwing ook toepasbaar gemaakt. De maatregelen hebben nu een veel grotere slagingskans omdat belemmeringen voor gedragsverandering zijn weggenomen en de maatregelen zijn toegespitst op de kenmerken van de doelgroep. Bovendien maken de maatregelen gebruik van menselijke principes die aansporen tot gedragsverandering. Naar slimmere MM-maatregelen met het 9-stappenplan 5