hoofdstuk 10 Levensverzekering

Transcriptie

1 hoofdstuk

2

3 Inleiding Een levensverzekering wint de laatste jaren sterk aan populariteit. Dit is onder andere het gevolg van het gebruik van een levensverzekering in het kader van de successieplanning. Men streeft ernaar om zijn vermogen bij zijn overlijden op een zo voordelig mogelijke manier over te dragen aan de erfgenamen. Door de verdwijning van de effecten aan toonder gaat men op zoek naar alternatieven om successierechten op een legale manier te beperken of te vermijden. en kunnen hier een oplossing bieden. Een levensverzekering kan gebruikt worden als alternatief voor een testament of voor een schenking. Aan de hand van een levensverzekering kan men bij overlijden immers een wettige erfgenaam meer geven dan waarop hij recht zou hebben volgens het wettelijk erfrecht of men kan ook iemand buiten de wettelijke erfgenamen aanduiden als begunstigde bij overlijden. Partners kunnen elkaar begunstigen aan de hand van een levensverzekering. Voor feitelijk samenwonende koppels kan een levensverzekering interessant zijn, aangezien ze op die manier een deel van hun vermogen bij overlijden kunnen overmaken aan hun partner. Maar levensverzekeringen kunnen ook interessante beleggingsinstrumenten zijn. Ze kunnen afgesloten worden met een al dan niet gewaarborgd kapitaal en/of rendement. Het afsluiten van een levensverzekering kan daarnaast ook een fiscaal voordeel opleveren in het kader van het pensioensparen of het langetermijnsparen indien men aan de wettelijke voorwaarden voldoet. In dit hoofdstuk wordt er een overzicht gegeven van de levensverzekeringen waarvan de premies recht geven op een belastingvermindering en andere niet-fiscale levensverzekeringen. Er wordt ook bekeken hoe een levensverzekering kan gebruikt worden als alternatief voor een testament. Naast de individuele levensverzekeringen bekijken we ook de groepsverzekering, omdat er hier belangrijke verschillen zijn op het vlak van de samenlevingsvorm. 209

4 Indien men gaat samenwonen is het zeker aan te raden om de lopende verzekeringen van beide partners gedetailleerd te bekijken zodat er kan worden nagegaan of er geen overlappingen bestaan en men dus oververzekerd is. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat beide partners vooraleer ze gingen samenwonen elk apart al een inboedelverzekering 1 hadden afgesloten. Dan kunnen ze beter één van de twee verzekeringen stopzetten. Maar ook de lopende levensverzekeringen moeten onder de loep worden genomen en eventueel zal een aantal clausules moeten aangepast worden. 1 met fiscaal voordeel Een levensverzekering is een verzekering die afgesloten wordt op het hoofd van een persoon, de verzekerde, waarbij de uitbetaling aan de begunstigde afhankelijk is van het nog in leven zijn van de verzekerde op de einddatum van het verzekeringscontract of het overlijden van de verzekerde vóór de einddatum van het verzekeringscontract. De duur van een mensenleven is bijgevolg bepalend voor de uitbetaling van het verzekerde kapitaal van de levensverzekering. Er kan een kapitaal bij leven en/of bij overlijden worden voorzien. Diegene die de levensverzekering afsluit en de premie betaalt, is de verzekeringnemer. Hij sluit de verzekering af op het hoofd van de verzekerde en de prestatie wordt uitbetaald naargelang de gekozen waarborg aan de begunstigde bij leven indien er een betaling is bij leven van de verzekerde op de einddatum of aan de begunstigde bij overlijden indien er een betaling is bij overlijden van de verzekerde vóór de eind datum. Naast dit verzekeringsaspect beschikt een levensverzekering eveneens over een finan ciële component. Voor zijn gestorte premies kan men opteren voor een gewaarborgde rentevoet die eventueel nog verhoogd wordt met bijkomende intresten (winstdeling) of voor een belegging in fondsen die onder andere beleggen in aandelen en obligaties. Een levensverzekering kan hierdoor een perfect alternatief zijn voor een spaarrekening of een kasbon. Men spreekt dan ook vaak van een spaarverzekering (met regelmatige premies) of een beleggingsverzekering (met een eenmalige premie). In elk geval is de levensverzekering de ideale techniek om een aanvullend pensioen samen te stellen bovenop het wettelijk pensioen in de derde (met fiscaal voordeel) of de vierde (zonder fiscaal voordeel) pensioenpijler. Bij een spaarverzekering binnen de vierde pensioenpijler is er dus geen fiscaal voordeel op de premies. Er is bovendien geen belasting verschuldigd op de einddatum van het contract indien de looptijd van het contract langer dan acht 1 Een inboedelverzekering dekt de schade aan meubels en ander huisraad die onder andere ontstaat door brand. 210

5 jaar is of indien er een overlijdensdekking is voorzien van 130 % van de gestorte premies waarbij de verzekeringnemer, de verzekerde en de begunstigde bij leven dezelfde persoon zijn. Bovendien moeten dergelijke contracten ook niet voldoen aan de hierna vermelde voorwaarden om fiscaal aftrekbaar te zijn. 1.1 Pensioenspaarcontract Met een pensioenspaarcontract kan men op een fiscaal vriendelijke manier een extra kapitaal bijeensparen tegen de pensioenleeftijd of bij overlijden. Dankzij dergelijk contract garandeert men zichzelf een extra bedrag bovenop het wettelijk pensioen dat uitgekeerd wordt door de staat, waarbij het mogelijk wordt om de daling van de inkomsten na de pensionering op te vangen. Het wettelijk pensioen is laag. Daarom is het nuttig om dit pensioen aan te vullen, zodat men zijn levensstandaard na pensionering kan behouden. Het wettelijk pensioen staat onder zware druk omdat ons pensioenstelsel gebaseerd is op het repartitiestelsel. Dit betekent dat mensen die vandaag werken, sociale bijdragen betalen waarmee onder andere de pensioenen van de huidige gepensioneerden gefinancierd worden. Door de vergrijzing van de bevolking wordt het in stand houden van dit systeem steeds moeilijker. Daarom moedigt de overheid het individuele sparen aan door een belastingvermindering toe te kennen op de gestorte premies in een pensioenspaarcontract. Aan de hand van een pensioenspaarcontract stort men regelmatige bedragen die kapitaliseren en zorgen voor een extra spaarkapitaal op de pensioenleeftijd. De wettelijke pensioenleeftijd ligt in België voor zowel mannen als vrouwen op 65 jaar. Bij het pensioensparen heeft men de keuze tussen een pensioenspaarrekening bij de bank of een pensioenspaarverzekering bij de verzekeringsmaatschappij. Met een pensioenspaarrekening bij de bank koopt men delen van een pensioenspaarfonds, wat te vergelijken is met een beleggingsfonds dat belegt in bijvoorbeeld aandelen en obligaties. Het pensioen sparen bij de bank geeft bijgevolg geen gewaarborgd rendement, waardoor het gevaar bestaat dat men zijn gespaarde kapitaal kwijtspeelt bij een beurscrash. Maar aan de andere kant is er wel een potentieel hoger rendement dan bij een pensioenspaarcontract met gewaarborgd rendement. Bij een pensioenspaarverzekering bij de verzekeringsmaatschappij heeft men de keuze tussen een individuele levensverzekering met een gewaarborgd rendement (tak 21) of een levensverzekering zonder gewaarborgd rendement die gekoppeld is aan beleggingsfondsen (tak 23). Iedere inwoner van de Europese Econo mische Ruimte kan vanaf achttien jaar in België een pensioenspaarcontract afsluiten. Dit contract geeft recht op een belastingvermindering die gelijk is aan een vermindering tegen de verbeterde gemiddelde aanslagvoet. Concreet betekent dit dat het fiscale voordeel wordt berekend op basis van het netto belastbaar inkomen van de belastingplichtige en tussen de 30 % en 40 % van het 211

6 betaalde bedrag ligt. De pensioenspaarder kan premies storten tot het jaar waarin hij 64 jaar oud wordt. Het contract kan echter wel langer lopen. Het maximumbedrag van de storting bedraagt per belastingplichtige 880 euro per jaar (inkomstenjaar 2011). Dit maximum bedrag geldt bij een koppel voor elk van beide partners, dus elk 880 euro per jaar. Dit bedrag wordt elk jaar geïndexeerd. Als compensatie voor het genoten fiscale voordeel tijdens de looptijd van het contract, zal de fiscus het contract op het einde belasten. Het genoten fiscale voordeel tijdens de looptijd van het contract is echter veel groter dan de te betalen eindtaxatie. In principe wordt het samengestelde kapitaal van een pensioenspaarcontract vooraf belast op de zestigste verjaardag van de belastingplichtige aan 10 %. Dit bedrag wordt ingehouden op het spaartegoed van het contract. Om het belastbaar kapitaal op de zestigste verjaardag samen te stellen, houdt men bij een pensioenspaarrekening bij de bank rekening met een fictieve kapitalisatievoet van 4,75 %. Dit betekent dat men er alle gestorte bedragen kapitaliseert aan 4,75 %, ongeacht het werkelijke rendement. Bij een pensioenspaarverzekering houdt men rekening met de werkelijke gewaarborgde rentevoet. Er bestaan levensverzekeringsproducten die enkel kapitaalsgarantie geven en waarbij de gewaarborgde rentevoet bijgevolg 0 % bedraagt. Op het vlak van zekerheid en voordelige eindtaxatie kiest men best voor het verzekeringspensioensparen met een gewaarborgd rendement (tak 21). Indien men meer risico wil nemen met de kans op een hoger rendement kan men opteren voor het bankequivalent in pen sioensparen of het verzekeringspensioensparen gekoppeld aan beleggingsfondsen (tak 23). Indien men het bijeengespaarde bedrag in het pensioenspaarproduct meer dan vijf jaar vóór de einddatum zou opvragen, wordt men afgestraft met een zware taxatie aan 33 % op het uitgekeerde bedrag. De bedoeling is immers dat men een bedrag spaart om zijn wettelijk pensioen aan te vullen en het bedrag ook dan pas opneemt. Om voor belastingvermindering in aanmerking te komen moet het pensioenspaarcontract aan een aantal wettelijke voorwaarden voldoen: > de pensioenspaarrekening of de pensioenspaarverzekering moet in België zijn afgesloten met een looptijd van minimum tien jaar; > bij een pensioenspaarverzekering zijn de verzekeringnemer en de verzekerde dezelfde persoon; > als begunstigde van de pensioenspaarverzekering dienen volgende personen te worden aangeduid: o de begunstigde bij leven is de belastingplichtige zelf; o de begunstigde bij overlijden is de echtgenoot, de wettelijk samenwonende partner of de bloedverwant tot de tweede graad (= kinderen, kleinkinderen, ouders, grootouders, broers en zussen). 212

7 Bijgevolg kunnen enkel echtgenoten en wettelijk samenwonenden in elkaars voordeel een pensioenspaarverzekering afsluiten met recht op belastingvermindering voor de storting. Feitelijk samenwonende koppels die elkaar willen begunstigen in hun pensioenspaarcontract kunnen geen aanspraak maken op belastingvermindering voor een pensioenspaarcontract afgesloten bij een verzekeringsmaatschappij. Indien zij het bedrag dat zij betalen voor hun verzekeringspensioensparen fiscaal in mindering wensen te brengen, zijn zij genoodzaakt om een bloedverwant tot de tweede graad als begunstigde bij overlijden aan te duiden, bijvoorbeeld de ouders of de grootouders. Bij een pensioenspaarrekening bij de bank stelt dit probleem zich niet. Er wordt geen begunstigde bij over lijden aangeduid waardoor het uitgekeerde overlijdenskapitaal in de nalatenschap van de overledene valt en verdeeld wordt aan de wettelijke erfgenamen of op basis van een testament. Hier zou een feitelijk samenwonende zijn partner via testament het kapitaal van het pensioenspaarcontract kunnen overmaken. Hierbij moet natuurlijk wel rekening worden gehouden met de rechten van de reservataire erfgenamen. 1.2 Individuele levensverzekering in het kader van het langetermijnsparen De individuele levensverzekering wordt afgesloten bij een verzekeringsmaatschappij en garandeert de uitbetaling van een kapitaal bij leven op de einddatum en/of overlijden vóór de einddatum. Het langetermijnsparen bevindt zich net als het pensioensparen binnen de derde pensioenpijler. De derde pensioenpijler bestaat uit spaarcontracten met fiscaal voordeel waarbij men zelf een kapitaal bijeenspaart tegen de pensioenleeftijd. Deze derde pensioenpijler is een extra bovenop wat men krijgt als wettelijk pensioen van de staat (eerste pensioenpijler) en eventueel van zijn werkgever aan de hand van een groepsverzekering (tweede pensioenpijler). Deze individuele levensverzekering in het kader van het langetermijnsparen kan men naast een pensioenspaarcontract afsluiten. Indien de levensverzekering aan bepaalde voorwaarden voldoet, kunnen de betaalde premies in aanmerking komen voor de belastingvermindering van het langetermijn sparen. De belastingvermindering wordt berekend aan de verbeterde gemiddelde aanslagvoet. Het fiscaal voordeel ligt net als een pensioenspaarcontract tussen de 30 % en 40 % en is afhankelijk van het netto belastbaar beroepsinkomen van de belastingplichtige. Het bedrag waarvoor elke belastingplichtige belastingvermindering voor het langetermijnsparen kan genieten is niet onbeperkt. Het bedrag wordt beperkt in functie van het netto belastbaar beroepsinkomen tot een maximumbedrag van 15 % van de eerste schijf van euro + 6 % op het saldo met als absoluut maximum euro (inkomstenjaar 2011). Ook deze bedragen worden elk jaar geïndexeerd. Bij een koppel hebben beide partners recht op dit maximumbedrag in functie van hun netto belastbaar beroeps inkomen. 213

8 Het bekomen resultaat moet nog verminderd worden met het bedrag dat men fiscaal in mindering brengt voor zijn enige en eigen woning in het kader van de woonbonus of met de kapitaalsaflossingen van een lening voor een tweede woning of een lening voor een enige woning afgesloten vóór 1 januari 2005 (cf. hoofdstuk 8, 2). In de praktijk komt het er dan meestal op neer dat, zolang men nog een hypothecaire lening fiscaal in mindering brengt, er fiscaal geen ruimte meer is voor een langetermijnspaarcontract, omdat men met de hypothecaire lening het toegelaten maximum overschrijdt. Indien een langetermijnspaarcontract belastingvermindering heeft genoten, zal het eveneens op het einde belast worden. In principe wordt dit op dezelfde manier belast als bij pensioensparen, namelijk op de zestigste verjaardag van de belastingplichtige aan 10 %. Om het belastbaar kapitaal samen te stellen, houdt men bij een langetermijnspaarcontract rekening met de kapitalisatie van de gestorte premies aan de gewaarborgde rentevoet. Indien men het kapitaal meer dan vijf jaar vóór de einddatum zou opvragen, volgt er ook hier een zware taxatie aan 33 %. De voorwaarden waaraan de levensverzekering moet voldoen om in aanmerking te komen voor de belastingvermindering van het langetermijnsparen zijn de volgende: > de belastingplichtige, verzekeringnemer en verzekerde zijn dezelfde persoon; > het contract moet worden aangegaan vóór de leeftijd van 65 jaar; > indien er uitkeringen voorzien zijn bij leven op de einddatum, moet het contract minimum 10 jaar lopen en mag het ten vroegste aflopen op 65 jaar; > indien er uitkeringen voorzien zijn bij overlijden moet de begunstigde bij overlijden gelijk zijn aan de echtgenoot, de wettelijk samenwonende partner of de bloedverwant tot de tweede graad (= kinderen, kleinkinderen, ouders, grootouders, broers en zussen). Net zoals bij een pensioenspaarcontract kunnen feitelijk samenwonende koppels elkaar niet aanduiden als begunstigde bij overlijden van een individuele levensverzekering met fiscaal voordeel. Indien zij de premie van hun individuele levensverzekering fiscaal in mindering wensen te brengen, dienen zij een bloedverwant tot de tweede graad als begunstigde bij overlijden aan te duiden, maar dit is hier uiteraard niet de bedoeling. Alleen echtgenoten en wettelijk samenwonenden kunnen in elkaars voordeel een individuele levensverzekering in het kader van het langetermijnsparen afsluiten met recht op belastingvermindering voor het betaalde bedrag. Bij een gehuwd of wettelijk samenwonend koppel dat gebruikmaakt van het huwelijksquotiënt (of de toekenning aan de meewerkende partner) wordt de maximumpremie die in aanmerking komt voor het langetermijnsparen berekend op het netto belastbaar inkomen na toepassing van het huwelijksquotiënt (of de toekenning aan de meewerkende partner) (cf. hoofdstuk 9, 4 en 5). Een partner die geen inkomen geniet, kan op die manier toch nog een levensverzekeringscontract afsluiten met fiscaal voordeel. 214

9 Het huwelijksquotiënt en de toekenning meewerkende partner zijn niet mogelijk bij feitelijk samenwonende partners. Zelfstandigen kunnen naast een pensioenspaarcontract en een langetermijnspaarcontract nog een extra aanvullend pensioen opbouwen aan de hand van het vrij aanvullend pensioen voor zelfstandigen (VAPZ). De premies gestort in dergelijk contract geven een fiscaal voordeel aan de marginale aanslagvoet en het eindkapitaal wordt belast volgens het systeem van de fictieve rente (cf. hoofdstuk 8, 2.3.2). De begunstigde bij overlijden mag vrij gekozen worden. 1.3 Groepsverzekering Een groepsverzekering is een verzekering afgesloten door de werkgever ten voordele van alle personeelsleden of een deel ervan, met als doel aan de begunstigden aanvullende voordelen te verschaffen boven die waarin het wettelijk pensioen voorziet. Een werkgever kan voor zijn werknemers op die manier een collectief pensioenstelsel afsluiten bij een verzekeringsmaatschappij (of via een instelling voor bedrijfspensioenvoorzieningen) waarmee een extra kapitaal bij pensionering of bij overlijden wordt opgebouwd. De werkgever betaalt periodiek de premies voor de aangesloten werknemers bij de groepsverzekering. Deze toelage van de werkgever kan eventueel aangevuld worden met een persoonlijke bijdrage van de werknemer die ingehouden wordt op zijn loon. De premies betaald door de werkgever en/of de werknemer worden belegd bij een verzekeringsmaatschappij in een groepsverzekering met een gewaarborgd rendement. De werkgeverstoelage en de werknemersbijdrage leveren voor beide partijen een fiscaal voordeel op indien voldaan wordt aan de wettelijke voorwaarden. De persoonlijke bijdrage komt in aanmerking voor de belastingvermindering voor het langetermijnsparen. Het fiscaal voordeel voor de werknemer wordt berekend aan de bijzondere gemiddelde aanslagvoet, wat neerkomt op een belastingvermindering tussen 30 % en 40 %. De werkgever kan zijn premie als kost aftrekken waardoor hij minder belastingen zal betalen. De begunstigde bij leven van de groepsverzekering bij pensionering is uiteraard de aangesloten werknemer. Dit betekent dat hij op de einddatum van het contract een bedrag zal ontvangen indien hij nog in leven is, waarmee hij zijn wettelijk pensioen kan aanvullen. Binnen een groepsverzekering wordt er ook vaak een uitkering bij overlijden voorzien. De werknemer mag vrij de begunstigde bij overlijden aanduiden. Indien de uitkering bij overlijden echter gebeurt aan de echtgenoot of de kinderen jonger dan 21 jaar, zijn er door deze begunstigden geen successierechten verschuldigd op het uitgekeerde over lijdenskapitaal. Deze vrijstelling van successierechten is niet geldig voor bedrijfsleiders die binnen een onderneming het statuut van zelfstandige hebben en onder dit statuut een groepsverzekering afsluiten. Het is merkwaardig dat er op het vlak van de vrijstelling van successierechten 215

10 bij groepsverzekering geen gelijkschakeling is van echtgenoten met wettelijk samenwonenden. Indien men als werknemer een feitelijk of wettelijk samenwonende partner als begunstigde bij overlijden in de groepsverzekering aanduidt, moet deze begunstigde partner wel successierechten betalen op het uitgekeerde kapitaal. Opmerkelijk is dat het Grondwettelijk Hof de uitsluiting van al dan niet wettelijk samenwonenden op het vlak van de vrijstelling van de successierechten, evenals de uitsluiting van de zelfstandige bedrijfsleiders, niet als discriminerend heeft beschouwd. Gezien de stortingen in een groepsverzekering een fiscaal voordeel hebben opgeleverd voor de werkgever en/of de werknemer zal het uitgekeerde kapitaal op einddatum op 65 jaar (of in één van de vijf jaren ervoor) of bij overlijden, ook onderhevig zijn aan een eindbelasting. De eindbelasting wordt berekend op het gewaarborgde eindkapitaal na aftrek van een RIZIV-bijdrage (3,55 %) en een solidariteitsbijdrage (0 % tot 2 %). De taxatievoet bedraagt 16,5 % op het gewaarborgde kapitaal opgebouwd met de werkgeverspremies en 10 % op het gewaarborgde kapitaal opgebouwd met de werknemerspremies. De 16,5 % kan verlaagd worden tot 10 % indien men effectief beroepsactief blijft tot 65 jaar. Deze gunstmaatregel kwam er in het kader van het Generatiepact dat als doel heeft oudere werknemers langer aan het werk te houden. Wie tot 65 jaar blijft werken, wordt op het werkgeversgedeelte slechts belast aan 10 % en doet hiermee een fiscaal voordeel bij de eindbelasting van 6,5 %. Bij de uitkering van een groepsverzekering naar aanleiding van het overlijden van de aangeslotene wordt er, enkel indien de uitkering gebeurt aan de echtgenoot, een RIZIVbijdrage van 3,55 % ingehouden op het bruto uitgekeerde kapitaal. Deze inhouding is niet van toepassing bij de uitkering aan een wettelijk of feitelijk samenwonende partner of aan een derde persoon. Het maximum extra wettelijk pensioen dat een alleenstaande kan opbouwen via een groepsverzekering en dat in aanmerking komt voor belastingvermindering, ligt lager dan dat van een gehuwde of een wettelijk samenwonende. Het extra wettelijk pensioen is het pensioen dat men bovenop het wettelijk pensioen van de staat opbouwt. Opdat de premies van een groepsverzekering voor belastingvermindering, voor de werkgever en de werknemer, in aanmerking komen, mag het extra pensioenkapitaal een welbepaald maximum niet overschrijden. Het maximum aanvullend pensioen dat men mag opbouwen, wordt berekend aan de hand van een formule die vertrekt van een jaarrente die gebaseerd is op de carrière van de werknemer. Die jaarrente wordt vermenigvuldigd met een coëfficiënt om de rente om te zetten in een fiscaal maximum toegelaten pensioenkapitaal. In de fiscaliteit duidt men die berekening aan met de 80 %-regel. De 80 %-regel 216

11 komt erop neer dat alles wat men aan aanvullend pensioen opbouwt via een groepsverzekering niet hoger mag zijn dan 80 % van de laatste normale brutojaarbezoldiging verminderd met het wettelijk pensioen en met andere contracten binnen de tweede pensioenpijler (bijvoorbeeld een bestaande groepsverzekering bij een andere werkgever). Er moet echter geen rekening gehouden worden met een eventueel pensioenspaarcontract of langetermijnspaarcontract (derde pijler). Op basis van het verkregen kapitaal berekent men dan de maximum fiscaal toegelaten premie die in een groepsverzekering kan gestort worden. De coëfficiënt om de bekomen jaarrente om te zetten in een kapitaal bedraagt voor iedere gehuwde of wettelijk samenwonende 16,1004 en voor iedere ongehuwde 13,4282. Bij deze coëfficiënten gaat men ervan uit dat de groepsverzekering wordt uitgekeerd op 65 jaar en dat er een indexatie van de rente is voorzien van 2 %. Bijgevolg zal de feitelijk samenwonende een lager pensioenkapitaal van zijn groepsverzekering ontvangen dan een gehuwde of wettelijk samen wonende collega met dezelfde anciënniteit en dezelfde loonhistoriek. Om de bekomen jaarrente om te zetten in een maximaal fiscaal aftrekbaar kapitaal wordt er bij de fei telijk samenwonende immers vermenigvuldigd met een lagere coëfficiënt dan bij de gehuwde of wettelijk samenwonende. Zo zal het resultaat en bijgevolg ook de maximum fiscaal toegelaten premie die in een groepsverzekering kan worden gestort, kleiner zijn. De wetgever maakt dit onderscheid in coëfficiënt omdat een groepsverzekering van een alleenstaande (of feitelijk samenwonende) niet in een overdraagbare rente voorziet na de pensioenleeftijd. Deze overdraagbaarheid betekent dat de partner van de werknemer bij zijn of haar overlijden na de pensionering hetzij niet zonder inkomsten zou vallen, hetzij zijn of haar levensstandaard kan behouden. Die bezorgdheid bestaat uiteraard bij aangeslotenen bij een groepsverzekering die een partner hebben en niet bij alleenstaanden, vandaar het verschil in coëfficiënt. Een feitelijk samenwonende wordt fiscaal als alleenstaande beschouwd, waardoor hij recht heeft op een lager aanvullend pensioenkapitaal dan een gehuwde of wettelijk samenwonende. Deze regeling staat ter discussie omdat zij zou ingaan tegen de antidiscriminatiewetgeving. 2 als alternatief voor testament of schenking Een levensverzekering moet niet noodzakelijk worden afgesloten onder een fiscaal stelsel. Partners kunnen elkaar ook perfect begunstigen aan de hand van een levensverzekering waarvan de betaalde bedragen niet in aanmerking komen voor belastingvermindering. Deze levensverzekeringen bieden een grotere vrijheid omdat men hier niet moet voldoen aan bepaalde vormvereisten om de premie in aanmerking te laten komen voor belastingvermindering. Samenwonenden maken vaak gebruik van levensverzekeringen in 217

12 het kader van hun successieplanning. De ene partner sluit dan een levensverzekering af waarvan hijzelf verzekerde is en duidt als begunstigde bij overlijden zijn partner aan. Het gaat dan om een loutere overlijdensverzekering. In het juridisch jargon wordt dit een beding ten behoeve van een derde genaamd. De partner ontvangt bij overlijden van de verzekerde gratis en zonder tegenprestatie een som geld. Op die manier kan men tijdens zijn leven al maatregelen nemen om bij overlijden een deel van zijn vermogen over te maken aan iemand anders. We illustreren de werking van een levensverzekering met een voorbeeld: Verzekeringnemer: Tom Verzekerde: Tom Begunstigde bij overlijden: Hilde Men kan binnen deze verzekeringsconstructie ook nog een kapitaal bij leven voorzien dat kan uitgekeerd worden aan Tom wanneer hij bijvoorbeeld de wettelijke pensioenleeftijd van 65 jaar bereikt. Men spreekt dan van een gemengde verzekering met zowel een uitkering bij leven als bij overlijden. De levensverzekering kan gebruikt worden als een alternatief voor een testament. Een testament kan gebruikt worden door wettelijk samenwonenden indien men zijn partner bij overlijden meer wenst te geven dan wat in de wet is voorzien of bij gehuwden om naast wat de inhoud van het huwelijkscontract en het wettelijk erfrecht voorziet, nog iets extra toe te kennen aan de langstlevende echtgenoot. Bij feitelijk samenwonenden is er geen wettelijk erfrecht en zij zijn bijgevolg genoodzaakt om gebruik te maken van alternatieven om hun langstlevende partner iets na te laten bij hun overlijden. Voor hen is de levensverzekering een uitstekende oplossing. De uitwerking van een dergelijke levensverzekering is gelijklopend met een testament maar er zijn toch enkele opmerkelijke verschillen: > de begunstigde bij overlijden heeft een rechtstreeks vorderingsrecht op het overlijdenskapitaal. Het uitgekeerde kapitaal bij overlijden maakt geen deel uit van de nalatenschap. Eventuele schuldeisers van de overleden partner kunnen geen beslag leggen op het uitgekeerde bedrag, wat wel mogelijk is bij gelden die ten gevolge een testament in de nalatenschap terechtkomen; > net zoals bij een testament heeft de verzekeringnemer bij een levensverzekering de vrijheid om de begunstigde aan te duiden. De begunstigde kan dus perfect iemand anders zijn dan de wettelijke erfgenamen of men kan een wettelijke erfgenaam meer geven dan waarop hij volgens de wet recht heeft. Dit maakt een levensverzekering bijgevolg bijzonder interessant voor feitelijk samenwonende koppels die elkaar iets willen nalaten bij hun overlijden. Een levensverzekering met spaarreserve mag echter 218

13 niet gebruikt worden om eventuele reservataire erfgenamen te onterven. Ondanks het feit dat de uitkering van een verzekeringsprestatie aan de aangeduide begunstigde bij overlijden niet in de nalatenschap terechtkomt, moet men met het uitgekeerde kapitaal toch rekening houden bij de berekening van de fictieve massa 2. De fictieve massa dient als basis om de wettelijke reserves te berekenen. Met het oog op de berekening van de wettelijke reserves gebeurt de inbreng van de spaar- of beleggingsverzekering tot beloop van de opgebouwde spaarreserve op het ogenblik van het overlijden. Men kan een levensverzekering dus niet zomaar gebruiken om bijvoorbeeld aan de hand van een eenmalige storting in een verzekeringscontract al zijn bezittingen bij zijn overlijden over te maken aan zijn partner en hierdoor zijn kinderen buiten spel te zetten; > binnen een levensverzekering kan men naast een overlijdensdekking ook nog aanvullende waarborgen opnemen die voorzien in een extra uitkering van een kapitaal of een rente bij bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid of in geval van een ongeval; > bovendien is het afsluiten van een levensverzekering meestal goedkoper dan het opmaken van een notarieel testament (cf. hoofdstuk 5, 2.1.1). Op de gelden die naar aanleiding van een overlijden door een levensverzekering worden uitgekeerd aan de langstlevende partner zijn er successierechten verschuldigd. Dit komt doordat de begunstiging via een levensverzekering gelijkgesteld wordt met een legaat, dit is een schenking via testament. Het uitgekeerde kapitaal valt niet in de nalatenschap, maar er zijn toch successierechten op verschuldigd. Huwelijkspartners die gehuwd zijn onder een stelsel met gemeenschap van goederen (wettelijk stelsel of algehele gemeenschap) en een levensverzekering afsluiten met een uitkering bij leven en bij overlijden, betalen slechts successierechten op de helft van het uitgekeerde kapitaal, omdat de fiscus er van uitgaat dat de premies van het verzekeringscontract gefinancierd werden met gemeenschappelijke gelden. Indien de verzekeringspremies werden betaald met eigen geld van de verzekeringnemer, zijn successierechten verschuldigd door de overlevende partner op het totale uitgekeerde bedrag. Indien men gehuwd is met scheiding van goederen of samenwonend is (wettelijk of feitelijk), betaalt men altijd successierechten op de totaliteit, aangezien er geen gemeenschappelijk ver mogen aanwezig is. 2 Alles wat de overledene nalaat, verhoogd met alle schenkingen die hij heeft gedaan tijdens zijn leven. 219

14 Successierechten bij een levensverzekering kan men vermijden door een beding ten behoeve van zichzelf af te sluiten. Dit wil zeggen dat men een levensverzekering afsluit op het hoofd van iemand anders en met zichzelf als begunstigde. Hier kan men bijvoorbeeld gebruikmaken van een kruiselingse verzekering. Beide partners sluiten daarbij een levensverzekering af op het hoofd van de andere partner en met zichzelf als begunstigde. In ons voorbeeld ziet er dat dan als volgt uit: Contract 1 Contract 2 Verzekeringnemer: Tom Verzekeringnemer: Hilde Verzekerde: Hilde Verzekerde: Tom Begunstigde bij leven: Tom Begunstigde bij leven: Hilde Begunstigde bij overlijden: Tom Begunstigde bij overlijden: Hilde Of bij overlijden van Hilde in contract 1 successierechten verschuldigd zijn, hangt af van het feit of de partners al dan niet gehuwd zijn en, indien ze gehuwd zijn, van hun huwelijksvermogensstelsel. De uitkeringen naar aanleiding van het overlijden van de verzekerde kunnen onbelast blijven indien men ongehuwd samenwoont of gehuwd is onder het stelsel van scheiding van goederen. De verzekeringspremie moet worden betaald met eigen geld van de verzekeringnemer. Indien men gehuwd is onder een stelsel van gemeenschap van goederen (wettelijk stelsel of algehele gemeenschap) wordt de helft van de uitkering in hoofde van de langstlevende echtgenoot belast omdat er van wordt uitgegaan dat de premies met gemeenschappelijke gelden werden betaald. Indien men echter kan bewijzen dat de premies met eigen gelden van de verzekeringnemer werden betaald, kan men alsnog aan de successierechten ontsnappen. Op het vlak van de te betalen successierechten op de uitkeringen van een levensverzekering is de discriminatie tussen gehuwden en feitelijk samenwonenden dus nog niet weggewerkt. We moeten hier wel opmerken dat er bij het overlijden van de verzekeringnemer vóór de verzekerde ook successierechten verschuldigd zijn bij een levensverzekering met spaarreserve. Dit is het geval bij het overlijden van Hilde in contract 2. Dit is het geval bij het overlijden van Hilde in contract 2. Deze successierechten zijn te betalen door de verzekerde op de reserve (of op de helft indien echtgenoten gehuwd met gemeenschap) op het ogenblik van het overlijden van de verzekeringnemer. De verzekerde dient de successierechten te betalen op voorwaarde dat hij de rechten van het contract verwerft bij vooroverlijden van de verzekeringnemer. Bij kruiselingse levensverzekeringscontracten met een beding ten behoeve van zichzelf zal er dus nooit volledige vrijstelling van successierechten zijn voor beide contracten. Wanneer één van 220

15 de partners overlijdt, zal het ene contract vrijgesteld zijn van successierechten maar bij het andere contract zullen er nog wel successierechten verschuldigd zijn. Indien in deze constructie Tom na Hilde komt te overlijden, wordt het verzekerde kapitaal van contract 2 bij overlijden van Tom uitgekeerd aan de plaatsvervangende begunstigden van zijn vooroverleden partner, bijvoorbeeld de kinderen, of aan haar erfgenamen. Een overlijdensverzekering kan ook gebruikt worden als waarborg voor een uitstaande schuld. Bij overlijden van de verzekerde wordt de verzekerde uitstaande schuld terugbetaald door de overlijdensverzekering aan de financiële instelling. Deze overlijdensverzekering noemt men een schuldsaldoverzekering (cf. hoofdstuk 8, 2.3). Ook bij schenkingen kan men handig gebruikmaken van levensverzekeringen. Indien men een schenking doet aan zijn partner kan men het risico van de eventueel te betalen successierechten opvangen door een levensverzekering. Indien men een schenking via een handgift of een bankgift heeft gedaan, loopt de begiftigde alsnog het risico successierechten te moeten betalen indien de schenker binnen de drie jaar na de schenking komt te overlijden. Dit risico kan men opvangen doordat de begiftigde een tijdelijke overlijdensverzekering met een constant overlijdenskapitaal op drie jaar afsluit op het hoofd van de schenker, voor het bedrag van de eventueel verschuldigde successierechten. Dit betekent dat er bij het overlijden van de schenker binnen de drie jaar na de schenking een verzekerd bedrag zal worden uitgekeerd aan de begiftigde van de schenking, dat hij kan gebruiken om de verschuldigde successierechten te betalen. Indien de schenker nog drie jaar in leven blijft na de handgift of bankgift wordt er niets uitgekeerd door de verzekering en zijn er ook geen successierechten meer verschuldigd door de begiftigde bij het overlijden van de schenker. Na een handgift, bankgift of een notariële schenking van een roerend goed aan de partner kan men ook bepalen dat het geschonken geld belegd wordt in een levensverzekering. Dit kan de schenker toelaten om de controle te behouden op het geschonken geld. Het gaat hier in feite om een schenking met uitstel. De constructie ziet er dan als volgt uit: Verzekeringnemer: begiftigde Verzekerde: begiftigde Begunstigde bij overlijden: schenker Begunstigde bij leven: begiftigde 221

16 Om de controle als schenker te behouden, dient men de begunstiging bij overlijden te aanvaarden. Door de aanvaarding van de begunstiging kan de verzekeringnemer-begiftigde die de rechten van het verzekeringscontract bezit, niets meer ondernemen zonder het akkoord van de begunstigde. De begiftigde kan geen geld afhalen, de begunstigde niet wijzigen, het contract niet in pand geven... zonder akkoord van de schenker die de begunstiging bij overlijden heeft aanvaard. De begunstigde wordt dan wat men een aanvaardende begunstigde noemt. De schenker kan ook bepalen dat, indien de begiftigde eerder zou overlijden dan hijzelf, hij de geschonken goederen vrij van successierechten terugkrijgt. Dit gebeurt door een beding van conventionele terugkeer toe te voegen aan de schenking. Indien de begiftigde vóór de schenker overlijdt, wordt dan geacht dat de schenking nooit heeft plaatsgehad en keren de geschonken goederen terug naar de schenker zonder dat er successierechten op verschuldigd zijn. Indien de schenker nog een opbrengst op zijn geschonken geld wil ontvangen, kan hij ervoor opteren om een last te koppelen aan de schenking waarbij bijvoorbeeld elk jaar de intresten die de beleggingsverzekering heeft opgebracht, worden teruggestort aan de schenker. 3 Besluit De levensverzekering vindt steeds meer zijn weg als middel om aan successieplanning te doen. Met een levensverzekering kan men als begunstigde bij overlijden zijn partner aanduiden, wat het een interessant instrument maakt voor feitelijk samenwonenden aangezien er tussen hen geen wettelijk erfrecht bestaat. Een levensverzekering kan daarnaast ook gebruikt worden als alternatief voor een schenking of een testament. Het is onmogelijk om met een spaar- of beleggingsverzekering de reservataire erfgenamen buiten spel te zetten. Onder bepaalde voorwaarden geven de premies die gestort worden in een levensverze kering ook recht op een fiscaal voordeel in het kader van het pensioensparen of het langetermijnsparen. Om in deze contracten een fiscaal voordeel te genieten is men wettelijk verplicht om als begunstigde bij overlijden de huwelijkspartner of de wettelijk samenwonende partner aan te duiden. Om te genieten van een fiscaal voordeel in deze contracten is men wettelijk verplicht om als begunstigde bij overlijden de huwelijkspartner of de wettelijk samenwonende partner aan te duiden. De feitelijk samenwonenden kunnen elkaar niet aanduiden als begunstigde bij overlijden van een levensverzekering die recht geeft op belastingvermindering. Bij bepaalde levensverzekeringsconstructies is het mogelijk om successierechten te vermijden. 222

17 De uitkering van een groepsverzekering is vrijgesteld van successierechten indien men de huwelijkspartner of de kinderen jonger dan 21 jaar aanduidt als begunstigde bij overlijden. Het maximum extra pensioen dat een feitelijk samenwonende in de tweede pensioenpijler kan opbouwen met recht op belastingvermindering op de premies, ligt lager dan bij een gehuwde of een wettelijk samenwonende. 223

18