Discussienotitie Nieuwe kansen door maatwerk

Transcriptie

1 Discussienotitie Nieuwe kansen door maatwerk Mei 2008 Inwoners afdeling Welzijn en Leefbaarheid

2 Aanleiding Tijdens de Raadsvergadering (politieke avond) van 1 november 2007 is, naar aanleiding van een ingediende motie Work First, gesproken over dit onderwerp. Het College heeft toegezegd om ervaringen met dergelijke projecten in andere gemeenten te inventariseren en het presidium te verzoeken een politieke avond te wijden aan dit onderwerp. Inleiding In 2004 is de Algemene bijstandswet (ABW) vervangen door de Wet werk en bijstand (WWB). In de WWB is de nadruk sterker komen te liggen bij werk: iedereen die kan werken, gaat werken. Gemeenten zijn met de invoering van de WWB financieel en inhoudelijk verantwoordelijk geworden voor de lokale bijstandspopulatie. Dit stimuleert gemeenten gerichte maatregelen te nemen die de instroom in de WWB beperken en de uitstroom versnellen. De financiële prikkel heeft veel gemeenten aangespoord naar vormen te zoeken om klanten zo snel mogelijk weer aan het arbeidsproces te laten deelnemen. Eén van de (rentegratie)instrumenten die door gemeenten worden ingezet is Work First. Voor het opstellen van deze notitie is een inventarisatie gemaakt van de diverse Work First projecten in andere gemeenten. Tevens is kennis genomen van de inmiddels verschenen evaluatierapporten en handreikingen (Raad van Werk en Inkomen en Stimulansz), de Work First benchmark (Divosa) en de recent verschenen: Aanbevelingen aan gemeenten (RWI). De bevindingen worden u aangereikt in deze notitie met als doel een eerste aanzet te geven om de discussie over Work First met elkaar te kunnen voeren. In de notitie wordt ook geschetst hoe de gemeente Boxmeer het instrument Begeleid Werken (een Work First-achtig instrument in de vorm van het groenproject ) tot op heden heeft ingevuld en welke ontwikkelingen ten aanzien van het arbeidsmarktbeleid nu spelen. Vooraf aan de discussie wordt u geadviseerd kennis te nemen van de handreiking van Stimulansz Work First op instrumenteel niveau en de Work First: Aanbevelingen aan gemeenten van de RWI. Visie Gemeente Boxmeer Het startpunt vormt het collegeprogramma waarin afspraken zijn gemaakt hoe het bestuur zich opstelt ten aanzien van Sociale Voorzieningen. In het kort wordt hiernaar gerefereerd. De gemeente ondersteunt de burger proactief in zijn streven naar zelfredzaamheid en zelfstandigheid. Scholing en begeleiding zijn instrumenten die worden ingezet met als streven de afhankelijkheid van een uitkering op te heffen. De begeleiding wordt afgestemd op de persoon, dus maatwerk. Werk genereert inkomen, dus onafhankelijkheid, zelfredzaamheid en zelfstandigheid. In de WWB ligt besloten dat iemand die kan werken gaat werken, de gemeente bepaalt hoe wordt omgegaan met de persoonlijke omstandigheden. Wet, beleid en visie gaan hier hand in hand. De uitgangspunten van Work First In Nederland is het principe van Work First omarmd nadat, het van oorsprong uit Amerika afkomstige model, in de praktijk bleek te werken. Work First is een concrete, op werk gerichte, aanpak die zich kenmerkt door een combinatie van verplichte werkactiviteiten (gekoppeld aan sancties) en een vergroting van kennis en vaardigheden van de deelnemers. De grondgedachte van Work First is om mensen door het laten verrichten van werkactiviteiten dichter bij de arbeidsmarkt te brengen. Belangrijke elementen zijn: intensieve begeleiding, kortdurend werkaanbod, verplichtende karakter, integrale dienstverlening, vaste klantmanager, tijdslimiet aan activiteiten en nazorg. De naam Work First In Nederland zijn inmiddels velerlei Work First projecten en varianten van de grond gekomen. In aanvang werd vooral simpel productiewerk geboden aan mensen die om een uitkering verzochten, bedoeld als afschrikmiddel. Hierdoor zijn negatieve denkbeelden ontstaan die Work First een negatief imago hebben geven. De term Work First wordt door gemeenten steeds vaker gebruikt, zonder dat men echt zicht heeft op wat het precies inhoudt. De term is tot een soort containerbegrip verworden waarbij iedereen op basis van zijn eigen interpretatie en voorstellingsvermogen het begrip inkleurt. Een nadeel hiervan is dat deze begripsvervaging verwarring in de hand werkt en dat projecten op hun naam worden beoordeeld en niet op de inhoud. 2

3 De inventarisatie van Work First projecten in de praktijk Door de beleidsvrijheid in de WWB heeft Work First zich op lokaal niveau vertaald in verschillende uitvoeringsvarianten en typen activiteiten die worden bepaald door de lokale omstandigheden en verschillen in beleidsvisie. Sommige gemeenten zijn succesvol met de inzet van het instrument Work First, terwijl andere gemeenten minder succesvol zijn. De resultaten die Work First oplevert zijn, door de diversiteit aan projecten en door het ontbreken van objectieve meetmogelijkheden, moeilijk met elkaar te vergelijken en te meten. Er wordt dan ook in Nederland op grote schaal onderzoek gedaan naar de inmiddels opgedane ervaringen teneinde de meerwaarde en het succes van Work First in beeld te brengen. Hierover zijn inmiddels dikke nota s verschenen waarin conclusies worden getrokken, aanbevelingen worden gedaan en handreikingen worden geformuleerd. Uit de onderzoeken blijkt dat Work First inmiddels is uitgegroeid tot een waardevolle methodiek voor meerdere doelgroepen. Het is lonend om op de ingeslagen weg verder te gaan. Langzamerhand kan het beeld dat mensen bij Work First hebben worden bijgesteld door de succesvolle ervaringen die in het nieuws komen. Het zijn nu vooral de succesformules die de aandacht hebben van politici. Best practices Het is interessant om kennis te nemen van de succesformules (best practices). Zo zijn onder andere de gemeente Oss, de gemeente Helmond en de gemeente Borne geroemd. Uit de benchmark van Divosa bleek Borne hoge ogen te gooien. Structuur, ritme, regelmaat, kijken wat de klant wil en kan, intensieve begeleiding door de eigen klantmanager, snelheid en open communicatie vormen daar de sleutels tot succes (zie bijlage Work First in Borne). In andere gemeenten leidt de intensieve samenwerking tussen gemeente, CWI, uitzendbureaus, ketenpartners en opleidingsinstituten tot een succesvolle aanpak (gemeente Helmond). Het opereren vanuit een bedrijfsverzamelgebouw geeft een adequaat resultaat door de korte en snelle lijnen. De gemeente Oss, genomineerd voor de landelijke titel Meest innovatieve en meest veelbelovende Work First project, biedt deelnemers aan Werkende Weg een dienstverband bij een reïntegratiebedrijf aan. De klant krijgt dus geen uitkering meer, maar vanaf de eerste dag betaalt werk op basis van het minimumloon. Als er geen passend werk is, dan wordt dit gecreëerd. Tijdens dit dienstverband volgt de klant een traject (werkervaring, training, scholing) met de bedoeling binnen 1 jaar een reguliere baan te vinden. Ook succes in Boxmeer In de gemeente Boxmeer is op 1 februari 2007 het groenproject (module Begeleid Werken) gestart. In dit project zijn klanten uit het bestand aan het werk gegaan tegen betaling van salaris. Al werkend in het plantsoen doet men werkervaring op en went men aan dagritme en structuur. Klanten krijgen de nodige begeleiding en ondersteuning en vinden zo de weg naar werk. Sinds kort wordt experimenteel een klant die zich aanmeldt voor een uitkering geplaatst in het groenproject. Er wordt maatwerk geleverd door de klantmanagers. Boxmeer heeft dus een eigen Work First variant waar meetbare successen worden geboekt. Een combinatie van werk en aanbodversterking voor bestaande en nieuwe klanten: het groenproject. Een prima score op het conto van Boxmeer! Hoe nu verder en wat is nodig? Waar wil de gemeente Boxmeer naartoe? Gaat het instrument Work First enkel om het aanbieden van een kortdurende werkplek of het doorleiden naar een uitzendbureau zodra men zich aan de poort meldt? Of zijn dit slechts onderdelen van een breed op elkaar afgestemd geheel aan activiteiten, zoals het aanbieden van diverse soorten werkactiviteiten, bemiddeling, training, intensieve begeleiding, scholing, assessment, enz.? Wordt het succes van Work First slechts bepaald door het aantal mensen dat snel uitstroomt of niet instroomt? Is een plaatsing op de reguliere arbeidsmarkt een lovenswaardig resultaat, of gaat het vooral om de duurzaamheid van de uitstroom? 3

4 Het instrument Work First ook nuttig voor het zittende bestand De gemeente Boxmeer bewijst zelf dat het Work First-achtige instrument Begeleid Werken, aangeboden als een volwaardig programma, zowel voor instromers in de bijstand als voor het zittende bestand resultaat oplevert. Door Work First meer te laten zijn dan alleen het aanbieden van werkactiviteiten kunnen klanten in positieve zin worden geprikkeld. Er is ook sprake van succes als er door Work First een deel van de belemmeringen worden weggenomen die de route naar de arbeidsmarkt belemmeren. Door het accent te verleggen op verbetering van de arbeidsmarktpositie kan Work First ook voor het zittende bestand nuttig zijn. In deze context gezien is de benaming Work First uit zijn jasje gegroeid. Van instrument tot methodiek? De Raad voor Werk en Inkomen vindt dat Work First kan gezien worden als een methodiek om de arbeidsmarktpositie van uitkeringsgerechtigden te verbeteren. De Work First aanpak begint daarmee te lijken op een totaalconcept. De meerwaarde wordt gevonden in de combinatie van verplichte werkactiviteiten en aanbodversterking. Deze moet er op gericht zijn de inzetbaarheid van de deelnemer te vergroten. Behalve het bieden van vakinhoudelijke kennis of bijbrengen van werknemersvaardigheden, hoort daarbij ook het aanleren van vaardigheden om vacatures te zoeken en om te solliciteren. Dit blijkt een belangrijke voorwaarde te zijn om een mentaliteitsverandering tot stand te brengen. Het is belangrijk om een positieve insteek te kiezen, gericht op het vergroten of het verkrijgen van inzicht in de eigen mogelijkheden van de klant. Dit vergroot het zelfvertrouwen en de motivatie om de afstand tot de arbeidsmarkt te overbruggen. Work First voor kansarme werkzoekenden In Nederland wordt geleidelijk de tendens zichtbaar dat Work First ook voor de meer kansarme werkzoekenden wordt ingezet. De werkactiviteit is een onderdeel van een breder verplicht programma met begeleiding, training, stages en het oplossen van sociale problemen. Deze individueel bepaalde benadering tracht recht te doen aan het gegeven dat ieder mens uniek is in zijn mogelijkheden en beperkingen. Werk is dus niet het eindpunt van een re-integratietraject maar een belangrijk onderdeel ervan. Ontwikkelingen in de gemeente Boxmeer Zoals eerder beschreven past de gemeente Boxmeer een eigen variant toe van het instrument Work First. Aanvankelijk gehanteerd voor het zittende bestand als ook met succes toepasbaar gebleken voor de nieuwe instroom. Om te kunnen bepalen welke weg er verder ingeslagen gaat worden, en op welk moment, is het van belang om kennis te nemen van de huidige ontwikkelingen op het beleidsterrein Sociale Zaken. Het project HOR (heroriëntatie op de rechtmatigheid) Op dit moment loopt het project bij de afdeling sociale zaken. Met de komst van de WWB heeft de gemeente beleidsvrijheden gekregen. In ruil hiervoor is de gemeente volledig verantwoordelijk geworden voor de financiering van de WWB. Uitgangspunt is werk boven uitkering en daarbij hoort de reïntegratie, de doelmatige uitvoering. Om de doelmatige uitvoering van de WWB efficiënter en effectiever te kunnen uitvoeren is een heroriëntatie op de uitvoering in het kader van de rechtmatigheid gewenst. De tijd die vrijvalt kan benut worden aan de doelmatige uitvoering van de WWB, waardoor mensen meer naar arbeid dan wel naar zorg begeleid kunnen worden. Kennis WWB bestand Naast het belang van een goede beoordeling van de mogelijkheden van een klant en de toebedeling van de juiste instrumenten is het vergroten van de kennis van het bestand van en door de gemeente van belang (zgn. bestandsanalyse). Het verkrijgen van deze kennis kan niet als een éénmalige actie worden beschouwd. Het is zaak om permanent inzicht te krijgen in de kwantitatieve en kwalitatieve samenstelling van het bestand, de in- en uitstroom uit de uitkering en de kenmerken van de individuele klanten en groepen klanten. Hierbij past de kanttekening dat het WWB bestand deels dynamisch is en bovendien als gevolg van conjunctuurbewegingen onderhevig is aan schommelingen in omvang en samenstelling. 4

5 Aan de hand van een bestandsanalyse kan de gemeente het bijbehorende (reïntegratie)beleid en het bijbehorende instrumentarium herijken. De in het kader van het Hor-project opgestelde klantprofielen worden nader uitgewerkt in een bestandsanalyse en vormen de basis voor nieuwe kansen door maatwerk. Ketensamenwerking Door de invoering van de Wet SUWI is in de achterliggende jaren een stevig fundament gelegd onder de ketensamenwerking met CWI en UWV. De klant dient de keten als één keten te ervaren die hem/haar ondersteuning biedt om de eigen verantwoordelijkheden waar te maken en die kansen creëert voor volwaardige deelname aan de maatschappij. In het kader van Work First kan door CWI/UWV de instroom worden beperkt (het zgn. poortwachtermodel). CWI en UWV hebben de taak om de instroom bij de gemeente te beperken. Een inventarisatie heeft opgeleverd dat hierin nog verbeterstappen kunnen worden gemaakt. Gemeente, CWI en UWV moeten om de tafel om de integrale dienstverlening bij te stellen. Het CWI/UWV hebben het Toonkamermodel (één aanspreekpunt, één werkproces waardoor maatwerk kan worden geleverd aan de klant) ontwikkeld. De filosofie hierachter is dat je de klant zo vroeg mogelijk maatwerk biedt, waardoor in een later deel van het proces minder uitkeringen verstrekt hoeven te worden. Werkgeversbenadering Het doel van het verbeteren van de arbeidsmarktpositie van uitkeringsgerechtigden is dat deze personen uiteindelijk duurzaam bij een werkgever worden geplaatst. Daarvoor is nodig dat een werknemer kan voldoen aan de eisen van de werkgever. Werkgevers beslissen uiteindelijk of iemand de kans krijgt zich op een reguliere arbeidsplek te bewijzen. Daarom is het belangrijk dat deze werkgevers door de gemeente actief bij de reïntegratie van de uitkeringsgerechtigden worden betrokken. Een integrale werkgeversbenadering met CWI/UWV is van belang om over een goed werkgeversnetwerk te kunnen beschikken. Op korte termijn vindt hierover een oriënterend gesprek met de ketenpartners plaats. Arbeidsmarktanalyse Land van Cuijk De afgelopen jaren is geconstateerd dat de reïntegratie van werkzoekenden steeds moeilijker wordt. Daarom is nieuw beleid nodig, maar de mogelijkheden voor het vormen van nieuw beleid via het werkdeel zijn beperkt. In 2007 hebben de gemeenten in het Land van Cuijk de handen ineen geslagen om als aanvulling op het bestaande individueel gericht reïntegratiebeleid, een regionaal werkend netwerk tot stand te brengen en te onderhouden. Een werkend netwerk waarin alle betrokken partijen en instanties (overheid, bedrijfsleven, onderwijsveld, zorg en welzijn, reïntegratie) elkaar weten te vinden en samenwerken aan hetzelfde doel: mensen actief laten deelnemen aan de samenleving. Hiervoor is de deskundigheid van Bestuurskundig adviesbureau Peter Hovens ingeschakeld. Dit bureau heeft de opdracht om een dergelijk netwerk gestalte te laten krijgen in een arbeidsmarktforum, waarbij op termijn ook andere partners aan kunnen sluiten. Tot slot De resultaten van bovenstaande activiteiten geven belangrijke inzichten en instrumenten die mede de koers kunnen bepalen. Bijlagen: - Work First op instrumenteel niveau (Stimulansz) - Work First: Aanbevelingen aan gemeenten (Raad voor Werk en Inkomen) - Work First in Borne 5