Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied. Een situatieschets. Geonovum & Adviestalent

Transcriptie

1 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied Geonovum & Adviestalent Datum 12 februari 2015

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Aardbevingen in de media 4 3 In gesprek met betrokken partijen Statements Behoefte aan een informatieplatform Eisen aan informatie Partij bij wie het regisseren van het informatieplatform belegd kan worden 8 4 Gegevensbronnen 10 5 Naar een open informatieplatform Gegevensknooppunten Ontwikkeling, organisatie en beheer Haalbaarheid 14 6 Conclusies 17 Bijlage 1 : Media analyse 18 Bijlage 2 : Lijst met benaderde organisaties/contactpersonen 21 Bijlage 3 : Informatie analyse 22 2 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

3 Hoofdstuk 1 Inleiding Je hoeft het nieuws niet op de voet te volgen om te weten dat in Groningen de grond regelmatig beeft. Deze bevingen houden verband met de aardgaswinning in het Groninger aardgasveld. Het directe gevolg van de aardbevingen laat zich raden: schade aan huizen. Daarnaast leidt dit tot veel gedoe over schadeafhandeling, discussie of de winning teruggebracht moet worden, de omvang van het gebied waarbinnen claims kunnen worden ingediend, of hoe de leefbaarheid kan worden gewaarborgd. En er spelen onder de bevolking in het gebied gevoelens van onzekerheid en onveiligheid en een afbrokkelend vertrouwen van de burger in de overheid. Wat ons vanuit onze professie interesseert aan dit maatschappelijk vraagstuk is hoe de informatievoorziening is geregeld. Tijdens een werkbezoek aan het gebied werd ons duidelijk dat er bij de overheid geen regie op of overzicht is over alle relevante gegevensbronnen. Er is geen middel of instrument waarmee alle betrokkenen beschikken over dezelfde en betrouwbare gegevens. We vroegen ons af of dat geen omissie is, en als dat zo is, wie dat zou kunnen regelen of bevorderen. Dat was het startpunt van ons onderzoek. Het verbeteren van informatievoorziening in de publieke sector is een belangrijke drijfveer in ons werk. Wij vinden dat gegevens de samenleving moeten dienen. Om besluiten te onderbouwen, dialoog mogelijk te maken, elkaar te informeren en te inspireren. Vrijwel alle gegevens die met de (gevolgen van de) aardbevingen te maken hebben is geo-informatie. De locatiecomponent van gegevens biedt een uitstekende sleutel om veel verschillende gegevens te kunnen combineren. Geonovum maakt geo-informatie van de publieke sector toegankelijk, ontwikkelt de standaarden die daarvoor nodig zijn en helpt de overheid geo-informatie beter te benutten. Adviestalent voelt zich professioneel aangesproken omdat zij de energie van de nieuwe generatie adviseurs voor maatschappelijke vraagstukken wil aanwenden, gecombineerd met de gevestigde naam en jarenlange ervaring van moederbedrijf Twynstra Gudde. We onderkennen dat er gevoeligheden spelen rond het onderwerp. Of dat er wellicht verwachtingen gewekt worden die we niet waar kunnen maken. Vandaar dat we gekozen hebben voor een neutrale benadering en een korte en bondige verkenning - oktober 2014 t/m januari van nut en noodzaak van een gedeelde informatievoorziening middels een informatieplatform, als ook duiding van de eventuele realisatie daarvan. We zijn als volgt te werk gegaan. We hebben interviews gehouden met enkele sleutelpartijen op basis van een stakeholderanalyse van Adviestalent (zie apart bijgevoegde bijlage). We hebben een analyse gemaakt van berichten in de media, een weergave daarvan is in hoofdstuk 2 opgenomen. In hoofdstuk 3 geven we een samenvatting van de interviews met betrokken partijen. Hoofdstuk 4 is een weergave van een informatieanalyse die we hebben laten uitvoeren door Geon. Hoofdstuk 5 is ingeruimd voor de technisch-organisatorische aspecten die spelen bij een informatieplatform, mede bepalend voor de haalbaarheid. In hoofdstuk 6 staan onze conclusies. De stakeholder-analyse is opgenomen als een apart document, de media analyse is opgenomen in bijlage 1; de lijst met benaderde organisaties en contactpersonen in bijlage 2; en de informatieanalyse in bijlage 3. 3 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

4 Hoofdstuk 2 Aardbevingen in de media Er wordt veel geschreven over het aardbevingsgebied in de landelijke media, en zeker in de regionale media wordt uitgebreid bericht over het onderwerp. Wat kunnen we uit de berichtgeving rond de aardbevingen in het gaswinningsgebied in Groningen opmaken over de noodzaak van en de behoefte aan een gezamenlijk informatieplatform? Met een korte analyse van de berichtgeving rond de aardbevingenproblematiek komt een aantal regelmatig terugkerende thema s in beeld. We zetten ze hier kort toegelicht op een rij. Belangen en draagvlak Veel berichten gaan over wantrouwen en vraagstukken rond onafhankelijkheid. Er is groeiend wantrouwen onder de bevolking en in toenemende mate bij de lokale en regionale politici en bestuurders. Dit richt zich met name op de NAM en EZ, als ook uitvoeringsdiensten. De burgemeester [van Loppersum, red.] zei ook dat het vertrouwen van de Groningers in 'Den Haag' inmiddels ver te zoeken is en dat het een voorwaarde is dat dit nu eerst wordt hersteld 1. Het Centrum voor Veilig Wonen is nog niet officieel van start gegaan, maar ligt nu al stevig onder vuur. Er is grote twijfel over de vraag of het centrum op voldoende afstand van de NAM staat 2. Politieke situatie De aardbevingsproblematiek betreft voor Nederland een unieke situatie, waarin onder andere burgemeesters en Gedeputeerde Statenleden zich in de media regelmatig uitspreken over het beleid van minister Kamp. "Nederland profiteert ook van de gaswinning en dat maakt de afweging een publieke 3, zegt directeur Schotman van de NAM. [Oud burgemeester, red.] Ruud Vreeman van Groningen heeft de aardbevingsproblematiek opnieuw op de kaart gezet, door zaterdag tegen de NOS te zeggen dat de gaskraan verder dicht moet 4. Schadeafhandeling Een groot deel van de berichtgeving gaat over de schade, de afhandeling daarvan en de verschillende zienswijzen die daarbij bestaan. Zijn de huizenprijzen nu wel of niet gedaald? Komt dat nu wel of niet door aardbevingen? Wie krijgt er wel compensatie en wie niet? En is dat terecht? En hoe kunnen we controleren of dat terecht is? En om hoeveel schademeldingen gaat het na iedere beving? En aan hoeveel daarvan wordt gehoor gegeven? Is dat terecht? Dat soort vragen Bron: Bron: 4 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

5 Minister Henk Kamp van Economische Zaken liet 11 onderzoeken uitvoeren naar de gaswinning en de kans op aardbevingen in Groningen. Tijdens het rondetafelgesprek werd duidelijk dat er veel onzekerheden zitten in de onderzoeksresultaten. Bart van Leemput, [oud-, red.]directeur van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), bevestigt daarnaast dat TNO de exacte gevolgen van de verplaatsing van gaswinning nog moet doorrekenen 5. De thema s hierboven komen regelmatig terug. Uit de analyse kwam ook een aantal andere relevante thema s naar voren. Onderzoek Regelmatig komen onderzoeken voorbij die worden uitgevoerd door verschillende partijen. De onderwerpen lopen uiteen van nauwkeurigere metingen tot het veiligheidsgevoel en mentale gezondheid van de mensen in het aardbevingsgebied. In 2012 voelde 78 procent van de inwoners van Noordoost-Groningen zich nog veilig. Afgelopen jaar was dat nog maar 26 procent 6 volgens onderzoek van de Groningse psychiater Lia Verlinde. Het eerste ondiepe meetstation om aardbevingen nauwkeuriger te kunnen meten is dinsdagmiddag in gebruik genomen in Slochteren 7, aldus Jeroen Berkenbosch, verslaggever bij RTV Noord. Een woordvoerder van de NAM zegt in een interview: "natuurlijk begrijpen we de zorg. We blijven dan ook met alle belanghebbenden in gesprek en blijven ook investeren in onderzoek naar hoe de bevingen ontstaan 8. De toekomst van het gebied Soms komen er artikelen voorbij die iets met de toekomst van het gebied van doen hebben. Hoe krijgen we de economie in het bevingsgebied weer op gang? Die vraag heeft de Economic Board Groningen beantwoord. Volgende week dinsdag presenteert de Board het plan 9 Als correspondent Noord-Nederland zag Ana van Es Groningen, Drenthe en Friesland de laatste jaren afdrijven van de rest van het land 10. Alternatieve oplossingsrichtingen In de berichtgeving worden soms oplossingsrichtingen geopperd. De meest gehoorde is het dichtdraaien van de gaskraan, maar er zijn uitzonderingen: Zo pleit de fractie van de VVD ervoor om het winnen van gas uit kleine velden in de Noordzee aantrekkelijker het maken. Dan hoeft er in Slochteren minder gewonnen te worden Bron: 6 Bron: 7 Bron: 8 Bron: 9 Bron: 10 Bron: 11 Bron: 5 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

6 De Tweede Kamerfractie van de Partij voor de Vrijheid (PVV) wil aardgas gaan importeren via Rotterdam, zodat de winning in Groningen kan verminderen 12. Hij [Gerrit Wigger, red.] heeft een revolutionair plan ontwikkeld om de aardbevingen in Groningen te bestrijden. [ ] Ondergrondse drukverschillen kunnen worden weggenomen door [ ] water te pompen in de Groninger bodem. 13 Er wordt in de media weinig expliciet gesproken over (de behoefte aan) een gedeelde informatievoorziening of het bestaan van verschillen in toegang tot informatie. Echter, tussen de regels van de krantenartikelen door, valt wel het een en ander op te maken over het nut van een gedeelde informatievoorziening: Mogelijk minder onenigheid over wat we als feiten aannemen. Een informatieplatform draagt bij aan het politieke debat dat beter gestoeld kan worden op gedeelde feiten. Uit de media analyse komt een vrij nauwe scope van berichtgeving naar voren. De nadruk ligt steeds op enkele facetten van de aardbevingsproblematiek (bijvoorbeeld veel op schadeafhandeling). Het zou kunnen dat de media, gebruikmakend van toegankelijke en betrouwbare informatiebronnen, hun scope kunnen verbreden. Het informatieplatform kan een bijdrage leveren aan het herstel van vertrouwen tussen de verschillende partijen. 12 Bron: 13 Bron: 6 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

7 Hoofdstuk 3 In gesprek met betrokken partijen Op basis van de stakeholderanalyse hebben we 5 organisaties geselecteerd voor een gesprek. We hebben gekozen voor organisaties die naar ons oordeel bij elkaar een min of meer representatief beeld geven van verschillende gezichtsvelden en standpunten in het gebied: de gemeente Loppersum in het hart van het aardbevingsgebied, de NAM als de producent van gaswinning en onder meer verantwoordelijk voor de klachtenafhandeling, de Groninger Bodem Beweging als belangenbehartiger voor de bevolking in het gebied, de onafhankelijke raadsman die zicht heeft op de afhandeling van klachten rond schade, en de provincie vanuit een regionale verantwoordelijkheid. Andere organisaties zijn omwille van de beschikbare capaciteit in dit stadium niet benaderd, wat overigens geenszins wil zeggen dat ze geen relevante input zouden kunnen leveren. We hebben ons gericht op de vraag naar het nut en de noodzaak van een informatieplatform en aspecten die daarbij naar de mening van de organisaties een rol spelen. Hieronder presenteren we thematisch de belangrijkste uitspraken en standpunten. We hebben getracht het standpunt van de betrokken partijen zorgvuldig weer te geven. In bijlage 2 vindt u een opgave van degenen die wij hebben gesproken Statements Opvallend is dat 3 partijen het niet duidelijk vinden waar, geografisch gezien, de begrenzing van het aardbevingsgebied ligt. De onafhankelijke raadsman stelt dat de 20km-zone willekeurig door de NAM lijkt te zijn bepaald, en vraagt zich af of hier wetenschappelijk bewijs aan ten grondslag ligt. Gemeente Loppersum meldt dat het gebied dat getroffen is, groter is dan de 9 gemeenten die een financieel akkoord sloten met het ministerie van EZ. Geconstateerd wordt dat de omliggende gemeenten nog geen afspraken hebben gemaakt met de Rijksoverheid en dat het hierbij mogelijk ontbreekt aan organisatiekracht. Dat de effecten van de aardbevingen op burgers en gebouwen groot zijn, blijkt uit alle interviews. De NAM geeft aan dat er op de langere termijn onzekerheid bestaat over de zwaarte van de bevingen, en de vraag is wat dat betekent voor bewoning van het gebied. De NAM heeft als missie om gas te winnen en wil dat blijven doen met inachtneming van de normen. Loppersum benadrukt de enorme uitdaging om in het gebied in de toekomst de leefbaarheid te behouden. De Groninger Bodem Beweging stelt dat het bij de bevolking gaat om veiligheid, maar dat het in Den Haag draait om geld. De GBB wil dat de kraan veel verder wordt dicht gedraaid. Ook de provincie staat op het standpunt dat dat moet gebeuren in het belang van de veiligheid. In de rol van openbare bevoegdheid richting de burger speelt de provincie een coördinerende, en ook een samenbindende rol. In veel van de gesprekken werd het toegenomen gebrek aan vertrouwen genoemd tussen burgers en de rijksoverheid en de NAM. Maar ook tussen bestuurslagen onderling spelen verschillende belangen een rol, die een goede samenwerking bemoeilijken Behoefte aan een informatieplatform Tijdens de interviews is de vraag gesteld of er behoefte is aan een informatieplatform over de aardbevingenproblematiek. Alle organisaties zijn het erover eens dat dit wenselijk is. Op de vraag waarom een dergelijke voorziening er dan nog niet is, wordt door de meeste organisaties aangegeven dat een informatieplatform niet direct de eerste prioriteit heeft in het geheel van vraagstukken waar het gebied mee te maken heeft. De NAM geeft aan vanuit een eigen verantwoordelijkheid naar de omgeving een gegevensbank te hebben opgezet. De 7 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

8 Groninger Bodem Beweging stelt dat ze zelf gegevens zijn gaan verzamelen omdat dat elders niet gebeurt en dat men zelf wil kunnen toetsen of de gegevens betrouwbaar zijn of niet. Waarom is een informatieplatform dan wenselijk? De onafhankelijke raadsman stelt dat er behoefte is aan duidelijke, vindbare en betrouwbare informatie. Loppersum geeft aan dat er een database moet komen waarin mensen duidelijk antwoord kunnen vinden op hun vragen over hun eigen woning, en bijvoorbeeld hoe je huis bouwkundig versterkt kan worden. De Groninger Bodem Beweging vindt het niet passen bij een vrijwilligersorganisatie om (met name) overheidsgegevens te moeten assembleren tot een gebiedsgerichte database; dat zou een taak van de overheid moeten zijn. Men stelt een tweetrapsladder voor: een website met uitgebreide, verdiepende data en een vereenvoudigde website voor mensen die snel informatie willen hebben over hun situatie. De provincie benadrukt dat een informatieplatform een middel kan vormen waarmee alle partijen kunnen beschikken over dezelfde en juiste gegevens. Wellicht dat dan blijkt dat we misschien wel meer weten dan we nu denken te weten. De NAM is er van overtuigd dat alle partijen de handen op elkaar krijgen voor een informatieplatform. De inhoud echter is lastig te bepalen. De NAM worstelt er mee welke gegevens op de website van de NAM moeten worden opgenomen. Wat is voor wie relevant? De NAM oppert dat privacygevoelige informatie door middel van een sleutel (bijvoorbeeld DigiD) voor individuele burgers inzichtelijk gemaakt zou kunnen worden Eisen aan informatie Op de vraag wat er precies in het informatieplatform moet komen, zijn de nodige opmerkingen gemaakt. De onafhankelijke raadsman noemt 2 perspectieven die van belang zijn: allereerst het perspectief van de streek / het gehele gebied en daarnaast het perspectief van de individuele burger: wat gebeurt er met mijn huis, wat is het effect van de gaswinning? De NAM noemt 3 schillen wat betreft informatievoorziening, namelijk een individuele schil (mijn huis, mijn kerk, enzovoorts), in de tweede plaats informatie waar mensen naartoe moeten als ze schade hebben en waar duidelijk wordt wat ze moeten doen en ten derde een schil over toekomst en perspectief van het gebied. Loppersum geeft aan dat er behoefte is aan gegevens over hoeveel gas er uit de grond is gehaald, waar de bevingen zijn geweest en wat het aantal / percentage schademeldingen is. Daarnaast wil de gemeente graag dat burgers in de database antwoorden kunnen vinden op hun vragen over hun eigen woning, wat er op stapel staat en hoe huizen bouwkundig versterkt kunnen worden. De Groninger Bodem Beweging noemt een aantal vragen die via de eenvoudige website beantwoord zouden moeten worden. Hoeveel aardbevingen waren er in de buurt van mijn huis? Hoe sterk en hoe diep waren die bevingen? Ligt mijn huis in een aardbevingsgebied? (een Kadastrale kaart zou hierbij helpen). Kan het aangetast zijn door boringen? Waar liggen de kabels en leidingen? Welke afstand heb ik tot een chemisch bedrijf? Moet ik bang zijn of niet? Heb ik recht op schadevergoeding? Wat zijn de voorwaarden die daarbij spelen? De gemeente Loppersum geeft een beeld van de benodigde gegevens die voornamelijk bij de NAM vandaan zouden moeten komen. Genoemd worden een NAM-rapport over plaatsgebonden risicoberekening, informatie over grondgesteldheid en grondsoorten, kenmerken van gebouwen in de regio, en informatie over schade. Hoeveel schadegevallen hebben bijvoorbeeld meer dan 1.000, en euro schade, actueel inzicht in het aantal schadegevallen, enzovoorts Partij bij wie het regisseren van het informatieplatform belegd kan worden De meningen verschillen over bij welke partij(en) het regisseren van het informatieplatform belegd moet worden. De onafhankelijke raadsman stelt dat dit het ministerie van Economische Zaken kan zijn, omdat de overheid een informatieplicht heeft richting haar burgers. Ook de 8 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

9 Provincie is in zijn ogen een optie. De NAM pleit voor de akkoordpartijen, te weten de provincie Groningen, het Ministerie van EZ, de NAM, en de gemeente Loppersum. De gemeente Loppersum noemt als mogelijkheid de provincie, al heeft ook de provincie een zeker belang. Een andere optie is wellicht een ander ministerie dan EZ, zoals I&M of BZK. De Groninger Bodem Beweging stelt voor om het informatieplatform bij de provincie te beleggen met drie toezichthouders: de Rijksuniversiteit Groningen, de Groninger Bodem Beweging en een private partij als Geon. Daarmee kan vertrouwen ontstaan in de juistheid van de gegevens. De provincie geeft aan dat er afgelopen jaar gesproken is over het inrichten van een regionale kennisinfrastructuur. Daarmee gaat de beschikbare kennis stromen, kunnen opleidingen daarvan profiteren en kan spin-off gegenereerd worden via economische waarde. Het voorstel is besproken met Loppersum, provincie, NAM en EZ. Het ministerie heeft nog geen besluit genomen. Door verschillende organisaties wordt verder nog de nuttige rol van de Dialoogtafel genoemd bij het besluitvormingsproces of voor public relations. 9 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

10 Hoofdstuk 4 Gegevensbronnen Uit de interviews zijn diverse informatievragen naar boven gekomen en is een behoefte vastgesteld voor het beter toegankelijk maken van de gegevens en feitelijke informatie over de gaswinning en aardbevingen. Om in beeld te krijgen welke gegevensbronnen nodig zijn voor een gedeelde informatiepositie van alle betrokkenen is het kader van dit onderzoek een globale informatieanalyse uitgevoerd door het Groningse bedrijf GEON (zie bijlage 4). Tezamen met de verkregen informatie uit de interviews is in dit hoofdstuk een overzicht gemaakt van relevante informatiebronnen, die een rol spelen en kunnen gaan spelen in de informatievoorziening in het Groninger aardbevingsgebied. Er is een groot aantal gegevensbronnen, die relevant zijn in het kader van gaswinning en aardbevingen. Twee organisaties hebben een deel van die gegevensbronnen over aardgaswinning en aardbevingen gebiedsgericht bij elkaar gebracht, de NAM en de Groninger Bodem Beweging (GGB). Dat gebeurt via een informatieplatform, respectievelijk het NAM platform gaswinning en aardbevingen ( en het Gasbevingen Platform GBB ( Gebiedsgericht betekent, dat de informatie op de kaart is gezet en op een informatieplatform via het aan en uitzetten van kaarten en kaartlagen te raadplegen is. Het betreft voornamelijk gegevens uit het publieke domein; gegevens die door of in opdracht van de overheid worden ingewonnen en beheerd. Het beschikbaar stellen van deze gegevens door overheid op het Internet is ook gemeengoed aan het worden vanwege het open data beleid van de Nederlandse overheid. In veel gevallen is het beschikbaar stellen van een gegevens over het milieu en de fysieke leefomgeving geregeld via wettelijke regelingen, zoals de Nederlandse basisregistraties, de Risicokaart en/of via milieuwetgeving. In wat meer detail, gaat het om de volgende gegevensbronnen, waarbij de bronhouder de beschikbaarheid, actualiteit en gemak van verkrijgen zijn opgenomen (tabel 4.1). Naam Bronhouder Beschikbaar Actualiteit Gemak Aardbevingen KNMI Aardgasvelden Olie en gasplatform TNO KNMI Meetstations KNMI Platforms Olie en gasplatform TNO Zoutplatforms Olie en gasplatform TNO Boorgaten Olie en gasplatform TNO Winvergunningen (olie/gas/zout) Olie en gasplatform TNO Aanvragen (olie/gas) Olie en gasplatform TNO Breuken Olie en gasplatform TNO Gasleidingen Risicokaart (Provincie) Buisleidingen Risicokaart (Provincie) Risicovolle inrichtingen Risicokaart (Provincie) Kwetsbare objecten Risicokaart (Provincie) Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

11 Aardbevingsgebied Risicokaart (Provincie) Overstromingsdiepten Risicokaart (Provincie) Hoogtekaart AHN1 PDOK/Kadaster Hoogtekaart AHN2 PDOK/Kadaster Panden PDOK/Kadaster Adressen PDOK/Kadaster Stads- en Dorpsgezichten Rijksmonumenten Archeologische monumenten Rijksdienst v.h. Cultureel Erfgoed Rijksdienst v.h. Cultureel Erfgoed Rijksdienst v.h. Cultureel Erfgoed Geomorfologie Provinciaal Georegister Aardkundig waardevol Provinciaal Georegister Landschapstypen Provinciaal Georegister Geologie TNO Dijken Rijkswaterstaat Schaliegasvoorkomen Olie en gasplatform TNO Kunstwerken Objectcatalogus Bodemdaling NAM Platform Schademeldingen kaart NAM Platform Schademeldingen grafiek NAM Platform Schademeldingen statistiek NAM Platform Inspectiegegevens waterkeringen Gegevens uit proeven stabiliteit waterkeringen Hoogteligging Boezemwaterkeringen Hoogteligging Primaire (zee) kering Calamiteitenplan Inzetprotocollen Waterbergingsgebieden Waterschap Hunze en Aa's Waterschap Hunze en Aa's Waterschap Hunze en Aa's en NZV Waterschap Hunze en Aa's en NZV Waterschap Hunze en Aa's en NZV Waterschap Hunze en Aa's Sloop/vergunningen Gemeente (Loppersum) Werkgelegenheid/uitkeringen/bedrijven Gemeente (Loppersum) Tabel 4.1: Overzicht van informatiebronnen Beschikbaar: 1= beschikbaar/openbaar, 0= beschikbaar/niet openbaar, -1= niet beschikbaar Actualiteit: 1= elke week of vaker, 0= elk jaar of vaker, -1= minder vaak dan jaarlijks Gemak: 1= eenvoudig te downloaden, 0= technisch goed te doen, -1= moeilijk te downloaden Lang niet alle relevante gegevensbronnen zijn momenteel publiek toegankelijk voor (her)gebruik). Uit de gesprekken blijkt bijvoorbeeld dat de NAM zich regelmatig beroept op het bedrijfsgeheim om gegevens vrij te geven of op de privacy van burgers, zoals informatie uit de geofoons. Daarnaast zijn er relevante gegevens, die wel bestaan, maar niet toegankelijk zijn, zoals bijvoorbeeld de contour van het aardbevingsgebied. Verder ontbreken relevante gegevens zoals bijvoorbeeld risicokaarten, die momenteel ontwikkeld worden. Uiteraard 11 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

12 zullen in de toekomst door nieuwe kennis en inzichten vanuit onderzoek weer nieuwe gegevens ontstaan. Nieuwe, moderne initiatieven van burgerparticipatie, zoals de aardbevingenmelder (app van RTV Noord) en het meten van trillingen met mobiele telefoons (zie Bevingmeter-app initiatief van Schuddema) passen in de categorie van min of meer nog niet toegankelijke gegevens. Ook analyse van social media data kan bijdragen tot meer inzicht in de wijze waarop bewoners de problematiek beleven en activiteiten die in het Groninger aardbevingsgebied spelen. In de gevoerde gesprekken zijn denkrichtingen en kansen naar voren gekomen op het vlak van psychosociale gevolgen voor en gezondheid van bewoners. Een eerste kans is aansluiting op het grootschalige gezondheidsonderzoek in Noord Nederland Life Lines. Hierin wordt de gezondheid van meer dan personen voor een periode van 30 jaar gevolgd. Natuurlijk zijn ook de GGD en particuliere gezondheidsorganisaties genoemd als gegevensbron om inzicht te gegeven in de mentale en fysieke gezondheid van de bewoners in het aardbevingsgebied. Wellicht heeft het RIVM ook gezondheidsgegevens beschikbaar. Zoals uit tabel 1 blijkt zijn de gegevens zijn afkomstig van verschillende, voornamelijk (semi-) publieke organisaties: KNMI, TNO, Economische Zaken, Provincie Groningen, Kadaster/PDOK, Rijksdienst voor het cultureel erfgoed, Rijkswaterstaat, GGD, Veiligheidsregio Groningen, Waterschap Hunze en Aa's en NZV, Gemeenten (o.a. Loppersum). Maar ook gegevens afkomstig van niet-publieke bronnen, waaronder de NAM, maken deel uit van de portalen. In figuur 4.1 geeft een schets van de gegevensbronnen, gecategoriseerd naar thema: gaswinning, economie, seismiek, geologie en bodem, (kritische) infrastructuur, geografische referentie data, schade aan gebouwen en infrastructuur, bewoners gezondheid en veiligheid, cultuurhistorie, natuur en landschap en water. GASWINNING Aardgasvelden Meetstations Aardgasvelden Platforms Meetstations Zoutplatforms Platforms Boorgaten Zoutplatforms Winvergunningen Boorgaten (olie/gas/ zout) Winvergunningen (olie/gas/ Aanvragen zout) (olie/gas) Schaliegasvoorkomen Aanvragen (olie/gas) Schaliegasvoorkomen SEISMIEK, GEOLOGIE en BODEM Aardbevingen Meetstations Aardbevingen Breuken Meetstations Bodemdaling Breuken Geologie Bodemdaling Geologie INFRA- STRUCTUUR Gasleidingen Buisleidingen Gasleidingen Risicovolle Buisleidingen inrichtingen Kwetsbare Risicovolle objecten inrichtingen Aardbevingsgebied Kwetsbare objecten Aardbevingsgebied GEOGRAFISCHE REFERENTIE Hoogtekaart AHN1 Hoogtekaart Hoogtekaart AHN2 AHN1 Adressen Hoogtekaart (BAG) AHN2 Panden Adressen (BAG) (BAG) Luchtfoto s Panden (BAG) Sattelietbeelden Luchtfoto s Sattelietbeelden RISICO S Risicokaart Risicoberekeningen Risicokaart woningen Risicoberekeningen woningen kennisinfrastructuur GASWINNING & AARDBEVINGEN WATER ECONOMIE Opbrengsten gaswinning Prijsontwikkeling Opbrengsten gaswinning woningmarkt Prijsontwikkeling Ontw. woningmarkt lokale economie Schade Ontw. uitkeringen lokale economie Compensatieregeling Schade uitkeringen regio Compensatieregeling regio SCHADE GEBOUWEN EN INFRA Schademeldingen kaart Schademeldingen Schademeldingen grafiek kaart Schademeldingen Schademeldingen statistiek grafiek Schadeherstel Schademeldingen statistiek Bouwkundige Schadeherstel informatie Bouwkundige informatie BEWONERS GEZONDHEID & VEILIGHEID Psychosociale klachten en stress Psychosociale bij bewoners klachten en Veiligheidsgevoel stress bij bewoners Social Veiligheidsgevoel media Social media CULTUUR HISTORIE Stads- en Dorpsgezichten Rijksmonumenten Stads- en Dorpsgezichten Archeologische Rijksmonumenten Archeologische monumenten monumenten NATUUR EN LANDSCHAP Geomorfologie Aardkundig Geomorfologie waardevol Aardkundig waardevol Landschapstypen Landschapstypen Dijken Overstromingsdiepten Dijken Inspectiegegevens Overstromingsdiepten waterkeringen Inspectiegegevens Gegevens waterkeringen uit proeven stabiliteit Gegevens waterkeringen uit proeven Hoogteligging stabiliteit waterkeringen Boezemwaterkeringen Hoogteligging Hoogteligging Boezemwaterkeringen Primaire (zee) kering Hoogteligging Primaire (zee) Ligging kering Watergangen Ligging Ligging Keringen Watergangen Calamiteitenplan Ligging Keringen Inzetprotocollen Calamiteitenplan Inzetprotocollen Waterbergingsgebieden Waterbergingsgebieden Figuur 4.1 Overzicht van informatiethema s die in ieder geval toegankelijk dienen te worden gemaakt. 12 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

13 Hoofdstuk 5 Naar een open informatieplatform Voor het verkrijgen van een eenduidige informatiepositie voor alle betrokken partijen is het zaak met openheid en transparantie één open informatieplatform te creëren. De gegevens, afkomstig van uiteenlopende organisaties, worden daarin toegankelijk gemaakt en beschikbaar gesteld aan uiteenlopende doelgroepen. Het ligt voor de hand om de informatie gericht beschikbaar te stellen: begrijpelijk, overzichtelijk en inzichtelijk in brede zin voor algemeen gebruik door burgers en bedrijven, maar soms ook in al zijn detail voor professioneel gebruik door bestuurders, ambtenaren en kennisinstellingen. Het platform kan zo bijdragen aan informatieoverdracht, kennisontwikkeling, en ook aangewend worden voor voorlichting en educatie. Als zodanig is het informatieplatform te beschouwen als onderdeel van een brede kennisinfrastructuur. Overigens wil open niet zeggen, dat alle gegevensbronnen zonder enige restrictie toegankelijk zijn voor alle betrokkenen. Sommige gegevensbronnen zijn vanwege privacy, concurrentieen/of veiligheidsoverwegingen niet voor iedereen toegankelijk. Dit kan geregeld worden via een toegangsmechanisme (bijv. DIGID voor burgers en E-herkenning voor bedrijven) op het informatieplatform. Zo kan zeer gericht informatie beschikbaar worden gesteld over bijvoorbeeld aan de burger over zijn/haar huis of aan de ondernemer over zijn/haar bedrijf. Denk bijvoorbeeld mijnoverheid.nl voor burgers of aan het ondernemingsdossier voor bedrijven. Overheidsorganisaties en kennisorganisaties (o.a. wetenschap, TNO) kunnen zelf vanwege hun professionele achtergrond hiervoor adequate mechanismen inrichten Gegevensknooppunten De interviews geven aan, dat onnauwkeurigheid en traagheid in het toegankelijk maken van informatie soms aan de orde is. Door rechtstreeks vanaf de gegevensbron de gegevens toegankelijk te maken, wordt voorkomen dat de gegevens te laat, onvolledig of helemaal niet toegankelijk worden. De bronhouders of data providers dienen dan wel een aansluiting met hun transactiesystemen te maken, zodat gegevens near-real time toegankelijk worden. Technisch is dat eenvoudig te realiseren, zeker als het gaat om kaartgebonden gegevens. De gegevensinfrastructuur bestaat uit decentrale gegevensknooppunten (zie figuur 5.1) en een centraal gegevensplatform in de vorm van een register, een webplatform en ook apps voor telefoon en tablet. De gegevensknooppunten stellen de gegevens als gestandaardiseerde services ofwel web API s beschikbaar. De gegevens van de data-knooppunten worden accuraat beschreven (metadata) evenals de semantiek. Deze beschrijvingen van gegevens en web (services) API s worden in een register centraal opgeslagen en beheerd door de data providers. Het webplatform geeft gericht toegang tot de gegevens aan de doelgroepen. Dat hoeft overigens niet de enige toegang te zijn tot de gegevens. Door de gegevensknooppunten ook toegankelijk te maken via gestandaardiseerde services en/of open web API s kunnen de (open) gegevens ook hergebruikt wordt in nieuwe apps. Dit past geheel in het (open data) beleid van de rijksoverheid. 13 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

14 RIVM RCE NAM Citizen apps TNO Kadaster (PDOK) GGD Social media Min. van Economische Zaken Informatieplatform gaswinning & aardbevingen Gemeenten Rijkswaterstaat Waterschappen Provincie Groningen Veiligheidsregio Groningen KNMI Figuur 5.1 Overzicht van potentiële gegevensknooppunten 5.2. Ontwikkeling, organisatie en beheer Voor het informatieplatform moeten een aantal aspecten centraal geregeld worden: om te beginnen een gezamenlijk afsprakenstelsel voor de gegevensuitwisseling, een register met een beschrijving van alle beschikbare gegevens, en een webportaal. In de interviews is het vraagstuk wie verantwoordelijk zou moeten zijn voor de opzet en het beheer van deze aspecten aan de orde gesteld. Daarbij is overwegend naar voren gekomen dat deze taak bij de overheid belegd dient te worden, omdat openheid en transparantie een overheidsverplichting is (o.a. door de Wet openbaarheid van het bestuur). Bij de vraag welke overheidsorganisatie dit moet oppakken zijn in de interviews verschillende opties genoemd. Belangrijkste criterium voor het vaststellen welke organisatie aan de lat staat voor de informatievoorziening is vertrouwen. Het moet een partij zijn, waarin alle actoren voldoende vertrouwen hebben. Van verschillende kanten is de provincie genoemd als mogelijke partij. Overigens kwam uit de gesprekken ook naar voren dat de organisatie en het beheer in gezamenlijkheid zou moeten plaatsvinden. Het argument van draagvlak is hierbij vaak genoemd. Er zal uiteraard ook een bestuurlijke beslissing genomen moeten worden om het informatieplatform gezamenlijk te ontwikkelen en exploiteren. Een incentive vanuit het ministerie van EZ ligt hierbij voor de hand. 5.3 Haalbaarheid Bij de opzet van het informatieplatform ligt het, zowel financieel als qua beheersing, voor de hand te kiezen voor een stapsgewijze aanpak, waarbij in eerste instantie organisaties, die al een gegevensinfrastructuur met bouwstenen beschikbaar hebben, als eerste worden aangesloten. De investeringen daarvoor zijn betrekkelijk laag, zo niet verwaarloosbaar. Voor het centrale informatieplatform, en de onderliggende bouwstenen zijn wel enige investeringen nodig. Dat zal naar verwachting voor een eerste initiële opzet keuro bedragen. Het gaat dan om een eerste opzet van het informatieplatform met bouwstenen, zoals het 14 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

15 afsprakenstelsel, een register en een webportaal. Kortom, een stapsgewijze aanpak, waarbij eerst het laaghangende fruit wordt geplukt en stap voor stap de gegevensinfrastructuur en het informatieplatform wordt opgebouwd en uitgebreid. De e-overheid heeft inmiddels veel bouwstenen voor toegangsverlening en ook de geo-informatie infrastructuur in Nederland heeft hoogwaardig bouwstenen beschikbaar. Het is dan ook geen rocket science meer. 15 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

16 16 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

17 Hoofdstuk 6 Conclusies In deze studie staat de vraag naar nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied centraal. En als dat zo is, aan welke voorwaarden moet dan worden voldaan qua inhoud, organisatie en governance? En wat kan in het bestek van deze verkenning gezegd worden over de technische haalbaarheid en financiële inspanning? 1. Eerste conclusie is dat er een duidelijke, gedeelde behoefte bestaat aan een centrale gegevensvoorziening in de vorm van een informatieplatform. Alle partijen onderschrijven dat dit belangrijk is vanwege de bijzondere omstandigheden in het gebied. Het belang bestaat er uit dat (a) iedereen over dezelfde set gegevens beschikt, en (b) dat iedereen kan uitgaan dat deze gegevens betrouwbaar zijn. Alle partijen constateren dat een dergelijke publieke voorziening thans ontbreekt. Een informatieplatform kan een belangrijke rol spelen bij de opzet van een bredere regionale kennisinfrastructuur. Op de vraag waarom een dergelijke voorziening niet eerder is ontwikkeld wordt door de meeste organisaties aangegeven dat een informatieplatform nog niet direct de eerste prioriteit heeft gekregen in het geheel van vraagstukken waar het gebied mee te maken heeft. 2. Tweede conclusie is dat veel basisgegevens al beschikbaar zijn. Met beschikbare datasets van met name publieke organisaties, maar ook van de NAM, kan een forse eerste stap gezet worden bij het inrichten van een informatieplatform. De toegankelijkheid van de gegevens zal afhangen van de aard van de gegevens en de doelgroep. Gegevens zijn in het gebruik niet altijd waardevrij, vallen soms onder privacywetgeving of worden vanwege bedrijfsbelangen niet publiekelijk ter beschikking gesteld. Toegangsmechanismen zijn dan ook onontbeerlijk. 3. Derde conclusie is dat de technische en financiële haalbaarheid groot is. Met een kleine, haast verwaarloosbare investering kunnen reeds beschikbare, toegankelijke datasets worden aangesloten op het platform. Voor het centrale informatieplatform, en de onderliggende bouwstenen zijn wel enige investeringen nodig. Dat zal naar verwachting voor een eerste initiële opzet keuro bedragen. 4. Vierde conclusie is dat er de governance nadere aandacht verdient. De wijze van aansturing en besturing verdient nadere aandacht. De organisatie, het ontwikkelen en het beheer van het informatieplatform zou bij voorkeur zo geregeld moeten worden dat verschillende partijen, zowel publiek als privaat, hierbij betrokken worden. Dat zal het draagvlak en vertrouwen bevorderen. De overheid is aan zet om het voortouw te nemen. Een incentive vanuit EZ en coördinatie door de provincie zijn veelgenoemde opties. 5. Een afsluitende conclusie is dat een informatieplatform alleen tot stand komt door het samen te doen. Verschillende partijen, elk met hun belang en expertise, zullen moeten samen werken. In een gebied waar het wantrouwen tussen partijen de afgelopen periode sterk is toegenomen kan het samen werken aan een gegevensvoorziening die betrouwbaar is en aanvaard wordt als een gemeenschappelijk uitgangspunt, mogelijk een bijdrage leveren aan het herstel van vertrouwen. 17 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

18 Bijlage 1: Media analyse De invloed van fysieke schade op verkopen van woningen rond het Groningenveld Vooralsnog kan geen directe invloed van fysieke aardebevingsschade worden aangetoond op verkoopprijzen. Wel geldt dat woningen met een schademelding langer te koop staan en vaker uit de markt worden teruggetrokken. De woningmarkt lijkt daarmee ongunstiger voor woningen met fysieke schade dan voor woningen zonder fysieke schade. 8 oktober op RTV Noord De uitspraak van minister Kamp dat de huizenprijzen in het aardbevingsgebied nauwelijks gedaald zijn, roept veel verbazing op bij makelaars, actiegroepen en de stichting Waardevermindering door Aardbevingen Groningen (WAG). 9 oktober op NU.nl De PvdA heeft geen goed woord over voor het optreden van minister Henk Kamp (Economische Zaken) vorige week dinsdag na de aardbeving in het centrum van Groningen. Kamp zei toen dat de bevingen in Groningen een "fact of life zijn. 29 oktober in Trouw publicaties/rapporten/2014/10/06/de-invloed-van-fysieke-schade-op-verkopen-van-woningen-rond-het- groningenveld.html Groningse-aardbevingen.dhtml In de Tweede Kamer zijn plannen voor een nieuwe hoorzitting over de gevolgen van de aardbevingen door aardgaswinning in Groningen en de wijze waarop die gevolgen worden aangepakt en vergoed. PvdA- Kamerlid Jan Vos bevestigde een bericht daarover van de NOS. 30 oktober in het NRC In dit huis worden 32 camera s opgehangen. Niet voor een realityserie, maar voor een documentaire over aardbevingsgevaar in Groningen. Twee gezinnen worden twee jaar non-stop gevolgd. Het project is een samenwerking tussen Nieuwsuur, NOS Journaal en RTV Noord. 31 oktober op RTV Noord Het facilitair bedrijf van de Rijksuniversiteit Groningen heeft na de aardbeving van eind september ongeveer 25 schademeldingen binnengekregen. 18 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

19 31 oktober op NU.nl De Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) heeft 24 mensen een financiële compensatie aangeboden omdat ze hun woning als gevolg van de aardbevingen voor minder geld hebben verkocht. 1 November in de Volkskrant: Een cocktail van aardbevingen, bevolkingskrimp, investeringen die alsmaar uitblijven ondermijnt in Groningen, Friesland en Drenthe het vertrouwen dat er ooit nog iets ten goede zal keren. 2 november op NOS: De regeling die de NAM hanteert voor het behandelen van aardbevingsschade moet in de prullenbak. Er moet een heel nieuw schadeprotocol worden ontwikkeld, waarmee de nieuwe uitvoeringsorganisatie die de schades vanaf 1 januari gaat afhandelen aan de slag kan. Dat is de conclusie van een rapport van de Vereniging Eigen Huis (VEH), dat komende week in Groningen wordt gepresenteerd. 3 november op RTV Noord: Het Rijk en de NAM moeten woningen opkopen als ze in het aardbevingsgebied staan en niet verkocht kunnen worden. Dat wil het CDA in Provinciale Staten van Groningen. 3 november op RTV Noord: Water kan een einde maken aan de aardbevingsellende in Groningen. Althans, dat is de heilige overtuiging van Gerrit Wigger, een oud-medewerker van de NAM. 4 november op de Groninger internet courant PvdA-gedeputeerde William Moorlag krijgt van de Groninger Bodem Beweging een taart aangeboden. Volgens de Bodem Beweging heeft Moorlag de moed om te erkennen dat de maatregelen tegen de aardbevingen qua veiligheid niet helpen. 5 november in de Volkskrant: 'Doen de drie noordelijke provincies er nog toe?', schreef Ana van Es in haar laatste stuk als correspondent Noord-Nederland. Brieven, tweets en s, het maakte veel los, van instemmende ontroering tot ergernis. 19 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied

20 5 november op NU.nl Als de aardbevingen dichter bij de stad Groningen komen en daar ook voor schade zorgen, dan moet de gaskraan verder worden dichtgedraaid. Die eis legde het gemeentebestuur van Groningen woensdag bij de NAM neer. 5 november via de Groninger Internet Courant De NAM wil meewerken aan het verbeteren van de regeling. Volgens NAM-directeur Gerald Schotman is de kritiek,,een cadeautje. We hebben daar echt iets aan. De mens moet meer centraal gesteld worden, vindt hij. 6 november op NU.nl Het aantal mensen dat bij de NAM heeft gemeld dat ze schade hebben aan hun woning door de beving bij Zandeweer is opgelopen tot januari op NOS.nl De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) zal de gaswinning in Groningen voorlopig niet verminderen. Volgens directeur Schotman is dat een beslissing die de overheid moet nemen. 28 januari De gaswinning in Groningen moet vergaand worden teruggeschroefd, zei burgemeester Rodenboog van Loppersum in een hoorzitting in de Tweede Kamer. 20 Nut en noodzaak van een informatieplatform voor het Groninger aardbevingsgebied