Thuiskopie Onderzoek naar gederfde inkomsten door thuiskopieën

Transcriptie

1 Thuiskopie Onderzoek naar gederfde inkomsten door thuiskopieën 23 oktober 2012

2 Inhoudsopgave Management samenvatting 4 1. Achtergrond en leeswijzer Achtergrond Leeswijzer 6 2. Onderzoeksverantwoording Uitgangspunten en doelstelling Onderzoeksmethodiek Stap 1: Dataverzameling Stap 2: Modellering substitutie-effect Stap 3: Modellering promotie-effect Uitkomsten Beschouwing enquêtedata Totale gederfde inkomsten Uitkomsten rekenmodel: substitutie-effect Uitkomsten econometrisch model: promotie-effect 15 A. Vragenlijst 17 A.1. Relevante achtergrondkenmerken 18 A.2. Koop- en thuiskopieergedrag van muziekwerken 21 A.3. Koop- en thuiskopieergedrag van audiovisuele werken 25 A.4. Overige achtergrondvragen 31 B. Uitwerking aannames 33 B.1. Muziekwerken 33 B.2. Audiovisuele werken 34 C. Econometrisch model 35 C.1. Beschrijving Tobit-model 35 C.2. Bepaling promotie-effect 37 D. Referenties 39 PwC Pagina 2 van 39

3 Dit rapport is opgesteld als professioneel op maat geleverd onderzoek ten behoeve van Stichting Overlegorgaan Blanco Informatiedragers (STOBI), FIAR CE en ICT-Office. Eventuele derden die bekend raken met de inhoud van deze rapportage dienen niet te handelen op basis van de in deze rapportage vervatte informatie zonder zelf daarover nader professioneel advies te hebben ingewonnen. Er wordt jegens derden geen enkele expliciete of impliciete verklaring verstrekt of garantie geboden ten aanzien van de juistheid of de volledigheid van de in deze rapportage vervatte informatie, en voor zover toegestaan krachtens de wet, aanvaardt PwC, aan haar gelieerde ondernemingen, medewerkers en vertegenwoordigers geen enkele aansprakelijkheid en wijst zij iedere verantwoordelijkheid af voor de gevolgen van enige handeling dan wel omissie door derden op basis van de in deze rapportage vervatte informatie of voor enig besluit waaraan die informatie ten grondslag ligt. PwC Pagina 3 van 39

4 Management samenvatting Een onafhankelijk onderzoek naar gederfde inkomsten als gevolg van substitutie 01 Per 1 januari 2013 wordt een nieuwe hoogte van de thuiskopievergoeding voorgesteld. STOBI, FIAR CE en ICT- Office zijn de brancheorganisaties van de betalingsplichtigen. Zij hebben ons verzocht om een onafhankelijk onderzoek uit te voeren naar de omvang van de gederfde inkomsten (economic loss of schade) van rechthebbenden als gevolg van substitutie van gelicentieerde exemplaren door thuiskopieën. Met andere woorden: hoeveel zouden consumenten hebben besteed aan muziek- en audiovisuele werken als ze geen thuiskopieën hadden gemaakt. Ons onderzoek richt zich uitsluitend op de particuliere consumptie van muziekwerken, zoals muziekalbums en individuele nummers, en audiovisuele werken, zoals films en afleveringen van tv-series. 02 De hoogte van de thuiskopievergoeding wordt in diverse ingebrachte stukken, de jurisprudentie en in andere rapporten in verband gebracht met de schade geleden die door de auteurs van beschermde werken als gevolg van de invoering van de uitzondering van het kopiëren voor privégebruik. 1 Als uitgangspunt is daarom gekozen dat de hoogte van de heffing rechtstreeks verband moet houden met de daadwerkelijke schade ten gevolge van het invoeren van de thuiskopie-exceptie, en dat de daadwerkelijke schade die voor de rechthebbenden voortvloeit uit de introductie van de thuiskopie-exceptie slechts kan ontstaan als een legale thuiskopie als substituut dient voor de aankoop van een gelicentieerd exemplaar. In ons onderzoek hebben we daarom in overleg met onze opdrachtgevers gekozen voor een fundering vanuit de gederfde inkomsten als gevolg van substitutie van de vraag. 2 Ons onderzoek duidt op een totale geschatte omvang van EUR 12,1 miljoen op jaarbasis 03 Zoals is weergegeven in figuur 1, brengt thuiskopiëren verschillende effecten teweeg op de verkoop van de muziek- en audiovisuele werken en daarmee op de inkomsten van rechthebbenden. Op basis van ons onderzoek schatten we de totale omvang van de impact voor rechthebbenden op EUR 12,1 miljoen per jaar. De impact is gebaseerd op data met betrekking tot download-, kopieer- en koopgedrag van muziek- en audiovisuele werken door consumenten. 3 Dit betreft thuiskopieën uit zowel legale als illegale bron. Figuur 1: Opbouw van de totale netto impact op jaarbasis (in ) - Muziek: impact substitutie download Muziek: impact substitutie kopie Audiovisueel: impact substitutie download Audiovisueel: impact substitutie: kopie Audiovisueel: impact substitutie: opname Bruto impact Impact promotie-effect muziek Impact promotie-effect audiovisueel Netto impact ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Zie HvJ EU 21 oktober 2010, C-467/08. 2 Op basis van ons onderzoek kan geen uitspraak worden gedaan over andere potentiële schadebegrippen, te weten: i) misgelopen licentieinkomsten binnen niet bestaande modellen; en ii) de vergoeding voor het gehele of gedeeltelijke voordeel dat consumenten ervaren (het consumentensurplus) als gevolg van het thuiskopiëren. Deze schadebegrippen komen weleens aan de orde in andere stukken en rapporten. 3 Onder download verstaan wij het digitale bestand dat via een internetverbinding wordt verkregen. Onder kopie verstaan wij een digitale kopie direct afkomstig van een fysieke beelddrager, zoals een cd- of dvd-schijf. PwC Pagina 4 van 39

5 We maken onderscheid tussen een negatief substitutie-effect en een positief promotie-effect 04 De doelstelling van ons onderzoek is om een uitspraak te doen over de waarde van de netto substitutie door thuiskopiëren. Deze waarde bestaat uit de som van het substitutie- en promotie-effect. 4 Onze aanpak is gericht op het berekenen van het netto effect als gevolg van de substitutie van aankopen van muziek- en audiovisuele werken door thuiskopiëren. 05 Het negatieve effect wordt veroorzaakt door de substitutie van aankopen door thuiskopieën en bedraagt naar schatting EUR 12,8 miljoen op jaarbasis. De mogelijkheid om muzikale en audiovisuele werken gratis te verkrijgen, leidt tot lagere verkopen. Met andere woorden: de aankopen worden deels gesubstitueerd door thuiskopieën. Dit heeft tot gevolg dat rechthebbenden inkomsten mislopen. Dit wordt het substitutie-effect genoemd. Het substitutie-effect hebben we berekend door middel van een directe gewogen doorrekening van de enquêtedata van de representatieve groep respondenten. 06 Thuiskopiëren kan ook een positieve invloed hebben op de verkoop van muzikale en audiovisuele werken. Het beluisteren van muzikale en bekijken van audiovisuele werken die gratis zijn verkregen, kan immers leiden tot toekomstige aankopen die anders niet hadden plaatsgevonden. Dit wordt het promotie-effect genoemd. Het promotie-effect hebben we berekend aan de hand van econometrische analyses en bedraagt circa EUR 0,7 miljoen per jaar. Onze onderzoeksmethodiek baseert zich op de uitkomsten van een representatieve steekproef 07 Per individu in de steekproef hebben we de substitutie in EUR op jaarbasis berekend van de aanschaf van gelicentieerde exemplaren ten gunste van thuiskopieën. Hiervoor hebben we per individuele respondent de volgende formules gehanteerd, voor respectievelijk muziek- en audiovisuele werken. Gederfde inkomsten muziekwerk = (#downloads muziekwerk + #kopieën muziekwerk) * substitutiepercentage muziekwerk * gemiddelde verkoopprijs excl. BTW * marge rechthebbenden muziekwerk Gederfde inkomsten audiovisueel werk = (#downloads audiovisueel werk + #kopieën audiovisueel werk + #opnames audiovisueel werk) * substitutiepercentage audiovisueel werk * gemiddelde verkoopprijs excl. BTW * marge rechthebbenden audiovisueel werk 08 Vervolgens hebben we de som van de individuele waarden van de substitutie in de steekproef, geëxtrapoleerd om representatief te zijn voor de gehele Nederlandse bevolking ouder dan 10 jaar. 09 Deze aanpak is gebaseerd op een schatting van de gemiddelde uitgaven voor muziek- en audiovisuele werken door particulieren op basis van het aantal thuiskopieën dat ze maken, gecorrigeerd voor andere relevante variabelen die van invloed zijn op de uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken. Wij hebben een zogeheten Tobit-model toegepast dat vanuit econometrisch oogpunt uitermate geschikt is en in academisch onderzoek vaak wordt toegepast voor vergelijkbaar onderzoek. 5 Onze uitkomsten zijn gebaseerd op representatief onderzoek onder bijna Nederlanders 10 Ons onderzoek is gebaseerd op de uitkomsten van een online enquêteonderzoek onder Nederlandse respondenten van 10 jaar en ouder en is representatief voor de Nederlandse bevolking naar leeftijd, geslacht en internetgebruik. 6 Daarnaast is in de selectie van de respondenten rekening gehouden met de woonplaats (provincie). Het enquêteonderzoek is gehouden in de tweede en derde week van september In sectie 2 wordt uitvoerig ingegaan op de gehanteerde onderzoeksmethodiek. 4 Er wordt ook doorgaans een tweede positief effect genoemd, namelijk dat de mogelijkheid om een thuiskopie te maken de waarde van het (betaalde) werk verhoogt, immers personen zijn anders bereid minder te betalen omdat zij dan niet het werk mogen kopiëren. Dit effect is niet meegenomen in ons onderzoek. 5 Het Tobit-model is een statistisch model dat de relatie tussen een niet-negatief afhankelijke en onafhankelijke variabele beschrijven. Bij het Tobit-model is er rekening mee gehouden dat particuliere uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken niet negatief kunnen zijn. Het econometrische model schat daarom allereerst de kans dat er sprake is van uitgaven en vervolgens wat de totale omvang is van deze uitgaven. 6 De benadering van de respondenten is door PwC uitbesteed aan de markt- en opinieonderzoekbureau Toluna Netherlands B.V. PwC Pagina 5 van 39

6 1. Achtergrond en leeswijzer 1.1. Achtergrond 11 Volgens de Auteurswet mogen consumenten voor eigen oefening, studie of gebruik een kopie maken van een auteursrechtelijk werk. Dit wordt een thuiskopie genoemd. Onder thuiskopie vallen auteursrechtelijk gezien kopieën van fysieke bronnen zoals muziek-cd s, maar bijvoorbeeld ook downloads van aangeboden bestanden via het internet. In de Auteurswet is tevens bepaald dat voor het kopiëren op blanco dragers een vergoeding moet worden afgedragen. De Minister van Justitie heeft Stichting de Thuiskopie aangewezen om deze thuiskopievergoeding te incasseren en verdelen. De thuiskopievergoeding biedt de rechthebbenden een compensatie voor de schade die zij lijden doordat hun werk gekopieerd wordt. 12 Per 1 januari 2013 wordt een nieuwe hoogte van de thuiskopievergoeding voorgesteld. Dit is noodzakelijk om aan de Europese richtlijn, die een "billijke vergoeding" aan rechthebbenden voorschrijft, te voldoen. Overlegorgaan Stichting Onderhandelingen Thuiskopievergoeding (SONT) zal een advies aan de Staatsecretaris van Veiligheid en Justitie uitbrengen met betrekking tot de hoogte en verdeling van deze vergoeding. Op basis hiervan zal de Staatsecretaris met een algemene maatregel van bestuur invulling geven aan de thuiskopievergoeding voor STOBI, FIAR CE en ICT-Office zijn de brancheorganisaties van de betalingsplichtigen. Zij hebben ons verzocht om een onafhankelijk onderzoek uit te voeren naar de omvang van de gederfde inkomsten (economic loss) van rechthebbenden als gevolg van substitutie van gelicentieerde exemplaren door thuiskopieën. Met andere woorden: hoeveel zouden consumenten hebben besteed aan muziek- en audiovisuele werken als ze geen thuiskopieën hadden gemaakt. Ons onderzoek richt zich uitsluitend op de particuliere consumptie van muziekwerken, zoals muziekalbums en individuele nummers, en audiovisuele werken, zoals films en afleveringen van tv-series. 14 In het voorliggende rapport zijn de aanpak en uitkomsten van ons onderzoek beschreven Leeswijzer 15 Sectie 2 bevat een beschrijving en onderbouwing van de gehanteerde onderzoeksmethodiek. Hier besteden we onder andere aandacht aan de wijze van dataverzameling en wijze van modellering van de verschillende effecten die uitgaan van thuiskopiëren. 16 In sectie 3 hebben we de uitkomst van onze berekening opgenomen. Hier geven we per effect inzicht in de omvang van de effecten voor respectievelijk muziek- en audiovisuele werken. 17 In de bijlagen hebben we achtereenvolgens de volledige vragenlijst, gehanteerde aannames, gedetailleerde beschrijving van het econometrische model en een overzicht van de gebruikte literatuur opgenomen. PwC Pagina 6 van 39

7 2. Onderzoeksverantwoording 2.1. Uitgangspunten en doelstelling 18 Op grond van de thuiskopie-exceptie van artikel 5 lid 2 b van de Auteursrecht-richtlijn, hebben rechthebbenden recht op een "billijke compensatie" voor het nadeel dat zij lijden ten gevolge van het thuiskopiëren. Dit criterium van nadeel wordt op verschillende manieren geïnterpreteerd door de betrokken partijen. 19 In de eerste plaats wordt betoogd dat dit nadeel kan bestaan uit een compensatie voor het genoten voordeel door de maker van de thuiskopieën: het gemis aan (fictieve) licentiegelden die bedongen zouden worden voor de thuiskopieën, vermeerderd met een fictief bedrag voor de extra voordelen die de consument ontleent aan het gemak van het hebben van de mogelijkheid van het maken van een thuiskopie. Dit wordt ook wel het "consumentensurplus" genoemd. 20 Anderzijds wordt ook betoogd dat dit nadeel alleen bestaat uit de daadwerkelijke economische schade (direct verlies van licentieopbrengsten) als gevolg van de invoering van de thuiskopie-exceptie, namelijk: de inkomsten die de rechthebbenden zou hebben gerealiseerd als de thuiskopie-exceptie niet zou zijn geïntroduceerd. Deze laatste berekening is zonder een fictief bedrag voor "consumentensurplus" en ontstaat alleen wanneer een thuiskopie daadwerkelijk een substituut is voor de aankoop van een gelicentieerd exemplaar (hetgeen de feitelijke gebeurtenis is die de rechthebbende extra licentieopbrengsten ontzegt). 21 Steun voor deze laatste lezing kan gevonden worden in het feit dat billijke compensatie (of fair compensation ) is bedoeld ter compensatie van het door rechthebbenden ondervonden nadeel 7 en daarmee verschilt van de andere billijke vergoedingen die in de Auteurswet te vinden zijn. 8 In het Padawan-arrest (C- 467/08) heeft het Hof van Justitie voorts geoordeeld dat de billijke compensatie moet worden berekend aan de hand van het criterium van de schade geleden door de auteurs van beschermde werken als gevolg van de invoering van de uitzondering van het kopiëren voor privégebruik. De woorden als gevolg van duiden dat het gaat om daadwerkelijk geleden schade, en niet om fictieve schade (zoals het consumentensurplus). Derhalve kan geconcludeerd worden dat in het Padawan-arrest wordt geoordeeld dat de hoogte van de heffing rechtstreeks verband moet houden met de daadwerkelijke schade ten gevolge van het invoeren van de thuiskopie-exceptie. 9 De schade die voor de rechthebbenden voortvloeit uit de introductie van de thuiskopieexceptie kan volgens deze redenering slechts ontstaan als een thuiskopie als substituut dient voor de aankoop van een gelicentieerd exemplaar. 22 Met inachtneming hiervan hebben we in overleg met onze opdrachtgevers gekozen om als uitgangspunt te hanteren: de schade die de rechthebbenden lijden door het verlies van licentievergoedingen als gevolg van het substitutie-effect, ten gevolge van de invoering van de thuiskopie-exceptie. 10 Ons onderzoek heeft tot derhalve doel om een uitspraak te doen over de totale omvang van de gederfde inkomsten die wordt veroorzaakt door de substitutie van gelicentieerde exemplaren door thuiskopieën. 7 Zie ook Auteursrecht-richtlijn, overweging Die vergoedingen behelzen een equitable renumeration en zijn gebruiksvergoedingen, hetgeen impliceert dat voor ieder auteursrechtelijk relevant gebruik betaald dient te worden ook wanneer de rechthebbenden geen nadeel ondervinden. Zie ook de IVIR studie, The Future of Levies in a Digital Environment, p. 36 en Gielen c.s., Kort Begrip van het Intellectuele Eigendomsrecht, p De lidstaten hebben de mogelijkheid deze heffing waarvan het bedrag wordt bepaald op basis van de werkelijke schade te laten rusten op alle dragers die juridisch of feitelijk ter beschikking worden gesteld aan natuurlijke personen die de mogelijkheid van het maken van een thuiskopie hebben. De mogelijkheid dat een drager schade veroorzaakt (die derhalve slechts bepaalt of op een betreffend apparaat een heffing mag rusten) en de schade die veroorzaakt wordt ten gevolge van het invoeren van de thuiskopie-exceptie (dat de hoogte van de bijeen te brengen billijke compensatie bepaalt) zijn zeer verschillende concepten. 10 Dit houdt dus in dat op basis van ons onderzoek kan geen uitspraak kan worden gedaan over de omvang van andere potentiële schadebegrippen, specifiek: misgelopen licentie-inkomsten binnen niet bestaande modellen; en de vergoeding voor het gehele of gedeeltelijke voordeel dat consumenten ervaren (het consumentensurplus) als gevolg van het thuiskopiëren. PwC Pagina 7 van 39

8 2.2. Onderzoeksmethodiek 23 Onze aanpak om te komen tot een schatting van de netto gederfde inkomsten door substitutie bestaat uit vier stappen: a) Dataverzameling: online enquête onder Nederlandse bevolking; b) Opstellen rekenmodel om het substitutie-effect te berekenen; c) Opstellen econometrisch model om het promotie-effect te schatten; en d) Schatting en analyse van de uitkomsten. 24 In de hiernavolgende secties hebben we onze werkzaamheden binnen de eerste drie stappen kort beschreven. Sectie bevat een beschrijving van de dataverzameling en dataschoning. In secties en hebben we de modellering van het substitutie-effect en het promotie-effect beschreven. Een beschrijving van de geschatte uitkomsten van onze analyse volgt in hoofdstuk Stap 1: Dataverzameling 25 Om een uitspraak te doen over de omvang van gederfde inkomsten die wordt veroorzaakt door thuiskopiëren, is informatie vereist over het gedrag van de Nederlandse bevolking ten aanzien van bijvoorbeeld de mate van thuiskopiëren en hun uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken. Om deze informatie te verkrijgen hebben we een steekproef gehouden door middel van een online vragenlijst. De steekproef is gehouden tussen 9 en 19 september De vragenlijst is in zijn geheel opgenomen in bijlage A. 26 Deze steekproef heeft geresulteerd in informatie over Nederlandse respondenten van 10 jaar en ouder en is representatief voor de Nederlandse bevolking naar leeftijd, geslacht en internetgebruik. Daarnaast is in de uitvraag rekening gehouden met woonplaats (provincie) van de respondenten. Markt- en opinieonderzoekbureau Toluna Netherlands B.V. heeft de respondenten in opdracht van ons benaderd. 27 De vragenlijst van het onderzoek omvat achtergrondvragen om de representativiteit van de steekproef te borgen en vragen ten aanzien van consumptiepatronen, zoals het aantal gemaakt thuiskopieën en bestedingen aan muziek- en audiovisuele werken in een gemiddelde maand, evenals de mate van substitutie. Dataschoning 28 Om de betrouwbaarheid van de data uit de steekproef te borgen, hebben we deze geschoond voor respondenten die aan een van de door ons vastgestelde uitsluitingcriteria voldoet: a) Beantwoording van de vragenlijst in een onredelijke tijdspanne; respondenten die minder dan 3 minuten hebben besteed aan het invullen van één blok (muziek of audiovisueel) of minder dan 5 minuten van aan het invullen van beide blokken; b) Opgave van een onredelijk substitutie-effect; respondenten die meer dan per jaar zouden hebben uitgegeven aan muziek of audiovisuele werken als zij geen mogelijkheid hadden tot thuiskopiëren; en c) Opgave van een onredelijk aantal thuiskopieën; respondenten die gemiddeld meer dan downloads of kopieën maken per maand. Dit uitsluitingcriterium heeft overigens alleen invloed gehad op de schatting van het promotie-effect en niet op de berekening van het substitutie-effect. 29 Het eerste uitsluitingcriterium (onredelijke tijdspanne) heeft verreweg het grootste effect gehad op het aantal bruikbare respondenten. 11 Na schoning van de data bestaat de dataset uit waarnemingen. 11 De criteria hebben respectievelijk het volgende effect gehad op het totale aantal respondenten: a) onredelijke tijdspanne: 229 respondenten; b) onredelijke substitutie: 2 respondenten; c) onredelijk aantal thuiskopieën: 9 respondenten. PwC Pagina 8 van 39

9 Stap 2: Modellering substitutie-effect 30 Zoals vermeld in sectie 2.1, heeft ons onderzoek tot doel om een schatting te doen van de gederfde inkomsten voor rechthebbenden. Het grootste effect wordt veroorzaakt door de substitutie van aankopen ten gunste van thuiskopieën. Dit effect heeft een negatieve invloed op het aantal verkochte werken: door de mogelijkheid om muzikale en audiovisuele werken gratis te verkrijgen, worden minder werken verkocht. Dit heeft tot gevolg dat rechthebbenden inkomsten mislopen. Dit wordt het substitutie-effect genoemd. 31 Voor een schatting van het substitutie-effect hebben we ons direct gebaseerd op de (geaggregeerde) individuele antwoorden van de respondenten in de steekproef. We hebben het promotie-effect geschat aan de hand van een econometrisch model waarin de uitgaven worden verklaard aan de hand van verschillende variabelen (zie sectie 2.2.3). In deze sectie gaan we in op het modelleren van het substitutie-effect. 32 Op basis van data uit de online enquête hebben we een berekening gemaakt van de omvang van het substitutieeffect. De verschillende variabelen die ten grondslag liggen aan deze berekening hebben we hieronder opgenomen. In deze tabel hebben we onderscheid gemaakt tussen data die afkomstig is uit de online enquête en uit andere openbare bronnen. Voor een gedetailleerde onderbouwing van de aannames die zijn gehanteerd in het vaststellen van de gemiddelde verkoopprijs van muziek- en audiovisuele werken verwijzen we naar bijlage B. Tabel 1: Aannames voor de berekening van het substitutie-effect Onderliggende data schatting substitutie-effect Eenheid Bron Gemiddeld aantal thuiskopieën: downloads # Steekproef PwC Gemiddeld aantal thuiskopieën: kopieën # Steekproef PwC Gemiddeld aantal thuiskopieën: opnames (alleen audiovisueel) # Steekproef PwC Substitutiepercentage % Steekproef PwC Gemiddelde verkoopprijs van individueel muziekwerk excl. BTW NVPI, verscheidene bronnen, PwC expert schatting Gemiddelde verkoopprijs van individueel audiovisueel werk excl. BTW NVPI, verscheidene bronnen, PwC expert schatting Marges van rechthebbenden op muziekwerken % Algemeen gehanteerd tarief (zie bijv. Voorstel Thuiskopietarieven notitie Thuiskopie Marges van rechthebbenden op audiovisuele werken % PwC expert schatting Aantal inwoners, ouder dan 10 jaar # Centraal Bureau voor de Statistiek Weegfactoren NL (geslacht, leeftijd, provincie en internetgebruik) % Centraal Bureau voor de Statistiek 33 Per individu in de steekproef hebben we de substitutie in EUR op jaarbasis berekend van de aanschaf van gelicenseerde werken door thuiskopieën. Hiervoor hebben we per individuele respondent de volgende formules gehanteerd, voor respectievelijk muziek- en audiovisuele werken. Gederfde inkomsten muziekwerk = #thuiskopieën muziekwerk * substitutiepercentage muziekwerk * gemiddelde verkoopprijs excl. BTW * marge rechthebbenden muziekwerk Gederfde inkomsten audiovisueel werk = #thuiskopieën audiovisueel werk * substitutiepercentage audiovisueel werk * gemiddelde verkoopprijs excl. BTW * marge rechthebbenden audiovisueel werk Waarbij: #thuiskopieën = het aantal downloads, kopieën en opnames 12 per respondent per jaar; substitutiepercentage = het percentage van het aantal thuiskopieën per respondent per jaar dat de respondent verwacht te kopen indien er geen thuiskopieën (kunnen) worden gemaakt; gemiddelde verkoopprijs excl. BTW= de gemiddelde verkoopprijs van één thuiskopie, exclusief BTW (19%); en marge rechthebbenden = de gemiddelde marge die rechthebbenden maken op de gemiddelde verkoopprijs. 12 Opnames zijn alleen van toepassing voor audiovisuele werken. PwC Pagina 9 van 39

10 34 In feite gaat hier om een berekening van de gederfde inkomsten voor rechthebbenden door het aantal gemaakte thuiskopieën te vermenigvuldigen met het substitutiepercentage namelijk het percentage dat een respondent had gekocht als hij of zij geen thuiskopie had gemaakt en vervolgens te vermenigvuldigen met de gederfde inkomsten voor rechthebbenden per muziek- of audiovisueel werk. De gederfde inkomsten zijn in dit geval de misgelopen omzet vermenigvuldigd met de marge voor rechthebbenden. Tot slot hebben we de som van de individuele waarden van de substitutie in de steekproef gewogen op basis van de samenstelling van de Nederlandse samenleving en geëxtrapoleerd naar nationaal niveau, naar 14,85 miljoen Nederlanders ouder dan 10 jaar. 35 In onderstaande tabel hebben we enkele relevante kenmerken opgenomen van de respondenten uit de steekproef. Tabel 2: Koop- en thuiskopieergedrag respondenten (gewogen gemiddeldes per maand) Muziek Audiovisueel werk Uitgaven per persoon 5,36 3,94 Aantal downloads per respondent 7,8 2,7 Aantal kopieën per respondent 4,1 1,1 Aantal opnames per respondent n.b. 2, Stap 3: Modellering promotie-effect 36 Thuiskopiëren kan ook een positieve invloed hebben op de verkoop van muzikale en audiovisuele werken. Het beluisteren van muzikale en bekijken van audiovisuele werken die gratis zijn verkregen, kan leiden tot toekomstige aankopen die anders niet hadden plaatsgevonden. Dit wordt het promotie-effect genoemd. 37 Het promotie-effect van thuiskopiëren hebben we geschat door middel van econometrische analyses. Deze aanpak is gebaseerd op een schatting van de gemiddelde uitgaven voor muziek- en audiovisuele werken door particulieren op basis van het aantal thuiskopieën dat ze maken, gecorrigeerd voor de invloed van andere relevante variabelen die van invloed zijn op de uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken. Illustratief: de waarde van econometrische analyse Stel dat we aannemen dat consumenten die geen gratis thuiskopieën maken, gemiddeld 52 per jaar uitgeven aan muziek- en audiovisuele werken en consumenten die wel gratis thuiskopieën maken, gemiddeld 50 per jaar uitgeven. Als er geen nadere informatie beschikbaar is over de consumenten, kan de mogelijk onterechte conclusie worden getrokken dat het wel gratis gratis thuiskopieën maken leidt tot een afname van de gemiddelde uitgaven met 2. De invloed van de thuiskopieën op uitgaven door een bepaalde persoon hangt echter niet alleen af van het al dan niet maken van thuiskopieën maar ook van het aantal thuiskopieën. Bovendien worden uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken ook beïnvloed door andere variabelen, zoals inkomen. Door middel van econometrische analyse kan het promotie-effect worden geïsoleerd ten opzichte van andere effecten die invloed hebben op de bestedingen. Op basis hiervan kunnen conclusies worden getrokken over de omvang van het promotie-effect. 38 Het econometrische model dat wij hebben toegepast is het zogeheten Tobit-model. Het Tobit-model is een statistisch model dat de relatie tussen een niet-negatief afhankelijke en onafhankelijke variabele beschrijft. Bij het Tobit-model is er rekening mee gehouden dat particuliere uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken niet negatief kunnen zijn. Immers er zijn ofwel geen uitgaven (dus nul) of er zijn positieve uitgaven. Aan de hand van het Tobit-model schatten wij allereerst de kans in dat er sprake is van uitgaven (geen versus wel) en vervolgens wat de totale omvang is van deze uitgaven, gegeven dat er uitgaven zijn. Vanuit econometrisch oogpunt is dit type model uitermate geschikt om de uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken te schatten en het wordt in academisch onderzoek vaak wordt toegepast voor vergelijkbare vraagstukken. PwC Pagina 10 van 39

11 39 Aan de hand van het Tobit-model kunnen we verklaren hoeveel respondenten in een gemiddelde maand uitgeven aan muziek- en audiovisuele werken. Wij hebben een separaat model geschat voor muziekwerken en een separaat model voor audiovisuele werken. De rekenkundige specificatie van de uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken ziet er als volgt uit: Waarbij latente ݕ variabele 13 is: > 0 ݕ ݕ = ݕ 0 ݕ 0 ) ଶ ߪ ~ (0, ݑ, ݑ + ݔߚ = ݕ * zijn uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken voor respondent i ݕ is het aantal thuiskopieën en een aantal demografische variabelen voor respondent i ݔ zijn de te schatten coëfficiënten ߚ is de storingsterm voor respondent i ݑ ଶ ߪ ଶ ) geeft aan dat de storingsterm normaal verdeeld is met verwachting 0 en variantie ߪ ~ (0, ݑ 40 We hebben de volgende verklarende variabelen opgenomen in het model: Aantal gemaakte thuiskopieën per jaar, de som van: o Downloads o Kopieën; en o Opnames (alleen voor audiovisuele werken) Geslacht o Man o Vrouw Leeftijd in klassen: o jaar o jaar o jaar o jaar o jaar o jaar o Referentiegroep: 70 jaar of ouder 13 Een latente variabele is een variabele die niet direct wordt waargenomen maar is afgeleid van andere variabelen die wel direct zijn waargenomen (direct gemeten). PwC Pagina 11 van 39

12 Dagelijkse bezigheden in klassen: o Werkzaam als werknemer/ondernemer (betaald) o Niet-werkzaam o Referentiegroep: Overig (student; gepensioneerd; anders, bijvoorbeeld vrijwilliger/huisman/huisvrouw (niet betaald)) Inkomen per jaar als continue variabele Opleidingsniveau in klassen: Laag: geen onderwijs of alleen basisonderwijs o Middel: middelbare school, Lager/middelbaar beroepsonderwijs (LBO/MBO) o Hoog: hoger beroepsonderwijs (HBO), Universiteit (WO) of gepromoveerd o Referentiegroep: Overig Aantal leden in het huishouden 41 Aan de hand van bovenstaande verklarende variabelen hebben we de uitgaven aan muziek- en audiovisuele werken verklaard. Het promotie-effect komt naar voren uit de schatting van de coëfficiënt van de variabele Aantal gemaakte thuiskopieën per jaar. Deze coëfficiënt gebruiken we om het marginale promotie-effect te schatten van één extra thuiskopie op de inkomsten van rechthebbenden. Dit met als einddoel om het promotieeffect te bepalen. 42 Hierbij merken we op dat bij een Tobit-model de geschatte coëfficiënten niet de marginale effecten zijn, zoals bij een OLS-model. Dit aangezien het feit dat bij een Tobit-model de kans op uitgaven en de hoogte van de uitgaven gezamenlijk geschat worden. 14 Zie bijlage C voor de berekening van het marginale effect, de geschatte coëfficiënten met bijbehorende p-waarden en de Veall & Zimmerman R Tot slot merken we graag op dat het aantal gemaakte thuiskopieën in het model idealiter vervangen dient te worden door instrumentele variabelen die het aantal thuiskopieën determineren. Echter, deze instrumenten zijn moeilijk te vinden en in de literatuur bestaat hierover ook geen consensus. Wij hebben er daarom voor gekozen om het aantal gemaakte thuiskopieën rechtstreeks op te nemen in het model. 14 Zie ook Maddala (1983): Limited Dependent and qualitative variables in econometrics, Cambridge University Press, p.159. PwC Pagina 12 van 39

13 3. Uitkomsten 3.1. Beschouwing enquêtedata 44 Voordat we ingaan op uitkomsten van onze analyses, presenteren we eerst kort enkele data uit het enquêteonderzoek. In onderstaande twee figuren zijn de verhoudingen opgenomen van respondenten die hebben aangeven of zij wel of niet downloaden, kopiëren en opnemen. Wat betreft muziekwerken blijkt hieruit dat circa 30% van de respondenten het afgelopen jaar muziekwerken heeft gedownload en 18% muziekwerken heeft gekopieerd. Voor audiovisuele werken liggen deze percentages lager, op respectievelijk 21% en 8% voor downloaden en kopiëren. Ongeveer 17% van de respondenten geeft aan dat zij het afgelopen jaar audiovisuele werken hebben opgenomen. Figuur 2: Thuiskopieergedrag respondenten (aandeel van respondenten per antwoordoptie, in %) Heeft u in het afgelopen jaar gratis muziek/audiovisuele werken gekopieerd, gedownload of opgenomen? 15 Muziek Audiovisueel Gedownload Gekopieerd Gedownload Gekopieerd Opgenomen 100% 2% 100% 2% 100% 1% 100% 1% 100% 1% 68% 80% 78% 91% 82% 0% 30% 1 0% 18% 1 0% 21% 1 0% 8% 1 0% 17% 1 45 In onderstaande figuur hebben we de enquêtedata opgenomen met betrekking tot de mate van substitutie, zoals aangegeven door de respondenten. Deze cijfers tonen aan dat respondenten die thuiskopieën maken, ook meer uitgeven aan muziek- en audiovisuele werken. Figuur 3: Substitutiegedrag respondenten (aandeel van respondenten per antwoordoptie, in %) 100% 0% Muziek Stel dat u deze kopieën en downloads niet had kunnen maken, zou u dan het origineel hebben gekocht? 4% 11% 0% 8% 3% 10% 12% 27% 24% 1 Audiovisueel Stel dat u deze kopieën en downloads niet had kunnen maken, zou u dan het origineel 80% - 100% hebben gekocht? 60% - 80% 80% - 100% 100% 4% 60% - 80% 6% 3% 6% 40% - 60% 30% - 40% 9% 7% 14% 20% - 30% 10% - 20% 23% 5% - 10% < 5% 28% 0% 1 40% - 60% 30% - 40% 20% - 30% 10% - 20% 5% - 10% In de volgende sectie gaan we in op de berekening van de gederfde inkomsten op basis van de modellering van het substitutie-effect en het promotie-effect. < 5% nee, nooit 15 Zie de precieze vragen in bijlage A. PwC Pagina 13 van 39

14 3.2. Totale gederfde inkomsten 46 Zoals is beschreven in sectie 2, brengt thuiskopiëren verschillende effecten teweeg op de verkoop van de muzikale en audiovisuele werken en daarmee op de inkomsten van rechthebbenden. Op basis van ons onderzoek schatten we de totale omvang van de impact gederfde inkomsten voor rechthebbenden op circa EUR 12,1 miljoen per jaar. Dit bedrag is gebaseerd op download-, kopieer- en koopgedrag van muziek- en audiovisuele werken en is de som van het substitutie- en promotie-effect. Figuur 4: Opbouw van de totale netto impact op jaarbasis (in ) - Muziek: impact substitutie download Muziek: impact substitutie kopie Audiovisueel: impact substitutie download Audiovisueel: impact substitutie: kopie Audiovisueel: impact substitutie: opname Bruto impact Impact promotie-effect muziek Impact promotie-effect audiovisueel Netto impact ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Uitkomsten rekenmodel: substitutie-effect 47 De mogelijkheid om muzikale en audiovisuele werken gratis te verkrijgen door middel van thuiskopiëren, leidt tot lagere verkopen. Met andere woorden de aankopen worden deels gesubstitueerd door thuiskopieën. Dit heeft tot gevolg dat rechthebbenden inkomsten mislopen. Dit substitutie-effect hebben we berekend door middel van een directe gewogen doorrekening van de enquêtedata van de representatieve groep respondenten. Zie hiervoor ook sectie Het totale substitutie-effect voor muziek- en audiovisuele werken tezamen bedraagt naar schatting EUR 12,8 miljoen op jaarbasis. In bovenstaande figuur is dit bedrag terug te vinden in de zesde staaf van links. Dit is de som van de vijf staven die zich aan de linkerkant bevinden. 48 De eerste twee staven in figuur 2 hebben betrekking op de gederfde inkomsten voor rechthebbenden van muziekwerken als gevolg van het substitutie-effect. De eerste staaf ( Muziek: impact substitutie download ) geeft de omvang van de gederfde inkomsten weer als gevolg van gratis downloads van muziekwerken. Het is hierbij van belang om op te merken dat in de online enquête is gevraagd naar gratis downloads en dat we op basis van ons onderzoek dus geen uitspraak kunnen doen over het aandeel van legale en illegale downloads. 16 De tweede staaf ( Muziek: impact substitutie kopie ) geeft de omvang van de gederfde inkomsten weer als gevolg van kopieën van muziekwerken. Het totale substitutie-effect voor muziekwerken bedraagt circa EUR 4,4 miljoen per jaar en wordt voor ruim 60% veroorzaakt door gratis downloads. 16 Wij hebben begrepen dat er een juridisch vraagstuk speelt omtrent het wel of niet meenemen van illegale downloads in de vaststelling van de hoogte van de thuiskopievergoeding. PwC Pagina 14 van 39

15 49 De derde tot en met de vijfde staaf in figuur 2 hebben betrekking op de gederfde inkomsten voor rechthebbenden van audiovisuele werken als gevolg van het substitutie-effect. De derde staaf van links ( Audiovisueel: impact substitutie download ) geeft de omvang van de gederfde inkomsten weer als gevolg van gratis downloads van audiovisuele werken. Het is hierbij opnieuw van belang om op te merken dat in de online enquête is gevraagd naar gratis downloads en dat we op basis van ons onderzoek dus geen uitspraak kunnen doen over het aandeel van legale en illegale downloads. 50 De vierde staaf van links ( Audiovisueel: impact substitutie kopie ) geeft de omvang van de gederfde inkomsten weer als gevolg van kopieën van muziekwerken. De vijfde staaf van links ( Audiovisueel: impact substitutie kopie ) geeft de gederfde inkomsten weer als gevolg van substitutie door opnames. Onder de term opnames verstaan wij opnames van lineaire televisie-uitzendingen op bijvoorbeeld een settopbox. Hierbij hebben we aangenomen dat dergelijke opnames kunnen leiden tot substitutie van video-on-demand verkopen en niet tot substitutie van dvd-verkopen. Dit gezien de gangbare content van lineaire televisie-uitzendingen die in mindere mate vergelijkbaar is met content op dvd-formaat. 51 Het totale substitutie-effect voor audiovisuele werken bedraagt circa EUR 8,4 miljoen per jaar. Zoals ook het geval is bij muziekwerken wordt het grootste deel van de substitutie veroorzaakt door gratis downloads Uitkomsten econometrisch model: promotie-effect 52 Thuiskopiëren kan ook een positieve invloed hebben op de verkoop van muzikale en audiovisuele werken. Het beluisteren van muzikale en bekijken van audiovisuele werken die gratis zijn verkregen, kan leiden tot toekomstige aankopen die anders niet hadden plaatsgevonden. Dit promotie-effect hebben we berekend aan de hand van econometrische analyses. Zie hiervoor ook sectie Het totale promotie-effect hebben we geschat op circa EUR 0,7 miljoen per jaar voor muziek- en audiovisuele werken. Het promotie-effect voor muziekwerken en audiovisuele hebben we geschat op respectievelijk EUR 0,4 miljoen en EUR 0,3 miljoen. 53 Deze uitkomsten van vloeien direct voort uit het econometrische model op basis van de volgende data: De marginale opbrengsten voor rechthebbenden voor één muziekwerk een individueel muzieknummer bedraagt 0,0025 per thuiskopie (0,25 eurocent) De marginale opbrengsten voor rechthebbenden voor één audiovisueel werk een gemiddelde voor een individuele film of aflevering van een tv-serie bedraagt 0,0025 per thuiskopie (0,25 eurocent) 54 Hieruit blijkt dat respondenten meer uitgeven aan muziek- en audiovisuele werken naarmate zij meer thuiskopiëren. Voor zowel muziek als film is dit effect statistisch significant. Indien deze we deze marginale effecten vermenigvuldigen met het totaal aantal thuiskopieën in een jaar, komen we tot het totale promotieeffect op jaarbasis. 55 In tabellen 3 en 4 hebben we de enquêtedata opgenomen en daarin onderscheid gemaakt tussen enerzijds respondenten die thuiskopieën maken en anderzijds respondenten die geen thuiskopieën maken. Hoewel deze cijfers minder robuust zijn dan de uitkomsten van de econometrische analyses, is in deze cijfers ook al zichtbaar dat respondenten die wel thuiskopieën maken, ook meer uitgeven aan muziek- en audiovisuele werken dan respondenten die geen thuiskopieën maken. Tabel 3: Vergelijking van respondenten die wel en geen thuiskopieën maken van muziekwerken Respondenten die wel thuiskopieën maken Respondenten die geen thuiskopieën maken 61% geeft geld uit aan muziekwerken 8% geeft geld uit aan muziekwerken Geven gemiddeld 12,80 per maand uit aan muziekwerken Geven gemiddeld 1,60 per maand uit aan muziekwerken Gegeven dat respondenten geld uitgeven aan muziekwerken, geven zij gemiddeld 20,90 per maand uit aan muziekwerken Gegeven dat respondenten geld uitgeven aan muziekwerken geven zij gemiddeld 18,96 per maand uit aan muziekwerken PwC Pagina 15 van 39

16 Tabel 4: Vergelijking van respondenten die wel en geen thuiskopieën maken van audiovisuele werken Respondenten die wel thuiskopieën maken Respondenten die geen thuiskopieën maken 60% geeft geld uit aan audiovisuele werken 4% geeft geld uit aan audiovisuele werken Geven gemiddeld 12,51 per maand uit aan audiovisuele werken Geven gemiddeld 0,94 per maand uit aan audiovisuele werken Gegeven dat respondenten geld uitgeven aan audiovisuele werken, geven zij gemiddeld 21,01 per maand uit aan audiovisuele werken Gegeven dat respondenten geld uitgeven aan audiovisuele werken, geven zij gemiddeld 21,24 per maand uit aan audiovisuele werken 56 Uit bovenstaande tabellen blijkt bijvoorbeeld dat 61% van de respondenten die wel thuiskopieën maken, geld uitgeven aan muziekwerken, terwijl slechts 8% van de respondenten die geen thuiskopieën maken, geld uitgeeft aan muziekwerken. Voor audiovisuele werken gelden vergelijkbare percentages (respectievelijk 60% en 4%). 57 Respondenten die wel thuiskopiëren geven bovendien aan substantieel meer geld per maand uit te geven aan muziekwerken in vergelijking tot respondenten die niet thuiskopiëren: 12,80 per maand versus 1,60 voor muziekwerken en 12,51 en 0,94 voor audiovisuele werken. Indien we rekening houden met het gegeven of respondenten überhaupt geld uitgeven aan muziek- en audiovisuele werken, liggen de uitgaven dicht bij elkaar. PwC Pagina 16 van 39

17 A. Vragenlijst 58 In deze bijlage hebben we de volledige vragenlijst weergegeven zoals die is voorgelegd aan de respondenten. Deze vragenlijst bestaat uit de volgende blokken: a) Relevante achtergrondkenmerken b) Koop- en thuiskopieergedrag van muziekwerken c) Koop- en thuiskopieergedrag van audiovisuele werken d) Overige achtergrondvragen PwC Pagina 17 van 39

18 A.1. Relevante achtergrondkenmerken 1. Wat is uw geslacht? Man Vrouw 2. Wat is uw leeftijd? jaar jaar jaar jaar jaar jaar 70 jaar of ouder 3. In welke provincie woont u? Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zuid-Holland Zeeland PwC Pagina 18 van 39

19 4. Wat is de snelheid van de internetverbinding in uw huishouden? Laag (minder dan 10 Mbit per seconde) Gemiddeld (10-40 Mbit per seconde) Hoog (meer dan 40 Mbit per seconde) Ik heb thuis geen internetaansluiting Wil ik niet zeggen/geen opgave/weet ik niet 5. Hoe lang maakt u doorgaans van internet voor privédoeleinden gebruik? U kunt denken aan tijd die u besteedt aan het surfen op websites, sociale netwerksites als Facebook, online games, video s kijken op YouTube, enz. en moet u buiten beschouwing laten. Nooit Minder dan 30 min per week 30 min tot 1 uur per week 1 tot 3uur per week 30 min tot 1 uur per dag 1 min tot 3 uur per dag Meer dan 3 uur per dag 6. Koopt, kopieert of downloadt u weleens muziek of films/tv-series? Bij kopen kunt u denken aan fysieke of digitale muziekalbums- en nummers (zoals via itunes) en film- en videocontent. Hieronder valt ook het huren van film- en videocontent, zoals bij de videotheek of via uw tvabonnement. Betaald streamen zoals via Spotify dient u ook mee te nemen. Bij downloaden kunt u denken aan gratis downloaden, zoals via BitTorrent. Bij kopiëren gaat het om het maken van een kopie van bijvoorbeeld een origineel muziekalbum of DVD of een kopie daarvan (kopie van een kopie). Wij vragen u niet naar het gratis streamen van muziek en/of film- en videocontent, zoals via YouTube. Dit dient u buiten beschouwing te laten. Ja, zowel muziek als films (incl. documentaires) en/of afleveringen van tv-series Ja, alleen muziek Ja, alleen films (incl. documentaires) en/of afleveringen van tv-series Nee PwC Pagina 19 van 39

20 7. Van welke sites of type programma s maakt u weleens gebruik voor het vinden van muziek-, film- en videocontent? Meerdere antwoorden mogelijk, selecteer alleen die sites en type programma s waarvan u zeker weet dat u deze gebruikt. Downloadwinkels (bijvoorbeeld de itunes Music Store, Spotify, 7digital) On demand (bijvoorbeeld Uitzending gemist, Veamer, Videolandondemand of DVDDownload) YouTube Peer-to-peer programma s (bijvoorbeeld BitTorrent, Limewire en KaZaa) Nieuwsgroepen (bijvoorbeeld met programma s als Spotnet of SABnzbd) File hosting websites (websites waarop bestanden kunnen worden uitgewisseld) Anders, namelijk Geen Weet ik niet 8. Op welke apparaten slaat u gedownloade en/of gekopieerde muziekalbums en -nummers meestal op? Meerdere antwoorden mogelijk, selecteer alleen die apparatuur waarvan u zeker weet dat u deze gebruikt. Externe opslagapparatuur (bijvoorbeeld Cd-r, USB-sticks, geheugenkaarten of harde schijf) Interne opslagapparatuur (bijvoorbeeld PC, laptop of smartphone) Cloud-opslag Anders, namelijk Weet ik niet / niet van toepassing 9. Op welke apparaten slaat u gedownloade, gekopieerde en/of opgenomen film- en videocontent meestal op? Meerdere antwoorden mogelijk, selecteer alleen die apparatuur waarvan u zeker weet dat u deze gebruikt. Externe opslagapparatuur (bijvoorbeeld Cd-r, USB-sticks, geheugenkaarten of harde schijf) Interne opslagapparatuur (bijvoorbeeld PC, laptop of smartphone) Cloud-opslag Anders, namelijk Weet ik niet / niet van toepassing PwC Pagina 20 van 39