Toeristische Trendrapportage

Transcriptie

1 KENNISCENTRUM (KUST)TOERISME Toeristische Trendrapportage Zeeland in cijfers verblijfsaccommodaties bestedingen attracties watersport overnachtingen toerisme trends werkgelegenheid

2 Toeristische Trendrapportage Zeeland 2009/2010 Opdrachtgever: Provincie Zeeland Opdracht: Jaarlijkse rapportage over het Zeeuwse aanbod van verblijfsaccommodaties, het verblijf van Nederlanders en buitenlandse gasten in Zeeland, vrijetijdsbesteding in Zeeland en de werkgelegenheid in de Zeeuwse toeristisch recreatieve sector. Uitgevoerd door: Kenniscentrum (Kust)toerisme Hogeschool Zeeland Telefoon: E mail: info@kenniscentrumtoerisme.nl Uitgave: juni 2010 Bij het samenstellen van deze rapportage is de grootste zorgvuldigheid betracht, het Kenniscentrum (Kust)toerisme is echter niet aansprakelijk voor enige directe of indirecte schade als gevolg van de aangeboden informatie.

3 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Samenvatting Trends en ontwikkelingen in toerisme Economische ontwikkelingen Demografische ontwikkelingen Ecologische ontwikkelingen Digitale ontwikkelingen Consumententrends volgens Trendwatching.com Toeristisch aanbod Zeeland Ontwikkeling van de vakantiemarkt Ontwikkeling internationaal toerisme Ontwikkeling Nederlandse vakantiemarkt Vakanties in eigen land Inkomend toerisme naar Nederland Zeeland op de vakantiemarkt Nederlandse gasten in Zeeland Buitenlandse gasten in Zeeland Binnenlands toerisme per verblijfsvorm Vakantiewoningen Toeristisch kamperen Hotels Overige toeristische vakanties Vaste gasten Binnenlands toerisme per regio Vrijetijdsgedrag en attractiebezoek Vrijetijdsgedrag in Zeeland

4 7.2 Bezoek aan attracties, musea en evenementen Watersport in beeld Bootvakanties van Nederlanders op een eigen kajuitjacht Bootvakanties van Nederlanders op een kajuitjacht niet in eigen bezit Werkgelegenheid Literatuurlijst Bijlage 1: Landelijke R&T standaard

5 Inleiding Het Kenniscentrum (Kust)toerisme houdt zich bezig met het verzamelen en analyseren van cijfers en gegevens over de toeristisch recreatieve sector, om deze te vertalen in kennis die bruikbaar is voor de sector. De voorliggende trendrapportage is opgesteld in opdracht van en gefinancierd door de Provincie Zeeland. De Provincie wil hiermee bijdragen aan de toegankelijkheid van kennis en gegevens voor partijen die zich in Zeeland bezighouden met toerisme en recreatie. Deze rapportage is de achtste in een reeks en hierdoor kan de ontwikkeling van toerisme naar Zeeland door de jaren heen in beeld worden gebracht. Vanaf het begin is ervoor gekozen zoveel mogelijk gebruik te maken van landelijke onderzoeksbronnen. Hierdoor is het mogelijk Zeeland systematisch te vergelijken met andere provincies en het landelijk gemiddelde. Deze aanpak is in 2009 vastgelegd in de landelijke R&T standaard, ontwikkeld in opdracht van de werkgroep recreatie & toerisme van het Interprovinciaal Overleg(IPO). Ook andere provincies zullen nu op een soortgelijke manier rapporteren over toerisme en vrijetijdsbesteding. Voorliggend rapport biedt u informatie over het Zeeuwse aanbod van verblijfsaccommodaties, de vakanties van Nederlanders en buitenlandse gasten in Zeeland en de Zeeuwse toeristisch recreatieve werkgelegenheid. De gegevens en analyses worden daar waar mogelijk per sector en per regio gepresenteerd. Wij wensen u veel leesplezier en hopen dat deze Trendrapportage een instrument zal zijn om te komen tot een goede en onderbouwde invulling van uw toeristisch recreatieve beleid of strategie. Bent u ondernemer? Met uw medewerking kunnen we actuele cijfers leveren over het seizoensverloop in de toeristisch recreatieve sector. Door middel van de Toeristische barometer en Vakantie thermometer kunnen wij gedurende het jaar de vraagontwikkeling per branche en per regio volgen. Met de Toeristische Barometer kijken we eens per kwartaal terug naar de bezettingsgraad van verblijfsaccommodaties: feitelijke gegevens aangeleverd door ondernemers. De Vakantie Thermometer voorspelt de drukte tijdens feestdagen en vakantieperioden, op basis van de verwachtingen van ondernemers. Op deze wijze kunnen we allemaal tijdig inspelen op trends en ontwikkelingen in de branche. Bovendien kunt u de gemiddelde bezettingsgraad van bedrijven in de regio bekijken als vergelijking voor uw eigen bedrijf. Uw gegevens worden vanzelfsprekend vertrouwelijk behandeld en anoniem verwerkt, individuele bedrijfsgegevens zijn daarom nooit zichtbaar. Doet u ook mee? U kunt zich aanmelden via onze website: Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u natuurlijk altijd contact opnemen met het Kenniscentrum (Kust)toerisme, Rosa van Roosendaal op tel

6 Samenvatting Trends en ontwikkelingen Het jaar 2009 is een turbulent jaar geweest voor het internationale toerisme wereldwijd. Door de financiële crisis wordt de prijs/kwaliteitsverhouding van een bestemming nog belangrijker. Hoewel de huidige crisis weinig invloed heeft op de reislust van de consument, zal het vakantiegedrag wel veranderen: de gemiddelde verblijfsduur en de vakantiebestedingen nemen af en de consument gaat dichter bij huis op vakantie. Ook digitale trends en ontwikkelingen gaan een steeds belangrijker rol spelen. Toeristisch aanbod Zeeland telt volgens de CBS registratie in totaal toeristische slaapplaatsen. Zeeland neemt hiermee samen met Brabant een 2 e positie in, na Gelderland en Noord Holland die samen de eerste positie innemen. De camping is het accommodatietype met de meeste slaapplaatsen in Zeeland. Maar liefst 72% van alle toeristische slaapplaatsen komen voor rekening van de Zeeuwse campings. Van alle standplaatsen op de Nederlandse campings vinden we 13% in Zeeland. Daarnaast beschikt Zeeland over relatief veel slaapplaatsen op bungalowparken, in totaal 12% van het totale Nederlandse aanbod. Binnenlandse vakantiemarkt Zeeland staat op de 7 e plaats qua aantal vakanties en overnachtingen. Het aantal vakanties in Zeeland daalde met 2%, terwijl het aantal vakantieovernachtingen met 7% toenam. In Zeeland werd in miljoen besteed door Nederlandse toeristen (excl. vaste gasten). Dit is ongeveer 10% meer dan in De toename wordt veroorzaakt door de stijging van het aantal toeristische vakantieovernachtingen in Zeeland. Regio Vakanties (incl. Vaste gasten) Schouwen Duiveland Walcheren Bevelanden & Tholen Zeeuws Vlaanderen Zeeland Gem. duur 6,1 7,4 7,9 8,5 7,2 Bestedingen p.p.p.d (excl. vaste gasten) Groepsgrootte 4,7 3,8 3,9 3,8 4,1 Waardering 7,7 8,1 8,0 8,1 8,1 5

7 Inkomend toerisme We zagen in 2008 een sterke daling in zowel het aantal gasten als de vakantieovernachtingen. In 2009 stijgt het weer iets, maar nog niet tot aan het piekniveau van Het aantal buitenlandse gasten in Zeeland steeg met 2% ten opzichte van het voorgaande jaar. Dit heeft geleid tot een stijging van 9% van het aantal overnachtingen van buitenlandse gasten. Het marktaandeel van Zeeland is gestegen. Vrijetijdsbesteding in de Delta In tegenstelling tot vroeger gebruikt men vrije tijd steeds meer als middel om het levensgeluk te vergroten. Maar liefst 98,5% van de Nederlandse bevolking onderneemt op jaarbasis minstens één vrijetijdsactiviteit en hebben in totaal in zo n 3,57 miljard vrijetijdsactiviteiten ondernomen. Hiermee is zo n 50 miljard euro gemoeid. Ten opzichte van de voorgaande onderzoeksperiode ( ) zijn er 12% minder vrijetijdsactiviteiten ondernomen. De oorzaak hiervan ligt voornamelijk bij de economische crisis; hierdoor onderneemt men minder vrijetijdsactiviteiten en is er een verschuiving waarneembaar van kapitaal intensieve naar minder kapitaal intensieve vrijetijdsactiviteiten. Watersport in beeld Watersport is een belangrijke vorm van recreatie in Zeeland. Op dit moment zijn er ongeveer ligplaatsen voor pleziervaartuigen in de provincie. In 2009 hebben Nederlanders in totaal vakanties op een kajuitjacht ondernomen in binnen en buitenland. De totale bestedingen die worden gedaan tijdens bootvakanties op een eigen kajuitjacht in binnen en buitenland (uitgaven voor vervoer naar de boot, boodschappen, uit eten, recreatie, brandstof, havengelden, brug en sluisgelden, exclusief vaste kosten) bedragen 76 miljoen euro. Per persoon betekent dit een besteding van 132 euro per verblijf. In Zeeland zijn de bestedingen nog hoger: 174 euro per bootvakantie. Werkgelegenheid In 2009 waren er personen in Zeeland werkzaam in de toeristisch recreatieve sector. In 2009 bleef het aantal toeristisch recreatieve banen nagenoeg stabiel. Op de totale Zeeuwse werkgelegenheid van personen scoort de sector een aandeel van 8,4%. De horeca in Zeeland blijft met werkzame personen in 2009 de grootste werkgever in de toeristisch recreatieve sector. Op Schouwen Duiveland is het aandeel van verblijfsaccommodaties hoger dan gemiddeld. In Zeeuws Vlaanderen is het aantal banen in de horeca relatief groot. 6

8 1 Trends en ontwikkelingen in toerisme Het vakantiegedrag van de consument wordt beïnvloed door verschillende omgevingsfactoren. Toeristisch recreatieve ondernemingen zullen op lange termijn competitief en succesvol blijven door in te spelen op trends en ontwikkelingen, ook op trends die ogenschijnlijk geen direct verband hebben met de toeristische branche. In dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst van relevante trends en ontwikkelingen in toerisme. Allereerst komen de trendmatige ontwikkelingen op economisch, demografisch, ecologisch en technologisch gebied aan bod. Vervolgens wordt ingegaan op enkele relevante toeristische en consumententrends. 1.1 Economische ontwikkelingen Economische crisis De Nederlandse economie is volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in het vierde kwartaal van 2009 met 2,2% gekrompen ten opzichte van een jaar eerder. In het derde kwartaal bedroeg de overeenkomstige krimp nog 3,7%. Ten opzichte van het voorgaande kwartaal groeide de economie in het vierde kwartaal met 0,2%. Ondanks dit herstel ligt het bruto binnenlands product (bbp) nog niet op het niveau van voor de recessie. Ook de consumptie en de investeringen van huishoudens namen nog fors af. Al met al komt het jaar 2009 uit op een historische krimp van 4,0%. Deze krimp heeft inmiddels ook de arbeidsmarkt geraakt. In de periode december 2009 februari 2010 bedroeg de werkloosheid gemiddeld 441 duizend personen. Hiermee kwam het werkloosheidspercentage uit op 5,7%. Ook het aantal openstaande vacatures is in het vierde kwartaal van 2009 licht gedaald. Volgens de World tourism barometer van de United Nations World Tourism Organisation (UNWTO) is het aantal toeristische aankomsten in 2009 met 4% afgenomen tot een aantal van 880 miljoen. In het laatste kwartaal van 2009 is er een klein herstel van 2% waarneembaar na een krimp van respectievelijk 10%, 7% en 2% in de perioden daarvoor. Ook de inkomsten gegenereerd uit het toerisme kenden in 2009 een daling van 6%. Wereldwijd wordt het toerisme echter minder hard getroffen dan overige industrieën die een daling kennen van 12%. Minder bestedingen op de bestemming Hoewel de huidige crisis weinig invloed heeft op de reislust van de consument, zal het vakantiegedrag wel veranderen. Naar verwachting van het UNWTO zullen de gemiddelde verblijfsduur en de vakantiebestedingen in sterkere mate afnemen dan het aantal vakanties. Daarnaast verwacht men dat de consument dichter bij huis op vakantie zal gaan. Vakanties in eigen land zullen hierdoor in populariteit toenemen. De economische onzekerheid zorgt ervoor dat de prijs een steeds belangrijker keuzemotief wordt. Bestemmingen met een goede Vakanties dichter bij huis prijs/kwaliteitsverhouding hebben een groot concurrentievoordeel. Daarnaast zal de consument steeds later boeken en speciale lastminute kortingen afwachten. Doordat de prijs een steeds belangrijker keuzemotief wordt kiezen reizigers ook voor alternatieve accommodaties waarbij men overnachtingen boekt bij mensen thuis, ook wel couchsurfing genoemd. 7

9 1.2 Demografische ontwikkelingen Vergrijzing In 2009 begonnen de effecten van de economische crisis op de bevolkingsgroei in Nederland zichtbaar te worden. Ondanks dat de stijging van het aantal geboorten omsloeg in een daling was er een beperkte verdere toename van de bevolkingsgroei. In 2010 daalt de groei naar verwachting tot 60 duizend personen. Daarna wordt een geleidelijke verdere afname voorzien, tot iets meer dan 40 duizend personen in Het aandeel 50plussers stijgt de komende jaren sterk, dit is een kans voor het toerisme in Nederland. Ouderen vormen een steeds omvangrijkere doelgroep. Senioren dragen flink bij (35%) aan de totale binnenlandse Senioren hebben tijd en geld vakantiebestedingen. De driegeneratievakantie is in opkomst: grootouders, ouders en kinderen gaan met zijn allen op vakantie. In vergelijking met 2004 worden nu 20% meer driegeneratievakanties geboekt. Naast het toenemend belang van het samen zijn, spelen ouderen een andere rol in de samenleving dan een aantal decennia geleden. Mensen blijven langer actief en jong van geest. Opa en oma dienen niet meer alleen als oppas, maar doen actief mee tijdens de vakantie. Senioren zijn een interessante doelgroep: ze hebben tijd, geld en zijn bereid om dit aan reizen uit te geven. Hierdoor worden aspecten als comfort, gezondheid en veiligheid van belang. Toename alleenstaanden Het aantal alleenstaanden in Nederland neemt ook de komende jaren sterk toe. Jongeren wonen tegenwoordig langer op zichzelf voordat ze gaan samenwonen. Daarnaast neemt het aantal echtscheidingen toe en blijven meer ouderen, ook na verweduwing, zelfstandig wonen. In 2015 zullen naar verwachting bijna 3 miljoen mensen alleen wonen. Van de ruim 2,5 miljoen singles die Nederland rijk is, kiezen naar schatting ruim van hen voor een vakantie met andere singles. Het grootste deel van deze vakanties wordt ondernomen door singles tussen 30 en 40 jaar oud, maar ook onder 50plussers en alleenstaande ouders is een significante groei waarneembaar. Aantal alleenstaanden neemt toe Nieuwe markten Nu de grenzen van een aantal bloeiende economieën zijn geopend ondernemen steeds meer inwoners een ontdekkingsreis in het buitenland. Mondjesmaat bezoeken deze toeristen ons land en met name de toeristen uit de BRIC landen (Brazilië, Rusland, India en China) zijn een nieuwe groep waar in de toekomst een groei van te verwachten is. 1.3 Ecologische ontwikkelingen Duurzaamheid Waar er tot medio 2009 wereldwijd nog erg veel aandacht was voor het klimaat, lijkt de aandacht hiervoor nu voor weg te zakken. Anders gezegd; de aandacht voor het klimaat staat in de schaduw van de aandacht voor de economische crisis. Ondernemers wereldwijd hebben een afwachtende houding veroorzaakt door de economische crisis en lijken daardoor minder initiatieven te nemen op het gebied van klimaatcompensatie en klimaatneutrale accommodaties. Toch heeft de aandacht 8

10 rondom klimaatverandering tot een andere manier van denken geleid en zal bij economisch herstel weer belangrijker worden. Overheden ontwikkelen beleid om CO 2 terug te dringen waardoor vliegen duurder wordt en dus zal de aantrekkelijkheid van bestemmingen veranderen. Op lange termijn zou dit kansen kunnen bieden voor de Nederlandse vakantiemarkt. 1.4 Digitale ontwikkelingen Internet is zich sterk aan het ontwikkelen: als medium, als vorm van vrijetijdsbesteding en als sociaal middel. Het internetgebruik stijgt nog steeds, net als de penetratiegraad. Hierdoor wordt steeds meer informatie gezocht via internet. Diverse onderzoeken wijzen uit dat informatie op toeristisch gebied vaak de meest gezochte informatie op internet is. Aan de internetrevolutie zal voorlopig geen einde komen. User Generated Content Populaire fenomenen in de digitale wereld zijn User Generated Content, sociale media en sinds kort ook applicaties voor smartphones: apps. User Generated Content is een inhoudelijke bijdrage van een gebruiker aan een online medium. Voorbeelden hiervan zijn foto s, filmpjes, blogs en wiki s. Bekende websites die gebruik maken van User Generated Content zijn YouTube, Hyves en Wikipedia. Voor de toeristisch recreatieve sector neemt User Generated Content in belang toe. Er is een verschuiving waarneembaar van traditionele gegevensbronnen als brochures en reisbureaus naar online klantbeoordelingen. Deze worden gezien als een Internetgebruik stijgt nog steeds digitale vorm van mond tot mond reclame, wat volgens vele marketeers de beste vorm van marketing is. Bij de aankoopbeslissing laat 62% van de consumenten zich beïnvloeden door online klantervaringen. Websites als Zoover.nl en de mondiale variant Tripadvisor.com worden daardoor steeds belangrijker. Sociale netwerken Bij sociale online netwerken draait het vooral om het leggen van contacten en het delen van informatie. Twee bekende voorbeelden zijn Hyves en Facebook. Van de wereldwijde internetpopulatie is inmiddels al tweederde actief op een sociaal netwerk. De Nederlandse Hyves telt momenteel al bijna 10 miljoen leden. Het aankoop gedrag van het merendeel van de mensen wordt beïnvloed door sociale media. Cijfers over de verspreiding van sociale media zijn hoog: 3 op de 5 Europeanen zou regelmatig een sociale netwerksite bezoeken. De aanwezigheid van bedrijven op sociale mediasites zal in 2010 verdubbelen. Vooral Twitter, Facebook en Blogger Outreach activiteiten zullen daarbij extra aandacht krijgen. 9

11 Apps Digitale applicaties (apps) ontwikkelen zich in rap tempo en kunnen niet meer worden weggedacht uit de hedendaagse gemakken. Het gratis internet via wifi toegangspunten dat ook sterk in opkomst is, heeft een katalyserende werking op de ontwikkeling van digitale applicaties. Na het internet zullen mobiele applicaties op smartphones het toeristische landschap hervormen, het gaat nu al om een groeiend fenomeen zoals je kunt zien aan bijvoorbeeld Travelocity.com, die maandelijks 1,263 miljoen bezoekers telt op haar mobiele site. Bovendien raakt het telefoongebruik steeds meer ingeburgerd en worden telefoons steeds geavanceerder. Ook hier zien we dat senioren de ontwikkelingen volgen en dat zullen blijven doen, de helft van de reizigers met een smartphone was veertig jaar of ouder. Sterk verbeterde betaalsystemen en een groeiende informatietoelevering in combinatie met de mogelijkheid tot geolocalisatie maken het mogelijk op de bestemming zelf pas een overnachtingplaats te zoeken en boeken, iets waar de eerste applicatiefabrikanten alvast op inhaken. De reisbranche lijkt nog terughoudend in het inzetten van apps maar beetje bij beetje nemen ondernemers het initiatief om aan te haken op deze trend. Mobiele reismarketing zal de toeristische industrie blijvend veranderen. Internet wordt steeds belangrijker in de oriëntatiefase. 52% van de potentiële reizigers bekijkt drie of meer websites alvorens te boeken. Via sites als travel window wordt de jacht op Best Deal/Last Minute reizen voor geopend verklaard en meer en meer mensen stellen zelf hun reis op maat samen (dynamic packaging), dit is een vorm van cocreatie van verschillende aanbieders in de sector. Maar ondanks de groeiende Populariteit dynamic packaging neemt toe handigheid in hun omgang met internet, blijkt meer dan de helft van de mensen problemen te ondervinden met het online reserveren van hun reis. Maar liefst een op de twee bezoekers van 100 onderzochte accommodatiesites gaf aan niet in staat te zijn om het gewenste product te boeken en/of betalen via het internet omwille van ongebruiksvriendelijke sites en toepassingen. Logiesverstrekkers maar ook alle andere aanbieders met een online mogelijkheid om te reserveren, te boeken en te betalen hebben dus heel wat op het spel staan. Investeren in gebruiksvriendelijkheid is dan ook een must. 1.5 Consumententrends volgens Trendwatching.com De internationale website publiceert continu over de nieuwste consumententrends. Begin 2010 publiceerden zij 10 cruciale consumententrends voor dit jaar, alhoewel trends natuurlijk nooit op 1 januari ingaan en op 31 december eindigen. In het Trendrapport mogen deze 10 trends niet ontbreken. De uitgebreide beschrijving en hun maandelijkse trend briefings zijn te bekijken via Vergeet de recessie! De sociale veranderingen zullen 2010 domineren. Het pure kapitalisme raakte al uit de mode voor de economie in crisis raakte. Bereid je dit jaar voor op business as unusual. Voor het eerst is er een wereldwijd begrip voor de urgentie van duurzaamheid. Hoe dit van invloed mag zijn op consumenten is nog steeds een discussie, maar dat er een verandering zal moeten komen is voor iedereen duidelijk. 10

12 Urban cultuur is de cultuur. Extreme urbanisatie in 2010, 2011, 2012 en daarna zal zorgen voor meer sophisticated en meer veeleisende consumenten over de hele wereld. Minder dan 5% van de wereldpopulatie leefde een eeuw geleden in een stedelijke omgeving. In 2008 was het voor het eerst dat dit 50% van de populatie omvatte. In 2050 zal dit 70% zijn, dit zijn 6.4 miljard mensen. Wat je ook verkoopt of lanceert dit jaar, alles zal massaal bekeken en besproken worden, live en 24 uur per dag. Alleen al omdat het kan, wil men direct reviews van alle soorten producten en diensten kunnen delen met mede consumenten. Denk hierbij aan vakantiebeoordelingssites, maar ook aan alle andere sociale media als Hyves, Twitter, Facebook etc. Luxe zal steeds veranderen. Dus wat is de definitie van luxe over een paar jaar? Luxe zal steeds minder te maken hebben met hoeveel men heeft, maar steeds meer met hoeveel men mist. Het is veel belangrijker om uniek te zijn en dit als luxe te definiëren in tegenstelling tot per definitie de grootste/de meeste luxe te vinden. Status krijgt een andere definitie. Alleen lifestyles stimuleren real world ontmoetingen. Steeds meer mensen zullen belangrijke delen van hun leven online doorbrengen, maar hierdoor zal er ook een tegenbeweging ontstaan omdat men toch behoefte aan lijfelijk (offline) contact houdt in plaats van zich te verliezen in online communities en de virtuele wereld. Om echt een betekenisvol en duurzaam doel te bereiken dit jaar zullen bestuurders en de regering sterk sturen op de mogelijkheden om het voor consumenten makkelijk te maken om voor groen te kiezen. Bijvoorbeeld door de niet groene alternatieven te beperken. Consumenten zijn bereid voor duurzaam te gaan als ze dit maar niet merken in hun portemonnee en als dit maar niet afdoet aan de beleving. Tracking en alerting zijn de nieuwe zoekmanieren, in 2010 zullen er ontelbaar nieuwe services komen om consumenten te helpen hun weg te vinden op het web. Het zal tijd besparen en het onmogelijk maken informatie te missen of vergeten. Vrijgevigheid (geven aan bijvoorbeeld goede doelen) was belangrijk in 2009 en zal in 2010 nog belangrijker worden. Dit zal leiden tot initiatieven en/of aanbiedingen die het makkelijk maken voor consumenten om donaties te doen (pragmatisme is de nieuwe religie). Tenslotte willen we goed doen voor de samenleving, maar het moet ons niet te veel moeite kosten. 11

13 Met 100 miljoenen consumenten die een online profiel aannemen is 2010 een goed jaar om deze consumenten te helpen om hier het meeste uit te halen. Het profiel kan ook gebruikt worden bij het verkrijgen van bijvoorbeeld diensten, waardoor er een steeds betere koppeling komt tussen digitale netwerken en netwerken in de echte wereld. Van intention based models tot digital afterlife services. Laten we het onder ogen zien: dit jaar zal eigenzinniger zijn dan de jaren hiervoor. De consumenten kunnen meer aan. Innovaties, exotische smaken, scherpere discussies enz. De volwassen consumenten laten zich niet meer behandelen als een uniforme, snel gechoqueerde, middle of the road consument. Deze trend hangt samen met business as unusual, urbany en profile myning. De vraag van dit jaar zal zijn: hoe ver kan je als merk gaan? Hoe ben je onderscheidend? 12

14 2 Toeristisch aanbod Zeeland Het CBS registreert het aantal toeristische accommodaties in Nederland. Inbegrepen zijn hotels, pensions en jeugdaccommodaties ( 5 slaapplaatsen), kampeerterreinen met toeristische verhuur, huisjescomplexen met toeristische verhuur en groepsaccommodaties (allen 20 slaapplaatsen). Bedrijven die meerdere accommodatievormen bieden, worden meerdere malen geteld. Vaste standplaatsen op campings, tweede woningen, jachthavens en overige accommodatievormen worden niet in de CBS registratie meegenomen. Hoewel de CBS registratie niet volledig is, is het de enige gegevensbron, waarbij het accommodatieaanbod binnen Nederland kan worden vergeleken. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het aantal slaapplaatsen in toeristische accommodaties per provincie. Aantal slaapplaatsen 2009 Gelderland Noord Holland Noord Brabant Zeeland Limburg Overijssel Drenthe Friesland Zuid Holland Utrecht Flevoland Groningen 0% 5% Nederland = 100% 10% 15% Bron: CBS Zeeland telt volgens de CBS registratie in totaal toeristische slaapplaatsen. Zeeland neemt hiermee samen met Brabant een 2 e positie in, na Gelderland en Noord Holland die samen de eerste positie innemen. De volgende tabel toont het aanbod van slaapplaatsen in toeristische accommodaties in Zeeland en het Zeeuwse aandeel in het totale Nederlandse aanbod. Aanbod slaapplaatsen in logiesaccommodaties 2009 Slaapplaatsen in Zeeland Aandeel in Nederland per accommodatietype Hotels % Campings % Bungalowparken % Groepsaccommodaties % Totaal aanbod % Bron: CBS 13

15 De camping is het accommodatietype met de meeste slaapplaatsen in Zeeland. Maar liefst 72% van alle toeristische slaapplaatsen komen voor rekening van de Zeeuwse campings. Van alle standplaatsen op de Nederlandse campings vinden we 13% in Zeeland. Daarnaast beschikt Zeeland over relatief veel slaapplaatsen op bungalowparken, in totaal 12% van het totale Nederlandse aanbod. Hoewel de registratie van het accommodatieaanbod van het CBS de enige gegevensbron is waarbij het accommodatieaanbod per provincie is geregistreerd, is deze niet volledig. Zo worden bijvoorbeeld, vaste standplaatsen op campings, tweede woningen en jachthavens niet in de CBS registratie opgenomen. Om een volledig beeld te krijgen van het totale accommodatieaanbod in Zeeland is het Kenniscentrum (Kust)toerisme i.s.m. Promotie Zeeland Delta gestart met de ontwikkeling van een volledige aanbodsregistratie. De verwachting is dat deze halverwege 2010 van start zal gaan en dat de gegevens dus in de volgende trendrapportage 2011/2011 meegenomen kunnen worden voor een meer compleet overzicht van de logiesaccommodaties in Zeeland. 14

16 3 Ontwikkeling van de vakantiemarkt 3.1 Ontwikkeling internationaal toerisme Na een groei van 2% in 2008, laat het internationale wereldtoerisme in 2009 een daling zien van 4%. De daling lijkt zijn laagste punt te hebben bereikt in de eerste helft van Het tweede helft van het jaar is de algemene daling minder groot. De World Tourism Organization (UNWTO) geeft aan dat zij verwachten dat er wereldwijd 880 miljoen reizen zijn gemaakt in Gekeken naar de verschillende continenten is het internationaal toerisme naar binnen Europa over 2009 meer dan gemiddeld gedaald, de UNWTO verwacht hier een daling van 6%. Ook Azië heeft te lijden gehad onder de economische crisis, na jaren van groei wordt hier nu ook een daling verwacht Het NBTC verwacht dat er na een daling van 8% in 2008, in 2009 een lichtere daling van 2% volgt van het aantal buitenlandse gasten. Voor deze daling van het aantal bezoekers is een aantal redenen aan te voeren. De belangrijkste is de economische crisis die zich het tweede half jaar van 2008 voluit heeft gemanifesteerd en in 2009 heeft voortgeduurd. Veel Westerse economieën bevinden zich vanaf het vierde kwartaal 2008 in een economische recessie, het consumentenvertrouwen daalt en de koopkracht staat onder druk. Dit heeft het grootste effect gehad op het inkomend toerisme in de eerste maanden van Daarnaast hebben de dalende wisselkoersen (Dollar, Pond, Yen) ten opzichte van de Euro een negatief effect gehad op de aankomsten in Nederland. Invloed van de economische crisis op internationaal toerisme Er is een sterk verband tussen de economische ontwikkeling en het internationaal toerisme. In een groeiende welvaart wordt internationaal reizen beschikbaar voor grotere groepen consumenten. In meer ontwikkelde reismarkten uit de groei van de economie zich in een toename van het aantal reizen, vooral korte vakanties, per reiziger. De recessie zorgt ervoor dat deze positieve ontwikkeling een halt is toegeroepen. Veel Westerse landen zijn eind 2008 in een economische crisis beland. Eind 2008, begin 2009 is de grootste daling te zien in het internationaal toerisme. Vanaf midden 2009 is een voorzichtig herstel te zien: een afzwakking van de daling. De recessie heeft een aantal ontwikkelingen in gang gezet: Consumenten gaan minder vaak en korter op vakantie; Men besteedt minder tijdens de ondernomen vakanties; Men kiest bestemmingen dichterbij huis; Er wordt later geboekt. 15

17 3.2 Ontwikkeling Nederlandse vakantiemarkt In 2009 ging 81,3% van de Nederlandse bevolking minstens één keer op vakantie, in 2008 was dat nog 81,6%. De Nederlanders die in 2009 een vakantie ondernamen, gingen gemiddeld iets vaker op vakantie dan in 2008: gemiddeld 2,9 keer per vakantieganger. In totaal werden er in ,4 miljoen vakanties ondernomen; dit is ruim 1% meer dan in Vakanties van Nederlanders in het binnenland in 2008 Vakanties van Nederlanders in het buitenland in 2008 Participatie 53% 62% Aantal vakanties Aantal vakantieovernachtingen Totale bestedingen 2,7 miljard 12,6 miljard Vakanties van Nederlanders in het binnenland in 2009 Vakanties van Nederlanders in het buitenland in 2009 Participatie 54% 61% Aantal vakanties Aantal vakantieovernachtingen Totale bestedingen 2,8 miljard 12,3 miljard Bron: CVO Ten opzichte van 2008 zijn de vakanties van Nederlanders in het binnenland toegenomen, daarentegen zijn de vakanties van Nederlanders in het buitenland afgenomen. 16

18 In 2009 zijn in totaal zo n 18,4 miljoen buitenlandse vakanties door Nederlanders ondernomen; een daling van vakanties ten opzichte van Tot en met 2006 bleek Frankrijk de meest bezochte vakantiebestemming door Nederlanders. Maar vanaf 2007 heeft Duitsland de eerste plaats van Frankrijk overgenomen waarbij het aantal vakanties in 2009 tot ruim 3,5 miljoen vakanties steeg. Top 10 Buitenlandse bestemmingen 1. Duitsland % 2. Frankrijk % 3. België % 4. Spanje % 5. Oostenrijk % 6. Italië % 7. Turkije % 8. Griekenland % 9. Groot Brittannië % 10. Tsjechië % Bron: CVO Groot Brittannië noteerde de grootste procentuele stijging ten opzichte van Tsjechië laat de grootste percentuele daling zien met 25%, hoewel Tsjechië vorig jaar nog de grootste stijging liet zien met ruim 20%. Al met al was dichterbij huis op vakantie dé trend in Dit blijkt uit de toename van vakanties in eigen land, maar ook uit de terugloop van het aantal vliegvakanties ( 6%) en de afname van de intercontinentale markt. Het aantal vakanties buiten Europa daalde van 2,7 miljoen in 2008 naar 2,5 miljoen in Vakanties per werelddeel Nederland % Europa (excl. Nederland) % Noord Amerika % Caraibisch gebied % Latijns Amerika % Afrika % Azië % Oceanië % Antarctica 0 Bron: CBS 17

19 3.3 Vakanties in eigen land In 2009 brachten Nederlanders 17,9 miljoen vakanties door in eigen land, 3% meer dan in Hierbij werden 93,7 miljoen overnachtingen gemaakt, 2% meer dan in Jaar Aantal vakanties Aantal overnachtingen Bron: CVO De volgende tabel toont het aantal vakanties en overnachtingen per provincie. Gelderland is evenals in voorgaande jaren de populairste binnenlandse bestemming. Zeeland staat 7 e qua aantal vakanties en overnachtingen. Het aantal vakanties in Zeeland daalde met 2%, terwijl het aantal vakantieovernachtingen met 7% toenam. Provincie Aantal vakanties Provincie Aantal overnachtingen 1 Gelderland Gelderland Limburg Limburg Noord Brabant Noord Brabant Noord Holland Drenthe Drenthe Noord Holland Overijssel Zeeland Zuid Holland Overijssel Zeeland Friesland Friesland Zuid Holland Flevoland Utrecht Utrecht Groningen Groningen Flevoland Bron: CVO Toerisme in Nederland 2010 De economische crisis leidde in 2009 vooralsnog niet tot minder vakanties. Wel hebben Nederlanders bezuinigd op hun vakanties: vakantiegangers bleven dichterbij, gingen korter en besteedden minder. Voor 2010 dient volgens NBTC NIPO Research rekening te worden gehouden met een lichte krimp van het aantal vakanties. De recessie is wellicht voorbij, maar de gevolgen niet. Door de oplopende werkloosheid (veel baanonzekerheid) en een licht dalende koopkracht zal het aantal vakanties naar verwachting licht dalen. Evenals vorig jaar zal dit vooral de buitenlandse vakanties raken; voor eigen land wordt een stabilisatie/lichte groei van het aantal vakanties geraamd. Bron: NBTC 18

20 3.4 Inkomend toerisme naar Nederland Na een aantal jaren van groei, zien we een terugloop in het inkomend toerisme in Nederland. Het aantal buitenlandse gasten is in 2008 gedaald. In 2009 daalt dit aantal nog verder met 2% ten opzichte van het voorgaande jaar. Het aantal overnachtingen liep terug met 1% tot ruim 25 miljoen overnachtingen. Bij de buitenlandse gasten is overigens geen onderscheid gemaakt tussen gasten met een zakelijk of toeristisch motief. Het NBTC (Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen ) verwacht dat het inkomend toerisme de komende jaren blijft groeien. Mede door de iets zwakkere economische omstandigheden van de komende jaren gebeurt dit eerst nog met beperkte groeicijfers, maar vanaf 2012 mag door de aantrekkende wereldeconomie een hoger groeiniveau verwacht worden. In het kielzog van deze ontwikkeling zal het aantal buitenlandse verblijfsgasten dat ons land bezoek jaarlijks met 2,0% stijgen tot zo n 14,3 miljoen in Recreatie en toerisme wordt in Nederland een steeds grotere economische activiteit. Jaar Aantal gasten Aantal overnachtingen Bron: CBS Onderstaande tabel toont het aantal buitenlandse gasten en hun overnachtingen per provincie. Provincie Aantal buitenlandse gasten Aantal overnachtingen 1 Noord Holland Zuid Holland Limburg Noord Brabant Zeeland Friesland Gelderland Utrecht Overijssel Drenthe Groningen Flevoland Bron: CBS 19

21 Herkomstlanden Belangrijkste herkomstlanden voor Nederland zijn zoals gewoonlijk Duitsland en Groot Brittannië. Kijkend naar de periode blijkt België de belangrijkste groeimarkt te zijn, ondanks dat de groei stagneert. Intercontinentaal gezien komen de meeste gasten uit Noord & Latijns Amerika Duitsland Groot Brittannië België Frankrijk Spanje Italië Overig Europa Noord & Latijns Amerika Azië Overig Wereld Bron: CBS 20

22 4 Zeeland op de vakantiemarkt Sinds 1990 is het binnenlands toerisme in Nederland vrij gelijkmatig gegroeid naar een maximum van 18,7 miljoen vakanties in Tussen 2002 en 2005 is het aantal binnenlandse vakanties licht teruggelopen. In 2005 bedroeg het aantal vakanties van Nederlanders in Zeeland 1,3 miljoen, een afname van 30% ten opzichte van het topjaar In 2006 herstelde Zeeland zich weer op de binnenlandse vakantiemarkt en nam het aantal vakanties met 3% toe. Na een lichte daling in 2007, laat 2008 weer een lichte stijging zien (3%). In 2009 neemt het aantal vakanties weer licht af ,00 Ontwikkeling van het aantal vakanties/overnachtingen in Zeeland , , , , , ,00 0, Overnachtingen Aantal vakanties Bron: CVO Het aantal overnachtingen in Zeeland ontwikkelt zich met meer uitersten. Topjaar was 2003 met 12,1 miljoen overnachtingen. Echter, in de twee daaropvolgende jaren is het aantal overnachtingen gedaald tot 8,1 miljoen in In 2006 steeg (9%) het aantal overnachtingen weer, maar in 2007 en in 2008 was er weer een daling van respectievelijk 9% en 3%. In 2009 stijgt het aantal overnachtingen met een klein percentage. Dit betekent dat men in 2009 minder vaak, maar wel langer op vakantie is geweest in Zeeland. Aantal vakanties Zeeland Aandeel Zeeland in NL Aantal vakantieovernachtingen Zeeland Aandeel Zeeland in NL ,3% ,2% ,6% ,3% ,0% ,5% ,7% ,0% ,7% ,5% ,5% ,4% ,6% ,0% ,5% ,4% ,8% ,5% ,5% ,9% Bron: CVO 21

23 Van de bijna 1,4 miljoen vakanties die door Nederlanders in Zeeland worden doorgebracht, waren vakanties van vaste gasten. De overige bijna 1 miljoen vakanties werden door Nederlandse toeristen ondernomen. Vaste gasten zijn mensen met een eigen accommodatie op een vaste locatie, zoals een stacaravan, een seizoensplaats op een camping, een tweede woning of een boot op een vaste ligplaats. 4.1 Nederlandse gasten in Zeeland Accommodatiekeuze van Nederlandse vakantiegangers in Zeeland Ontwikkeling aantal overnachtingen per accommodatievorm in Zeeland Toeristisch kamperen Vakantiewoningen Hotel/pension Overige toeristische vakanties Vaste gasten Bron: CVO Evenals in voorgaande jaren is het toeristisch kamperen het populairste vakantieverblijf voor Nederlandse vakantiegangers in Zeeland. Maar liefst 33% van alle overnachtingen van Nederlanders in Zeeland wordt doorgebracht op een toeristische kampeerplaats, 2,7 miljoen nachten. Daarmee lijkt het toeristisch kamperen weer op weg naar de recordjaren aan het begin van dit decennium. Na het toeristisch kamperen kiezen Nederlandse vakantiegangers het meest voor een verblijf in een vakantiewoning. Deze accommodatievorm is goed voor 27% van alle overnachtingen in Zeeland. Vaste gasten, gasten met een eigen accommodatie in Zeeland spelen een belangrijke rol van betekenis in Zeeland. In 2009 is het aantal vakantieovernachtingen van vaste gasten gestegen, het aantal overnachtingen is sinds 2005 niet zo hoog geweest. De vaste gast in Zeeland heeft de eigen accommodatie in 2009 echter niet vaker bezocht, maar wel langer. Dit kan een gevolg zijn van de goede zomer die 2009 kende, maar ook kan het bezoek aan de eigen accommodatie verklaard 22

24 worden door de crisis. Men is minder op vakantie geweest in het buitenland en heeft dus langer gebruik gemaakt van de eigen accommodatie. Van alle toeristische overnachtingen in Zeeland wordt 5% doorgebracht in hotels, pensions en bed & breakfastadressen. Na een stijging van het aantal overnachtingen in 2006, zien we in 2007 en 2008 weer een daling van het aantal overnachtingen in deze logiesvorm en in 2009 trekt het bezoek aan hotels, pensions en bed & breakfastadressen weer een beetje aan. De groep overige toeristische vakanties is goed voor 9% van alle toeristische overnachtingen. Binnen deze groep vallen de volgende accommodatievormen: groepsaccommodatie, riviercruise, zeil of motorboot, trekkershut etc. Het aantal toeristische overnachtingen in deze groep kende een grote toename in 2008, nu in 2009 neemt deze groep weer fors af. Toeristische bestedingen van Nederlandse toeristen In Zeeland werd in miljoen besteed door Nederlandse toeristen (excl. vaste gasten). Dit is ongeveer 10% meer dan in De toename wordt veroorzaakt door de stijging van het aantal toeristische vakantieovernachtingen in Zeeland. Onderstaand diagram toont de gemiddelde bestedingen per persoon per vakantiedag. De bestedingen per vakantiedag hebben in de afgelopen tien jaar een licht fluctuerende beweging laten zien. In 2009 is de gemiddelde besteding per persoon per vakantiedag gelijk gebleven aan de besteding in 2008, namelijk Ontwikkeli ng van gem. bestedingen per vakantiedag NL gem. Zeeland Bron: CVO In 2009 besteedde de gemiddelde Nederlandse toerist 29 per dag. Dit bedrag omvat alle uitgaven tijdens de vakantie, dus inclusief de kosten van hun accommodatie, kosten van boodschappen, dagjes uit en alle andere activiteiten die tijdens een vakantie worden ondernomen. Helaas is de verdeling van de bestedingen over de verschillende kostenposten niet bekend. Let wel: het bedrag is per persoon, dus de koste n van bijvoorbeeld de accommodatie worden verdeeld over het reisgezelschap. Zeeland 27 Z Holland 27 N Holland 32 Utrecht 23 Brabant 27 Friesland 35 Flevoland 31 Gelderland 27 Groningen 31 Drenthe 28 Overijssel 27 Limburg 34 23

25 Met een gemiddelde besteding van 27 per toerist per dag hoort Zeeland in de middenmoot. In Limburg zijn de bestedingen p.p.p.d. het hoogst, in Utrecht het laagst. De gemiddelde besteding wordt sterk beïnvloed door de accommodatiekeuze in Zeeland. Zeeland kent een hoog aandeel toeristisch kamperen, deze accommodatievorm genereert lagere bestedingen. Daarnaast overnacht men in Zeeland in vergelijking tot de rest van Nederland minder vaak in hotels. Terwijl hotelgasten de hoogste vakantiebesteding per dag hebben. 4.2 Buitenlandse gasten in Zeeland Na een aantal jaren van groei in het inkomend toerisme naar Zeeland, zagen we in 2008 een sterke daling in zowel het aantal gasten als de vakantieovernachtingen. In 2009 stijgt het weer iets, maar nog niet tot aan het oude niveau van Het aantal buitenlandse gasten in Zeeland steeg met 2% ten opzichte van het voorgaande jaar. Dit heeft geleid tot een stijging van 9% van het aantal overnachtingen van buitenlandse gasten. Het marktaandeel van Zeeland is gestegen. De Zeeuwse ontwikkelingen gaan dus in tegen de landelijke trend. Aantal gasten Aantal overnachtingen Zeeland Aandeel Zeeland in NL Zeeland Aandeel Zeeland in NL ,2% ,8% ,8% ,9% ,4% ,6% ,1% ,6% ,3% ,9% Bron: CBS Herkomstlanden Onderstaand overzicht toont dat Duitsland verreweg het belangrijkste herkomstland is voor Zeeland. Het aantal gasten uit dit buurland is in 2009 gedaald: 1% ten opzichte van België is in de voorgaande 5 jaar een belangrijke groeimarkt voor Zeeland geweest. Na 2008 waar er een terugloop was van 5% van het aantal Belgische gasten is dit aantal in 2009 weer gestegen. De andere herkomstlanden laten tevens een stijging zien van het aantal gasten dat een bezoek aan Zeeland heeft gebracht met uitzondering van Frankrijk waar dit aantal even groot is gebleven. Gasten uit: Duitsland België Groot Brittannië Frankrijk Italië Overig Europa Noord & Latijns Amerika Overig wereld Bron: CBS 24

26 Accommodatiekeuze 34% van de buitenlandse gasten in Zeeland kiest voor een verblijf in een hotel, maar door de gemiddeld korte verblijfsduur wordt slechts 18% van alle buitenlandse overnachtingen in Zeeland in een hotel of pension doorgebracht. De meeste overnachtingen in Zeeland worden in een vakantiewoning doorgebracht, gevolgd door op een camping. Vakantiewoningen nemen 41% van de overnachtingen voor hun rekening en overnachtingen op een camping 39%. De groepsaccommodatie telt het kleinste aandeel vakantieovernachtingen, hoewel dit wel gestegen is ten opzichte van vorig jaar. Buitenlandse overnachtingen naar accommodatiekeuze 41% 39% Camping Groepsaccommodatie Hotel Vakantiewoning 18% 1% Bron: CBS 25

27 5 Binnenlands toerisme per verblijfsvorm 5.1 Vakantiewoningen De groep vakantiewoningen omvat vakantiewoningen in een bungalowpark en de vakantiewoningen die niet in een park gelegen zijn. Zeeland heeft ruim slaapplaatsen in toeristisch verhuurde vakantiewoningen en heeft hiermee een aandeel van 12% in het landelijke aantal slaapplaatsen in vakantiewoningen. Wat betreft het aantal vakanties in een vakantiewoning staat Limburg op de eerste plaats, gevolgd door Gelderland en Drenthe. Aantal vakanties in vakantiewoningen In 2009 werden toeristische vakanties in Zeeuwse vakantiewoningen doorgebracht, meer dan in het voorgaande jaar. De toename is te danken aan de stijging van het aantal lange bungalowvakanties. Het aantal korte bungalowvakanties liep in Zeeland wel terug. aantal vakanties x Toeristische bungalowvakanties in Zeeland naar vakantieduur kort (2 4 dagen) lang (5+ dagen) Bron: CVO

28 Spreiding over het jaar Kijkend naar de spreiding van de toeristische bungalowvakanties over het jaar, valt op dat deze jaarrond worden ondernomen. Piekmomenten zijn in mei (meivakantie, Hemelvaart) en juni. Langere bungalowvakanties worden vooral ondernomen in de vakantieperioden: mei, juni, augustus en oktober. Korte bungalowvakanties concentreren zich in maart en juni. Gebruikte informatiebronnen en boekingsgedrag Nederlanders die een toeristische bungalowvakantie ondernemen in eigen land, zoeken in 64% van de gevallen vooraf informatie. Voor bungalowvakanties in Zeeland is dat 70%. Bij het inwinnen van informatie speelt internet een belangrijke rol: 76% gebruikt internet. Het percentage dat dit jaar informatie heeft ingewonnen voorafgaand aan de vakantie is gestegen van 43 naar 70%. Van de vakanties in een Nederlandse vakantiewoning wordt 11% op de bonnefooi ondernomen, dus zonder boeking of reservering vooraf. In Zeeland is dit percentage 12%. In alle overige gevallen wordt de vakantiewoning vooraf gereserveerd. In de meeste gevallen is dit 2 5 maanden voorafgaand aan de vakantie. Bungalowvakanties in Zeeland worden nooit langer dan een jaar van tevoren geboekt. Opvallend is dat bungalowvakanties ten opzichte van vorig jaar langer van tevoren geboekt worden. Vakantiebestedingen In Zeeland wordt in 2009 tijdens toeristische vakanties in een vakantiewoning in totaal ruim 81 miljoen uitgegeven, dit is 31% meer dan in Dit is een logisch gevolg van de stijging van het aantal vakanties. Het bedrag omvat alle bestedingen van Nederlanders tijdens hun toeristische bungalowvakantie in Zeeland, dus inclusief de kosten van de vakantiewoning, kosten van boodschappen, dagjes uit en alle andere activiteiten die tijdens de vakantie worden ondernomen. Helaas is de verdeling van de bestedingen over de verschillende kostenposten niet bekend. De totale kosten van een bungalowvakantie kunnen worden omgerekend naar kosten per persoon per vakantiedag: gemiddeld is dat in Zeeland 30. Dit is een stijging van 3 ten opzichte van 2008, maar nog steeds 1 lager dan het landelijk gemiddelde. 27

29 Persoonskenmerken Om een profiel te schetsen van de Nederlander die op vakantie gaat in de Zeeuwse vakantiewoningen, wordt in onderstaande tabel een aantal persoonskenmerken genoemd. HERKOMSTPROVINCIE Brabant (22%), Zuid Holland (22%), Gelderland (14%) LEEFTIJD 65+ jr 14% 0-5 jr 11% 6-14 jr 8% jr 25% jr 2% jr 7% jr 9% jr 10% GEZINSSAMENSTELLING 2 persoonshuishoudens > 35 jaar (41%) Gezinnen met kinderen < 5 jaar (26%) Gezinnen met kinderen 6 12 jaar (11%) GROOTTE REISGEZELSCHAP Alleen 4% 2 personen 18% 3 4 personen 31% 5 6 personen 17% 7+ personen 30% jr 14% Bron: CVO Waardering voor de vakantie Onderstaande grafiek toont dat 24% van de Nederlandse toeristen die in Zeeland een vakantie doorbrengt in een vakantiewoning, de vakantie met een 9 of hoger beoordeelt. Verder blijkt uit onderzoek dat 28% van de Nederlandse verblijfgasten in Zeeuwse bungalows de kwaliteit van de bungalow met een 9 of hoger beoordeelt. De kwaliteit van de dienstverlening is met een 9 of hoger door 13% van de Nederlandse verblijfgasten in Zeeuwse bungalows beoordeeld. Verdeling kwaliteitsbeoordeling Algemeen oordeel Zeeuws gem. 24% 47% 22% 2% Algemeen oordeel Ned. gem 4% 22% 44% 22% 6% % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bron: CVO 28