Hoofdstuk III - 6. Arbeidsmarkt.

Transcriptie

1 Hoofdstuk III - 6. Arbeidsmarkt Omschrijving. Werkgelegenheid. Beroepsbevolking. Tussen vraag en aanbod. Arbeidsmarktbeleid. In de omgevingsfactor arbeidsmarkt worden een aantal aspecten rond vraag en aanbod op de arbeidsmarkt op een rijtje gezet. Aan de vraagzijde bekijken wij de omvang van de totale werkgelegenheid in de regio, met zowel de loontrekkende als de zelfstandige werkgelegenheid. Aan de aanbodzijde situeert zich de beroepsbevolking. In het spanningsveld tussen vraag en aanbod krijgen wij enerzijds de werkloosheid van personen die niet aan een job geraken, en anderzijds de vacatures en knelpuntberoepen bij bedrijven die het geschikte personeel niet kunnen vinden. Het verschil op de regionale arbeidsmarkt beïnvloedt bovendien in belangrijke mate de pendelarbeid. Tenslotte staan wij even stil bij het arbeidsmarktbeleid dat voor een deel gericht is op het aantrekken van nieuwe jobs en voor een ander gedeelte op de afstemming tussen vraag en aanbod met het aanbieden van een geschikte opleiding/bijscholing voor de werknemer. Met dit laatste sluiten wij dan aan bij de omgevingsfactor "Kennis en Opleiding" die onder punt 7 afzonderlijk behandeld wordt. De informatie over de arbeidsmarkt is niet altijd op te delen op gemeentelijk niveau of op de schaal van de subregio. Voor de informatie voor dit onderdeel hebben wij voornamelijk beroep gedaan op de jaarboeken "De arbeidsmarkt in de provincie Limburg" voor de jaren 1997 en 1998 die werden opgemaakt in opdracht van de Vlaamse Regering door het Steunpunt WAV (Werkgelegenheid, Arbeid en Vorming) en de Stuurgroep Strategisch Arbeidsmarktonderzoek. 1 Belangrijk informatiemateriaal voor de streek Noord-Limburg kon bovendien geput uit het startrapport "Subsidiariteit in de praktijk voor de creatie van nieuwe beroepen" dat door Prof. Dr. Mieke Van Haegendoren werd opgemaakt in opdracht van VZW Digi-Center te Lommel. 2 Tenslotte maken wij dankbaar gebruik van het door GOM-Limburg verzamelde cijfermateriaal Situatieschets Vraag op de arbeidsmarkt. De vraagzijde op de arbeidsmarkt omvat de totale omvang van de werkgelegenheid in de regio en behelst zowel de tewerkstelling in loondienst als de tewerkstelling als zelfstandige. 1 De arbeidsmarkt in de provincie Limburg, Stuurgroep Strategisch Arbeidsmarktonderzoek en het Steunpunt WAV, Leuven (Idem voor 1998, uitgave 1999). 2 M. VAN HAEGENDOREN en G. DE GROOF. Subsidiariteit in de praktijk voor de creatie van nieuwe beroepen. Digicenter, Lommel, Socio-economische situatie Limburgse Streekplatformen. GOM-Limburg, Hasselt, Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt.

2 Tewerkstelling in loondienst jobs. 59 % in tertiaire sector. Tewerkstelling in loondienst. De bron voor de cijfergegevens over de loontrekkenden zijn de statistieken van de R.S.Z. (Rijksdienst voor Sociale Zekerheid). Hierbij wordt uitgegaan van de werkplaats van de werknemer. Helaas kan uit de RSZ-cijfers niet afgeleid worden of het om voltijdse dan wel deeltijdse jobs gaat. Per 30 juni 1997 waren er in Noord-Limburg personen tewerkgesteld in dienstverband. Het betrof mannen en vrouwen. Uit de verdeling van de loontrekkende werkgelegenheid volgens hoofdsector blijkt dat de tertiaire sector met 59% van de totale werkgelegenheid, of werknemers, de belangrijkste sector is in Noord-Limburg (Limburg 61,30%). Binnen deze sector worden personen tewerkgesteld in de sector openbaar bestuur en onderwijs. In de subsector handel en reparatie werden personen tewerkgesteld. De gemeenten met een hoge tertiaire tewerkstelling (absolute cijfers) zijn Lommel, Peer en Overpelt. De RSZ-tewerkstelling per sector op 30/06/1997 Gemeenten Landbouw Industrie Bouw Tertiair Totaal Bocholt Bree Hamont-Achel Hechtel-Eksel Lommel Meeuwen-Gruitrode Neerpelt Overpelt Peer Noord-Limburg Limburg Bron: R.S.Z. 31,38 % in de industrie. 7,96 % in de bouwsector. Van de arbeidsplaatsen in de industrie werken er in de metaalverwerking, in de subsector voeding en tabak en in de transportmiddelenindustrie. De gemeenten met een hoge industriële tewerkstelling zijn Lommel, Overpelt, Bree en Hamont-Achel. De bouwsector telt in Noord-Limburg in totaal arbeidsplaatsen in loondienst. Hoogste scores hier worden gehaald in Meeuwen-Gruitrode, Bree en Overpelt. Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt 87

3 Uit de indeling volgens dimensie blijkt dat 55% van de werkgelegenheid gerealiseerd wordt in ondernemingen met meer dan 50 werknemers (Limburg 57%). Blijft derhalve dat een belangrijk gedeelte van de tewerkstelling in KMO s wordt gerealiseerd. Tussen 90 en 97 kende Noord-Limburg een toename van jobs of 7,5 %. Daling in de industrie, toename in de dienstensector. In de periode tussen 1990 en 1997 is de bezoldigde werkgelegenheid in Noord-Limburg gestegen van arbeidsplaatsen tot , hetgeen een toename betekent van jobs of 7,5%. De werkgelegenheid bij de mannen steeg in deze periode met 6,4%, bij de vrouwen met 9,2%. Voor gans Limburg kwam de stijging van de tewerkstelling in deze periode uit op 12%, te weten 8,9% bij de mannen en 17,4% bij de vrouwen. Herleid naar de Noord-Limburgse gemeenten situeert de aangroei van de tewerkstelling zich voornamelijk in Peer en Lommel. Bekeken naar de sectoren daalde de tewerkstelling in de Noord-Limburgse industrie met 7,4% (Limburg 1,6%), terwijl deze in de bouw aangroeide met 5,6% (Limburg +5,5%) en in de tertiaire sector toenam met 16,9% (Limburg +17,2%). Evolutie bezoldigde werkgelegenheid ( ) (rszvisi1) Gemeente Evolutie Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal Bocholt Bree Hamont Achel Hechtel Eksel Lommel Meeuwen Gruitrode Neerpelt Overpelt Peer Noord Limburg Limburg Vlaanderen Bron : R.S.Z. 88 Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt

4 Tewerkstelling als zelfstandige zelfstandigen. 62% in tertiaire sector. 23,4 % in nijverheidsberoepen. 14,4 % in de landbouw. Tewerkstelling als zelfstandige. Voor de analyse van het aantal zelfstandigen wordt gesteund op de statistieken van het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekering der Zelfstandigen (R.S.V.Z.). De gegevens zijn gebaseerd op de woonplaats van de zelfstandigen. Op 30 juni 1997 telde Noord-Limburg in totaal zelfstandigen, helpers, bijberoepen en personen nog actief na pensioen inbegrepen. Uit de verdeling volgens sector blijkt dat de tertiaire sector met hierin de subsectoren handel, vrije beroepen en diensten hiervan het grootste aandeel uitmaakt met personen, of 62% van het totaal. De nijverheidsberoepen tellen zelfstandigen (23,4%) en de landbouw (14,4%). Deze verhouding tussen de subgroepen wijkt enigszins af van het Limburgse gemiddelde waar de tertiaire sector een aandeel haalt van 66,1%, de nijverheid 21,08% en de landbouw 12,7%. Aantal zelfstandigen per hoofdsector op 30/06/1997 Gemeente Landbouw Nijverheid Handel Vrije Diensten Totaal beroepen Bocholt Bree Hamont-Achel Lommel Meeuwen-Gruitrode Neerpelt Overpelt Peer Noord-Limburg LIMBURG VLAAMS GEWEST Bron: R.S.V.Z. Naar de Noord-Limburgse gemeenten toe scoort het aandeel landbouwers hoog in de gemeenten Peer (25,6%), Bocholt (22,4%) en Meeuwen-Gruitrode (21,8%). Het aandeel zelfstandigen in de nijverheidsberoepen scoort het hoogst in Hamont-Achel (26,4%), gevolgd door Meeuwen-Gruitrode (25,9%) en Lommel (24,2%). Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt 89

5 Tussen 90 en 97 toename met 1290 zelfstandigen, hetzij 18,7 %. Zelfstandigen in de tertiaire sector tenslotte zijn het sterkst vertegenwoordigd in Lommel (70,4%), gevolgd door Hechtel-Eksel (68,4 %), Overpelt (67,3%) en Neerpelt (66,7%). In de cijfers over de evolutie van het aantal zelfstandigen tussen 1990 en 1997 geven wij hier enkel het aantal zelfstandigen in hoofdberoep, tezamen met de helpers. Wij zien dan dat het aantal in Noord-Limburg in deze periode is toegenomen met eenheden, hetzij 18,7%. Voor gans Limburg bedroeg deze toename 12,3% en in Vlaanderen 8,7%. Procentueel doet zich in Noord-Limburg in sterke stijging van het aantal zelfstandigen voor in Neerpelt (26,3%), Lommel (24,7%) en Meeuwen- Gruitrode (22%). Evolutie aantal zelfstandigen (hoofdberoep + helpers) ( ) Gemeente Evolutie Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal Bocholt Bree Hamont-Achel Hechtel-Eksel Lommel Meeuwen-Gruitrode Neerpelt Overpelt Peer Noord-Limburg LIMBURG VLAANDEREN Bron: R.S.V.Z. In totaal arbeidsplaatsen in Noord- Limburg. Werkgelegenheidsgraad = 58,8 %. Totale werkgelegenheid. De som van het aantal jobs in loondienst, tezamen met het aantal zelfstandigen geeft de totale werkgelegenheid. Zo telde Noord-Limburg in 1997 in totaal arbeidsplaatsen. Om te zien of er veel of weinig jobs aanwezig zijn berekenen wij de werkgelegenheidsgraad. Dit is de verhouding tussen het totaal aantal arbeidsplaatsen en het aantal inwoners op beroepsactieve leeftijd (20-59 jaar) in die regio. Voor Noord-Limburg komt de werkgelegenheidsgraad op 58,8%. Deze ligt een stuk onder het Limburgse cijfer van 64,4%. De werkgelegenheidsgraad vergelijken tussen de verschillende 90 Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt

6 gemeenten is niet opportuun in het kader van een regionale planning. Het is immers precies de bedoeling om in een weloverwogen ruimtelijk-economische planning de economische activiteiten te bundelen op bepaalde goed gelegen plaatsen. Het Intercommunaal Industrieterrein in Overpelt is hier sinds jaren een duidelijk voorbeeld van Aanbod op de arbeidsmarkt. Beroepsbevolking telt personen. Dit is 58,6 % van de totale bevolking. Aan de aanbodzijde op de arbeidsmarkt registreren wij de beroepsbevolking die zich (potentieel) aanbiedt op de arbeidsmarkt. Dit zijn de inwoners op beroepsactieve leeftijd. De beroepsactieve leeftijd ligt voor de vrouwen tussen jaar en voor de mannen tussen jaar. Bevolking op beroepsactieve leeftijd. Gemeente Bevolk. op beroepsactieve leeftijd Activiteitsgraad Totale bevolking (20-59 jaar) Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal Bocholt ,9 63,5 74,9 Bree ,0 62,5 73,4 Hamont-Achel ,3 59,0 71,6 Hechtel-Eksel ,9 57,6 68,0 Lommel ,4 62,5 72,1 Meeuwen-Gruitrode ,9 62,2 73,2 Neerpelt ,4 64,3 72,9 Overpelt ,2 63,7 72,1 Peer ,7 65,8 75,9 Noord-Limburg ,5 62,5 72,7 LIMBURG ,0 62,7 71,9 Vlaams Gewest ,5 66,3 74,4 Bron: Steunpunt WAV 1997 De activiteitsgraad geeft de verhouding weer van de leden van de beroepsbevolking (zij die zich aanbieden om te werken, dus werkenden en werkzoekenden samen) tegenover de totale bevolking op beroepsactieve leeftijd. Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt 91

7 Activiteitsgraad ligt op 81,5 % bij de mannen en op 62,5 % bij de vrouwen. Prognose tot Blijvende groei van de bevolking op actieve leeftijd tot 2010, doch minder sterk gevolgd voor wat betreft de werkelijk beroepsactieven. Niet de omvang van de beroepsbevolking wijzigt, maar wel de leeftijdsstructuur De activiteitsgraad voor de mannen ligt in Noord-Limburg op 81,5%, hetwelk ook het Vlaamse gemiddelde is, en overstijgt hiermee het Limburgse gemiddelde van 80%. Bij de vrouwen ligt de activiteitsgraad evenwel een stuk lager en komt uit op 62,5% (Vlaanderen 66,7%). Bekeken naar de gemeenten kennen Bocholt en Peer de hoogste activiteitsgraad, zowel bij de mannen als bij de vrouwen. Een lage activiteitsgraad is vooral waar te nemen in Hechtel-Eksel. Voor wat betreft de evolutie van de activiteitsgraad tussen 1996 en 1997 geeft het WAV in zijn jongste jaarboek 1998 aan dat deze daalt in de Noord-Limburgse gemeenten Lommel, Overpelt en Hamont- Achel, in tegenstelling tot een lichte stijging op Vlaams niveau. Een stijging in Noord-Limburg is er wel in de gemeenten Peer, Bocholt en Bree. In het jaarboek 98 over de arbeidsmarkt in Limburg wordt een prognose gemaakt van de beroepsbevolking voor 2005 en Deze prognose is enkel beschikbaar op het niveau van de provincie. Gezien de jongere samenstelling van de Noord-Limburgse bevolking t.o.v. Limburg, zal de verwachte evolutie voor Noord-Limburg zich iets later voltrekken. Verwacht wordt dat de totale Limburgse bevolking op actieve leeftijd nog zal groeien tot het jaar De verwachte groei voor de periode wordt geraamd op personen. Anno 2005 benadert de Limburgse bevolking op actieve leeftijd de kaap van het half miljoen om in 2010 op uit te komen. De verwachte groei van de beroepsbevolking (zij die zich ook effectief op de arbeidsmarkt aanbieden) is minder sterk en wordt geraamd op een stijging van eenheden in de periode Dit is het gevolg van de verwachte daling van de mannelijke beroepsbevolking in deze periode (-3000), omwille van een dalende mannelijke activiteitsgraad (van 82% naar 78%). Anderzijds is de verwachte groei van de vrouwelijke beroepsbevolking in de periode zelfs sterker dan de voorspelde groei van het aantal vrouwen op actieve leeftijd (respectievelijk +7.OOO en ). Er wordt dan ook verwacht dat de globale vrouwelijke activiteitsgraad nog zal toenemen tot 2005 (van 59,5% naar 60,9%). In de periode zet de daling ook in bij de vrouwelijke activiteitsgraad, wat resulteert in een lichte daling van de vrouwelijke beroepsbevolking. De verwachte daling van de activiteitsgraad bij mannen en de verwachte stijging ervan bij vrouwen neutraliseren elkaar in de periode De totale activiteitsgraad in Limburg stabiliseert in deze periode rond 71%. In de periode zet de daling ook in bij de vrouwelijke activiteitsgraad, wat resulteert in een globale daling van 70,8% naar 69,4%. Te verwachten is dat in de toekomst niet zozeer de omvang van de Limburgse beroepsbevolking zal wijzigen, maar vooral de samenstelling ervan volgens leeftijd. De omvang en het aandeel van de beroepsbevolking in de leeftijdsklassen jaar en jaar zullen afnemen in de periode Tot 2005 groeit de groep 40- tot 49-jarigen én de 50-plusssers. In de periode na 2005 groeit vooral het aantal 50-plussers. 92 Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt

8 Relatief hoge werkzaamheidsgraad. Tenslotte wordt in de WAV-rapporten over de arbeidsmarkt in Limburg ook de werkzaamheidsgraad aangegeven. Dit is de verhouding tussen het aantal werkende inwoners van een regio en het totaal aantal inwoners op beroepsactieve leeftijd. De werkzaamheidsgraad voor Noord-Limburg ligt op 64,7% en ligt, ondanks de lagere werkgelegenheidsgraad, hoger dan in de provincie Limburg (62,8%). Dit wijst er reeds op dat de Noord-Limburger voor een gedeelte is aangewezen op pendelarbeid. Werkgelegenheid per gemeente. Gemeente Werkge- Werkgelegen- Activiteitsgraad Werkzaamheidsgraad legenheid heidsgraad (aantal jobs) Totaal Mannen Vrouwen Verschil Totaal Mannen Vrouwen Verschil Totaal Bocholt ,4 84,9 63,5 21,3 74,9 81,0 50,1 30,9 66,6 Bree ,3 83,0 62,5 20,5 73,4 78,4 50,2 28,2 65,1 Hamont-Achel ,0 82,3 59,0 23,3 71,6 78,8 47,8 31,0 64,6 Hechtel-Eksel ,9 76,9 57,6 19,3 68,0 72,5 44,7 27,9 59,7 Lommel ,9 80,4 62,5 17,9 72,1 75,9 50,9 25,0 64,3 Meeuwen-Gruitrode ,6 82,9 62,2 20,7 73,2 78,9 47,8 31,1 64,4 Neerpelt ,6 80,4 64,3 16,1 72,9 76,8 51,5 25,2 65,0 Overpelt ,9 79,2 63,7 15,5 72,1 74,9 52,4 22,5 64,5 Peer ,6 84,7 65,8 18,9 75,9 80,9 51,9 28,9 67,4 Noord-Limburg ,2 81,5 62,5 19,0 72,7 77,4 50,0 27,4 64,7 LIMBURG ,6 80,0 62,7 17,3 71,9 74,5 49,5 24,9 62,8 Vlaams Gewest ,9 81,5 66,3 15,2 74,4 76,2 57,0 19,2 67,2 Bron: Steunpunt WAV 1997, Verwerking: Provincie Limburg, 2de Directie, Studiecel Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt 93

9 Tussen Vraag en Aanbod. Daling werkloosheid met 46,9 % in vijf jaar. Werkloosheid. Het aantal uitkeringsgerechtigden bedroeg op 31/12/98 nog personen. Het ging hierbij om mannen en vrouwen. In een periode van 5 jaar tijd is het aantal uitkeringsgerechtigden in Noord-Limburg teruggelopen met 46,9%, hetgeen binnen Limburg (-29,4%) de opvallendste daling betekende. Aantal uitkeringsgerechtigde volledig werklozen op 31/12/1998 en de werkloosheidsgraad in procent van de beroepsbevolking. Gemeente Uitk. volledig Werkl.graad in % MAN VROUW TOTAAL MAN VROUW TOTAAL Bocholt ,8 9,0 5,5 Bree ,8 9,5 5,7 Hamont-Achel ,8 9,0 5,3 Hechtel-Eksel ,6 8,5 5;8 Lommel ,5 8,5 5,6 Meeuwen-Gruitrode ,4 8,8 5,2 Neerpelt ,7 8,6 5,2 Overpelt ,2 7,3 5,0 Peer ,1 8,8 5,6 Noord-Limburg ,0 8,7 5,5 LIMBURG ,7 11,8 7,8 Bron: NIS/RVA/GOM Werkloosheidsgraad vrouwen ligt op 8,7 %, bij de mannen op 3 %. De werkloosheidsgraad (verhouding tot beroepsbevolking) komt hierdoor voor Noord-Limburg op 5,5%, waar deze voor Limburg ligt op 7,8%. De werkloosheidsgraad bij de vrouwen ligt met 8,7% aanzienlijk boven deze van de mannen. Voor Noord-Limburg bedraagt deze nog slechts 3%, hetgeen rekening houdende met de noodzakelijke reserve in feite een volledige tewerkstelling betekent. De werkloosheidscijfers eind 98 nader bekeken leveren volgende kenmerken op: Bekeken naar de werkloosheidsduur leren wij dat in Limburg 46% van de mannelijke werklozen twaalf maanden of minder werkloos was. Noord-Limburgse mannelijke werklozen zijn nog sneller aan de slag, want 51% is minder dan één jaar werkloos. De vrouwelijke werklozen zijn over het algemeen 94 Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt

10 Mannen sneller aan de slag dan vrouwen. langer werkloos. In Limburg was 33,8% van de vrouwelijke werklozen minder dan een jaar werkloos. Noord-Limburg springt ook hier in positieve zin in het oog met 38,7%. Naar leeftijd toe kende Limburg uitkeringsgerechtigde volledig werklozen van minder dan 25 jaar, hetzij 18,1%. Noord-Limburg telde relatief het minst aantal werkloze jongeren, nl. 540 personen van minder dan 25 jaar of 15,6%. Voorts kunnen wij vaststellen dat 85,9% van de werklozen in Limburg van Belgische nationaliteit is. In Noord-Limburg ligt dit aandeel zelfs op 92,5%, hetgeen uiteraard te maken heeft met het geringer aandeel van de vreemdelingen in de totale bevolking. Tenslotte leren de gegevens naar studieniveau dat in Limburg 64,3% van de werklozen enkel lager onderwijs heeft gevolgd. In Noord-Limburg daalt dit aandeel tot 59,3%. Lokale arbeid en grensarbeid. Het spanningsveld tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt komt ook tot uiting in de mate dan men geen werk vindt in eigen regio, en moet gaan pendelen. De relatie tussen woonplaats en de plaats van tewerkstelling kan enkel gehaald worden uit de gegevens van de volkstelling. Werken in eigen gemeente, regio, in Nederland. Situatie1991. Gemeente Totaal - Tewerkge- Tewerkgesteld in Tewerkgesteld in in gemeente stelde Thuiswerkend Nederland eigen prov./ wonende populatie gemeente/regio beroeps- Absolute % Absolute % Absolute % bevolking cijfers cijfers cijfers Bocholt , , ,32 Bree , , ,95 Lommel , , ,14 Neerpelt , , ,37 Overpelt , , ,76 Peer , , ,25 Hamont-Achel , , ,94 Hechtel-Eksel , , ,78 Meeuwen-Gruitrode , , ,60 Noord-Limburg * , , ,40 Prov. Limburg , , ,49 Bron: NIS volkstelling Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt 95

11 63 % van de werkenden vindt werk in eigen streek. Traditioneel veel pendelarbeid naar Nederlandse grensgebied. Meest geplaatste vacatures : chauffeur, horeca, bouwberoepen. De meest recente cijfers in dit verband dateren van Bijna 55% van de beroepsbevolking in Noord-Limburg werkt in de eigen regio en dit komt overeen met het aandeel Limburgers dat in de eigen provincie werkt. Wanneer wij het aantal woon-werkenden in Noord-Limburg afzetten tegen de populatie van diegenen die werkelijk werken, dan stellen wij vast dat 63% werk heeft in de eigen streek. Werk in eigen gemeente wordt voornamelijk gevonden in de gemeenten Lommel, Bree en Overpelt, niet toevallig de gemeenten met de grote industrieterreinen. Traditioneel trekken heel wat Noord-Limburgers voor een job naar het Nederlandse grensgebied. Ook hiervoor zijn er slechts benaderende cijfers. Uit recente RIZIV-gegevens kan deze uitgaande pendel naar Nederland geraamd worden op een tal werknemers. Dit komt benaderend overeen met het cijfer van het aantal tewerkgestelden in Nederland uit de volkstelling van Deze geeft een cijfer van grensarbeiders aan, of 7,21% van de beroepsbevolking. Het aandeel van de grensarbeiders in de grensgemeenten Hamont-Achel (19,02%) en Neerpelt (9,83%) ligt het hoogst. Gezien de grote aantrekkingskracht die de grensgemeenten de laatste jaren uitoefenen op Nederlanders die er komen wonen, zijn een aantal van hen ongetwijfeld Nederlanders die in eigen land gaan werken. Toch is ook een groot aantal Noord-Limburgers traditioneel als grensarbeider tewerkgesteld, voornamelijk in de regio Eindhoven en het Weertse. In het licht van de sociale en fiscale ongelijkheid die er in de grensarbeid nog bestaat ondanks het eengemaakte Europa, is dit een weinig stabiele tewerkstelling. Vacatures en knelpuntberoepen. Op basis van de personeelsadvertenties 1995 werd door Streekplatform Noord-Limburg een analyse samengesteld van de vacatures in de regio. 4 De sectoren die het meest op zoek waren naar personeel waren de handel- en reparatiesector en de bouwsector. De meest gevraagde jobs waren die van chauffeur, verschillende horecaberoepen, schrijnwerker, technisch leider, verkoper, mecanicien en metselaar. Niettegenstaande het grote aandeel van de groep van ambachtslieden en stielmannen in de vacatures (43%), maakten de andere beroepen steeds sterker opgang. Wij vermelden hier de kantoorbedienden, de beroepen in de sector transport en communicatie en de dienstverlening. Inzake talenkennis gaat voor de tweede taal de voorkeur uit naar het Frans, gevolgd door een ongeveer gelijk aandeel voor Duits en Engels, met een lichte voorkeur voor het Duits. Bij de gevraagde persoonlijkheidskenmerken scoren vooral de items "zelfstandig kunnen werken" en "leiding geven". Voor wat betreft de knelpuntberoepen baseren wij ons op de "Standaardbevraging 1997" die i.v.m. de Limburgse arbeidsmarkt werd uitgevoerd door het Arbeidsmarktobservatorium, een dienst van het STC-Limburg. 5 De knelpuntberoepen, waarvoor het moeilijker is om snel geschikt personeel te vinden 4 Analyse van de personeelsadvertenties 1995 in Noord-Limburg. Streekplatform Noord-Limburg, Neerpelt AMO Standaardbevraging Opleidingen, aanwervingen en tewerkstelling in de Limburgse bedrijven. AMO-STC, Genk Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt

12 Problemen voor de invulling van technische beroepen. komen vooral voor bij de technische beroepen. De oorzaak is zowel van kwalitatieve aard (omdat de werkgever bijkomende eisen stelt inzake ervaring, communicatieve vaardigheid, zelfstandig kunnen werken, flexibiliteit), als van kwantitatieve aard (omdat het aantal technisch geschoolde schoolverlaters te gering is in verhouding tot de gestegen vraag op de arbeidsmarkt). Andere knelpuntberoepen situeren zich bij de ingenieurs, in de paramedische sector (verpleegkundigen), hoger geschoolde kaderfuncties, secretariaatswerk en informatici. Wat de secretariaatsfuncties betreft zijn er wel voldoende werkzoekenden, maar zij voldoen vaak niet aan de hoge eisen van de werkgevers (PC- en talenkennis, zelfstandig kunnen werken). De aanwervingsproblemen van informatici zijn pas vanaf 1995 duidelijk zichtbaar geworden en explosief toegenomen. Toenemend belang van de uitzendarbeid. Uitzendarbeid. Uitzendarbeid kende de voorbije jaren in Vlaanderen een groot succes. In 1997 vervulden meer dan werkkrachten werkopdrachten. Bovendien fungeert uitzendarbeid meer en meer als wervingskanaal voor vaste medewerkers: 9,6% van alle vacatures in Vlaanderen wordt ingevuld via uitzendopdrachten. Volgens UPEDI, de koepelorganisatie van de uitzendbedrijven, stond de uitzendsector in 1997 in voor meer dan 43% van de totale instroom op de arbeidsmarkt. Het groeiend succes van de uitzendsector in Noord-Limburg is duidelijk vast te stellen aan de hand van het groeiend aantal kantoren dat zich in de streek gevestigd heeft. Ook de uitzendsector heeft te maken met knelpuntberoepen. Limburg ervaart bijzonder veel moeilijkheden om vrachtwagenmechaniekers, beenhouwers, drukkers, meubelmakers, technisch onderhoudspersoneel, bankwerkers en schrijnwerkers te vinden. Tenslotte vermelden wij hier het project "Vlaams Interim Brug" dat door de sector werd opgericht met de bedoeling om langdurig werklozen via uitzendarbeid te reïntegreren op de arbeidsmarkt. Het project werd voor Limburg experimenteel opgestart in februari 1998 en kende een behoorlijk succes. PWA s zijn goed ingeburgerd. Plaatselijke Werkgelegenheidsagentschappen (PWA s). Sinds een aantal jaren zijn de Plaatselijke Werkgelegenheidsagentschappen actief. PWA's geven aan werklozen de mogelijkheid om onder bepaalde voorwaarden een vergoede dienst uit te voeren bij particulieren of verenigingen. De werklozen behouden evenwel hun statuut van werkloze. Het gaat hier om afgelijnde taken die niet concurrentievervalsend mogen zijn t.o.v. het private dienstverleningsaanbod. De taken liggen voornamelijk in de sfeer van poetsen en tuinonderhoud. In alle Noord- Limburgse gemeenten is een Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap actief. Deelname en gebruik van het PWA wordt in onderstaande tabel aangegeven. Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt 97

13 P.W.A.'s in Noord-Limburg, december Gemeente Actieve Gebruikers werklozen P.W.A. Bocholt Bree Hamont-Achel Hechtel-Eksel Lommel Meeuwen-Gruitr Neerpelt Overpelt Peer TOTAAL N.L Sociale economie, werkervaring. Diverse initiatieven rond sociale tewerkstelling en werkervaring. Initiatieven moeten zich duidelijk profileren en zich integreren in een kwalitatief en doelgericht aanbod op maat van de werkzoekende. Op de benedengrens van de arbeidsmarkt, in het segment van de laaggeschoolden en langdurig werklozen, werden verschillende initiatieven opgestart om de tewerkstellingskansen van deze doelgroep te verhogen. Daar waar de sociale werkplaatsen in hoofdzaak bedoeld zijn om een min of meer definitieve job aan te bieden aan die werknemers die in het normale arbeidscircuit niet aan de bak komen, hebben de andere initiatieven toch op de eerste plaats een doorstromingsobjectief, gericht op de reguliere arbeidsmarkt. Opleidings- en werkervaringsprojecten maken dan ook een belangrijk onderdeel van het aanbod uit. In die zin worden deze projecten ook opgenomen in het volgende onderdeel "Kennis en Opleiding". In Noord-Limburg werden hiervoor diverse waardevolle initiatieven uitgebouwd: Werkervaringsprojecten Open Atelier, het Werkatelier Pieter Simenon en het TOK-natuurproject, de sociale werkplaatsen Buseloc, Labor en Klimop (Biehal), de beschermde werkplaats (BEWEL) en TOK-Noord-Limburg (OCMW-trajectbegeleiding). Ook binnen de VDAB en R.V.A. werden diverse initiatieven ontwikkeld op het terrein van de risicogroepen: WEP, PWA, Smet-banen tezamen met diverse financiële stimulansen voor de werkgevers. Het is nu vooral de uitdaging op het niveau van de regio om dit uitgebreide instrumentarium goed te hanteren en deze veelheid van initiatieven te integreren in een kwalitatief aanbod op maat van de werkzoekende. Daarnaast moeten wij creatief blijven zoeken naar nieuwe tewerkstellingsmogelijkheden voor laaggeschoolden, ook op het domein van bvb. de nieuwe media. Het nieuwe project Digicenter in Lommel werkt hiertoe inspirerend. 98 Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt

14 6.3. Visie. Arbeidsmarktbeleid. Aantal jobs verhogen door aantrekken nieuwe tewerkstelling. Spanning op de arbeidsmarkt door beperkte reserve bij de mannen en relatief hoge werkloosheid bij de vrouwen. Middels scholing en bijscholing de capaciteiten van de werknemers verhogen. Het voeren van een arbeidsmarktbeleid. Het voeren van een arbeidsmarktbeleid moet er op gericht zijn om de spanningen op de arbeidsmarkt weg te werken. Er dient hierbij gewerkt te worden zowel op het segment van de vraagzijde als op het segment van de aanbodzijde. Het werken aan de vraagzijde slaat terug op de inspanningen die er geleverd dienen te worden om het aantal jobs te verhogen. In dit verband kan worden aangegeven dat het de eerste ambitie is van deze streekvisie in zijn totaliteit om de tewerkstellingsmogelijkheden te verhogen. Vanuit de streek wordt hierbij vooral gewerkt aan het verbeteren van de omgevingsfactoren, waardoor het ondernemersklimaat in de regio aantrekkelijk wordt. Het aantrekken van buitenlandse investeringen naar de provincie is een taak van de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij. Daarnaast ontwikkelt de GOM ook een speerpuntenbeleid, waarin ontwikkelingen en investeringen zowel in de industrie als in de dienstensector gestimuleerd worden. De vooropgestelde speerpunten voor Limburg zijn de automobielnijverheid, logistiek en distributie, materialentechnologie en de nieuwe media. Daarnaast is er in Limburg het Actieplan voor Limburg dat door Gouverneur Mevrouw H. Houben- Bertrand werd gelanceerd. Dit plan heeft als eerste doelstelling meer tewerkstellingskansen te verschaffen aan de Limburgse bevolking. Specifiek voor Noord-Limburg stelt zich op de arbeidsmarkt meer en meer het probleem van het beperkte aantal mannen in de arbeidsreserve, terwijl er anderzijds nog een relatief hoge werkloosheid is bij de vrouwen. Het is evenwel niet zo vanzelfsprekend dat vrouwen in het arbeidsproces (kunnen) instappen omwille van een aantal belemmeringen enerzijds bij het bedrijfsleven, anderzijds bij de doelgroep van de vrouwen zelf. Voor wat betreft het bedrijfsleven zien wij een relatief hoog aandeel in de tewerkstelling binnen de industrie, een klassiek niet erg vrouwgerichte sector met een grote vraag naar technisch opgeleiden. Anderzijds zijn er bij de doelgroep van de vrouwen specifieke belemmeringen zoals de opleiding, een tekort aan flexibele kinderopvang, het probleem van de mobiliteit en flexibiliteit en bovendien de maatschappelijke context. Over het algemeen dus weer omgevingsfactoren die de arbeidsmarkt beïnvloeden. Met het oog op het ontwikkelen van nieuwe methodieken om de toegang tot de arbeidsmarkt voor laaggeschoolde vrouwen te vergemakkelijken, loopt in Noord- Limburg bij het opvangcentrum "de Biehal" te Lommel het Europese Integra-project "A chance tot change". Het werken aan de aanbodzijde houdt in dat middels het instrument van scholing en bijscholing de werknemers voldoende capaciteiten hebben om de beschikbare jobs in te vullen. Dit is een gegeven waaraan vanuit de streek zelf in belangrijke mate kan toe worden bijgedragen. Vanuit dit belang werd het onderdeel Kennis en Opleiding als een apart onderdeel in deze streekvisie opgenomen. Wij verwijzen hiervoor naar het volgende punt in deze factoranalyse. Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt 99

15 Gemeentelijke tewerkstellingsconvenant. Strategisch Arbeidsmarkt Actieplan Limburg in het kader van het Limburgplan. Streekplatform Noord-Limburg is vertegenwoordigd in STC-Limburg. De snel wijzigende situaties op de arbeidsmarkt en de regionaal gebonden aspecten ervan nopen tot een gediversifieerde aanpak. De lokale tewerkstellingsconvenanten tussen de Vlaamse Minister voor Tewerkstelling en de gemeenten laten deze mogelijkheid open. Een gemeentelijke tewerkstellingscel kan hierdoor lokale acties nemen die de discrepanties tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt moeten wegwerken. Niettegenstaande hierbij de klemtoon wordt gelegd op het plaatselijke initiatief, is gezien de gemeentegrensoverstijgende draagwijdte van de arbeidsmarkt een bovenlokale afstemming wenselijk. Het verruimen van het Lokaal Ontwikkelingsagentschap van Digicenter te Lommel naar een Noord-Limburgs Ontwikkelingsagentschap gaat in deze richting. De zorg om te komen tot een regionale afstemming van de arbeidsmarkt is de opdracht van het Subregionaal Tewerkstellingscomité, het STC. Aansluitend bij de eerste doelstelling van het Limburgplan, met name het stimuleren en het creëren van meer werkgelegenheid, werd door het STC het "Strategisch Arbeidsmarkt Actieplan, Limburg " voorbereid. 6 Dit plan wil een bijdrage leveren aan de sociaal-economische ontwikkeling van Limburg, in het bijzonder door het ondersteunen van een duurzame werkgelegenheidscreatie voor werknemers en werkzoekenden in de Limburgse bedrijven. Het plan beoogt de blijvende inzetbaarheid van werkzoekenden en met ontslag bedreigde werknemers. Bovendien is het de betrachting om het regionale werkloosheidssurplus in Limburg ten opzichte van de werkloosheid in Vlaanderen significant te verminderen tegen het jaar In het verlengde van deze beleidsobjectieven worden volgende acties voorgesteld: toeleidingsversterkende acties op lokaal niveau; een geoptimaliseerd en kwalificatieverhogend trajectaanbod voor werkzoekenden; actieve bemiddeling voor werkzoekenden; de uitbouw van een kenniscluster 'Strategische arbeidsmarktinformatie'. Met het oog op een grotere betrokkenheid vanuit de subregio's heeft het STC-Limburg onlangs de beslissing genomen om een bijkomende afvaardiging vanuit de gemeenten bij de STC-werking te betrekken. Per Streekplatform in Limburg kan een afgevaardigde worden aangeduid die zowel de vergaderingen van het STC volgt als deze van de PWR (Permanente Werkgroep Risiscogroepen). Vanuit Noord-Limburg werd de coördinator van het Streekplatform aangeduid voor deze vertegenwoordiging. 6 Strategisch Arbeidsmarkt Actieplan, Limburg Rapport voorbereid door de technische werkgroep samengesteld uit medewerkers van de Coördinatiecel Limburgplan, GOM-Limburg, Steunpunt WAV en VDAB. Hasselt, november Streekvisie Noord-Limburg Hoofdstuk III Analyse omgevingsfactoren 6. Arbeidsmarkt