ONDERZOEKSRAPPORT BUITENLANDJOURNALISTIEK IN DE NEDERLANDSE MEDIA. Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de pers

Transcriptie

1 ONDERZOEKSRAPPORT BUITENLANDJOURNALISTIEK IN DE NEDERLANDSE MEDIA Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor de pers

2 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 2. Berichtgeving in de Nederlandse media 2.1 Buitenlandjournalistiek in de kranten Nieuwswaarden en nieuwsonderwerpen Nieuwsregio sen nieuwslanden 2.2 Buitenlandjournalistiek op de televisie Nieuwswaarden en nieuwsonderwerpen Nieuwsregio sen nieuwslanden 3. Waardering Nederlands publiek 3.1 Interesse in buitenlands nieuws 3.2 Beoordeling kwaliteit 3.3 Verbeterpunten 4. De positie van de correspondent 4.1 Nieuwsbronnen media 4.2 Werkrelatie Dienstverband Vergoedingen 5. Kansen en mogelijkheden 5.1 Veranderende werkwijze Multimediaal werken Internationale afzetmarkt Flexibilisering exclusiviteit 5.2 Digitale mogelijkheden Sociale media Online platforms 5.2 Samenwerking media en correspondent 1

3 6. Conclusie & Discussie 6.1 De toekomst van de buitenlandjournalistiek Buitenlandberichtgeving in de Nederlandse media Waardering Nederlandse nieuwsconsument De veranderende positie van de correspondent Kansen voor de media 6.2 Discussie 6.3 Vervolgonderzoek 7. Literatuur 8. Bijlagen 8.1 Methodologie 8.2 Nieuwswaarden 8.3 Nederlandse link in de kranten 8.4 Nieuwswaarden per regio 8.5 Berichtgeving vanuit een koloniaal verleden 8.6 Nederlandse link op televisie 8.7 Verdeling onderwerp per regio 8.8 Vragenlijst publieksenquête 8.9 Vragenlijst correspondenten 8.10 Vragenlijst chefs buitenland 8.11 Deelnemers Beyond Your World-programma 8.12 Respondententabel 8.13 Overzicht gehanteerde codes 2

4 1. INLEIDING Op ieder moment van de dag houden de Nederlandse media ons op de hoogte van verschillende gebeurtenissen over de hele wereld.innovatie op het gebied van informatietechnologie biedt media de mogelijkheid meer en sneller nieuws te brengen dan ooit tevoren en door de toenemende internationale samenwerking op het gebied vanhandel, migratie en andere mondiale thema s zijn mensen in de wereld in toenemende mate met elkaar verbonden. Op basis van deze ontwikkelingen is het een aannemelijke gedachte dat buitenlandse nieuws een steeds prominentere plaats in de Nederlandse media zal krijgen.toch blijkt de realiteit complexer en heerst erbij veel partijen die werkzaam zijn in de buitenlandjournalistiekhet vermoeden dat nieuws over het buitenland juist afneemt 1. Deze afname zou volgens sommigen komen door een dalende interesse van het Nederlandse publiek 2 en de afnemende middelen bij media voor internationale nieuwsgaring. Door sterke bezuinigingen staat de kwaliteit van de buitenlandjournalistiek onder druk. Tegelijkertijd zijn door de toenemende globalisering mondiale sociaaleconomische en politieke kwesties meer dan ooit met elkaar verweven. Om invloed te hebben op deze internationale ontwikkelingen is het daarom noodzakelijk geïnformeerd te zijn over onderwerpen en gebeurtenissen die plaatsvinden aan de andere zijde van onze dijken. Daarbij leidt een gebrek aan informatie over het buitenland tot eenzijdige beelden en stereotypen; onbekend maakt immers onbemind (Semetko et al, 1992). Buitenlandjournalistiek beïnvloedt hiermee hoe burgers in de maatschappij staan en kunnen bijdragen aan een duurzame democratische samenleving. Dit maakt het van cruciaal belang om de kwaliteit van de buitenlandberichtgeving ook in de toekomst te waarborgen. Om deze redenen besloot Lokaalmondiaal om samen met onderzoeksbureaus De Nederlandse Nieuwsmonitor en Ruigrok Netpanel en De Buitenlandredactie onderzoek te doen naar de stand van zaken van de buitenlandjournalistiek in de Nederlandse media. Met dit onderzoek wil Lokaalmondiaal de discussie over buitenlandjournalistiek stimuleren en daarmee een bijdragen leveren aan de kwaliteit van de buitenlandberichtgeving in de Nederlandse media. Dit onderzoeksrapport duidt de veranderingen die plaatsvinden in de buitenlandjournalisitek in Nederland en brengt in kaart hoe het beste op deze veranderingen kan worden ingespeeld om ervoor te zorgen dat de kwaliteit van de buitenlandjournalistiek gewaarborgd blijft en tegelijkertijd een groter publiek wordt bereikt. De hoofdvraag die deze missie concretiseert is: Hoe staat het ervoor met de berichtgeving over het buitenland in de Nederlandse media en op welke manier kunnen media efficiënt inspelen op de veranderingen wat betreft buitenlandjournalistiek, om zo een groter en diverser publiek te bereiken? Om een antwoord op bovenstaande vraag te kunnen formuleren,analyseren we in de volgende hoofdstukken verschillende onderdelen. Hierbij gaan we achtereenvolgens in op de kwantiteit en inhoud van de buitenlandberichtgeving in de Nederlandse media, waarbij er onderscheid wordt gemaakt tussen de berichtgeving in de geschreven pers en op de televisie. Vervolgens onderzoeken we hoe de Nederlandse nieuwsconsument deze berichtgeving waardeert. Daarna kijken we hoe de werkwijze en positie van de 1 Zie bijvoorbeeld: Zie bijvoorbeeld: PEW Research Center., (2010), The Changing Newspaper Newsroom; What is Being Gained and What is Being Lost in America s Daily Newspapers? 3

5 correspondent veranderen in het huidige medialandschap en tot slot bekijken we welke methoden en werkwijzen voortvloeien uit de veranderingen en op welke manier de media hier efficiënt gebruik van kunnen maken. Naar aanleiding van de conclusies uit deze hoofdstukken zal er een aantal onderwerpen worden uitgelicht voor vervolgonderzoek. 4

6 2. BERICHTGEVING NEDERLANDSE MEDIA Dat de buitenlandberichtgeving onder druk staat is een voldongen feit. De sterke bezuinigingen en inwaarts gekeerdenieuwsbehoefte van veel consumenten maken dat buitenlandberichtgeving een steeds minder prominente rol krijgt in de Nederlandse media. Deze bevindingen leiden bij velen tot de conclusie dat hierdoor ook de buitenlandberichtgeving zelf in de Nederlandse media afneemt. Maar is dat wel zo? In dit hoofdstuk onderzoeken wij hoeveel buitenlands nieuws er eigenlijk te vinden is in de Nederlandse media en waar dit nieuws precies over gaat. Welke buitenlandse gebeurtenissen en regio s zijn nog wel nieuwswaardig in de Nederlandse media en welke niet? 2.1 BUITENLANDJOURNALISTIEK IN DE KRANTEN Om bovenstaande vragen te beantwoorden is gebruik gemaakt van verschillende kwantitatieve onderzoeksmethoden; een automatische en een handmatige inhoudsanalyse. In bijlage 8.1 is een uitgebreide beschrijving van de methodologie te vinden. Uit de resultaten van deze analyses blijkt dat gemiddeld ongeveer een kwart- 27 procent- van het Nederlandse nieuws in 2013 over het buitenland gaat. Dit is een procent minder dan uit de eerdere meting over de jaren In onderstaande tabel (tabel 1)is de hoeveelheid buitenlands nieuws over 2013 uitgesplitst naar krant en is een vergelijking te vinden met de eerdere meting uit Tabel 1. Hoeveelheid buitenlands nieuws in dagbladen in 2013 Buitenlands nieuws Totaal % buitenlands nieuws % buitenlands nieuws tussen NRC Handelsblad de Volkskrant De Telegraaf Trouw Algemeen Dagblad nrc.next Spits Metro Totaal De krant die relatief het meest over andere landen bericht is dagblad Trouw met 37 procent. Hierna volgen de Volkskrant en NRC Handelsblad met respectievelijk 36 en 34 procent van de berichtgeving. De gratis kranten Spits en Metro hebben het minst aandacht voor andere landen. Met een spreiding van 20 procent is het verschiltussen de kranten groot NIEUWSWAARDEN EN ONDERWERPEN In de voorgaande paragraaf is een duidelijk onderscheid te zien in de berichtgeving over het buitenland in de verschillende Nederlandse kranten. Maarwat maakt een gebeurtenis in het buitenland tot nieuws in ons land? Uit eerder onderzoek blijkt dat gebeurtenissen met bepaalde kenmerken eerder en uitgebreider het nieuws halen dan gebeurtenissen die deze niet hebben. Deze kenmerken wordenookwel nieuwswaarden genoemd. Hoe meer van deze factoren in een verhaal voorkomen en hoe hoger ze scoren, des te groter de kans dat een verhaal wordt opgepikt door de media. In de communicatiewetenschap is hier al enkele decennia onderzoek naar 3 Deze cijfers zijn idicatief en niet een op een te vergelijken, omdat de onderzoeksmethode verschilt. 5

7 gedaan. Galtung en Ruge (1965) onderzochten de kenmerken van gebeurtenissen over de Congo-, Cuba- en Cyprus-crisis die het nieuws hebben gehaald in Noorse media. Harcup en O Neill (2001) bouwden voort op de theorie van Galtung en Ruge en bewerkten de lijst van nieuwswaarden.in het kader van dit onderzoek is deze lijst aangevuld en aangepast aan de Nederlandse context en aan de resultaten verkregen uit een eerste analyse van deonderzoeksresultaten. In onderstaand kader staan de nieuwswaarden beschreven. Zie voor een volledig overzicht van de nieuwswaarden bijlage 8.2. Kader I: Nieuwswaarden in de Nederlandse media Slecht nieuws: conflict en negativiteit tussen personen, instituties of landen en tragische gebeurtenissen. ( VN: geheime dienst Afghanistan martelt, de Volkskrant 21 januari 2013) Goed nieuws: positieve ontwikkelingen op een bepaald gebied, zoals een geslaagde reddingsactie. Entertainment: nieuws over human interest, dramatische gebeurtenissen of seks. Grootschaligheid: grootse gebeurtenissen in aantal betrokken personen of grote gevolgen. Follow-up: nieuwe ontwikkelingen bij bestaand nieuwsverhaal. Eliteactoren: gebeurtenissen met betrekking tot belangrijke, machtige personen en organisaties ( Poetin blijft Assad steunen, Trouw 19 juni 2013). Nabijheid: de (sociaal-culturele) afstand waarop een gebeurtenis zich voltrekt. Hierbij speelt de Nederlandse link in het verhaal een rol ( Chauffeur spelersbus België dronken, Algemeen Dagblad 10 oktober 2013). Relevantie: nieuws dat gevolgen heeft voor het publiek van het medium. Wanneer we deze nieuwswaarden per medium uiteenzetten zien we een vergelijkbaar patroon ontstaan (zie figuur 1). Slecht nieuws is de nieuwswaarde die het meest leidend is in de berichtgeving over het buitenland, zowel bij betaalde als gratis media. Bij NU.nl zien we zelfs dat 50 procent van de berichtgeving een slecht nieuws-component in zich heeft. Ook het voorkomen van eliteactoren is een belangrijke factor voor veel kranten om een artikel te plaatsen. Een uitzondering hierop is het AD waar eliteactoren een minder belangrijk criterium zijn dan nabijheid. Deze laatste waarde is ook belangrijk in Spits, nrc.next en Metro. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Entertainment / Human interest Relevantie Grootschaligheid Goed nieuws Slecht nieuws Nabijheid Eliteactoren Follow-up / Contunuïteit / Hypje Figuur 1. Verdeling van nieuwswaarden per dagblad/website 6

8 Figuur 9 in bijlage 8.3 laat het relatieve belang zien van de Nederlandse link per medium. De zachtere nieuwswaarden, celebrity, verrassing en entertainment/human interest, spelen een zeer kleine rol in het buitenlands nieuws in de Nederlandse media. In bijlage 8.4 is ook een overzicht van de verschillende nieuwswaarden per regio te vinden. Naast de categorisering in nieuwswaarden geven ook de verschillende onderwerpen die de dagbladen belichten een interessant inzicht in het buitenlands nieuws in de Nederlandse media (zie figuur 2). 100% Ramp 90% % Internationaal conflict % Ontwikkelingssamenwerking 60% % Human interest / Cultuur 40% /Maatschappij 30% Justitie / Criminaliteit 20% % Economie 0% Openbare orde / Geweld (intern) Figuur 2: Verdeling van onderwerpen per dagblad/website Politiek (intern) Internationale betrekkingen Bovenstaande figuur laat zien dat de onderwerpen die de verschillende media behandelen erg divers zijn. Over het algemeen vormen Internationale betrekkingen en maatschappij de belangrijkste onderwerpen in de kranten. Hierna volgen binnenlandse politiek, criminaliteit en justitie en openbare orde en geweld. Economie is van de grote onderwerpen het minst belangrijk voor de Nederlandse media. Dit kan mede komen doordat dit nieuws niet op de voorpagina of buitenlandpagina, maar op de economiepagina terechtkomt. Een andere opmerkelijke bevinding is dat er betrekkelijk weinig aandacht is voor ontwikkelingssamenwerking. Dit behelst, zoals figuur 2 laat zien, nog geen procent van de totale berichtgeving. In de verschillende accenten van kranten valt op dat meer dan de helft van het buitenlands nieuws in NRC Handelsblad over de politiek gaat. Dit gaat met name ten koste van het maatschappelijke nieuws. Bij Trouw ligt de focus op openbare orde/geweld en justitie/criminaliteit. De Volkskrant laat eenzelfde patroon zien als het gemiddelde van alle media. De Telegraaf legt iets meer nadruk op de politieke en maatschappelijke onderwerpen. Hierdoor komen de conflictonderwerpen minder duidelijk naar voren. Van de betaalde kranten zijn het nrc.next en het AD waar het maatschappelijke buitenlandse nieuws het meest te vinden is. Een derde van de artikelen gaat over human interest, cultuur of maatschappij. Ook de gratis kranten Spits en Metro besteden veel aandacht aan maatschappij. Voor Metro geldt dat de politieke onderwerpen en openbare orde/geweld ook belangrijke onderwerpen zijn. De verdeling is vrij evenwichtig te noemen. Dat laatste geldt ook voor NU.nl. Op de nieuwssite is het onderwerp justitie en criminaliteit wel groter dan bij ieder ander medium. Weblog Geenstijl, tenslotte, focust zich voornamelijk op openbare orde en geweld en internationale betrekkingen. Wanneer wij kijken naar de verschillende onderwerpendieper nieuwsregio in het buitenlandnieuws worden behandeld (zie figuur 3 4 ) valt op dat de onderwerpen die in het nieuws naar voren komen sterk verschillen per 4 In de volgende analyses zijn de artikelen van alle geschreven media (alle dagbladen, plus NU.nl en Geenstijl) bij elkaar opgeteld. Voor Oceanië, Midden-Amerika en Zuid-Amerika geldt dat door het lage aantal artikelen over deze landen de waardes extremer uit kunnen vallen. 7

9 continent. Het nieuws over Afrika gaat in 38 procent van de gevallen over openbare orde en geweld en in een kwart van de gevallen over justitie en criminaliteit. Politiek en maatschappij komen nauwelijks aan bod in de Nederlandse berichtgeving over dit continent. De onderwerpenverdeling van Azië is evenwichtiger; een derde van de artikelen gaat over internationale betrekkingen, 20 procent over justitie en criminaliteit en 18 procent over de maatschappij. In het nieuws over het Midden-Oosten is de grootste categorie internationale betrekkingen. Dit komt voornamelijk doordat de onderzoeksperiode gelijk viel met de onderhandelingen over het chemische wapenarsenaal van Syrië en besprekingen tussen de Verenigde Staten en Iran. In het nieuws over Noord- Amerika zijn de politieke onderwerpen internationale betrekkingen en interne politiek het grootst. Samen vormen zij ruim 60 procent van de berichtgeving. Ook economisch nieuws over dit continent verschijnt vaker in de Nederlandse media. Als we beide analyses naast elkaar leggen zien we dat de nieuwswaarden leidraad zijn voor journalisten om een gebeurtenis wel of niet te brengen, ongeacht van de plek op de wereld waar de gebeurtenis zich voltrekt. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ramp Human interest / Cultuur /Maatschappij Justitie / Criminaliteit Economie Openbare orde / Geweld (intern) Politiek (intern) Internationale betrekkingen Figuur 3 Verdeling van onderwerpen per regio NIEUWSREGIO'S EN NIEUWSLANDEN Naast het type nieuws blijkt dat de nieuwswaardigheid van buitenlands nieuws ook afhankelijk is van het land of regio waar een gebeurtenis plaatsvindt. De nieuwswaarde nabijheid laat zien dat hoe verder het land of de regioverwijderdis van het eigen land, des te ingrijpender de gebeurtenis moet zijn om nieuws te worden. In journalistieke kringen is een veelgehoorde uitspraak dat het aantal doden van een ramp, ongeluk of aanslag gedeeld moet worden door het aantal kilometers dat het land van Nederland verwijderd is om te bepalen of het nieuws de krant haalt. Als een Nederlander betrokken is bij een gebeurtenis of als het een land is met historische banden met Nederland 5, verlaagt dit ook de drempel voor gebeurtenissen om nieuws te worden. Nabijheid refereert dus niet alleen aan het aantal kilometers, maar heeft ook te maken met historische gebeurtenissen, culturele overeenkomstenen economische en diplomatieke relaties.volgens Weber (2010) kunnen landen in het buitenlands nieuws ingedeeld worden in vier groepen: 5 In bijlage bijlage 8.5 wordt onderscheid gemaakt tussen oud-koloniën Suriname en Indonesië en andere landen uit de regio. 8

10 Nieuwscentra Dit zijn landen die permanent in het nieuws zijn en met een hoge variatie aan onderwerpen, invalshoeken en journalistieke genres (bijvoorbeeld de Verenigde Staten). Nieuwsburen Deze landen zijn regelmatig maar niet permanent in het nieuws, met een hoge variatie aan onderwerpen, invalshoeken en journalistieke genres (bijvoorbeeld België). Issuelanden Op sommige momenten zijn deze landen veelvuldig in het nieuws, maar alleen bij nieuwe ontwikkelingen rond eenzelfde onderwerp, zoals een aanhoudende humanitaire crisis (bijvoorbeeld Syrië). Nieuwsperiferie Deze landen halen zelden het nieuws met een lage variatie in onderwerpen (bijvoorbeeld de Filipijnen). Op basis van deze criteria kan worden onderzocht hoe vaak er over bepaalde regio s 6 en landen in de Nederlandse media wordt bericht. De resultaten van de automatische inhoudsanalyse 7, schematisch weergegeven in onderstaande tabel, laten zien dat kranten aanzienlijk vaker over Europa schrijven dan over de andere regio s. Noord-Amerika staat op de tweede plaats met artikelen. De Nederlandse krantenlezer krijgt het minste mee van landen uit Zuid-Amerika, Midden-Amerika en Oceanië.Kijkend naar het aantal artikelen zien we dat Noord-Amerika duidelijk de lijst aanvoert en dat Midden-Amerika en Oceanië en Afrika het minste aandacht per land krijgen. Tabel 2. Totale aandacht per regio Regio Aantal artikelen Aantal landen Gemiddelde aandacht per land Europa Noord-Amerika Azië Midden-Oosten Afrika Zuid-Amerika Midden-Amerika Oceanië Totaal De handmatige analyse laat, wanneer we kijken naar hoe deze regio s onder de verschillende media zijn verdeeld, een lichte spreiding zien ( zie figuur 4 op de volgende pagina). Zo zien we dat gemiddeld 30 procent van de berichtgeving over Europa gaat en slechts 2 procent over Zuid-Amerika. Ook wordt duidelijk dat Trouw het meest geografisch evenwichtig is in haar berichtgeving, aangezien in deze krant de aandacht voor nieuws uit verschillenderegio s gelijkmatig is verdeeld.hierbij gaat zelfs meer aandacht uit naar het Midden-Oosten dan naar Europa en is in deze krant meer aandacht voor berichtgeving over Azië en Afrika dan in de meeste andere betaalde kranten. Andere opvallende resultaten zijn het grote aantal artikelen in De Telegraaf over Noord- Amerika en het lage percentage- slechts 5 procent- van de artikelen over Afrika in het AD. 6 Voor deze analyse is het Midden-Oosten als aparte regio genomen, omdat deze in de berichtgeving op eenzelfde manier wordt geclassificeerd. 7 Het aantal artikelen ligt hoger dan het totaal aantal artikelen in de dataset, omdat meerdere landen uit verschillenden regio s in een artikel kunnen worden genoemd. 8 Hoewel de categorie Noord-Amerika bestaat uit de landen Canada en de Verenigde Staten, is de verdeling tussen deze twee landen zeer ongelijk. Zo gaan van de artikelen over de Verenigde Staten en maar over Canada. 9

11 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Mondiaal Zuid-Amerika Oceanie Noord-Amerika Midden-Oosten Midden-Amerika Europa Azie Afrika Figuur 4.Verdeling aandacht per regio per dagblad/nieuwswebsite Een andere manier om te kijken naar de verdeling van berichtgeving is door deze op te delen in nieuwslanden. Tabel 3 laat detop 25 zien van de landen die het meest in de media voorkomen. Tabel 3.Top 25 van landen in alle kranten van 2013 Land Aantal artikelen Land Aantal artikelen 1. Verenigde Staten India Duitsland Griekenland Frankrijk Egypte Groot-Brittannië Afghanistan China Iran Rusland Irak België Polen Syrië Zweden Italië Australië Spanje Brazilië Turkije Cyprus Israël Zwitserland Japan Zoals de tabel laat zien bestaan de nieuwscentra uit de Verenigde Staten, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, China en Rusland. Deze landen zijn dagelijks in het nieuws en binnen het nieuws over deze landen is de variatie van onderwerpen en invalshoeken groot. De VS is een klasse apart in het nieuws. Binnenlandse kwesties in de VS komen in Nederland op de buitenlandpagina s, zoals het debat over wapenbezit ( Veel meer blanken dan zwarten zijn voor wapenbezit, NRC Handelsblad, 5 november 2013), of de problemen met de implementatie van de nieuwe zorgwet ( Weer tegenslag Obama care: weinig nieuwe verzekerden, NRC Handelsblad, 14 november 2013). Aan het laatste voorbeeld valt op hoe vanzelfsprekend het nieuws uit de VS is: aangenomen wordt dat Nederlanders weten wat Obama care is en dat er al eerder problemen met de implementatie waren. De andere nieuwscentra spelen door hun grootte, economische macht en positie in internationale betrekkingen een 10

12 belangrijke rol in grote mondiale thema s zoals onderhandelingen binnen de Europese Unie, internationale handel en milieuproblematiek. Nieuwsburen zijn België, Italië, Spanje en Turkije. Deze landen halen minder vaak het Nederlandse nieuws dan de nieuwscentra, maar kunnen toch op veel aandacht rekenen, vaak gelieerd aan Nederlandse kwesties. Denk hierbij aan de Fyra (België en Italië), de Eurocrisis (Italië en Spanje), of de toetreding tot de EU en de kwestie Yunus (Turkije).Syrië is een geval apart. Het aantal berichten ligt hoger dan dat van Spanje en Italië,maar Syrië moet toch als issueland gezien worden. Het nieuws gaat vrijwel alleen maar over het aanhoudende conflict. De ernst, de vele episodes en het internationale aspect ervan zorgen ervoor dat dit onderwerp in 2013 zo veel nieuws genereert dat Syrië hoger scoort in hoeveelheid aandacht dan nieuwsburen Italië en Spanje. De landen die buiten de top 25 vallen kunnen worden gezien als nieuwsperiferie. Voor deze landen ligt de nieuwswaardedrempel hoog. Opvallend is dat in een aantal van deze landen zich ook gewapende conflicten en humanitaire rampen zich voordoen, zoals in Mali (plaats 32), Somalië (plaats 51), of Zuid-Soedan (plaats 115). Een verklaring hiervoor is dat conflictgebieden en politieke crises in nieuwswaarde toenemen als regeringen van westerse landen zich ermee bemoeien. Over Mali werd vooral bericht bij het begin van de Franse interventie in januari De dominantie van een klein aantal landen in het buitenlandse nieuws is groot. Zoals gevisualiseerd in figuur 5 gaat de helft van de totale aandacht voor het buitenland naar slechts 12 landen en gaat 80 procent van de totale aandacht naar 45 landen, ofwel 23 procent van hettotaal aantal landen. Overigens is deze hoge concentratie niet per se kenmerkend voor de Nederlandse media; in de Verenigde Staten gaat 80 procent van de aandacht naar slechts 20 procent van de landen (Golan; 2008).Door deze kleine spreiding van nieuws in bepaalde nieuwsregio s en landen krijgen andere gebieden in verhouding weinig aandacht en ontstaat er een blinde vlek in het dagelijkse nieuws. Die blinde vlek manifesteert zich duidelijk in Azië (Oezbekistan plaats 154, Turkmenistan plaats 163) en Afrika (Eritrea plaats 132, Botswana plaats 148). Maar ook de periferie van Europa haalt niet vaak het nieuws (Albanië plaats 116, Macedonië plaats 126). Kleine eilandstaten in Noord- en Zuid-Amerika en Oceanië worden soms maar enkele keren per jaar in een krant genoemd en vormen daarmee de laatste plaatsen in de rangschikking van media-aandacht. Antigua en Barbuda en de Marshalleilanden worden in 2013 helemaal niet in de kranten genoemd. 148 landen 20% 33 landen 30% 12 landen 50% Figuur 5.Concentratie van de berichtgeving op een kleine hoeveelheid landen 11

13 2.2 BUITENLANDJOURNALISTIEK OP DE TELEVISIE Naast een analyse voor de meest populaire geschreven pers is er gekeken naar de berichtgeving over het buitenland op de televisie. Uit deze analyse blijkt dat er op televisie gemiddeld minder ruimte is voor buitenlands nieuws dan in de kranten (zie tabel 4). In totaal gaat 24 procent van de items over buitenlands nieuws. De actualiteitenrubrieken tonen onderling grote verschillen. Zo gaan er van de 270 items in Vandaag de Dag (VdD in de tabel), slechts 21 over het buitenland. Ook de programma s Pauw & Witteman, De Wereld Draait Door en EenVandaag zijn ook voornamelijk op binnenlands nieuws gericht. Daarentegen ligt de buitenlandberichtgeving bij het NOS Journaal en Nieuwsuur ver boven gemiddeld, bij Nieuwsuur is dit zelfs 50 procent. Tabel 4. Verhouding binnenlands en buitenlands nieuws op televisie per medium Binnenland Buitenland Verhouding Normaal item Kort item Totaal Normaal item Kort item Totaal Percentage EenVandaag DWDD P&W VdD Nieuwsuur Journaal Totaal Ook als we kijken naar de verhouding normale items en korte items valt op hoe groot de verschillen tussen programma s zijn. Bij Vandaag de Dag zijn er van de 21 items buitenlands nieuws slechts 7 geen korte nieuwsberichten. Ook bij Nieuwsuur en het NOS Journaal zijn in verhouding de binnenlandse items vaak langer dan de buitenlandse items NIEUWSWAARDEN EN ONDERWERPEN De focus op het binnenland komt ook naar voren in de verdeling van nieuwswaarden. Zoals te zien in tabel 5 is ook op de televisie slecht nieuws verreweg de belangrijkste nieuwswaarde. Waar in de kranten eliteactoren de tweede plaats hadden, is het hier nabijheid. Dit komt vooral door het hoge aantal voor Vandaag de Dag. In Afrika staat grootschaligheid op de tweede plaats van belangrijkste nieuwswaarde met 33 procent. Nieuws over het Midden-Oosten en Noord-Amerika wordt, naast slecht nieuws, gekenmerkt door de associatie met eliteactoren.celebrity, follow-up en goed nieuws zijn over het algemeen de minst belangrijke nieuwswaarden. Tabel5.Verdeling nieuwswaarden per programma Celebrity Follow -up Elite actoren Nabijheid Slecht nieuws Goed nieuws Grootschaligheid Relevantie Human interest EenVandaag DWDD

14 P&W VdD Nieuwsuur Journaal Totaal In tabel 6 zien we dat het onderwerp criminaliteit het meest aan bod komt in het buitenlands nieuws op televisie. Dit komt vooral door de 15 items die Vandaag de Dag 9 aan het onderwerp besteedt. Net als in de krantenanalyse is maatschappij op TV een belangrijk onderwerp. Alle programma s besteden aandacht aan maatschappelijk buitenlands nieuws. Dit gaat om heel verschillende onderwerpen. Zo had EenVandaag op 21 september een reportage over de Emmy Awards en interviewden Pauw & Witteman op 3 oktober een man die een documentaire over China maakte Tabel 6. Verdeling van onderwerpen per medium IB Politiek Geweld Economie Criminaliteit Maatschappij Ramp EenVandaag DWDD P&W VdD Nieuwsuur Journaal Totaal Dat de televisieprogramma s over het algemeen meer op Nederland gericht zijn blijkt niet alleen uit het aantal binnenlandse en buitenlandse items. Ook de items die over het buitenland gaan hebben vaak een Nederlandse invalshoek, of op zijn minst een Nederlandse link. Dit is te zien in figuur 12 in bijlage NIEUWSREGIO'S EN NIEUWSLANDEN Wanneer we kijken naar de verdeling van het buitenlands nieuws per regio zien we dat het aandeel buitenlandberichtgeving dat betrekking heeft op Europa nog groter is op TV dan in de kranten. 80 van de 216 items 10 in totaal gaan over dit continent. Dat komt neer op 37 procent van alle items. Op TV komt niet het Midden- Oosten, maar Azië op de tweede plek in hoeveelheid aandacht. Dit komt onder andere door de beschadigde diplomatieke betrekkingen met Rusland en de tyfoon op de Filipijnen. Midden-Amerika heeft de tabel niet gehaald omdat geenvan de onderzochte items betrekking had op een van deze landen. Voor Afrika, het Midden-Oosten en Noord-Amerika is ongeveer evenveel aandacht in de televisieprogramma s. Voor deze regio s geldt wel dat het voornamelijk het programma Nieuwsuur is dat aandacht aan nieuws uit deze landen besteedt. Voor Europa is 9 Gedurende de onderzoeksperiode was het vooral de zaak Madeleine McCann die bij Vandaag de Dag het nieuws haalde Dit is meer dan 159, omdat meerder landen in een item een rol kunnen spelen. 13

15 nog wel ruimte in DWDD, terwijl Azië (vooral Rusland) naar voren komt in VdD. Opvallend genoeg krijgt Noord- Amerika in het NOS Journaal nog minder aandacht dan Azië en andere mondiale kwesties. Tabel9.Verdeling van regio s per medium Afrika Azië Europa Midden- Oosten EenVandaag Noord- Amerika Oceanië DWDD P&W VdD Zuid- Amerika Nieuwsuur Journaal Totaal Mondiaal Ook in de televisiedata is duidelijk te zien dat verschillende regio s een eigen mix aan onderwerpen hebben waarmee ze het Nederlandse nieuws halen. In Afrika is openbare orde en geweld het belangrijkste onderwerp. Dit komt vooral door de aanslag op de Westgate mall in Nairobi, maar ook de onrust in Somalië en Libië haalden het Nederlandse televisienieuws. Criminaliteit komt vooral naar voren in het nieuws over de Russische diplomaat Borodin die in Nederland is opgepakt vanwege vermeend huiselijk geweld. Het maatschappelijke nieuws over Azië is heel divers, met items over Japan, China, Rusland, Pakistan, Afghanistan en Vietnam. Europees nieuws richt zich niet alleen op criminaliteit en maatschappij zoals we ook in de kranten zagen, maar de ramp met de vluchtelingenboot bij Lampedusa komt ook vrij uitgebreid de Nederlandse huiskamers binnen. In het nieuws over het Midden-Oosten staan de onderhandelingen over het chemische wapenarsenaal van Assad centraal en het nieuws over Noord-Amerika spitst zich toe op de shutdown. Zie tabel 14 in bijlage 8.7 voor een overzicht van de verschillende onderwerpen per regio op televisie. 14

16 4. WAARDERING NEDERLANDS PUBLIEK Een andere belangrijke vraag is hoe de Nederlandse nieuwsconsument de buitenlandberichtgeving waardeert. Is het publiek tevreden over de kwaliteit en is er überhaupt behoeft aan buitenlands nieuws of wil de gemiddelde Nederlander liever geïnformeerdworden over wat er in Nederland speelt en is hij/zij minder geïnteresseerd in wat er aan de andere kant van de dijken gebeurt? Om de mogelijkheden en kansen voor de media goed in kaart te brengen is het belangrijk deze te relateren aan de wensen van het publiek op het gebied van buitenlandberichtgeving in de Nederlandse media. Met de informatie kunnen Nederlandse media een belangrijke stap voorwaarts maken in de buitenlandjournalistiek. 3.1 INTERESSE IN BUITENLANDS NIEUWS Een ruime meerderheid van de respondenten uit het publieksonderzoek zegt geïnteresseerd te zijn in buitenlands nieuws: 78 procent (zie figuur 6). Een kwart van de mensen is zelfs zeer geïnteresseerd in buitenlands nieuws. 18 procent van de mensen staat neutraal ten aanzien van buitenlands nieuws en slechts 4 procent zegt openlijk niet geïnteresseerd te zijn. Er is dus een breed publiek voor nieuws over het buitenland. Over het algemeen blijken mannen grotere interesse in buitenlands nieuws te hebben dan vrouwen en zijn personen tussen de 35 en 54 jaar geïnteresseerder dan zowel ouderen als jongeren. Hoogopgeleiden zeggen vaker geïnteresseerd te zijn in buitenlands nieuws dan laagopgeleiden. Geen mening 0% Ongeïnteresseerd 1% Neutraal 18% Zeer Ongeïnteresseerd 3% Zeer geïnteress eerd 26% Ruigrok NetPanel Geïnteress eerd 52% Figuur 6.In hoeverre ben je geïnteresseerd in buitenlands nieuws? Tabel 10 laat zien dat voor 81 procent van de respondenten televisie het belangrijkste medium is om het buitenlands nieuws te volgen. De krant volgt met 58 procent en websites met 57 procent. Radio wordt met afstand (37 procent) het minst gebruikt om nieuws te vergaren over het buitenland. Tabel 10. Via welke media informeer jij je tenminste eens per week over buitenlands nieuws? 11 Medium Titel Percentage Televisie 1. NOS Journaal 90% 81%, n= RTL 4 Nieuws 65% 3. EenVandaag 41% 11 In het onderzoek zijn de meest gebruikte nieuwsbronnen meegenomen van de geschreven pers, televisie en radio. 15

17 Dagblad 1. De Telegraaf 43% 58%, n= Regionaal Dagblad 42% 3. Algemeen Dagblad 37% Websites 1. NU.nl 59% 57%, n= Telegraaf.nl 41% 3. NOS.nl 40% Ruigrok NetPanel (N=1030) In het voorgaande hoofdstuk hebben wij kunnen zien dat er een verschil in aandacht is per regio in de Nederlandse media. Nu is de vraag of deze landen en regio s waar de meeste aandacht voor is ook overeenkomen met de plaatsen waar het Nederlandse publiek geïnteresseerd in is.zoals figuur 7 laat zien 12 zijn Europa en Noord-Amerika de gebieden waar mensen het liefst over geïnformeerd worden. 40 procent van de respondenten geeft aan vooral geïnteresseerd te zijn in nieuws uit West-Europa. Hierna volgen Noord-Amerika met 35 procent en het Midden-Oosten met 23 procent. 22 procent van de mensen is geïnteresseerd in Oost- Europa. Overige werelddelen scoren rond de 10 procent.deze cijfers moeten wel in perspectief worden gezien, aangezien 45 procent van de respondenten zegt niet specifiek geïnteresseerd te zijn in een bepaald gebied als het om buitenlands nieuws gaat. West-Europa West-Europa Noord-Amerika Noord-Amerika Midden-Oosten Midden-Oosten Oost-Europa Oost-Europa Zuidoost-Azië Zuidoost-Azië Zuid-Amerika Zuid-Amerika Centraal-Azië Centraal-Azië Noord-Afrika Noord-Afrika Latijns Amerika Latijns-Amerika Zuidelijk Afrika Zuidelijk Oceaonië Afrika Niet specifiek geïnteresseerd in Oceanië een regio Niet geïnteresseerd in één regio 12% 11% 9% 9% 8% 6% 6% 23% 22% 40% 35% 45% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Figuur 7. In welke regio( s) ben jij het meest geïnteresseerd als het om buitenlands nieuws gaat? 3.2 BEOORDELING KWALITEIT Zoals figuur 8 laat zien, is het overgrote deel van het publiek tevreden over de kwaliteit van het buitenlandse nieuws in de Nederlandse media. 78 procent van de respondenten beoordeelt de actualiteitvan het Nederlandse buitenlands nieuws als goed of zeer goed. Ook over de hoeveelheid buitenlands nieuws in Nederlandse media is twee derde van de mensen tevreden. Een lager cijfer scoren de media als het om de objectiviteit van buitenlands nieuws gaat. Toch vindt 57 procent van de mensen dat de media het ook op dit vlak goed tot zeer goed doen. 35 procent staat neutraal ten aanzien van objectiviteit en 6 procent beoordeelt objectiviteit als slecht of zeer slecht. 12 Respondenten konden meerdere interessegebieden aangeven, waardoor het totale percentage hoger dan 100 procent is. 16

18 Actualiteit 15% 63% 18% 2% 1% Zeer goed Goed Hoeveelheid 7% 62% 25% 3% 2% Neutraal Slecht Objectiviteit 6% 51% 35% 5% 1% 2% Zeer slecht Weet niet/geen mening 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ruigrok NetPanel Figuur 8. Hoe beoordeel jij het buitenlands nieuws in de Nederlandse media op de volgende eigenschappen? 3.3 VERBETERPUNTEN Naast het peilen van de algehele tevredenheid over de berichtgeving van buitenlands nieuws probeerde het onderzoek in kaart te brengen waar het publiek behoefte aan heeft om het buitenlands nieuws te verbeteren. De resultaten hiervan zijn weergegeven in figuur 9. Meer achtergronden 45% Samenwerking met lokale journalisten 30% Meer foto's/beelden 26% Kortere verhalen 14% Meer multimediaal 11% Langere verhalen 10% Anders, namelijk 2% Weet niet/geen mening 26% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Ruigrok NetPanel Figuur 9.Hoe zou buitenlands nieuws voor jou aantrekkelijker gemaakt kunnen worden? Een groot deel van de respondenten (45 procent) wenst meer achtergronden bij buitenlandse nieuws. Ook is er behoefte aan meer samenwerking met lokale journalisten en meer beelden bij het nieuws. De behoefte aan kortere verhalen en de behoefte aan langere verhalen middelen elkaar uit. Twee procent van de respondenten geeft aan een andere manier te weten om buitenlands nieuws te verbeteren. In de antwoorden die deze personen geven wordt een aantal suggesties gedaan. Het brengen van meer positief nieuws en meer context, zoals historische achtergrond van gebeurtenissen die nu nieuws zijn, maar ook de afloop van gebeurtenissen die eerder nieuws waren en een tijdje uit het zicht van de media zijn geraakt, worden genoemd. Ook vinden we in de antwoorden de roep om meer diversiteit in onderwerpen en het brengen van nieuws ook als er geen beelden van zijn. 17

19 4. DE POSITIE VAN DE CORRESPONDENT Maar wat betekenen deze ontwikkelingen nu voor de correspondent? De totale berichtgeving over het buitenland mag dan over de afgelopen jaren stabiel zijn gebleven, de sterke bezuinigingen en andere ontwikkelingen in het journalistieke werkveld hebben wel degelijk gezorgd voor ingrijpende veranderingen voor het werk van de buitenlandjournalist. Niet alleen is het aantal correspondenten afgenomen - 6 procent over de periode ,zoals het onderzoek van Leendert van der Valk en Peter Vasterman (2006) laat zien - maar is er ook veel veranderd in de werkwijzeen positie van de correspondent.zo is door de steeds flexibeleresamenwerking tussen media en correspondenten de inkomensonzekerheid enorm gestegen. Veel journalisten kunnen nauwelijks nog rondkomen van het correspondentschap en door de magere secundaire arbeidsvoorwaarden komt in sommige gevallen zelfs de veiligheid van correspondenten in het geding. 4.1 NIEUWSBRONNEN MEDIA Om te onderzoeken hoe het werk en positie van de buitenlandcorrespondent verandert, is het belangrijk om eerst de context te schetsen waarbinnen het werk plaatsvindt. Figuur 10 geeft een overzicht van de verdeling van nieuwsbronnen; persbureaus (ook artikelen zonder bron zijn hieronder geschaard), correspondent en redactie (overige eigen nieuwsgaring) bij de grote Nederlandse media. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Persbureau Correspondent Redactie Figuur 10. Verdeling soorten bronnen per dagblad/website Van alle kranten maakt De Telegraaf (zie figuur 10) het meest gebruik van correspondenten. Maar liefst 52 procent van het buitenlands nieuws in dit medium is afkomstig van een correspondent. Hierna volgen de Volkskrant (42 procent), NRC Handelsblad (37 procent) en nrc.next (36 procent). De cijfers van De Telegraaf zijn extra opvallend, omdat de krant in een meting van het aantal correspondenten in 2006 niet de krant was met de meeste correspondenten, dit was NRC Handelsblad met 23. De Telegraaf en Het Financieele Dagblad volgden met 19 (Van der Valk en Vasterman, 2006). De resultaten van deze analyse vertonen grote verschillen met een soortgelijke analyse die over is uitgevoerd 13. Toen bleek ongeveer de helft van de artikelen in de betaalde kranten afkomstig van persbureaus en lag het gebruik van correspondenten een stuk lager. Verklaringen voor deze grote verschillen zouden kunnen zijneen andersoortigesteekproef van artikelen of veranderende conventies van bronvermelding op redacties van kranten. Ondanks deze verschillenin onderzoeksresultaten geeft bovenstaande data-analyse

20 wel een indicatie van de verschillen tussen de diverse media in het gebruik van correspondenten ten opzichte van persbureaus en de eigen redactie. 4.2 WERKRELATIE Maar niet alleen de hoeveelheid van de berichtgeving die van correspondenten afkomstig is, is belangrijk. Ook de manier waarop deze berichtgeving tot stand komt zegt veel over de buitenlandjournalistiek in de Nederlandse media. In de buitenlandjournalistiek is een breedscala aan werkrelaties tussen media en correspondenten mogelijk. Om te zien hoe de positie van de correspondent binnen het kader van de buitenlandjournalistiek verandert, is het belangrijk om deze overeenkomsten in kaart te brengen en te onderzoeken hoe het werk van de correspondent hierdoor verandert DIENSTVERBAND Volgens de respondenten is het vervangen van vaste dienstverbanden met lossere contractstructuren een ontwikkeling die de laatste tien, vijftien jaar definitief is ingezet. De ondervraagde correspondenten zien dit als een onomkeerbare ontwikkeling. Vaste correspondenten zijn voor nieuwsmedia veel duurder en er heerst begrip voor het feit dat er niet langer voor deze samenwerkingsvorm gekozen wordt. Maar ook binnen deze tweesoorten dienstverbanden, losse of vaste,bestaanveel typen overeenkomsten, zoals deze quote van een chef buitenland illustreert: Er zijn verschillende gradaties van vast en freelance. We hebben mensen die in vaste dienst zijn en we hebben mensen die op stukjesbasis worden betaald. Sommige correspondenten krijgen een relatief hoog bedrag per maand, maar krijgen bijna niets als ze een stukje schrijven. Anderen krijgen een lager bedrag maar meer voor elk stukje dat ze schrijven. Aan de hand van de kwalitatieve data-analyse van de resultaten van dit onderzoek kunnen we in grote lijnen vier samenwerkingsconstructies onderscheiden: Overeenkomst van opdracht Retainer contract Minimale afname garantie No cure, no pay Overeenkomst van opdracht Een van de meest voorkomende contractvormen wordt omschreven als een overeenkomst van opdracht. Hierbij spreken opdrachtgever en correspondent (schriftelijk of mondeling) de intentie uit om samen te werken. Correspondenten krijgen echter pas een vergoeding als ze daadwerkelijk een productie hebben geleverd. In deze overeenkomst staan vaak afspraken over de woord-, uur- of dagprijs. Vaak zijn er ook afspraken over de exclusiviteit van de samenwerking. Zo kan worden overeengekomen dat correspondenten verhalen eerst aan de opdrachtgever aanbieden en dat de opdrachtgever verhalen uit een bepaald gebied in eerste instantie van de correspondent afneemt. Een groot deel van de respondenten laat weten het samenwerken op basis van deze vertrouwensband prettig te vinden. Wel leeft bij veel correspondenten het besef dat de samenwerking op basis van deze contractvorm niet volledig zeker is. Zo stelt een correspondent: Ik ben altijd welkom met ideeën bij mijn opdrachtgever en zij kunnen mij altijd inschakelen. Ik heb alleen geen contract waarop ik kan leunen. Ze kunnen morgen van mij af en ik ook van hen. Retainercontract Ongeveer een vijfde van de ondervraagde correspondenten werkt op basis van een retainer. Hierbij ontvangt de correspondent iedere maand een vast basisbedrag van een opdrachtgever ook als deze niets publiceert. De retainer is vaak voldoende om werk gerelateerde onkosten (als telefoon en internetkosten en krantenabonnementen) te dekken. Dit basisinkomen wordt aangevuld door producties aan de opdrachtgever te leveren. Deze producties worden per stuk betaald. Over het algemeen geldt de regel: hoe hoger het 19