Kattenberg 9 B-9000 Gent Tel.: Fax:

Transcriptie

1 BN BBU O Z R L 2 semester H A N DE L IN G S G E R IC H T O M G A A N M E T V E R S C H IL L E N A anbod differentiatie en hoekenwerk Differentië ren in de klaspraktijk 1 7 mei Algemeen doel OLOD V ia kennismaking met voorbeelden van good prac tic e en reflec tie c ompetenter worden in het (h)erkennen en omgaan met versc hillen. Omsc h rij v ing v an h et aanb od Informatie- en c ommunic atietec hnologie ter ondersteuning van differentiatie vanuit de z orgvraag van het kind I nh ou d en w erk w ij ze ( b egeleidingsmeth odiek en en tec h niek en / orth odidac tiek ) IC T methodisc h inz etten als aanpak -op-maat als " didac tisc h middel-op-maat" in een krac htige leeromgeving als " begeleidingsstijl-op-maat" in de aanpak van (leer)problemen als " organisatievorm-op-maat" om handelingsgeric ht versc hillen te benaderen IC T func tioneel inz etten in h andelingsplanning en zorgtraj ec tontw ik k eling als informatiekanaal en bronnenmateriaal in de planmatige z orgaanpak als c ommunic atiemiddel naar betrokken gesprekspartners Arteveldehogeschool Bachelor in het onderwijs: buitengewoon onderwijs Bachelor in het onderwijs: zorgverbreding en remediërend leren 1/50

2 Wat is de zorgvraag? E rvaringsgeric ht onderwijs wil het beste halen uit kinderen door te foc ussen op de kwaliteit van het proc es: op het welbevinden en op de betrokkenheid van de lerende. Dat biedt een waardevolle bril om beter greep te krijgen op onderwijsleerproc essen en bij te dragen tot een gave emotionele ontwikkeling en fundamenteel leren. De kern bij de ervaringsgeric hte aanpak is niet het hanteren van werkvormen, didac tisc he truc jes maar is een basishouding: de ervaringsgeric htheid. (bron: ego.be) 2/50

3 A. De wetgever tekent krachtlijnen uit via het gelijkeonderwijskansendecreet 1. het rec ht op insc hrijving van uw kind in een sc hool naar keuz e. De redenen om uw kind te weigeren z ijn duidelijk omsc hreven; uw kind moet aan de toelatingsvoorwaarden voldoen: instapleeftijd voor het BaO, het insc hrijvingsverslag voor het BuO u moet als ouder instemmen met het pedagogisc h projec t en het sc hoolreglement, die u bij een eerste insc hrijving worden voorgelegd. 3/50

4 H H E en sc hool kan slec hts in enkele gevallen de insc hrijving van uw kind weigeren: 1. de sc hool is vol. 2. uw kind is definitief uitgesloten. 3. bepaalde sec undaire sc holen kunnen in de loop van het sc hooljaar leerlingen weigeren die in andere sc holen werden uitgesloten. 4. uw kind heeft een insc hrijvingsverslag voor het buitengewoon onderwijs en heeft spec ifiek onderwijs, verz orging of therapie nodig. A ls ouder hebt u de keuz e om uw kind in te sc hrijven in het gewoon of het buitengewoon onderwijs. E en sc hool voor gewoon onderwijs kan uw kind weigeren als de eisen die aan de sc hool gesteld worden verder gaan dan haar mogelijkheden. O pgelet: indien u w k ind leermoeilij k h eden h eeft, w aardoor h et georië nteerd w ordt naar h et b u itengew oon onderw ij s v an h et ty pe 8, k an de sc h ool u w k ind N I E T om deze reden w eigeren. 2. de opric hting van lokale overlegplatforms (de L O P s) die het gelijkekansenbeleid ter plaatse mee uitvoeren en een C ommissie inz ake leerlingenrec hten die waakt over de rec hten van de leerlingen; 3. een geï ntegreerd ondersteuningsaanbod dat de sc holen toelaat een z orgbrede werking te ontwikkelen voor alle kinderen, maar in het bijz onder kansarme kinderen en jongeren. C onc lu sie: et gelijkeonderwijskansendec reet stelt sc holen in staat een z orgbreed klimaat te c reë ren voor alle leerlingen. oe de sc hool van uw kind dit in de praktijk aanpakt en rond welke punten z e prioritair gaat werken, bepaalt z e z é lf. Dit betekent dat elke sc hool eigen initiatieven kan ontplooien die versc hillen van een andere sc hool. E en probleem hoeft dit niet te z ijn. Integendeel: dit is de beste garantie voor uw kind om in een z orgbreed klimaat op te groeien en alle mogelijke kansen te krijgen. (B r o n : M i n i s t e r i e v a n d e V l a a m s e G e m e e n s c h a p D e p a r t e m e n t O n d e r w i j s d e c e m b e r D /20 0 5/3241/285) 4/50

5 O O B. Een zorgbeleid in de school De sc hool moet de nodige z org besteden aan de eigenheid van elk kind. K inderen met ontwikkelingsproblemen, leerproblemen en leerstoornissen vragen ex tra z org. V anaf september hebben alle basissc holen een aantal z orguren gekregen, op basis van het aantal leerlingen. V oorbeeld: basissc holen met tot leerlingen krijgen 2 6 z orguren. H E T T O T A L E P A K K E T Z O R G BE L E ID H et z orgbeleid op sc hool wordt gec oö rdineerd door de z orgc oö rdinator. De G O K -leerkrac ht, de taakleerkrac ht en het hele sc hoolteam werken mee aan het globale z orgbeleid op sc hool. H E T S L E U T E L W O O R D V O O R E E N G O E D Z O R G BE L E ID IS DIF F E R E N T IA T IE Door les te geven op maat, haalt men het beste uit elk kind. H oekenwerk als voorbeeld: kinderen voeren z elfstandig opdrac hten uit in een hoek naar keuz e zodat de leerkracht de handen vrij heeft om de kinderen met problemen individueel te begeleiden. DE T A A K V A N DE Z O R G C O Ö R DIN A T O R -C oö rdinatie v an de zorg op h et niv eau v an de sc h ool en de sc h olengemeensc h ap. Hierb ij is de zorgc oö rdinator een aanspreek pu nt v oor de leerlingen, de leerk rac h ten, de ou ders en de ex terne h u lpv erleners ( logopedisten, pedagogen...). -Ondersteu nen v an h et h andelen v an de leerk rac h ten -Begeleiden v an de leerlingen met prob lemen DE R O L V A N DE O U DE R S uders z ijn de eerste opvoedingsverantwoordelijken voor hun kinderen. S amen met de sc hool moeten z e ervoor z orgen dat het kind geen ac hterstand oploopt. O uders kunnen dit doen door tijdig een probleem te signaleren op sc hool en voldoende informatie te geven over hun kind. Daarnaast kunnen de ouders z orgen voor een positief opvoedingsklimaat thuis. Z e kunnen interesse tonen voor wat hun kind doet op sc hool en hun ontwikkeling volgen. A ls ouders helpen met het huiswerk, kan dit best in overleg met de leerkrac ht. DE R O L V A N DE S C H O O L R A A D uders die vragen hebben over het z orgbeleid op sc hool kunnen ook terec ht bij de sc hoolraad. Bijvoorbeeld: is er op onz e sc hool genoeg aandac ht voor leerlingen met problemen? W at doet de sc hool eraan? W orden de ouders geï nformeerd over de evolutie van hun kind? K rijgen de ouders voldoende informatie over de (leer)problemen? W orden z e c orrec t doorverwez en? H et z orgbeleid van de sc hool staat besc hreven in het sc hoolwerkplan. 5/50

6 W C. De echte zorgvraag vertrekt vanuit het kind at betekent adaptief onderwijs en z orgverbreding voor mij als leerkrac ht en hoe pas ik dit adeq uaat en verantwoord toe? zorgb reedte De mate waarin een sc hool haar onderwijs, in aanpak en inhoud, organiseert z odat elke jongere de kans krijgt z ic h z o goed mogelijk, z onder moeilijkheden en evenwic htig te ontplooien. zorgv erb reding A lles wat de sc hool organiseert of onderneemt voor risic ojongeren z odat z ij z ic h ook z onder moeilijkheden en z o goed mogelijk kunnen ontplooien. adaptief= zorg op maat De school zorgt ervoor dat elke leerling de beste kansen krijgt. Dit betekent dat zij onderwijs op maat aanbiedt. Dit kan gebeuren door het aangeboden onderwijs op één of meer van de volgende onderdelen te differentiëren: doelstellingen, leerinhouden, lesgeven, begeleiding, groeperingsvormen, opdrachten, tempo, leermiddelen, toetsing, beoordeling. Ervaringsgericht onderwijs (Ego) en Ontwikkelingsgericht onderwijs (Ogo) als voorbeelden van adaptief onderwijs. Meer uitleg en voorbeelden: http: / / ego.be Handelingsplan Naast algemeen geldende opvoedingsdoelen gaat binnen het buitengewoon onderwijs bijzondere aandacht naar de specifieke opvoedingssituatie van elke individuele leerling. De spil in dit gebeuren is het individuele handelingsplan (IHP) waarin voor elke leerling de te volgen opvoedings- en onderwijsweg wordt uitgestippeld op basis van de mogelijkheden van de leerling. ZORG INTEGREREN = ERVARINGSGERICHT WERKEN ERVARINGSGERICHT WERKEN = ZORG INTEGREREN 6/50

7 A. Onderwijs op maat Hoe differentieer je vanuit een zorgvraag? Bij adaptief onderwijs is de kernvraag altijd of het onderwijs wel aansluit bij de mogelijkheden van ieder individueel kind. B. Verschil tussen adaptief en regulier onderwijs V eel sc holen houden al rekening met de onderlinge versc hillen tussen leerlingen (sommige leerlingen kunnen meer leerstof aan, hebben een hoger tempo of hebben sneller iets door). Bij adaptief onderwijs worden evenz eer gedifferentieerd waarbij vanuit de methoden volgens het BH V - model werken (Basisstof voor alle kinderen, Herhalingsstof voor leerlingen die nog wat moeite hadden met bepaalde opdrac hten, Verrijkingsstof (ex tra stof) voor de vlotte en goed presterende leerlingen. M aar bij adaptief onderwijs wordt vooral gekeken naar gedragskenm erken van kinderen z oals: het geloof in eigen kunnen (c ompetentie) het streven naar onafhankelijkheid (weten dat je problemen z elf aankunt) het hebben van relaties (weten en voelen dat je gewaardeerd wordt) D e leerkracht vervu lt in het gehele proces een centrale rol want om dez e 3 kenm erken goed te ku nnen ontwikkelen bij de kinderen m oet de leerkracht z elf ook: t geloof hebben in het kunnen van z ijn/ haar kinderen (o.a. door vertrouwen te hebben, te stimuleren) hen onafhankelijk te maken (z elfstandige werkhouding bijbrengen) te streven om met elk kind in de klas een goede relatie te hebben (bron: 7/50

8 8/50

9 ICT methodisch inzetten als aanpak-op-maat De informatie- en c ommunic atietec hnologie (IC T ) kan ingez et worden in de begeleidingsmethodieken en de orthodidac tiek omdat z e: - nieuwe werkvormen ondersteunt die z onder pc z eer moeilijk uit te voeren z ijn - andere kansen biedt tot z elfstandig verwerken van leerstof - meer kansen biedt om te differentië ren E n dit op vlak van: a. de algemene z org in een sfeer van welbevinden waar in een krac htige leeromgeving wordt voortgebouwd wordt aan de ontwikkeling. E en preventieve ac tiviteit. b. de ex tra z org waar wordt ingegaan op de onderwijsnoden van leerlingen die ex tra steun nodig hebben. E en preventieve ac tiviteit. 9/50

10 W W M c. de spec iale z org waar na analy se en overleg interventies gez oc ht, besproken en uitgevoerd worden door leerkrac ht en z orgteam (z wakke lez ertjes, slec hte sc hrijvers, taalac hterstanden, ). H et z ijn dus remedië rende initiatieven. d. de bijz ondere z org voor leerlingen met leer-, aandac hts- of andere stoornissen. E r wordt gez oc ht naar c ompenserende maatregelen om te begeleiden, rekening houdend met het welbevinden (dy slex ie, A DH D, spec trumstoornissen, ) e. de sc hooloverstijgende z org om de ontwikkeling te begeleiden via passende oplossingen (logopedie, verwijz ingen, ) De orthopedagogiek ric ht z ic h ook in de eerste plaats naar het welbevinden van kinderen binnen de totale opvoedingssituatie en biedt kennis en vaardigheden met betrekking tot de hulp aan het gehandic apte kind of tot het kind dat ernstige problemen veroorz aakt of ondervindt. Daarnaast wordt ook inz ic ht geboden in de betekenis van methodisc h en strategisc h handelen en houdt z ic h bez ig met de vraag naar wat spec ifieke opvoeding als methodisc he wijz e van helpen kan betekenen bij de oplossing van opvoedingsproblemen. Daarbij sluit de orthodidac tiek als de hulpverlening en bez inning op die hulpverlening aan. Orthodidactisch handelen is niet uit een boekje te leren, maar studie is wel handig om je eigen denkwerk te stimuleren. Hier kruist de weg van ICT het pad van de orthodidactiek in zeer specifieke toepassingen. C riteria v oor softw are en andere I C T -toepassingen e kunnen de c riteria indelen in vier grote groepen: vorm, inhoud, gebruik en overige. De aantrekkelijkheid van een c omputerprogramma is een ty pisc h voorbeeld van een vormaspec t. e noemden al de feedbac k die het programma bij fouten geeft. Dat is een inhoudsaspec t. De groep ' gebruik' is de grootste; daarin vinden we c riteria als de aanpasbaarheid aan de individuele mogelijkheden van de gebruiker. M aar ook een probleemloz e installatie plaatsen we bij dez e groep. issc hien z it het belangrijkste aspec t wel bij ' overige' : de prijs of de prijs-kwaliteitverhouding. Dat hoeft geen verduidelijking. 1. Didac tisc h v erantw oord/ remedië rend E en programma is didac tisc h verantwoord wanneer het rekening houdt met de belangrijke mijlpalen in het leren lez en, sc hrijven en rekenen z oals de spellingniveaus (hoor-/ regel- / onthoudniveau) of de sy stematisc he uitbreiding van de woordstruc tuur (van mkm (kam) naar mmkm (krom) naar mkmm (kast). De andere c riteria z itten voor een groot deel omvat in dez e term. Dat betekent dat een goed remedië rend programma bijvoorbeeld ook oog moet hebben voor een sy stematisc he opbouw van de onderdelen en dat er voldoende oefeningen moeten voorz ien z ijn. 10 /50

11 H O W H 2. F ou tenanaly se Belangrijk is dat kinderen van hun fouten leren. Z elf z ijn z e niet altijd in staat om hun fout te herkennen. Daarom is het belangrijk dat het programma niet z omaar ' juist' of ' fout' aangeeft. H et c ontroleert liefst ook welke fout werd gemaakt. H et is nog beter wanneer het uitleg geeft over de gemaakte fouten. Bestaat er een keuz emogelijkheid om het juiste antwoord te laten geven na enkele pogingen? 3. Aanpasb aar Dat is een z eer belangrijke eigensc hap. De waarde van een programma is opvallend groter wanneer het beter aanpasbaar is aan de eisen van elk kind dat er z al mee werken. Z o kan men geï ndividualiseerd te werk gaan. M en kan differentië ren. E en programma is niet altijd volledig afgestemd op de therapie. E lke therapeut of leerkrac ht gebruikt immers z ijn regels en methoden. O ok de ouders moeten het tempo, het aantal pogingen en het aantal oefeningen mee kunnen bepalen. E en van de belangrijkste aanpassingsfac toren is natuurlijk de moeilijkheidsgraad. M et ' aanpasbaar' bedoelen we ook de mogelijkheid voor het invoeren van eigen oefeningen. M en noemt dit de open software. P rogramma' s die goed aanpasbaar z ijn mogen al wat meer kosten want hun bruikbaarheid is groter. 4. Onderdelen opb ou w end anneer je een kind een ac hterstand wilt laten inhalen, is het noodz akelijk dat oefeningen eerst op een basisniveau worden aangebrac ht. V ervolgens moet men steeds in kleine stapjes verdergaan. iermee bedoelen we dat bijvoorbeeld een bepaalde regel bij een leesprogramma voldoende moet kunnen opgesplitst worden in kleine stapjes. 5. Aantrek k elij k h eid efenen op de c omputer kan ex tra motiverend z ijn indien het programma aantrekkelijk wordt gebrac ht. Is er een visuele beloning? Is het duidelijk wanneer je een juist/ foutief antwoord geeft? Is er voldoende variatie in de oefeningen? Is er geluid voorz ien? W ordt het kind niet te veel afgeleid? Z it er een spelelement in verwerkt? eel wat fac toren spelen daarbij een rol. A fhankelijk van de problemen kan dat ec hter voor elk kind nog versc hillen. Z o z al een overbeweeglijk kind meer gebaat z ijn bij een sober sc herm en minder baat hebben bij een visueel en auditief druk programma. 6. Aantal oefeningen Bij een leerprobleem z ijn er altijd veel oefeningen nodig. De kinderen moeten de regels immers freq uent inoefenen om z e vlot te leren gebruiken. Dat betekent dat we moeten besc hikken over voldoende oefeningen om een bepaalde moeilijkheid onder de knie te krijgen. Bij spelletjesprogramma' s z ie je vaak de snelle overgang naar nieuwe oefeningen. Daarbij laten de samenstellers niet het aantal oefeningen primeren maar eerder de afwisseling van leuke spelletjes of oefeningen. 11/50

12 O H 7. R esu ltatenov erzic h t S ommige begeleiders houden graag een overz ic ht bij van de prestaties van elk kind. In de klas kan dat nuttig z ijn wanneer kinderen z elfstandig mogen werken op de c omputer. De leerkrac ht kan na een oefenperiode c ontroleren welk niveau een kind al heeft bereikt. Daarom lijkt het ons ook nuttig dat er niet enkel een sc ore wordt weergegeven maar ook dat er een foutenoverz ic ht terug te vinden is. W aar heeft een kind spec ifiek moeilijkheden mee? Z o kan men geric ht verderwerken. 8. G eb ru ik sv riendelij k h eid en b ediening et eerste probleem kan z ic h al voordoen bij het opstarten. Bepaalde programma' s z ijn z elfs voor de meeste volwassenen moeilijk te installeren en te starten. O ok is het niet altijd eenvoudig om het programma te beë indigen wanneer dat niet duidelijk aangegeven is. H et gemakkelijkste voor de kinderen is dat er duidelijk herkenbare ic oontjes aanwez ig z ijn. ok is het belangrijk dat men steeds gemakkelijk kan overstappen naar een volgend of vorig onderdeel z onder alle oefeningen te moeten maken. V oor sommige kinderen is het ook belangrijk dat de opdrac ht niet gewoon versc hijnt op het sc herm, maar dat z e ook nog een keer wordt voorgelez en. Daarnaast is de motoriek (c oö rdinatie) van jonge kinderen vaak nog niet z o ver ontwikkeld dat z e vlot met de muis kunnen werken. S ommige programma' s houden daarmee rekening en werken met een ' kindersleep' (een eenvoudiger muisgebruik). http: / / aleidosc oop.be/ inhouden/ inhouden1 4 / art1 4 _ 5 _ 1 0.html http: / / topsc hool.net/ kennis/ nieuws/ N ieuwsberic ht E ssentieel is: - dat de sofware z elfbeheerd leren mogelijk maakt (in het programma moeten mogelijkheden z ijn ingebouwd om leer- of oefenstof te genereren op het niveau van elke leerling afz onderlijk) - het materiaal moet in een hoge mate z elfinstruerend en z elfevaluatief z ijn (een suc c esvolle oefening moet gevolgd worden door een oefenreeks met een hogere moeilijkheidsgraad en omgekeerd, z onder dat telkens de interventie van de leraar vereist is) - voor de begeleider moet het mogelijk z ijn om op elk ogenblik de prestaties é n de vorderingen van elke leerling op te vragen. O ok aan software voor differentiatie of voor remedië ring mogen dez elfde eisen worden gesteld. r o n n e n : e y s s e n s, M. & L e m b r e c h t s, D. 0 0 C o m p u t e r p r o g r a m m a ' s v o o r l e e s e n s p e l l i n g s p r o b l e m e n. Z i t S t i l, v o l., n r. e n o c k e r, L. d e E e n i n l e i d i n g i n E d u c a t i e v e s o f t w a r e. h t t p : u r i n g. h o g e n t. b e l d c D U C S O F T. H T M O S, C o m p u t e r s o p S c h o o l. R e d a c t i e s e c r e t a r i a a t : E P N, P o s t b u s D R H o u t e n, N e d e r l a n d e r n y, P. W e n k e n o m e d u c a t i e v e p r o g r a m m a ' s t e b e o o r d e l e n. C o n g r e s m a p C o m p u t e r s & O n d e r w i j s, e e n l a t r e l a t i e? U n i v e r s i t a i r e I n s t e l l i n g A n t w e r p e n e y s a b y l, P. D e c o m p u t e r a l s e d u c a t i e f i n s t r u m e n t. C o n g r e s m a p C o m p u t e r s & O n d e r w i j s, e e n l a t e l a t i e? U n i v e r s i t a i r e I n s t e l l i n g A n t w e r p e n r o g r a m m a m a t r i x. D e p a r t e m e n t O n d e r w i j s, A f d e l i n g B e l e i d s v o o r b e r e i d i n g B a s i s s c h o l e n, K o n i n g A l b e r t I I a a n B r u s s e l c h a c t e r, J. & F a g n a n o, C h. D o e s c o m p u t e r t e c h n o l o g y i m p r o v e s t u d e n t l e a r n i n g a n d a c h i e v e m e n t? H o w, w h e n a n d u n d e r w h a t c o n d i t i o n s? J. E d u c a t i o n a l c o m p u t i n g r e s e a r c h, V o l. (B -C (20 ) C (1999). //t / /E -C 666, F (1999) K (1999). -r P -l 15, S (1999). 20 (4) ) 12/50

13 1. WAI-N O T I C T als didac tisc h middel-op-maat in een k rac h tige leeromgev ing W A I-N O T promoot IC T en Internetgebruik bij de opleiding en begeleiding van mensen met verstandelijke beperkingen. W A I-N O T wil daarmee de digitale kloof verder vernauwen om z o de soc iale integratie te ondersteunen. W A I-N O T biedt aan mensen met een verstandelijke beperking de mogelijkheid te Internetten binnen een voor hen toegankelijk online-omgeving. Daartoe staat het W A I-N O T Internet P retpark ter besc hikking. Dez e aangepaste website is educ atief, (re)c reatief, informatief en interac tief. 13/50

14 14/50

15 15/50

16 M enu -niv eau s A C T U A L IT E IT : w b F v c F a. Algemeen nieu s. ilm en ideo. Seizoenen d. eesten S P E L L E T J E S : P u K h K e. Spelletj es f. zzels g. ru isw oordraadsels. leu rplaten V R IJ E T IJ D i. Sport j. M u ziek k. K ok en l. K nu tselen L E E F W E R E L D W M N C u L G G G A P z P z z m. onen (niet bij klikkers, wel bij plussers maar is leeg) n. eer leren ov er i. ieu we cu rsu ssen ii. rsu s bibliotheek: leeg iii. eefwereld o. eldzak en (niet bij plussers) i. eld in euroland ii. eld spel (niet bij klikkers) iii. nna gaat winkelen (niet bij klikkers) p. Sek su aliteit i. uz el jongens ii. uz el meisjes iii. bij elke portaal andere puz el T H E M A S q N B K. Verh aaltj es i. ieu we verhaaltjes ii. ibliotheek leeg r. Spelletj es s. leu rplaten t. Liedj es (niet bij digispec ials, wel bij klikkers maar leeg) 16/50

17 17/50

18 2. S T IC H T IN G O O K J IJ /50

19 I C T als b egeleidingsstij l-op-maat in de aanpak v an ( leer) prob lemen 19/50

20 De software uit het pakket streeft naar een gec ontinueerde lees- en sc hrijfstrategie in kleine stappen waarbij de c oac h (leerkrac ht, ouder, begeleider, logopedist,...) de relatie waarborgt tussen woorddec odering/ -identific atie é n lez en (sc hrift-/ spreekbeeld) é n sc hrijven (spraak- / sc hrijfbeeld). 20 /50

21 M http: / / uiswerkprogramma' s hebben als belangrijkste kenmerk dat een diagnostisc he toets de leerling ' stuurt' naar een oefenprogramma op maat, waardoor effic ië nt differentië ren mogelijk is. E r z ijn inmiddels negentien M uiswerkprogramma' s ontwikkeld, een aantal daarvan spec iaal voor het basisonderwijs. 21/50

22 W M W http: / / oordenhaai biedt kinderen de ideale c ombinatie van duidelijke leerdoelen en het plez ier van c omputerspelletjes. M et 3 5 spelletjes kunnen allerlei vaardigheden worden geoefend die van belang z ijn voor het lez en en spellen. Door de varië teit van woorden, spelletjes en leerdoelen is oordenhaai gesc hikt voor de hele basissc hoolleeftijd. Ideaal voor de z wakkere leerlingen in de klas, bij de remedial teac hing en om thuis te oefenen. Z eer gesc hikt bij dy slex ie. http: / / ijferhaai.nl/ et C ijferhaai kunnen kinderen oefenen met getalbegrip en rekenvaardigheden. V eertig spelletjes geven mogelijkheden om allerlei vaardigheden te oefenen die van belang z ijn voor het leren rekenen. De varië teit aan spelletjes geeft kinderen veel oefengelegenheid en bevordert het rekenbegrip. G esc hikt voor kinderen van jaar, spec iaal voor kinderen met ernstige rekenproblemen (dy sc alc ulie). 22/50

23 (Z ie: F reudenthalinstituut) 23/50

24 H O I C T als " organisatiev orm-op-maat" om h andelingsgeric h t v ersc h illen te b enaderen O p W A I-N O T wordt het beeldtaalsy steem gebruikt (z ie: http: / / w.be/ ) Hoe zit h et prentensy steem in elk aar? ndanks het feit dat het gemakkelijk herkennen van prenten é é n van onz e hoofddoelstellingen is, z it er toc h heel wat sy stematiek in dit prentenwoordenboek, waardoor we het toc h wel een sy mbolen- sy steem noemen. E lk sy steem heeft z owat z ijn eigen regels. In het BE T A - sy steem worden dez e regels grotendeels bepaald door kleur, vorm en positie. Binnen het sy steem komen een aantal basisfiguren voor, die c onseq uent weerkeren doorheen het hele sy steem. O ok bij het inkleuren van de tekeningen wordt gez orgd voor een z o c onseq uent mogelijke aanpak. S oms worden slec hts bepaalde onderdelen ingekleurd om het c ontrast sterker te laten uitkomen. bijv. verfpot en verf S ommige afbeeldingen keren terug in een ruimer geheel : als onderdeel van een ander begrip. Bijv. het fototoestel in foto en fotograaf. et c onseq uent gebruik van pijlen. E en volle z warte pijl duidt iets aan. bijv. sc haduw, neus, sc hoteltje 24/50

25 W E en lege, witte pijl vertegenwoordigt een verandering in ruime of tijd (bv. geven, morgen, horen) erkwoorden : bij werkwoorden gebruiken we kleine streepjes z oals dat ook gebeurt in stripverhalen en c artoons. bijv. z oeken - sc haatsen T oc h maken we hierin toc h enige uitz ondering. W anneer het begrip totaal geen beweging implic eert, worden de ac tielijntjes weggelaten. (bv. in z itten) V oor neutrale voorwerpen z oals in voorz etsels of bij sommige werkwoorden, gebruikten we een paarse c irkel als neutrale voorstelling. Dez e wordt eveneens gehanteerd om meer abstrac te begrippen voor te stellen. (bv. hebben - ver hetz elfde) 25/50

26 P laatsing als kenmerk : om een tegenstelling te kunnen herkennen in een tekening, is het vaak noodz akelijk om eveneens de antipool te z ien. Daarom hebben we beide tegenstellingen binnen é é n prent gebrac ht, waarbij het niet-bedoelde doorkruist is, en het bedoelde steeds links staat. bijv. z waar - veel nat S oms gebruiken we kleine figuren bovenaan om tekeningen meer herkenbaar te maken. Dez e kleine figuren z ijn dan uiteraard weer tekeningen die uit het sy steem z elf komen. Bijv. in beddenlaken (bed) of logopedist (spreken) E lk sy steem h eeft nood aan een zek ere stru c tu u r b ij h et tek enen erv an. Voor de BE T A- prenten geldt als b asisprinc ipe dat sy stematiek geen h inder mag zij n v oor diegenen die niet de mentale mogelij k h eden h eb b en om deze stru c tu u r te b egrij pen. 26/50

27 P epernotenrec ept met pic to' s ( voor kinderen met een aan autisme verwante c ontac tstoornis) 27/50

28 28/50

29 29/50

30 H M W G Overzicht van de meeste gebruikte pictogrammensystemen In het N ederlands bestaat er é é n standaardwerk dat uitsluitend over grafisc he sy mbolen werd gesc hreven G rafisc he sy mbolen in ondersteunde c ommunic atie (Balkom & W elle Donkerimbrè re, ). In dit boek werd een overz ic htsposter opgenomen van een 4 0 -tal versc hillende grafisc he sy mbolen die ergens in V laanderen of N ederland z ouden gebruikt worden. Interessant en merkwaardig. De meerderheid van dez e sy mbolensy stemen z ijn immers moeilijk te vinden, hebben slec hts een beperkt aantal sy mbolen, z ijn beperkt q ua doelgroep en q ua doelstellingen. anneer we alleen naar V laanderen kijken z ijn er vooral twee grafisc he sy mbolensy stemen die op veel plaatsen en voor erg veel doelgroepen worden gebruikt. H et z ijn de BE T A -prenten en de P C S - sy mbolen. O p enige afstand worden z e gevolgd door twee andere interessante grafisc he sy mbolensy stemen die soms erg overtuigde voorstanders kennen: de Bliss-sy mbolen en de V ijfhoekprenten. W e durven dez e wel eens de grote vier noemen. 1. BE T A BE T A werd in V laanderen ontwikkeld in het begin van de jaren 9 0 en het evolueert nog steeds. H et werd oorspronkelijk voor jongeren gemaakt met autisme en een verstandelijke handic ap, maar ondertussen wordt het gebruikt bij tal van doelgroepen. De BE T A -prenten z ijn realistisc h weergegeven lijnfiguren met kleur. Z e houden het midden tussen kinderen en volwassenen, en tussen gedetailleerd en gestileerd. Door meerdere vaste afspraken werd een logic a gebrac ht in de sy mbolen (de voorstelling van beweging, voorz etsels, aangez ic hten, ). eer informatie kan men vinden op w.be. De BE T A -prenten kan men kopen in de BE T A -software: een ruimer softwareproduc t dat voor een groot aantal doeleinden kan worden gebruikt. Dez e software kost O ok kan men de BE T A kopen bij het programma M ind E x press of M ind E x press L ite voor een meerprijs van BLI SS Dit is een bijz onder grafisc h sy mbolensy steem met al een heel lange gesc hiedenis. K arl Blitz (C harles Bliss) public eerde z e voor het eerst in In werden z e gebruikt voor personen met een handic ap in C anada. R ond het einde van de jaren 7 0 kwamen z e naar België. et z ijn sterk gestileerde sy mbolen, samengesteld uit rec hte, gebogen en c irkelvormige lijnelementen. De ac htergrondkleur kan worden gebruikt om woordsoorten te ondersc heiden. M et een tal basiselementen kan een q uasi onbeperkt aantal Bliss-sy mbolen worden gebouwd. S ommige sy mbolen z ijn pic tografisc h (direc t herkenbaar), de meeste ec hter niet. Dez e z ijn ideografisc h. H iervoor is minimum wat vertrouwdheid met die basiselementen vereist. P ersonen die Bliss slec hts oppervlakkig kennen verkondigen wel eens de mening dat dez e sy mbolen enkel toepasbaar z ijn bij personen die erg goede c ognitieve mogelijkheden hebben (dus die ook z ouden kunnen leren lez en). E nerz ijds is het c orrec t dat de betere doelgroep erg z invol kan gebruik maken van Bliss omdat het een grotere graad van abstrac tie heeft, anderz ijds bleek al uit tal van voorbeelden dat ook personen met beperktere c ognitieve mogelijkheden in aanmerking komen voor het aanleren van dit grafisc he sy mbolensy steem. M eer informatie kan men vinden bij het Bliss-sy mbolenc ommunic atiec entrum, blisssy mbolen@ hetnet.nl en in het Blisswoordenboek (Boc kweg & K oerselman, ). De Bliss- 30 /50

31 M H sy mbolen kan men niet apart kopen. Z e z ijn wel z onder meerprijs besc hikbaar in de BE T A software en in M ind E x press en M ind E x press L ite. 3. P C S Dit is het grootste A merikaanse grafisc he sy mbolensy steem. H et wordt wereldwijd het meest gebruikt. Door de A merikaanse produc ent van P C S -sy mbolen werd veel E ngelstalig c ommunic atiemateriaal met dez e sy mbolen ontwikkeld. O ok produc enten uit andere landen (z oals N ederland en België ) die materiaal ontwikkelen dat z e internationaal wensen aan te bieden z ullen vaak kiez en voor het gebruik van P C S -sy mbolen. et z ijn eenvoudige, direc t herkenbare lijntekeningen in z wart-wit of in kleur. Z e varië ren van sterk gestileerde stokpoppetjes tot realistisc he weergaven van personen, dieren, voorwerpen en voedingsmiddelen. De P C S -sy mbolen z ijn onder meer sterk in de weergave van gevoelens/ emoties. N et z oals BE T A worden dez e sy mbolen gebruikt bij z eer diverse doelgroepen (z owel kinderen als volwassenen). A V H S P C S z P C S z z G z M E x M E x L eer informatie kan men krijgen op de merikaans website van de produc ent erjohnson.c om of via de laamse verdelers: ulpmiddelenc entrale (info@ hms-produc ts.c om) en kil (sales@ skil-nv.c om). De sy mbolen ijn apart te koop in een -metafile, e itten ook in de software rid, of e kunnen gekoc ht worden voor een meerprijs van bij de software ind press of ind press ite. 31/50

32 H W 4. VI J F HOE K itte sy mbolen op een z warte ac htergrond, z o herkent men onmiddellijk de V ijfhoeksy mbolen. S ommige z ijn erg universeel, z oals het sy mbool voor uit of uitgang. Z e worden vooral erg veel in N ederland gebruikt. O orspronkelijk komen z e uit C anada en Z weden. In V laanderen worden dez e vooral aangewend voor volwassen personen met een verstandelijke handic ap. et z ijn direc t herkenbare of afleidbare representaties van begrippen door middel van gestileerde silhouetten met z o weinig mogelijk details. In de niet-n ederlandstalige landen is het sy mbolensy steem bekend onder de naam P ic to. De internationale versie heeft geen tekst boven de plaatjes, de N ederlandse V ijfhoekprenten hebben dat wel (K oster & Dijkstra, ). M eer informatie kan men krijgen bij V isitaal P ic togrammen (het vroegere V IP S ), c ontac t@ visitaal.nl. In de eigen V ijfhoeksoftware (P ic tow orks) z ijn z e te koop voor en voor een meerprijs van bij M ind E x press of M ind E x press L ite. Bij elk van de vier bovenstaande sy mbolensy stemen werd verwez en naar M ind E x press. De basisprijs hiervan is euro en voor M ind E x press L ite. M en kan dit c omputerprogramma kopen bij de H ulpmiddelenc entrale (info@ hmc -produc ts.c om) of T ec hnologie en Integratie (info@ tni.be). Bij P C S werd ook verwez en naar G rid. De basisprijs hiervan is en het is te koop bij S kil (sales@ skil-nv.c om). (bron: 32/50

33 De pic togrammen die hier aangeboden worden, dienen in de eerste plaats om duidelijkheid en struc tuur te bieden aan mensen met een verstandelijke handic ap Sy mb ol for w indow s S y mbol for W indows softw are is gemaakt voor het c ommunic eren, leren, spelen enz. met behulp van sy mbolen. De programma' s in dez e reeks z ijn te gebruiken in c ombinatie met m eerdere sy mbooldatabases. De reeks S y mbol for W indows databases omvat o.a. P C S, Bliss, Beta, P ic togram/ V ijfhoek en Beeldlez en. N ieuwe programma' s en databases kunnen gemakkelijk aan de serie worden toegevoegd. E r z ijn modules voor de gehandic apte sy mboolgebruiker en modules voor de begeleider of therapeut. De modules voor sy mboolgebruikers z ijn te bedienen via ' sc anning' (met sc hakelaars). 33/50

34 34/50

35 START uitvoeren : typ osk 35/50

36 Bedrijf dat werkt om websites voor mensen met een handicap toegankelijk te maken en te houden. 36/50

37 ICT methodisch inzetten als aanpak-op-maat I C T als informatiek anaal en b ronnenmateriaal in planmatige zorgaanpak 37/50

38 http: / / ima.nl/ http: / / 38/50

39 I C T als c ommu nic atiemiddel naar b etrok k en gesprek spartners Handelingsplanner 39/50