VRIJWILLIGERSWERK EN INFORMELE HULP IN ROTTERDAM Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003

Transcriptie

1 VRIJWILLIGERSWERK EN INFORMELE HULP IN ROTTERDAM 2003 Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 2003 Projectnummer drs PA de Graaf Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Maart 2004 In opdracht van de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid

2 Centrum voor Onderzoek en Statistiek Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) Fax: (010) Internet: Prijs: 15,00 Gegevens mogen worden overgenomen, mits met bronvermelding

3 INHOUD Voorwoord 5 Noten 6 Samenvatting en conclusies 7 1 Omvang en aard van onbetaald werk in Rotterdam Omvang van het onbetaald werk Soort activiteiten Kenmerken van de Rotterdamse informele helpers en vrijwilligers De relatie met andere sociaal-maatschappelijke activiteiten Vergelijking met landelijke gegevens 17 Noten 18 2 Aandachtsgroepen bij het vrijwilligerswerkbeleid Allochtonen en onbetaald werk Mensen zonder betaald werk en onbetaald werk Jongeren en onbetaald werk Vergelijking met landelijke gegevens 28 Noten 29 3 Potentiële groei van het vrijwilligerswerk 31 Noten 33 4 Vragen over vrijwilligerswerk 35 Bijlage I: Respons en representativiteit 37 I1 Geslacht en leeftijd 37 I2 Etniciteit 38 I3 Deelgemeente 38 I4 Conclusie 39 Bijlage II: De vragen over onbetaald werk 41 3

4 Bijlage III: De rechte tellingen 43 Bijlage IV: De betekenis van de percentages; significantie 45 IV1 Percentages 45 IV2 Vergelijkingen 46 IV3 Gemiddelden 46 Noten 46 Publicatieoverzicht Centrum voor Onderzoek en Statistiek 47 4

5 VOORWOORD Op verzoek van diverse afdelingen en diensten van de gemeente Rotterdam voert het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) tweejaarlijks in het najaar een Vrijetijdsomnibusenquête (VTO) uit onder Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar, met als titel Wonen, recreëren en uitgaan in Rotterdam Op verzoek van de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid is daarin ook dit jaar weer een aantal vragen opgenomen over onbetaald werk (vrijwilligerswerk en informele hulp) De voorliggende rapportage gaat over de beantwoording van deze vragen, waarvan de meeste eerder ook in de VTO s van 1995, 1997 en 2001 zijn gesteld 1 De enquête Zoals gezegd, stammen de gegevens voor dit onderzoek uit de in het najaar van 2003 gehouden Vrijetijdsomnibusenquête van het COS De vragenlijsten van de enquête zijn op basis van een aselecte steekproef verspreid onder 3100 inwoners van Rotterdam De respons op deze enquête bedroeg 55% (1698 respondenten) Voor een uitgebreide responsverantwoording zij verwezen naar Bijlage I De precieze formulering van de vragen over vrijwilligerswerk en informele hulp is opgenomen in Bijlage II Opbouw van deze rapportage Deze rapportage is als volgt opgebouwd In hoofdstuk 1 wordt de deelname aan het onbetaald werk, dat is het vrijwilligerswerk en de informele hulp in z n totaliteit, besproken en vergeleken met die volgens de Vrijetijdsomnibusenquêtes uit 1995, 1997 en 2001 Ook komen de kenmerken van degenen die aan vrijwilligerswerk doen en informele hulp bieden aan de orde, afgezet tegen de totale Rotterdamse bevolking van 13 tot 75 jaar Teven worden in dit hoofdstuk de deelnamepercentages van een aantal deelgroepen uit de Rotterdamse samenleving gepresenteerd Hoofdstuk 2 gaat in op de aandachtsgroepen van het vrijwilligerswerkbeleid: allochtonen, mensen zonder betaald werk en jongeren In hoofdstuk 3 wordt nagegaan wie er nog meer vrijwilligerswerk zouden willen doen als ze daarvoor gevraagd werden en in hoofdstuk 4 komt de vraag aan de orde of de Rotterdammers weten waar men terecht kan voor advies, informatie of ondersteuning Deze rapportage kent tevens vier bijlagen In Bijlage I worden respons en representativiteit van de Vrijetijdsomnibusenquête 2003 besproken aan de hand van de achtergrondkenmerken van de respondenten In Bijlage II zijn de hier behandelde vragen uit de enquête letterlijk van de vragenlijst overgenomen, en in Bijlage III worden de rechte tellingen hiervan gepresenteerd In Bijlage IV tenslotte wordt een korte toelichting gegeven op de statistische interpretatie van de in deze rapportage weergegeven percentages en over de significantie van verschillen De boodschap uit deze bijlage moge zijn, dat in het algemeen verschillen of afwijkingen van 1- à 2% niet als verschillen mogen worden beschouwd, maar evengoed door het toevalskarakter van de steekproeven kunnen zijn veroorzaakt Als bijvoorbeeld iets het ene jaar 14% was, en het volgende jaar 15%, dan is daarmee dus nog geen toename aangetoond 5

6 Dit alles wordt voorafgegaan door een aantal gekleurde pagina s met samenvattende conclusies Noten in de tekst zijn te vinden aan het eind van het betreffende hoofdstuk cq de betreffende bijlage Tot slot zij er op gewezen, dat overal waar in deze rapportage gesproken wordt over de Rotterdammers, de Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar bedoeld worden Op 1 januari 2003 waren dat er (van de in totaal ) Noten 1 Ook in de Vrijetijdsomnibusenquête van 1999 waren vragen opgenomen over onbetaald werk, maar door een ongelukkige formulering van de vragen leek daarin het vrijwilligerswerk onderbelicht In plaats daarvan zijn de vragen over onbetaald werk vervolgens ook gesteld in de jaarlijkse Omnibusenquête van het COS, maar daarin lijkt de informele hulp, en daarmee ook het totaal aan onbetaald werk, wat overschat Een verklaring hiervoor ligt wellicht in het algemenere karakter van de Omnibusenquête en daarmee samenhangende verschillen in respons Dit zou met name een rol kunnen spelen bij de vraag naar het verrichten van informele hulp, die veel ruimte voor interpretatie laat In de voorliggende rapportage wordt de meting uit de Omnibusenquête 2001 buiten beschouwing gelaten Omdat een half jaar later in de Vrijetijdsomnibusenquête 2001 ook weer gewoon vragen over onbetaald werk zijn gesteld, konden de analyses van de ontwikkelingen in de tijd nu worden gebaseerd op vier gelijksoortige enquêtes, namelijk de Vrijetijdsomnibusenquêtes van 1995, 1997, 2001 en

7 SAMENVATTING EN CONCLUSIES In 2003 verrichtte bijna de helft van de Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar (47%) wel eens één of meer vormen van onbetaald werk op vrijwillige basis: 29% doet wel eens aan informele hulp (los van een organisatie), en 33% verricht vrijwilligerswerk in georganiseerd verband Voor een deel gaat het hier om de zelfde mensen: 14% doet namelijk zowel aan informele hulp als aan vrijwilligerswerk Na de daling tussen 1995 en 1997 (die zich overigens alleen bij de informele hulp manifesteerde) lijkt de omvang van het onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam langzaamaan weer heel licht toe te nemen De informele hulp bestaat in de meeste gevallen uit lichamelijke of huishoudelijke hulp, het geven van informatie en advies en het verrichten van diensten Rotterdammers die wel eens aan informele hulp doen, doen dat vaak op meerdere terreinen: gemiddeld zijn door hen 2,5 soorten hulp genoemd Vrijwilligers zijn het meest actief in een sportorganisatie (sportvereniging, -bond of school) Ook in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties en in organisaties voor hulp aan zieken, bejaarden of gehandicapten wordt traditioneel veel vrijwilligerswerk gedaan Ook bij het vrijwilligerswerk zijn het vaak dezelfde mensen die je op meer plaatsen tegenkomt: de Rotterdammers die vrijwilligerswerk verrichten, doen dat gemiddeld in 1,7 soorten organisaties Vergeleken met voorgaande jaren hebben zich geen opmerkelijke veranderingen voorgedaan in de deelnamepercentages van de verschillende soorten informele hulp of vrijwilligerswerk Mannen doen iets meer aan vrijwilligerswerk, en vrouwen meer aan informele hulp Vrijwilligerswerk wordt wat minder vaak gedaan naarmate men ouder is; boven de 65 doet nog maar een kwart aan vrijwilligerswerk Bij de informele hulp zijn de jongeren juist ondervertegenwoordigd, en mensen tussen de 45 en 65 oververtegenwoordigd Verder wordt méér gedaan aan informele hulp, en vooral aan vrijwilligerswerk, naarmate het opleidingsniveau hoger is Ook in hun verdere sociaal-maatschappelijke gedrag verschillen informele helpers en vrijwilligers van andere Rotterdammers: ze participeren meer dan gemiddeld in sociaal-maatschappelijke georganiseerde verbanden, doen vaker aan sport, komen vaker wel eens in wijkgebouwen en buurtof clubhuizen van sociaal-cultureel werk en komen vaker wel eens in cafés of koffiehuizen Ook hebben ze vaker contact met buurtgenoten Vergelijking met landelijke gegevens (uit CBS-enquêtes) over de omvang van het onbetaalde werk is hachelijk, omdat de wijze van enquêteren en de formulering van de vragen kennelijk sterk bepalend is voor de uitkomsten Beperken we ons tot vergelijking van de ontwikkeling hiervan, dan lijkt landelijk het aantal mensen dat aan informele hulp doet de afgelopen zeven jaar heel langzaam toe te zijn genomen; net als in Rotterdam De omvang van het vrijwilligerswerk lijkt landelijk echter wat af te nemen, terwijl in Rotterdam juist een lichte toename is te zien Aandachtsgroepen bij het vrijwilligerswerkbeleid Het vrijwilligerswerkbeleid in Rotterdam kent drie aandachtsgroepen: allochtonen, mensen zonder betaald werk en jongeren Allochtonen vormen daarbij (net als de andere twee in het verleden) zelfs ook een zogeheten prioriteitsgroep 7

8 Niet-westerse allochtonen doen veel minder vaak aan informele hulp dan andere Rotterdammers, maar vaker aan vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk en informele hulp samen beschouwd, doen ze niet onder voor de rest van de stad De deelname van niet-westerse allochtonen aan het vrijwilligerswerk is sinds 1995 spectaculair toegenomen: van flink onder het gemiddelde (22%) tot ruim daarboven (37%) Het deelnamepercentage van de autochtonen ( Nederlanders ) veranderde in die tijd nauwelijks De ondervertegenwoordiging van de niet-westerse allochtonen bij de informele hulp manifesteert zich vooral bij het verrichten van diensten, maar ook bij lichamelijke/huishoudelijke hulp, het geven van informatie en advies en de opvang van kinderen De oververtegenwoordiging bij het vrijwilligerswerk komt vooral doordat veel allochtonen actief zijn in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties (15%; bij autochtonen is dit maar 5%) Maar ook in een aantal andere soorten organisaties doen niet-westerse allochtonen vaker vrijwilligerswerk dan andere Rotterdammers Voorts is het gezien de recente publicitaire commotie hierover opmerkelijk, dat niet-westerse allochtonen nauwelijks minder vrijwilligerswerk in sportorganisaties zeggen te doen dan autochtonen Rotterdammers zónder betaald werk verschillen niet zo veel van Rotterdammers mét betaald werk, maar binnen die groep (tussen gepensioneerden, mensen met een uitkering en overige baanlozen zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) bestaan wél grote verschillen: gepensioneerden, en in mindere mate ook mensen met een uitkering (werklozen, arbeidsongeschikten en mensen in de bijstand) doen wat minder aan vrijwilligerswerk, en de overige mensen zonder betaald werk (zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) juist een stuk méér Het vrijwilligerswerk onder mensen met een uitkering is sinds 1995 (eigenlijk: sinds 1997) flink toegenomen, en ook de gepensioneerden lijken hun achterstand inmiddels voor een groot deel te hebben ingehaald De overige baanlozen deden altijd al bovengemiddeld aan vrijwilligerswerk Overigens bestaat binnen de groep gepensioneerden waarschijnlijk ook nog wel een verschil tussen vervroegd gepensioneerden en bejaarde gepensioneerden Door mensen met betaald werk worden sportorganisaties het meest genoemd als vrijwilligersorganisatie of vereniging waarin men actief is, en ook overige baanlozen zijn daarin meer dan gemiddeld actief Mensen met een uitkering en gepensioneerden zijn juist minder vaak actief in een sportorganisatie Uitkeringsontvangers doen hun vrijwilligerswerk het meest in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties, en dat geldt ook voor de overige baanlozen Daarnaast bevinden de overige baanlozen zich ook meer dan gemiddeld in het vrijwilligerswerk bij zieken, bejaarden en gehandicapten, bij kinderopvang, bij jeugd- en jongerenwerk en bij het onderwijs Bij jongeren (van 16 tot 25 jaar) is de deelname aan vrijwilligerswerk wat hoger, en de deelname aan informele hulp wat lager dan gemiddeld Ook de deelname van de jongeren aan het vrijwilligerswerk is sinds 1995 flink toegenomen: van het gemiddelde niveau in 1995 (31%) tot ruim daarboven in 2003 (38%), al lijkt het in 203 niet meer verder toegenomen Het vrijwilligerswerk speelt zich heel vaak af in sportorganisaties De deelname aan het vrijwilligerswerk door de Rotterdamse prioriteits- en aandachtsgroepen bevindt zich landelijk veelal op een heel ander niveau, en ontwikkelt zich veelal ook heel anders dan in Rotterdam Met name lijken er grote verschillen bij allochtonen (landelijk veel minder; ook in de godsdienstige en levensbeschouwelijke organisaties, waarin Rotterdamse allochtonen zo ruim vertegenwoordigd zijn), en jongeren (landelijk na 1999 gekelderd en inmiddels flink onder het gemiddelde, terwijl het in Rotterdam juist bovengemiddeld was en is) En van een bovengemiddelde deelname door werklozen is in Rotterdam niets te merken, al neemt de deelname door mensen met een uitkering de laatste jaren wel wat toe 8

9 Potentiële groei van het vrijwilligerswerk Op de vraag of men onbetaald werk voor een organisatie zou willen doen als men daarvoor gevraagd werd, antwoordt 21% van de Rotterdammers positief en 34% negatief Bijna de helft weet het (nog) niet; waarschijnlijk veelal ook omdat dat van verdere vorm en voorwaarden zal afhangen De bereidheid komt vooral van Rotterdammers die nu ook al aan vrijwilligerswerk doen; van de Rotterdammers die nu nog géén vrijwilligerswerk doen, staat maar 13% hier positief tegenover, en zegt 42% al bij voorbaat nee Die 13% die nu nog geen vrijwilligerswerk doet maar zegt dat men dat wel zou doen als ze er voor gevraagd zouden worden, staat voor 9% van alle Rotterdammers (van 13 tot en met 75 jaar), ofwel zo n Rotterdammers Als die over de streep getrokken zouden kunnen worden, zou het aantal vrijwilligers in Rotterdam kunnen toenemen van zo n tot zo n ; een toename met ruim een kwart! En daarnaast is er ook nog een groep van zo n Rotterdammers die nu nog niet aan vrijwilligerswerk doet, maar daar niet bij voorbaat negatief tegenover staat ( weet niet ) Als de volgens de beantwoording van deze enquêtevraag geïnteresseerde nog niet participerende Rotterdammers inderdaad over de streep zouden kunnen worden getrokken, zouden de mensen met een uitkering hun achterstand op de overige Rotterdammers volledig kunnen inhalen Voor de andere deelgroep uit de aandachtsgroepen die nu nog achterloopt bij de rest van de stad, de gepensioneerden, geldt dit absoluut niet: zij zouden juist nóg verder achterop raken Vragen over vrijwilligerswerk Tenslotte is dit jaar ook gevraagd, of men als men vragen heeft over vrijwilligerswerk weet waar men terecht kan voor advies, informatie en ondersteuning 13% van de Rotterdammers antwoordt hierop volmondig ja, 24% denkt het wel te weten en 63% geeft toe dat niet te weten Onder mensen die geen vrijwilligerswerk doen is deze kennis het minst aanwezig, maar ook bij de vrijwilligers zegt een meerderheid (54%) niet te weten waar men voor advies en informatie over vrijwilligerswerk terecht zou kunnen Van de Rotterdammers die dit wél zeggen of denken te weten, blijft 34% echter het antwoord schuldig als vervolgens wordt gevraagd wáár dan, terwijl de rest vaak weinig specifieke bronnen als Internet, de bibliotheek, bladen en telefoongidsen noemt Internet is met 15% ook het meest gegeven antwoord Daarna volgen de (deel-)gemeente (14%) en het buurthuis of wijkgebouw (12%) Ook de organisaties, verenigingen of instellingen zelf worden relatief veel genoemd Specifiek op vrijwilligerswerk en de ondersteuning daarvan bedoelde organisaties worden weinig genoemd: 4% noemt spontaan de OK-bank van het project Onbenutte Kwaliteiten, eveneens 4% de Vrijwilligers Vacaturebank, 2% de UVV, eveneens 2% STAP en 1% de SVR 9

10 10

11 1 OMVANG EN AARD VAN ONBETAALD WERK IN ROTTERDAM 11 Omvang In 2003 verrichtte bijna de helft van de Rotterdammers van 13 tot en met 75 jaar (47%) wel eens één of meer vormen van onbetaald werk op vrijwillige basis 29% doet wel eens aan informele hulp (los van een organisatie), en 33% verricht vrijwilligerswerk in georganiseerd verband Voor een deel gaat het hier om de zelfde mensen: 14% doet namelijk zowel aan informele hulp als aan vrijwilligerswerk In figuur 11 is de ontwikkeling van de deelname aan onbetaald werk in Rotterdam sinds 1995 volgens de VTO te zien De gegevens over 1995 en 1997 zijn exclusief 13- tot en met 15-jarigen: die worden in VTO s pas sinds 2001 ondervraagd Hoewel de omvang van het onbetaald werk bij deze leeftijdsgroep iets lager is dan bij oudere Rotterdammers, is de invloed hiervan op de totaalcijfers verwaarloosbaar Over 1999 zijn geen gegevens beschikbaar Figuur 11: Deelnamepercentages aan onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam in 1995 tot en met Informele hulp 30% 27% 27% 29% Vrijwilligerswerk 30% 30% 32% 33% Alléén informele hulp 17% 14% 14% 14% Alléén vrijwilligerswerk 16% 17% 19% 18% Beide 14% 13% 13% 14% Totaal onbetaald werk 46% 44% 46% 47% Geen van beide 54% 56% 54% 53% Totaal 100% 100% 100% 100% RESPONS Na de daling tussen 1995 en 1997 (die zich overigens alleen bij de informele hulp manifesteerde) lijkt de omvang van het onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam langzaamaan weer heel licht toe te nemen 12 Soort activiteiten Zoals in figuur 12 is te zien, bestaat de informele hulp in de meeste gevallen uit lichamelijke of huishoudelijke hulp (zoals het verzorgen van zieken of boodschappen doen; 13% van de Rotterdammers), het verrichten van diensten (eveneens 13%), het geven van informatie en advies (11%) en het opvangen van kinderen (8%) Rotterdammers die wel eens aan informele hulp doen, doen dat vaak op meerdere terreinen: gemiddeld zijn door hen 2,5 soorten hulp genoemd Voor de precieze, met voorbeelden aangevulde aanduiding van de in de vragenlijst voorgelegde mogelijkheden zij overigens verwezen naar Bijlage II (vraag 61) 11

12 Figuur 12: Deelnamepercentages informele hulp naar soort in 1995 tot en met en 2003 SOORT HULP Lichamelijke/huishoudelijke hulp 15% 10% 12% 13% Geestelijke/psychische hulp 8% 6% 7% 7% Informatie en advies 11% 11% 10% 11% Diensten verrichten 13% 12% 12% 13% Opvang kinderen 9% 8% 9% 8% Les geven 2% 2% 2% 2% Ontspanning, sport, spel, recreatie 5% 5% 5% 5% Overig werk met / hulp aan anderen 12% 11% 10% 11% Totaal 30% 27% 27% 29% RESPONS Figuur 12 laat tevens zien dat de lichte toename van de informele hulp niet aan één specifiek terrein is toe te schrijven; behalve misschien de fysieke dienstverlening (het terrein waarop van oudsher de meeste informele hulp plaats vindt) springt geen enkel terrein er substantieel uit Figuur 13 laat zien dat de vrijwilligers van oudsher het meest actief zijn in een sportvereniging, -bond of -school (9% van de Rotterdammers) Ook in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties (8%) en in organisaties voor hulp aan zieken, bejaarden of gehandicapten (7%) wordt traditioneel veel vrijwilligerswerk gedaan Ook bij vrijwilligerswerk zijn het vaak dezelfde mensen die je op meer plaatsen tegenkomt: de Rotterdammers die vrijwilligerswerk verrichten, doen dat gemiddeld in 1,7 (soorten) organisaties Ook hier zij voor de precieze, met voorbeelden aangevulde aanduiding van de in de vragenlijst voorgelegde mogelijkheden verwezen naar Bijlage II (vraag 62) Figuur 13: Deelnamepercentages vrijwilligerswerk naar soort in 1995 tot en met 2003 SOORT VRIJWILLIGERSWERK Hulp aan zieken, bejaarden, gehandicapten 5% 4% 7% 7% Andere hulp- en dienstverlening 2% 1% 3% 1% Kinderopvang 2% 1% 4% 4% Jeugd- en jongerenwerk 4% 4% 5% 3% Onderwijs 4% 5% 5% 5% Kerk, moskee, levensbeschouw organisatie 7% 7% 8% 8% Politieke organisatie 1% 2% 2% 1% Beroeps- of belangenorganisatie 3% 3% 3% 2% Vrouwenorganisatie 1% 1% 3% 2% Culturele organisatie 3% 3% 5% 4% Sportorganisatie 9% 9% 10% 9% Actie- of milieugroep 2% 1% 2% 1% Overige organisaties 7% 7% 8% 8% Totaal 30% 30% 32% 33% RESPONS Ondanks de lichte toename van het vrijwilligerswerk, hebben zich de afgelopen jaren geen opmerkelijke veranderingen voorgedaan in de deelnamepercentages van de verschillende soorten 12

13 13 Kenmerken van de Rotterdamse informele helpers en vrijwilligers In deze paragraaf worden de kenmerken besproken van de Rotterdammers die informele hulp en/of vrijwilligerswerk verrichten Dit geschiedt vanuit twee invalshoeken In figuur 14a is weergegeven, welke kenmerken deze mensen hebben Vergelijking hiervan met de kenmerken van de totale Rotterdamse bevolking (weergegeven in de laatste kolom van de figuur) geeft aan, in hoeverre ze daarmee verschillen van de rest van de Rotterdamse bevolking Overigens zijn hier als referentie niet de officiële kenmerken van de Rotterdamse bevolking gebruikt, maar die volgens de totale enquête, opdat verschillen in respons per bevolkingsgroep hier niet het beeld vervuilen (Bijvoorbeeld: Traditioneel zijn vrouwen, die precies de helft van de totale Rotterdamse bevolking uitmaken, wat oververtegenwoordigd in enquêtes; een paar procent méér vrouwelijke dan mannelijke vrijwilligers in de enquête zou dan ook niet een oververtegenwoordiging van vrouwen betekenen, maar een evenredige verdeling!) Vervolgens zijn ook in figuur 14b de deelnamepercentages aan informele hulp en vrijwilligerswerk per bevolkingscategorie weergegeven Onderlinge vergelijking van deze percentages leert, welke soorten Rotterdammers meer, en welke minder aan informele hulp en vrijwilligerswerk doen Uiteindelijk is dit echter de zelfde informatie, op twee verschillende manieren gepresenteerd Bij de interpretatie van gegevens voor deelgroepen moet er rekening mee worden gehouden, dat deze op veel kleinere aantallen waarnemingen zijn gebaseerd dan de gegevens over alle Rotterdammers uit de vorige paragrafen De betrouwbaarheidsmarge (dus: de onnauwkeurigheid) is hier dan ook een stuk groter (het toevalskarakter van de steekproef speelt een grotere rol; zie Bijlage IV) Sommige percentages hebben door de lage aantallen achterliggende respondenten zelfs zo n ruime marge, dat ze dan ook maar niet in de tabel opgenomen zijn; enigszins arbitrair is de ondergrens bij 150 respondenten gelegd Zoals uit figuur 14a blijkt, is de verhouding tussen mannen en vrouwen die onbetaald werk verrichten ongeveer vergelijkbaar met die in de totale populatie; het aandeel mannen onder de vrijwilligers is iets hoger dan in de totale enquête, en bij de informele hulp is het aandeel vrouwen hoger In figuur 14b is dat op een andere manier eveneens te zien: 35% van de mannen en 31% van de vrouwen doet aan vrijwilligerswerk, terwijl het deelnamepercentage voor informele hulp bij de vrouwen hoger is dan bij de mannen (32% respectievelijk 25%) Vrijwilligerswerk wordt wat minder vaak gedaan naarmate men ouder is; boven de 65 doet nog maar een kwart aan vrijwilligerswerk Bij de informele hulp zijn de jongeren juist ondervertegenwoordigd, en mensen tussen de 45 en 65 oververtegenwoordigd Vrijwilligerswerk wordt vooral veel gedaan door (echt-)paren met kinderen Een-oudergezinnen doen relatief weinig aan onbetaald werk, en bij het vrijwilligerswerk zijn ook alleenwonenden ondervertegenwoordigd Zowel vrijwilligerswerk als informele hulp komt vaker voor naarmate het opleidingsniveau hoger is; vrijwilligerswerk wordt door de hoogst opgeleiden zelfs anderhalf keer zo vaak gedaan als door de laagst opgeleiden De helft van de Rotterdammers die onbetaald werk doen heeft ook betaald werk, maar dat geldt ook voor Rotterdammers in het algemeen Rotterdammers zónder betaald werk verschillen niet zo veel van Rotterdammers mét betaald werk, maar in hoofdstuk 2 zal blijken dat binnen die groep (tussen gepensioneerden, mensen met een uitkering en overige baanlozen zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) wél grote verschillen bestaan 13

14 Figuur 14a: Persoonskenmerken van informele helpers en vrijwilligers in 2003 Informele helpers Vrijwilligers Totaal Verhouding in de enquête Geslacht: man 41% 49% 45% 47% vrouw 59% 51% 55% 53% Leeftijd: 13 tot 25 jaar 11% 18% 16% 16% 25 tot 45 jaar 38% 41% 40% 39% 45 tot 65 jaar 37% 31% 33% 32% 65 t/m 75 jaar 15% 10% 12% 13% Mannen naar leeftijd: 13 tot 25 jaar 5% 9% 8% 8% 25 tot 45 jaar 16% 19% 18% 17% 45 tot 65 jaar 14% 16% 14% 15% 65 t/m 75 jaar 6% 6% 6% 6% Vrouwen naar leeftijd: 13 tot 25 jaar 6% 9% 8% 8% 25 tot 45 jaar 22% 23% 22% 22% 45 tot 65 jaar 23% 16% 18% 17% 65 t/m 75 jaar 9% 4% 6% 7% Huishoudensamenstelling: alleenwonend 21% 16% 19% 20% 2 volwassenen, geen kinderen 36% 31% 34% 35% (echt-)paar met kind(eren) 35% 44% 39% 36% één-oudergezin met kind(eren) 6% 6% 6% 7% anders 2% 2% 2% 2% Hoogst voltooide opleiding: geen/lager onderwijs 12% 11% 13% 14% LBO/MAVO 35% 35% 35% 36% MBO/HAVO/VWO 29% 30% 30% 28% HBO/universitair 24% 24% 23% 21% Sociaal-economische situatie: betaald werk 48% 51% 49% 51% geen betaald werk 52% 49% 51% 49% Huishoudensinkomen: minima 25% 29% 28% 27% tussen minimum en modaal 25% 23% 24% 25% boven modaal 51% 48% 48% 47% Etniciteit: autochtonen ( Nederlanders ) 74% 60% 65% 63% westerse allochtonen 6% 6% 6% 7% niet-westerse allochtonen 20% 34% 29% 30% Buurt naar mate van welstand: welstandsbuurten 59% 53% 54% 53% achterstandsbuurten 41% 47% 46% 47% totaal 100% 100% 100% 100% RESPONS

15 Figuur 14b: Deelnamepercentages aan informele hulp en vrijwilligerswerk in 2003 Informele helpers Vrijwilligers Totaal Respons in de enquête Geslacht: man 25% 35% 46% 791 vrouw 32% 31% 48% 907 Leeftijd: 13 tot 25 jaar 20% 37% 48% tot 45 jaar 28% 35% 48% tot 65 jaar 33% 32% 48% t/m 75 jaar 31% 24% 42% 226 Mannen naar leeftijd: 13 tot 25 jaar tot 45 jaar 27% 36% 48% tot 65 jaar 26% 34% 45% t/m 75 jaar 108 Vrouwen naar leeftijd: 13 tot 25 jaar tot 45 jaar 28% 34% 47% tot 65 jaar 39% 31% 51% t/m 75 jaar 118 Huishoudensamenstelling: alleenwonend 30% 26% 44% volwassenen, geen kinderen 30% 29% 46% 588 (echt-)paar met kind(eren) 28% 41% 52% 600 één-oudergezin met kind(eren) 125 anders 32 Hoogst voltooide opleiding: geen/lager onderwijs 25% 26% 42% 240 LBO/MAVO 28% 32% 45% 604 MBO/HAVO/VWO 30% 35% 50% 469 HBO/universitair 33% 38% 52% 347 Sociaal-economische situatie: betaald werk 27% 33% 45% 862 geen betaald werk 31% 33% 49% 817 Huishoudensinkomen: minima 27% 35% 48% 433 tussen minimum en modaal 29% 30% 46% 399 boven-modaal 32% 33% 48% 746 Etniciteit: autochtonen ( Nederlanders ) 34% 31% 48% 1074 westerse allochtonen 120 niet-westerse allochtonen 20% 37% 46% 504 Buurt naar mate van welstand: welstandsbuurten 32% 33% 48% 883 achterstandsbuurten 25% 33% 47% 783 TOTAAL 29% 33% 47%

16 Informele hulp wordt iets vaker verricht naarmate het inkomen hoger is; bij de vrijwilligers is de categorie tussen minimum en modaal iets ondervertegenwoordigd Niet-westerse allochtonen 1 doen veel minder vaak aan informele hulp dan andere Rotterdammers, maar vaker aan vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk en informele hulp samen beschouwd, doen ze niet onder voor de rest van de stad Bij differentiatie naar mate van welstand of achterstand van de buurt 2 tenslotte blijkt dat informele hulpverleners wat vaker in welstandsbuurten wonen Bij het vrijwilligerswerk is er wat dit betreft echter geen verschil 14 De relatie met andere sociaal-maatschappelijke activiteiten Niet alleen in hun persoonskenmerken, maar ook in hun verdere sociaal-maatschappelijke gedrag verschillen informele helpers en vrijwilligers van andere Rotterdammers In figuur 15 is een overzicht opgenomen van de deelname aan een aantal sociaal-maatschappelijke activiteiten van informele helpers, vrijwilligers en de totale Rotterdamse bevolking volgens de Vrijetijdsomnibusenquête 2003 Figuur 15: Overige sociaal-maatschappelijke activiteiten van informele helpers en vrijwilligers in 2003 Informele helpers Vrijwilligers Alle Rotterdammers Lidmaatschap van wel 68% 70% 60% verenigingen en organisaties: niet 32% 30% 40% Doet aan kunstzinnige activiteiten wel 20% 20% 14% in georganiseerd verband: niet 80% 80% 86% Doet aan sport: wel 69% 74% 68% niet 31% 26% 32% Bezoekt wel eens een wijkgebouw: ten minste paar keer per jaar 28% 31% 24% zelden of nooit 72% 69% 76% Bezoekt wel eens een buurt-/clubhuis ten minste paar keer per jaar 16% 20% 15% sociaal-cultureel werk: zelden of nooit 84% 80% 85% Bezoekt wel eens een (grand) café ten minste paar keer per jaar 58% 59% 54% of koffiehuis: zelden of nooit 42% 41% 46% Regelmatig contact met buurtgenoten: vrijwel elke dag 21% 18% 18% één of meer keer per week 37% 36% 32% één of meer keer per maand 19% 23% 19% een paar keer per jaar 12% 10% 14% zelden of nooit 10% 12% 16% totaal 100% 100% 100% RESPONS Informele helpers en vrijwilligers participeren meer dan gemiddeld in sociaal-maatschappelijke georganiseerde verbanden: zij zijn vaker dan andere Rotterdammers lid van verenigingen of organisaties 3, en doen vaker aan kunstzinnige activiteiten in georganiseerd verband 4 Vrijwilligers doen 16

17 ook vaker aan sport; al hoeft dat natuurlijk niet altijd in georganiseerd verband te zijn; maar in ieder geval is daarbij wel meestal sprake van activiteiten die samen met anderen worden verricht Ook komen informele helpers, en vrijwilligers in nóg sterkere mate, vaker wel eens in wijkgebouwen en buurt- of clubhuizen van sociaal-cultureel werk, en vaker wel eens in cafés of koffiehuizen En tenslotte hebben ze ook vaker contact met buurtgenoten Het bovenstaande kan ook anders worden geformuleerd: het zijn vaak de zelfde soort mensen die sociaal-maatschappelijk actief zijn en maatschappelijk participeren 15 Vergelijking met landelijke gegevens Tot slot van dit hoofdstuk wordt nog even kort stilgestaan bij verschillen en overeenkomsten met landelijke gegevens over de ontwikkeling in de omvang van het onbetaald werk Landelijk bestaan hierover gegevens uit het Permanent Onderzoek naar de Leefsituatie (POLS); een groot, continu onderzoek van het CBS over de leefsituatie van personen vanaf 18 jaar Gegevens hierover bestaan over alle jaren sinds 1997 (al ontbreekt 2003 op dit moment nog), en zijn ook te vinden in de statistische database Statline op de website van het CBS ( De eerder beschreven ervaringen bij het COS met metingen met iets andere formuleringen in de vragenlijst (VTO 99) of in andersoortige enquêtes (Omnibusenquête 2001) leren echter, dat het hachelijk is om gegevens over vrijwilligerswerk en informele hulp uit de VTO s te vergelijken met die uit andere bronnen Bovendien zijn uit het POLS momenteel nog geen recentere gegevens dan over 2002 beschikbaar Uit de vergelijking in figuur 16 tussen de Rotterdamse cijfers en de landelijke kunnen dan ook beter geen conclusies over precieze getalswaarden worden getrokken, maar alleen over ontwikkelingen Figuur 16: Deelnamepercentages aan onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam (VTO, COS) en Nederland (POLS, CBS) in 1997 tot en met 2003 Informele hulp Rotterdam Nederland Vrijwilligerswerk Rotterdam Nederland Totaal onbetaald werk Rotterdam Nederland Geen van beide Rotterdam Nederland Totaal Rotterdam Nederland % 31% 31% 32% 30% 46% 44% 45% 44% 60% 59% 60% 56% 40% 41% 40% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 35% 27% 33% 35% 29% 32% 33% 45% 43% 42% 46% 47% 60% 59% 60% 54% 53% 40% 41% 40% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Landelijk lijkt het aantal mensen dat aan informele hulp doet de afgelopen zeven jaar heel langzaam toe te zijn genomen; een zelfde ontwikkeling zagen we in Rotterdam De omvang van het vrijwilligerswerk lijkt landelijk heel licht af te nemen; in Rotterdam zagen we juist een lichte toename De omvang van het totaal aan onbetaald werk (informele hulp en vrijwilligerswerk samen) lijkt landelijk niet veranderd, terwijl het in Rotterdam heel licht toenam Of het onbetaald werk in 17

18 Rotterdam relatief meer of minder voorkomt dan landelijk, kan uit deze cijfers niet worden geconcludeerd; daarvoor is waarschijnlijk de wijze van enquêteren en de formulering van de vragen te bepalend voor de uitkomsten Behalve het POLS bestaat er nog een aantal periodieke landelijke enquêtes waarin de omvang van het vrijwilligerswerk gemeten wordt Deze bronnen komen tot andere niveaus van, en soms zelfs ook tot andere ontwikkelingen in, de omvang van het vrijwilligerswerk in Nederland 5 : - Culturele Veranderingen in Nederland (CV) van het SCP: veel lagere percentages dan in het POLS, en een licht stijgende trend; - Tijdsbestedingsonderzoek (TBO) van het SCP: lagere percentages in de vragenlijstversie, en zelfs veel lagere percentages in de dagboekversie, en een abrupte daling in 2000 ten opzichte van 1995; - Geven in Nederland (GN) 6 : volgens het criterium minstens één keer in de voorafgaande twaalf maanden een iets lager niveau in eerdere jaren, en een flinke toename tot het POLSniveau in 2002; volgens het criterium minimaal maandelijks véél lagere percentages, met in 2002 een toename Figuur 17: Deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk in Nederland volgens verschillende bronnen in 1995 tot en met POLS (CBS) 46% 44% 45% 45% 43% 42% CV (SCP) 30% 29% 27% 27% 29% 31% TBO (SCP), vragenlijst dagboek 46% 32% 32% 26% GN, min 1x in afgel jaar min maandelijks 36% 29% 35% 24% 37% 25% 43% 30% Eens te meer bewijst dit, dat de aard van de enquête en de precieze formuleringen sterk bepalend zijn voor de uitkomsten Kwalitatief beeld Uit het POLS blijkt een beeld van de Nederlandse vrijwilliger dat in vele opzichten vergelijkbaar is met dat uit de VTO van de Rotterdamse Mannen, laagopgeleiden, jongeren en bejaarden zijn ondervertegenwoordigd, en de grootste sector waarin vrijwilligers actief zijn wordt gevormd door de sportverenigingen Overigens blijkt kerkelijke betrokkenheid landelijk één van de belangrijkste onderscheidende kenmerken; hiernaar is in de VTO echter niet gevraagd 7 Uit het onderzoek Culturele Veranderingen in Nederland van het SCP komt ondanks de niveauverschillen een vergelijkbaar beeld 8 Noten 1 Autochtonen ( Nederlanders ) zijn mensen die evenals hun beide ouders in Nederland zijn geboren; bij allochtonen 18

19 ( niet-nederlanders ) is minstens één van de drie buiten Nederland geboren Bij de allochtonen wordt hier een onderscheid gemaakt tussen de beleidsmatig minder interessante westerse allochtonen (Noord-mediterranen en mensen uit overige rijke landen) en de beleidsmatig interessantere groep niet-westerse allochtonen (Surinamers, Antillianen/Arubanen, Turken, Marokkanen, Kaapverdianen en mensen uit overige arme landen) 2 De hier gehanteerde indeling is gebaseerd op de achterstandsscores zoals die voor Rotterdamse buurten door het COS worden berekend als gewogen gemiddelde van verschillende indicatoren voor achterstand zoals inkomen, opleiding, huisvesting en dergelijke Deze achterstandsscores zijn zo gestandaardiseerd, dat het gemiddelde nul is: per definitie woont half Rotterdam in een buurt met achterstand, en half Rotterdam in een buurt met welstand Zie hierover uitgebreider in: Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P Das, HC van Lith en C Stolk): Achterstandsscores van Rotterdam 1998 en ; Rotterdam, april Het betreft hier het lidmaatschap van politieke partijen of verenigingen, werkgeversorganisaties, vakbonden of middenstandsorganisaties, organisaties met specifieke maatschappelijke doelen (actiegroepen, Wereldwinkel, Amnesty International en dergelijke), organisaties op het gebied van natuur en milieu (zoals Natuurmonumenten en Greenpeace), onderwijs- of schoolverenigingen, vrouwenverenigingen of -bonden, sportverenigingen, zang-, muziek- of toneelverenigingen, hobbyverenigingen, jeugdverenigingen, enzovoorts 4 Het betreft hier in georganiseerd verband tekenen, schilderen of grafisch werk, beeldhouwen, boetseren, pottenbakken of sieraden maken, werken met textiel, wandkleden maken of weven, zingen, muziekinstrumenten bespelen, toneel, mime, (volks-)dans of ballet, fotografie/film/video, verhalen/gedichten schrijven, muziek maken op de computer en websites ontwerpen 5 Zie Bijlage 73 van: Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland 2003; Den Haag, september 2003 Deze Bijlage is te vinden op de website 6 ThNM Schuyt (red): Geven in Nederland 2003; Houten (Bohn Stafleu Van Loghum), Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland 2003; Den Haag, september 2003: blz Dit beeld komt overeen met de gegevens die in de statistische database Statline op de website van het CBS zijn te vinden, al ontbreekt daarbij de invalshoek van de etniciteit 8 Sociaal en Cultureel Planbureau: De sociale staat van Nederland 2003; Den Haag, september 2003: blz

20 20

21 2 AANDACHTSGROEPEN BIJ HET VRIJWILLIGERSWERKBELEID Het vrijwilligerswerkbeleid in Rotterdam kende in het verleden drie prioriteitsgroepen: allochtonen, mensen zonder betaald werk en jongeren Tegenwoordig vormen alleen de allochtonen nog een prioriteitsgroep; de overige twee heten nu nog slechts aandachtsgroep In het vorige hoofdstuk kwamen deze drie groepen al even ter sprake, toen de kenmerken van de vrijwilligers werden besproken In dít hoofdstuk wordt in de paragrafen 21, 22 respectievelijk 23 de deelname aan vrijwilligerswerk en informele hulp van deze drie groepen uitgebreider geanalyseerd In deze paragrafen wordt ook telkens de ontwikkeling van het vrijwilligerswerk in de tijd in grafiekvorm weergegeven Daarbij is ook een meting uit de Omnibusenquête van 1992 meegenomen Bij die meting past echter wel enige relativering Zoals bij de Omnibusenquête van 2001 ook bleek (zie het Voorwoord), heeft de Omnibusenquête een wat ander karakter, en daarmee samenhangend kennelijk ook een wat andere respons Bovendien werden indertijd nog geen Turken en Marokkanen ondervraagd Vanaf die van 1995 zijn de metingen goed vergelijkbaar 21 Allochtonen en onbetaald werk In deze paragraaf wordt het onbetaald werk van niet-westerse allochtonen besproken en vergeleken met dat van autochtonen; de beleidsmatig minder interessante categorie westerse allochtonen (Noord-mediterranen en mensen uit overige rijke landen) blijft hier buiten beschouwing Een verdere onderverdeling naar verschillende soorten allochtonen wordt daarbij niet gemaakt; daarvoor zouden overal de aantallen te klein worden Percentages onbetaald werk Zoals in het vorige hoofdstuk al bleek, doen niet-westerse allochtonen ongeveer even vaak aan onbetaald werk als andere Rotterdammers: veel minder vaak aan informele hulp (20%), maar vaker aan vrijwilligerswerk (37%) Figuur 21 laat dit wat uitgebreider zien Figuur 21: Deelnamepercentages aan onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam door niet-westerse allochtonen en autochtonen in 2003 Niet-westerse Totaal (incl westerse Autochtonen allochtonen allochtonen) totaal informele hulp 20% 34% 29% totaal vrijwilligerswerk 37% 31% 33% alleen informele hulp 9% 17% 14% alleen vrijwilligerswerk 27% 15% 18% beide 10% + 17% + 14% + totaal onbetaald werk 46% 48% 47% geen van beide 54% + 52% + 53% + 100% 100% 100% RESPONS

22 Soort activiteiten De ondervertegenwoordiging van de niet-westerse allochtonen bij de informele hulp manifesteert zich vooral bij het verrichten van diensten (6%; bij autochtonen 17%), maar ook bij lichamelijke/- huishoudelijke hulp, het geven van informatie en advies en de opvang van kinderen Figuur 22: Deelnamepercentages informele hulp naar soort door niet-westerse allochtonen en autochtonen in 2003 SOORT INFORMELE HULP Niet-westerse Totaal (incl westerse Autochtonen allochtonen allochtonen) Lichamelijke/huishoudelijke hulp 10% 15% 13% Geestelijke/psychische hulp 5% 7% 7% Informatie en advies 8% 12% 11% Diensten verrichten 6% 17% 13% Opvang kinderen 6% 10% 8% Les geven 2% 2% 2% Ontspanning, sport, spel, recreatie 4% 6% 5% Overig werk met / hulp aan anderen 11% 12% 11% Totaal 20% 34% 29% RESPONS gemiddeld aantal soorten hulp 2,6 2,4 2,5 Figuur 23 laat op een zelfde manier de deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk zien Figuur 23: Deelnamepercentages vrijwilligerswerk naar soort door niet-westerse allochtonen en autochtonen in 2003 SOORT VRIJWILLIGERSWERK Niet-westerse Totaal (incl westerse Autochtonen allochtonen allochtonen) Hulp aan zieken, bejaarden, gehandicapten 10% 6% 7% Andere hulp- en dienstverlening 2% 1% 1% Kinderopvang 9% 1% 4% Jeugd- en jongerenwerk 6% 3% 3% Onderwijs 7% 4% 5% Kerk, moskee, levensbeschouw organisatie 15% 5% 8% Politieke organisatie 2% 1% 1% Beroeps- of belangenorganisatie 2% 2% 2% Vrouwenorganisatie 5% 1% 2% Culturele organisatie 6% 3% 4% Sportorganisatie 9% 9% 9% Actie- of milieugroep 3% 1% 1% Overige organisaties 6% 9% 8% Totaal 37% 31% 33% RESPONS gemiddeld aantal soorten organisaties 2,2 1,5 1,7 22

23 Dat allochtonen meer dan gemiddeld actief zijn binnen vrijwilligersorganisaties of verenigingen, komt vooral doordat veel allochtonen actief zijn in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties (15%; bij autochtonen is dit maar 5%) Maar ook in organisaties voor hulp aan zieken, bejaarden en gehandicapten, voor kinderopvang, voor jeugd- en jongerenwerk en in vrouwenorganisaties doen niet-westerse allochtonen vaker vrijwilligerswerk dan andere Rotterdammers Opmerkelijk is dat niet-westerse allochtonen minder dan gemiddeld kinderen zeggen op te vangen in het kader van informele hulp, en juist veel vaker in het kader van vrijwilligerswerk Voorts is het gezien recente publicitaire commotie hierover opmerkelijk, dat niet-westerse allochtonen nauwelijks minder vrijwilligerswerk in sportorganisaties zeggen te doen dan autochtonen: 9% respectievelijk 10% De niet-westerse allochtonen die vrijwilligerswerk verrichten, doen dat gemiddeld in 2,2 soorten organisaties; autochtonen maar in 1,5 soorten organisaties Ontwikkeling van de deelname aan het vrijwilligerswerk De deelname van niet-westerse allochtonen aan het vrijwilligerswerk is sinds 1995 spectaculair toegenomen: van flink onder het gemiddelde (22%) tot ruim daarboven (37%) Het deelnamepercentage van de autochtonen ( Nederlanders ) veranderde in die tijd nauwelijks Figuur 24: Deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk van autochtonen en van nietwesterse allochtonen in 1992, 1995, 1997, 2001 en deelnamepercentage autochtonen niet-w esterse allochtonen totaal (incl w esterse allochtonen) Mensen zonder betaald werk en onbetaald werk Percentages onbetaald werk Zoals in hoofdstuk 2 al bleek, verschilt de deelname aan onbetaald werk door Rotterdammers zónder betaald werk niet zo veel van die door Rotterdammers mét betaald werk Binnen die groep blijken er echter wél grote verschillen te bestaan: tussen verschillende soorten mensen zonder betaald werk, en ook tussen de twee soorten onbetaald werk In figuur 25 zijn mensen zonder betaald werk uitgesplitst naar uitkeringsontvangers (mensen met een arbeidsongeschiktheids-, 23

24 werkloosheids- of bijstandsuitkering), gepensioneerden en andere baanlozen (zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) Gepensioneerden, en in mindere mate ook mensen met een uitkering, doen wat minder aan vrijwilligerswerk, en de overige baanlozen (zoals huisvrouwen en scholieren/studenten) juist een stuk méér Bij de informele hulp scoren de gepensioneerden hoog, en mensen met een uitkering wat lager Ook mensen mét betaald werk doen trouwens relatief minder aan informele hulp Overigens bestaat binnen de groep gepensioneerden waarschijnlijk ook nog wel een verschil tussen vervroegd gepensioneerden en bejaarde gepensioneerden Figuur 25: Deelnamepercentages aan onbetaald werk op vrijwillige basis in Rotterdam door mensen zonder en mét betaald werk in 2003 sociaal-economische categorie uitkeringsontvangerneerden gepensio- ov zonder mét Totaal betaald werk betaald werk totaal informele hulp 26% 36% 30% 27% 29% totaal vrijwilligerswerk 31% 28% 38% 33% 33% alleen informele hulp 12% 20% 16% 12% 14% alleen vrijwilligerswerk 17% 12% 25% 18% 18% beide 14% + 16% + 13% + 15% + 14% + totaal onbetaald werk 43% 48% 55% 45% 47% geen van beide 57% + 52% + 45% + 55% + 53% + 100% 100% 100% 100% 100% RESPONS Soort activiteiten Figuur 26: Deelnamepercentages informele hulp naar soort door mensen zonder en mét betaald werk in 2003 sociaal-economische categorie SOORT INFORMELE HULP uitkeringsontvangerneerden betaald werk betaald werk gepensio- ov zonder mét Totaal Lichamelijke/huishoudelijke hulp 13% 15% 16% 12% 13% Geestelijke/psychische hulp 9% 9% 6% 5% 7% Informatie en advies 12% 10% 9% 11% 11% Diensten verrichten 12% 17% 11% 13% 13% Opvang kinderen 7% 9% 11% 8% 8% Les geven 3% 2% 1% 2% 2% Ontspanning, sport, spel, recreatie 5% 4% 7% 5% 5% Overig werk met / hulp aan anderen 10% 16% 13% 9% 11% Totaal 26% 36% 30% 27% 29% RESPONS gemiddeld aantal soorten hulp 2,8 2,3 2,5 2,4 2,5 24

25 Het soort activiteiten van mensen die informele hulp verrichten, verschilt niet wezenlijk met de sociaal-economische positie Gepensioneerden verrichten wat vaker diensten, en de categorie overige baanlozen verleent wat vaker lichamelijke of huishoudelijke hulp en vangt wat vaker kinderen op; verder zijn de verschillen verwaarloosbaar De mensen met een arbeidsongeschiktheids-, werkloosheids- of bijstandsuitkering die wel eens aan informele hulp doen, doen dat op relatief meer terreinen dan anderen: gemiddeld zijn door hen 2,8 soorten hulp genoemd De overige categorieën noemen er gemiddeld 2,3 tot 2,5 Figuur 27 laat op een zelfde manier de deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk per sociaaleconomische categorie zien Figuur 27: Deelnamepercentages vrijwilligerswerk naar soort door mensen zonder en mét betaald werk in 2003 sociaal-economische categorie SOORT VRIJWILLIGERSWERK uitkeringsontvangerneerden betaald werk betaald werk gepensio- ov zonder mét Totaal Hulp aan zieken, bejaarden, gehandicapten 8% 8% 10% 6% 7% Andere hulp- en dienstverlening 1% 1% 3% 1% 1% Kinderopvang 5% 1% 9% 2% 4% Jeugd- en jongerenwerk 2% 1% 7% 3% 3% Onderwijs 4% 0% 9% 5% 5% Kerk, moskee, levensbeschouw organisatie 11% 8% 13% 6% 8% Politieke organisatie 1% 1% 1% 1% 1% Beroeps- of belangenorganisatie 1% 2% 1% 3% 2% Vrouwenorganisatie 1% 2% 4% 1% 2% Culturele organisatie 4% 3% 5% 4% 4% Sportorganisatie 7% 7% 11% 11% 9% Actie- of milieugroep 3% 1% 1% 1% 1% Overige organisaties 6% 8% 9% 8% 8% Totaal 31% 28% 38% 33% 33% RESPONS gemiddeld aantal soorten organisaties 1,7 1,5 2,2 1,6 1,7 Door mensen met betaald werk worden sportorganisaties het meest genoemd als vrijwilligersorganisatie of vereniging waarin men actief is, en ook overige baanlozen zijn daarin meer dan gemiddeld actief (in beide gevallen 11%) Mensen met een uitkering en gepensioneerden zijn juist minder vaak actief in een sportorganisatie: in beide gevallen 7% Uitkeringsontvangers doen hun vrijwilligerswerk het meest in religieuze of levensbeschouwelijke organisaties (11%), en dat geldt ook voor de overige baanlozen (13%) Daarnaast bevinden de overige baanlozen zich ook meer dan gemiddeld in het vrijwilligerswerk bij zieken, bejaarden en gehandicapten, bij kinderopvang, bij jeugd- en jongerenwerk en bij het onderwijs Het aantal soorten organisaties van de mensen die vrijwilligerswerk verrichten verschilt niet veel met de sociaal-economische positie: allemaal gemiddeld zo n 1,7; alleen de overige baanlozen (met hun meer dan gemiddelde participatie in vijf soorten vrijwilligerswerk en in totaal) springen er uit met gemiddeld 2,2 soorten organisaties 25

26 Ontwikkeling van de deelname aan het vrijwilligerswerk Het vrijwilligerswerk onder mensen met een uitkering is sinds 1995 (eigenlijk: sinds 1997) flink toegenomen, en ook de gepensioneerden lijken hun achterstand inmiddels voor een groot deel te hebben ingehaald, al is hier de onnauwkeurigheidsmarge vrij groot door de kleine aantallen respondenten De overige baanlozen deden altijd al bovengemiddeld aan vrijwilligerswerk Figuur 28: Deelnamepercentages aan vrijwilligerswerk van Rotterdammers mét en zónder betaald werk in 1992, 1995, 1997, 2001 en 2003 deelnamepercentage betaald werk uitkering pensioen overig baanloos totaal Jongeren en onbetaald werk Percentages onbetaald werk De deelname aan vrijwilligerswerk bij jongeren (van 16 tot 25 jaar) is wat hoger, en de deelname aan informele hulp wat lager dan gemiddeld; zie figuur 29 21% doet wel eens aan informele hulp, en 38% verricht vrijwilligerswerk in georganiseerd verband Figuur 29: Deelnamepercentages aan onbetaald werk Rotterdam door jongeren in 2003 Jongeren 25 jaar en ouder Totaal (incl jaar) totaal informele hulp 21% 30% 29% totaal vrijwilligerswerk 38% 32% 33% alleen informele hulp 11% 15% 14% alleen vrijwilligerswerk 28% 17% 18% beide 10% + 15% + 14% + totaal onbetaald werk 49% 47% 47% geen van beide 51% + 53% + 53% + Totaal 100% 100% 100% RESPONS

27 Soort activiteiten Dat jongeren minder aan informele hulp doen, komt vooral doordat zij minder aan lichamelijke/- huishoudelijke hulp doen (hoewel dat met 10% nog wel de meest genoemde soort is), minder geestelijke/psychische hulp bieden en minder diensten verrichten (figuur 210) Jongeren die wel eens aan informele hulp doen, doen dat wel wat vaker op meer terreinen: gemiddeld zijn door hen 2,8 soorten hulp genoemd Rotterdammers bóven de 25 noemen gemiddeld 2,4 soorten hulp Figuur 210: Deelnamepercentages informele hulp naar soort door jongeren in 2003 SOORT INFORMELE HULP Jongeren 25 jaar en ouder Totaal (incl jaar) Lichamelijke/huishoudelijke hulp 10% 14% 13% Geestelijke/psychische hulp 3% 7% 7% Informatie en advies 9% 11% 11% Diensten verrichten 9% 14% 13% Opvang kinderen 9% 9% 8% Les geven 2% 2% 2% Ontspanning, sport, spel, recreatie 6% 5% 5% Overig werk met / hulp aan anderen 10% 12% 11% Totaal 21% 30% 29% RESPONS gemiddeld aantal soorten hulp 2,8 2,4 2,5 Figuur 211 laat op de zelfde manier de soorten vrijwilligerswerk zien Figuur 211: Deelnamepercentages vrijwilligerswerk naar soort door jongeren in 2003 SOORT VRIJWILLIGERSWERK Jongeren 25 jaar en ouder Totaal (incl jaar) Hulp aan zieken, bejaarden, gehandicapten 10% 6% 7% Andere hulp- en dienstverlening 3% 1% 1% Kinderopvang 7% 3% 4% Jeugd- en jongerenwerk 5% 2% 3% Onderwijs 7% 4% 5% Kerk, moskee, levensbeschouw organisatie 6% 8% 8% Politieke organisatie 2% 1% 1% Beroeps- of belangenorganisatie 0% 2% 2% Vrouwenorganisatie 3% 2% 2% Culturele organisatie 5% 4% 4% Sportorganisatie 16% 8% 9% Actie- of milieugroep 2% 1% 1% Overige organisaties 10% 7% 8% Totaal 38% 32% 33% RESPONS gemiddeld aantal soorten organisaties 2,0 1,6 1,7 27