Gemeenteraadsvergadering 12 november 2015 / Begrotingsraad

Transcriptie

1 Gemeenteraadsvergadering 12 november 2015 / Begrotingsraad Orgaan: Locatie: Datum: Aanvang: Gemeenteraad Raadzaal gemeentehuis, Marktstraat 1, Borculo donderdag 12 november :30 uur - 7. Heropening - 8. Behandeling moties en amendementen - 9. Reactie college op amendementen en moties Raadsdebat over moties en amendementen In stemming brengen amendementen Stukken Aangenomen amendent A Wijziging van de begroting AED's In stemming brengen begroting 2016 Stukken Voorstel en besluit - Begroting Bijlage 1 - Programmabegroting Bijlage 2 - Productenraming - Begroting Bijlage 3 - Monitoring Programmabegroting Bijlage 4 - Verzamelbestand verbonden partijen Bijlage 5 - Subsidies begroting Bijlage 6 - Kopie van Uitsplitsing budget decentralisaties en zwakkere groepen(werkgelegenheid) Bijlage 7 - Toegezegde overzichten antwoorden nav vragenavond over de begroting Geinventariseerde ondernemers activiteiten Bijlage 8 - Toegezegde overzichten antwoorden nav vragenavond over de begroting Kopie van Ontwikkeling meerjarenperspectief

2 Bijlage 9 - Toegezegde overzichten antwoorden nav vragenavond over de begroting Overzicht bezuinigingen Bijlage 10 - Nagekomen antwoorden vragenavond over de begroting Bijlage 11 - Nagekomen antwoord op vraag mbt begroting Aanpak huiselijk geweld In stemming brengen moties Stukken Motie M GGZ ouderbijdrage Motie M Realisatie breedband buitengebied Motie M Wegenbeheer Motie M Zwerfafval Motie M Motie maatwerk voorzieningen Rondvraag Sluiting

3 Aangenomen amendent A Wijziging van de begroting AED's (terug naar agendapunt) De inhoud van deze bijlage is te vinden vanaf de hierna volgende pagina's. #####PDFINCLUDE#####2c83c9b7-f b ec2b4#

4

5 Einde bijlage: Aangenomen amendent A Wijziging van de begroting AED's Terug naar het agendapunt

6 Voorstel en besluit - Begroting 2016 (terug naar agendapunt) De inhoud van deze bijlage is te vinden vanaf de hierna volgende pagina's. #####PDFINCLUDE#####ff74da d da6d474d8beb#

7 Zaaknummer : Raadsvergadering : 12 november 2015 agendapunt : 12. Commissie : - Onderwerp : Begroting 2016 Collegevergadering : 15 september 2015 agendapunt : 8. Portefeuillehouder : J.B. Boer Meer informatie bij : E. Gussekloo tel: : Te nemen besluit:: 1. De begroting 2016 vaststellen. Waarom dit voorstel? De gemeenteraad moet voorafgaand aan het begrotingsjaar een begroting vaststellen. Dit staat in de gemeentewet. Wat is het effect? Met een vastgestelde begroting 2016 kunnen we het voorgenomen beleid uitvoeren. Argumentatie/onderbouwing: De begroting 2016 heeft een overschot van Dit is voldoende om onder het beperkte normale toezicht van de provincie te vallen. Hiervoor is een sluitende jaarbegroting voldoende. Dit staat in de gemeentewet Er zijn geen aanvullende maatregelen genomen om de begroting sluitend te maken. Aanpassingen in de begroting door bezuinigingen en nieuwe inzichten zijn voldoende om tot een sluitende begroting te komen De afvalstoffenheffing en de rioolrechten blijven op het niveau van Het uitgangspunt van kostendekkendheid kunnen we realiseren zonder dat de tarieven hoeven te stijgen. Voor de afvalstoffenheffing maken we wel gebruik van de egalisatiereserve afval Er is afgeweken van de volgende uitgangspunten uit de voorjaarsnota Er is een inflatiepercentage van 0,9% gehanteerd. Zoals toegezegd bij de behandeling van de voorjaarsnota is het inflatiepercentage aangepast van 1,75% naar 0,9%. Daarmee is het inflatiepercentage in overeenstemming met het gepubliceerde percentage door het CPB eind maart Er is geen OZB verhoging doorgevoerd Om de begroting 2016 sluitend te krijgen is geen verhoging van de OZB noodzakelijk, ook niet met het inflatiepercentage. Daarom is deze achterwege gelaten. Kanttekeningen/risicoparagraaf 1.1. De meerjarenbegroting is nog niet sluitend. Hier zijn twee oorzaken voor Nog niet alle bezuinigingen uit het coalitieakkoord zijn verwerkt in het meerjarenperspectief. In te vullen door Griffie: Raadsvergadering 0 zonder hoofdelijke stemming Commissievergadering 0 met algemene stemmen Afhandelingsvoorstel voor raad: 0 stemmen voor, stemmen tegen 0 hamerstuk 0 aangenomen 0 bespreekstuk 0 verworpen 0 anders, nl 0

8 In het meerjarenperspectief zijn alleen die maatregelen verwerkt die ook gerealiseerd zijn in de begroting Maatregelen die we de komende jaren realiseren zijn nog niet als een stelpost verwerkt. Hierdoor houden we een zuiverder beeld op wat ons nog te doen staat Bij het opstellen van de bezuinigingen in het coalitieakkoord zijn we uitgegaan van een tekort van ongeveer 6 miljoen. We hebben daar maatregelen van 4,8 miljoen tegenover gezet. Hierbij was de verwachting dat bij economische groei het tekort wel zou afnemen. Als we uitgaan van de situatie zoals we die in 2014 kenden wordt deze verwachting ook bewaarheid. Wel zijn we in de afgelopen jaren geconfronteerd met een afname van de rijksbijdrage voor de participatiewet, die niet goedgemaakt worden door afnemende kosten. Als dat zo blijft moeten we de komende jaren aanvullende maatregelen nemen om tot een sluitende (meerjaren)begroting te komen De provincie moet de begroting nog analyseren Na vaststelling door de raad geeft de provincie pas een oordeel over de begroting. We verwachten een positief oordeel. Daarmee zouden we in 2016 ook onder repressief toezicht komen. Dit is het normale provinciale toezicht waar we altijd onder staan. Financiële paragraaf Het saldo van de begroting 2016 is positief. Dit komt door het scherper begroten, een meevallende algemeen uitkering en het invullen van de maatregelen die genoemd staan in het coalitieakkoord Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur. Meerjarig loopt het tekort op naar 3 miljoen in Met de nog te realiseren bezuinigingen zou het tekort in 2019 uitkomen op 1,8 miljoen. Informatie en communicatie (in-en extern) De begroting ligt voor iedereen ter inzage. Er is een persbericht gemaakt. Inspraak en participatie Niet van toepassing. Planning en evaluatie De begroting 2016 evalueren we definitief bij de jaarrekening Deze verschijnt in Tussentijds wordt u geïnformeerd over de stand van zaken in de voor- en najaarsnota Burgemeester en wethouders van Berkelland, de secretaris, de burgemeester, J.A. Wildeman. drs. J.H.A. van Oostrum. 2

9 Raadsvergadering : 12 november 2015 Agendapunt : 12. De raad van de gemeente Berkelland; gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders van 15 september 2015; b e s l u i t : I. de begroting 2016 vast te stellen; II. structureel op jaarbasis een bedrag van uit het budget vrijwilligerswerk en mantelzorg te oormerken ten behoeve van het Hart Veilig Wonen. Aldus vastgesteld in de raadsvergadering van 12 november 2015 de griffier, de voorzitter, 3

10 Toelichting raadsvoorstel Onderwerp : Begroting 2016 De begroting 2016 en de meerjarenbegroting In de begroting 2016 is rekening gehouden met: 1. de in 2016 uitvoerbare bezuinigingsmogelijkheden uit het coalitieakkoord Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur ; 2. de extra wensen zoals verwoord in het coaliteakkoord Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur ; 3. alle bekende ontwikkelingen tot 1 juli 2015; 4. een stijging van de lonen en premies van 2%; dit wijkt iets af van het uitgangspunt in de voorjaarsnota. We hebben dit aangepast omdat dit een belangrijk punt is voor de provincie bij de toetsing van de begroting. Bij afwijking van het cijfer van het CPB vind een correctie plaats op de begroting. Omdat wij rond het nulpunt zitten met onze begroting kan de correctie leiden tot een ander (negatief) oordeel. 5. een stijging van de prijzen met 0,9% inflatiecorrectie; deze aanpassing is toegezegd bij de behandeling van de voorjaarsnota. 6. gelijk blijven van de OZB; de begroting 2016 heeft zonder de OZB verhoging al een overschot. Verhogen van de OZB is daarom niet nodig 7. gelijk blijven van de rioolrechten, waarmee de heffing kostendekkend is; 8. gelijk blijven van de afvalstoffenheffing, waarmee de heffing kostendekkend is. 9. De decentralisaties Jeugd en Awbz/Wmo zijn budget neutraal verwerkt. Op een later moment zullen wij u informeren over de stand van zaken van het budget neutraal realiseren van deze decentralisaties. Bedragen x Stand na voorjaarsnota Doorwerking begrotingsuitgangspunten voorjaarsnota -378 Mutaties algemene baten en lasten -550 Bezuinigingen coalitieakkoord 862 Pilots Wmo 865 Gevolgen meicirculaire 358 Bijdrage SDOA/verstrekkingen 294 Overige ontwikkelingen < Saldo begroting Doorwerking begrotingsuitgangspunten De begrotingsuitgangspunten die we geformuleerd hebben in de voorjaarsnota leiden tot een extra last van Belangrijkste oorzaak is dat we meer rente toevoegen aan de reserves dan in In 2015 hebben we weinig rente toegevoegd om de begroting van dat jaar sluitend te maken. Ook de indexering van de lonen is hierin meegenomen. Mutaties algemene baten en lasten Op het onderdeel algemene baten en lasten ramen we inkomsten en uitgaven die nog niet direct zijn toe te rekenen aan producten. De ramingen komen hoger uit doordat hier nog een stelpost is opgenomen voor loonkosten bovenop de uitgangspunten in de voorjaarsnota. Dit om te voorkomen dat de provincie een correctie in negatieve zin doorvoert op onze begroting. Daarnaast hebben we van het rijk ook nog wat nieuwe taken met bijbehorend budget gekregen. Deze leiden ook 4

11 hier voorlopig tot extra lasten. Pilots Wmo Vorig jaar zijn de budgetten voor Voormekaar in beeld gebracht en apart gezet. Daarbij zijn de budgetten van de Wmo pilots wel ondergebracht bij de budgetten van Voormekaar, maar deze budgetten zijn in de meerjarenbegroting niet afgeraamd van de oude plek. Gevolgen meicirculaire In de voorjaarsnota hebben we bedragen voor de algemene uitkering opgenomen op basis van berichtgeving in de media. In deze begroting hebben we de bedragen opgenomen zoals deze voortvloeien uit de meicirculaire. Het resultaat van de meicirculaire valt hoger uit dan eerder verwacht. Dit komt vooral door de algemene economische ontwikkeling en voorgenomen investeringen door het rijk. Bijdrage SDOA/verstrekkingen Op basis van de begroting van de SDOA zien we dat de bijdragen voor uitkeringen afnemen ten opzichte van onze eerdere aannames. Dit leidt ook tot een afname van ons eigen risico. Bezuinigingen coalitieakkoord Bij de begroting zijn er weer een aantal posten van de verwachte bezuinigingen verder ingevuld. In het totaal gaat het om een bedrag van Dit bedrag is opgebouwd uit de volgende onderdelen: Onderwerp Bedrag x Vrijval kapitaallasten 346 Leerlingenvervoer 47 VNOG/Brandweer 40 Beheer en onderhoud 114 Prijscompensatie 315 Totaal 862 Bezuinigingen coalitieakkoord De bezuinigingen die meetellen voor de bezuinigingen uit Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur zijn bezuinigingen ten opzichte van de begroting Van de genoemde bezuinigingen is al gerealiseerd. Deze opbrengst is wel een saldo van nog niet gerealiseerde bezuinigingen en extra gerealiseerde bezuinigingen. Om het geplande bezuinigingsbedrag te realiseren moet nog aan bezuinigingen worden ingevuld. 5

12 Maatregel Doel Gerealiseerd Nog te gaan Financieel technisch Personeel VNOG/Brandweer Antidiscriminatievoorziening Rekenkamerfunctie Zwerfdierenopvang WMO WSW Binnensportaccommodaties Leerlingenvervoer Beheer en onderhoud Verkoop/energie Overige maatregelen Totaal Meerjarenperspectief Bij het opstellen van het coalitieakkoord zijn we uitgegaan van een meerjarig tekort van ongeveer 6 miljoen. Hiertegenover hebben we maatregelen gezet van 4,8 miljoen. Wij gingen ervan uit dat het resterende gat gedicht kan worden door de ontwikkeling van de economie en daarmee de algemene uitkering. Deze aanname lijkt redelijk uit te komen. Als we kijken naar de situatie van 2014 en we zetten daar de bezuinigingen en de ontwikkeling van de algemene uitkering en de participatiewet tegenover dan krijgen we het volgende beeld: Tabel 1:Ontwikkeling meerjarenperspectief Bedragen x Meerjarenperspectief coalitieakkoord Gerealiseerde bezuinigingen Ontwikkeling algemene uitkering Ontwikkeling participatiewet Saldo We kunnen nog geen sluitend meerjarenperspectief voorleggen. Belangrijkste oorzaak hiervan is de afname van het budget voor de participatiewet. De inkomsten dalen terwijl we maar beperkt zicht (parapluplan) hebben op een afname van de kosten. In tegenstelling tot de andere twee transities kennen we voor de participatiewet wel onze uitgaven en inkomsten. Daarom moeten we deze ook opnemen in de begroting. Voor de andere twee transities kennen we onze uitgaven niet of maar gedeeltelijk. Daarom zijn deze transities budgetneutraal opgenomen in de begroting. Een tweede reden voor het nog niet sluitende meerjarenperspectief is het nog niet volledig invullen van de geplande bezuinigingen. Als we de ontwikkeling van de participatiewet buiten beschouwing laten en de geplande bezuinigingen verwerken in het meerjarenperspectief dan zou het beeld er als volgt uit zien: 6

13 Tabel 2: Meerjarenperspectief zonder afname rijksbijdrage participatiewet en met geplande bezuinigingen Bedragen x Meerjarenperspectief coalitieakkoord Gerealiseerde bezuinigingeng Ontwikkeing algemene uitkering Nog te realiseren bezuinigingen Saldo Als we in staat zijn alle transities budget neutraal te realiseren is ook het meerjarenperspectief structureel sluitend. 7

14 Einde bijlage: Voorstel en besluit - Begroting 2016 Terug naar het agendapunt

15 Bijlage 1 - Programmabegroting 2016 (terug naar agendapunt) De inhoud van deze bijlage is te vinden vanaf de hierna volgende pagina's. #####PDFINCLUDE#####7e80d c0-9f0f-d8a760bff84f#

16 2016 Programmabegroting

17 Gemeente Berkelland Postbus HA Borculo Twitter: Gem_Berkelland

18 Inhoudsopgave Voorwoord... 1 Leeswijzer... 2 Samenvatting... 3 Ontwikkelprogramma Veranderende samenleving vernieuwd bestuur... 5 Ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen Ontwikkelprogramma Plattelandsontwikkeling Ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities Programmalijn 1.1. Cultuur Programmalijn 1.2. Sport Programmalijn 1.3. Overig doorgaand sociaal beleid Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Programmalijn 2.2. Recreatie & Toerisme Programmalijn 2.3. Overig doorgaand economisch beleid Programmalijn 3.1. Wonen Programmalijn 3.2. Leefomgeving Programmalijn 3.3. Overig doorgaand ruimtelijk beleid Programmalijn 4.1. Integrale veiligheid Programmalijn 4.2. Overig doorgaand bestuurlijk beleid Programmalijn: Overzicht dekkingsmiddelen en onvoorzien Paragraaf: Bedrijfsvoering Paragraaf: Grondbeleid Paragraaf: Lokale heffingen Paragraaf: Weerstandsvermogen Paragraaf: Financiering Paragraaf: Samenwerkingspartijen (verbonden partijen) Paragraaf: Onderhoud kapitaalgoederen Paragraaf: Reserves Paragraaf: Investeringslijst Verantwoording foto s programmabegroting

19

20 Voorwoord Voorwoord Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur. In 2016 gaan we verder met de uitvoering van het coalitieakkoord Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur. In ons Plan van Aanpak ACTIEF IN DE DOE-HET-SAMEN SAMENLEVING staat hoe wij als gemeente ons verder gaan ontwikkelen om te groeien in onze andere rol, met het accent op dienstbaarheid en samenwerking. Om zo te komen tot de Berkellandse Doe-het-samen samenleving en we beter aansluiten op de initiatieven van inwoners, ondernemers en organisaties. Zodat Berkelland, ook bij krimp, een prettig leefbare en vitale gemeente blijft. De opgaven waar Berkelland voor staat vragen er om dat gemeente en inwoners zich samen inzetten voor behoud en leefbaarheid van kernen, rekening houdend met een afname en veranderende samenstelling van de bevolking. De taakverdeling tussen inwoners en gemeente op het gebied van Jeugd, Zorg en Participatiewet wordt in 2016 verder uitgewerkt. De Programmabegroting 2016 is sluitend. Een sluitende meerjarenbegroting vraagt nog veel inspanning, maar komt dichterbij. Dorpskernen en buitengebied In de dorpskernen en het buitengebied van Berkelland bruist het van de activiteiten en actieve inwoners. De DOE-HET-SAMEN SAMENLEVING is daar volop aanwezig en in beweging. Met initiatieven zoals bijvoorbeeld energieneutraal Haarlo, buurtbus en Beltrum Veur Mekare zorgen inwoners actief voor levendigheid en leefbaarheid. De regio. De uitdagingen waar Berkelland voor staat zijn tegelijkertijd de grootste uitdagingen voor de Achterhoek. Regionaal onderkennen we zeven thema s waar regionale beeldvorming nodig is voor een betere onderlinge afstemming. De thema s zijn: demografie, bestaande woningen, plancapaciteit, leegstaand vastgoed, wonen en zorg, voorzieningen en initiatieven van onderop. In (nagenoeg) alle gevallen kan de uitvoering van maatregelen lokaal worden georganiseerd. Per thema kijken we of gezamenlijke (beleids-)afspraken in de regio wenselijk zijn. Financiën De van het rijk overgedragen taken voor Jeugd, Zorg en Welzijn en Participatiewet blijven het grootste zorgenkind. De transitie gaat minder snel dan gehoopt. Dat betekent dat we de komende één a twee jaar waarschijnlijk geld moeten bijleggen. Het verwachte begrotingstekort van 6 miljoen euro in 2018 lopen we door de voorgenomen bezuinigingen voor het grootste gedeelte in. Ook de verwachte economische groei vindt plaats. Desondanks zien we dat het meerjarenperspectief nog altijd niet sluitend is. Dit komt vooral door de negatieve ontwikkeling van de bijdrage voor de participatiewet. Ten opzichte van de begroting 2015 is het meerjarenperspectief met ongeveer 1 miljoen euro verbeterd. Burgemeester & wethouders van Berkelland 1

21 Leeswijzer Leeswijzer Algemeen De Programmabegroting 2016 bestaat uit vier ontwikkelprogramma s en twaalf inhoudelijke programmalijnen. De ontwikkelprogramma s en programmalijnen zijn allemaal op een zelfde manier ingevuld: Ieder programma begint met een missie. De missie is het overkoepelende doel voor de Berkellandse samenleving en gaat verder dan een collegeperiode. Het realiseren van de missie is niet de verantwoordelijkheid van uitsluitend het gemeentebestuur. Zoals in het voorwoord gezegd: gemeente, inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties hebben bij het realiseren van de missie ieder een eigen rol. We werken toe naar een nieuwe balans tussen de eigen inzet van inwoners, organisaties en bedrijven voor de samenleving, en wat de kleiner wordende gemeentelijke overheid doet. Vervolgens noemen we speerpunten. In een speerpunt staat langs welke hoofdlijnen we deze missie willen bereiken. Het zijn de strategische doelen waar het college zich in deze periode op richt, als bijdrage aan het realiseren van de missie. Per speerpunt noemen we aansluitend gewenste resultaten. Sommige resultaten kunnen op korte termijn worden behaald (bijvoorbeeld dit begrotingsjaar) en voor sommige zijn meer jaren nodig. De resultaten worden jaarlijks zoveel mogelijk gemonitord. Vervolgens vindt u per speerpunt wat de gemeente ervoor gaat doen: de concrete acties voor het begrotingsjaar. De missie, speerpunten en concrete resultaten staan per programmalijn samengevat in een doelenboom aan het begin van het programma. Ten slotte eindigt iedere programmalijn met financiële informatie. Weergave financiële informatie een tabel met de baten en lasten van het programma in euro s. De bedragen per programma zijn exclusief de indirecte kosten zoals huisvestingskosten en personeelslasten. Al deze lasten zijn opgenomen in hetprogramma overig doorgaand bestuurlijk beleid. Baten zijn als positieve bedragen weergegeven. Lasten zijn als negatieve bedragen weergegeven. de baten en lasten per programma zijn (waar van toepassing) gekoppeld aan speerpunten. de ontwikkeling van de baten en lasten per speerpunt is over de jaren in een grafiek weergegeven. De bedragen zijn in euro s. Om de leesbaarheid van de grafieken te vergroten zijn de lasten hier als positieve bedragen weergegeven. Een negatief bedrag in de grafiek laat zien dat er per saldo het betreffende jaar meer opbrengsten zijn dan uitgaven. In het ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities staan de decentralisaties en transities Wmo/Awbz en Jeugdzorg. De decentralisatie en transitie Participatiewet vindt u in Programmalijn 2.1 Werkgelegenheid. Paragrafen en bijlage Samenwerkingspartijen (Verbonden partijen) Na de programmalijnen vindt u de paragrafen zoals bedrijfsvoering, samenwerkingspartijen, het grondbeleid en de lokale heffingen. In aanvulling op de Paragraaf Verbonden partijen staat meer uitgebreide informatie over de Verbonden partijen in de aparte bijlage Samenwerkingspartijen. De samenstellers 2

22 Samenvatting Samenvatting In onderstaande tabel staat een korte samenvatting van de begroting 2016 en de meerjarenbegroting. Voor 2016 zijn per programma de baten en lasten opgenomen, voor de meerjarenbegroting is het saldo van baten en lasten opgenomen. Programma Baten 2016 Lasten 2016 Saldo 2016 Saldo 2017 Saldo 2018 Saldo 2019 Veranderende samenleving vernieuwd bestuur Plattelandsontwikkeling Decentralisaties en transities Cultuur Sport Overig doorgaand sociaal beleid Werkgelegenheid Recreatie en Toerisme Overig doorgaand economisch beleid Wonen Leefomgeving Overig doorgaand ruimtelijk beleid Integrale veiligheid Overig doorgaand bestuurlijk beleid Overzicht van algemene dekkingsmiddelen Kostenplaatsen Mutaties reserves Totaal

23 Samenvatting Op deze pagina geven we een overzicht van de stand van zaken van de bezuinigingen zoals opgenomen in het coalitieakkoord De bezuinigingen die hieronder in beeld zijn gebracht zijn opgenomen in de begroting De kleur blauw geeft aan wat is gerealiseerd. De kleur oranje geeft aan wat nog gerealiseerd moet worden volgens het coalitieakkoord en de kleur groen geeft aan dat er al meer is gerealiseerd. De eerste grafiek heeft betrekking op het aantal fte dat volgens het coalitieakkoord bezuinigd moet worden. Hieruit blijkt dat 8,83 van de 30 fte zijn bezuinigd. De tweede grafiek laat zien hoeveel er bezuinigd is met financieel technische maatregelen. Hieruit blijkt dat uit financieel technische maatregelen meer is gehaald dan voorzien in het coalitieakkoord. De financieel technische maatregelen bestaan uit het minder rente toerekenen aan de reserves, het verhogen van de post onderuitputting, het laten vervallen van budgetten die we de laatste jaren niet hebben gebruikt en vermindering van budgetten. De derde grafiek tenslotte laat zien hoe de bezuiniging op de overige onderdelen van het coalitieakkoord zich ontwikkelt. Personeel Financieel technisch Overige maatregelen Verkoop Beheer en Onderhoud Leerlingenvervoer Binnensportaccommodaties WSW WMO Zwerfdierenopvang Rekenkamerfunctie Antidiscriminatievoorziening VNOG/Brandweer Verkoop/energie: We zetten in op energiebesparing en het verkopen van gebouwen die we niet nodig hebben voor onze gemeentelijke taken. Beheer en Onderhoud: We zetten in op een meer innovatieve manier van beheer en onderhoud. Leerlingenvervoer: We zetten in op het verlagen van de kosten voor leerlingenvervoer. Binnensportaccommodaties: Binnensportaccommodaties privatiseren we op natuurlijke momenten en in samenspraak met belanghebbenden (gebruikers en kernen). WSW: We voeren de WSW uit voor het budget dat we van het Rijk krijgen. WMO: We voeren de WMO uit voor het budget dat we van het Rijk krijgen. Zwerfdieren: We zetten in op het verlagen van de kosten voor zwerfdierenopvang. Rekenkamerfunctie: We zetten in op het verlagen van de kosten van de Rekenkamerfunctie Antidiscriminatievoorziening: We zetten in op het verlagen van de kosten voor de Antidiscriminatievoorziening VNOG/Brandweer: De Brandweer/VNOG voeren de taken uit voor het geld dat we van het Rijk krijgen. De uitvoering van de VNOG taken zou met name op overhead en hoofdkantoorfuncties in Apeldoorn een financiële bezuinigingstaakstelling moeten behalen. 4

24 Ontwikkelprogramma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur Ontwikkelprogramma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur Inwoners, ondernemers, organisaties en gemeente werken samen aan een blijvend vitaal Berkelland 5

25 Ontwikkelprogramma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur Doelenboom 6

26 Ontwikkelprogramma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur Wat speelt er? Dialoog en luisteren De kennis, inzet en ervaring van inwoners staat in de Doe-het-samen-samenleving voorop. We gaan uit van de vraag vanuit inwoners, organisaties en bedrijven en faciliteren deze alleen als dat nodig is. De gemeente wordt meer een partner dan de partij die alles bepaalt en regelt. Dit vraagt om een andere houding en gedrag van iedereen. Dat begint met luisteren en dialoog met de samenleving. Daarvoor gaat de gemeente meer naar buiten en staat zij nog meer open voor contact met de samenleving. Voorbeelden en projecten In Berkelland zijn er al veel goede voorbeelden van initiatieven vanuit de samenleving, waar de gemeente aan meedoet (overheidsparticipatie). Door o.a. voorbeeldprojecten willen we nog meer ervaring opdoen met de Berkellandse werkwijze hiervoor. Dit is een leerproces. Hoe de eigentijdse rol van de overheid er uit kan zien is voor iedere situatie verschillend. Samenleving, bestuur en organisatie De Doe-het-samen-samenleving vraagt om een andere rol en inzet van inwoners, college, gemeenteraad en medewerkers. Het gaat daarbij ook om ontwikkeling van de gemeentelijke organisatie en bestuurlijke vernieuwing. Het ontwikkelprogramma biedt ruimte om hiermee te experimenteren en verder te ontwikkelen. 7

27 Ontwikkelprogramma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur Missie Inwoners, ondernemers, organisaties en gemeente werken samen aan een blijvend vitaal Berkelland In de raadsperiode zal de gemeente in aansluiting op initiatieven in de samenleving en de grote maatschappelijke opgaven toegroeien naar een nieuwe rol. Raad, college en medewerkers gaan in dialoog met de samenleving toegroeien naar die nieuwe rol. De basis is dat we van elkaar weten waar we met elkaar naar toe willen. Maar ook: wat verwachten we van elkaar, en wat kunnen we bieden. Daarvoor is dit ontwikkelprogramma een aanzet. Eerst de dialoog. Dan volgt de keuze voor de samenwerking en de samenwerkingsvorm. De overheid die naast u staat en meedenkt, in plaats van boven u staat en bedenkt Patricia Hoytink-Roubos Speerpunt 1 Dienstbaarheid Samen werken inwoners, organisaties en bedrijven in Berkelland er aan om de vitaliteit van Berkelland vast te houden en te laten groeien. Dat doen ze bijvoorbeeld in verenigingen, met burgerinitiatieven, onderhoud openbaar groen, via het bieden van werkgelegenheid en sponsoring. In het licht van de bevolkings en economische ontwikkeling zijn meer actieve mensen nodig die meedoen in de buurt en het initiatief nemen. Bij een samenleving die meer het initiatief neemt hoort een dienstbare overheid die, waar nodig stimuleert en betrokken is. Hoe de dienstbare overheid, passend bij deze tijd, in de praktijk er uit ziet, zijn we aan het ontdekken. Daar is geen blauwdruk voor. Over die nieuwe rol is de gemeente in concrete situaties, in gesprek met de samenleving. Een organisatietraject om te komen tot een houding en gedrag die beter aansluiten bij wat de samenleving wil, is ingezet. Gewenste resultaten 1. inwoners zijn tevreden over de mogelijkheid om in contact te komen met college, gemeenteraad en organisatie; 2. initiatiefnemers zijn tevreden over de uitvoering van regels bij de uitvoering van hun projecten; 3. Inwoners zijn tevreden over het meedenken van de gemeente bij hun initiatieven en vragen. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) projecten evalueren, tevredenheidsonderzoek (monitor), burgerpeiling Berkelland spreekt. b) Met samenleving, college, raad en de gemeentelijke organisatie in contact over de nieuwe rol van de gemeente in de veranderende samenleving. O.a. door dialooggesprekken, via de contactfunctionarissen, social media, Voormekaarteams, inloopuren, bedrijfsbezoeken. c) Organisatieontwikkeling, gericht op een andere houding en gedrag. 8

28 Ontwikkelprogramma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur Overheidsparticipatie als wenkend en verbindend perspectief voor een nieuwe rolinvulling en als uitgangspunt voor gemeentelijke handelen in al haar facetten. Birgit Oelkers (bewerkte quote) Speerpunt 2 Samenwerking Er gebeurt veel in de samenleving in Berkelland waar de gemeente geen (actieve) rol bij heeft. Ideeën en idealen worden voortdurend uitgewisseld en groeien uit tot concrete initiatieven. Samenwerken verbindt. De overheid heeft als taak die samenwerking maximaal te stimuleren door te denken en te handelen in dialoog met inwoners en initiatiefnemers. Vanuit een actieve betrokkenheid bij de samenleving levert de stimulerende rol van de gemeente een bijdrage aan resultaat. Soms doet de gemeente actief mee bij ontwikkelingen en in projecten. Als de gemeente een samenwerkingspartner wordt dan hoort daar een dienstbare overheid bij. Met daadkracht. Dat vraagt een gemeentebestuur en medewerkers die zich verantwoordelijk voelen, meedenken, duidelijk zijn, oplossings- en resultaatgericht werken en lef en durf tonen. En daarmee passend reageren op vragen van inwoners en initiatieven uit de samenleving. In die actieve samenwerkingsrelaties willen we graag van onze partners horen hoe we onze rol steviger in kunnen vullen. Niet elk dorp is hetzelfde en dus is een aanpak nooit kopieerbaar! Bas Hommelink, initiatiefnemer uit Beltrum Gewenste resultaten 1. de sociale verbondenheid groeit en er zijn meer initiatieven van inwoners voor hun eigen buurt; 2. er komen nieuwe vormen van samenwerking en zeggenschap; 3. de gemeente doet - waar nodig - actief mee met initiatieven en projecten die inwoners belangrijk vinden; 4. de aanpak van gemeentebrede vraagstukken doen we samen in een transparant proces, b.v. zwerfafval, onderwijsvisie. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) ondersteuning van initiatieven, gericht op het ontwikkelen van nieuwe vormen van eigenaarschap en samen-redzaamheid; b) experimenteren met voorbeeldprojecten, deze evalueren, learning by doing; c) communicatie: actief uitdragen van projecten, successen en initiatieven; d) organiseren of faciliteren van bijeenkomsten, dialoog met de samenleving; e) evaluatie, voortgangsrapportage 9

29 Ontwikkelprogramma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur Wat gaat het kosten Bedragen x Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo , , , , , ,00 0,00 Dienstbaarheid , , , , , ,00 0,00 Samenwerking Het ontwikkelprogramma Veranderende samenleving, vernieuwd bestuur heeft een budget van per jaar. Met dit geld kunnen pilots en activiteiten worden ondersteund of uitgevoerd die zijn gericht op het versterken van samenwerking en dienstbaarheid door dialoog, daadkracht en deelnemen. Het versterken van deze kernkwaliteiten gebeurt daarnaast binnen projecten en budgetten die onderdeel zijn van andere (ontwikkel)programma s. 10

30 Ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen Ontwikkelprogramma Demografische Ontwikkelingen Vitale en leefbare kernen in Berkelland Vitale en leefbare kernen in Berkelland 11

31 Ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen Doelenboom 12

32 Ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen Wat speelt er? Bewust worden Steeds vaker merken we dat de krimp vraagt om andere oplossingen dan we gewend zijn. De bewustwording wordt daardoor steeds groter. Pas als we merken dat de normale oplossingen niet werken zien we wat de krimp betekent voor de samenleving. Minder huishoudens Meer mensen wonen alleen Het aantal huishoudens in Berkelland zal na 2020 gaan dalen. Hierdoor zal er meer aanbod van woningen ontstaan dan vraag. Daarnaast verandert ook de samenstelling van de huishoudens. Met 33% eenpersoonshuishoudens in 2025, zal er ook een andere vraag naar woningen komen. 2025: 1 op 4 inwoners is 65+ Het aantal inwoners zal verder gaan dalen. Ook de samenstelling verandert. In 2025 is 28% van de inwoners 65 jaar en ouder, terwijl het aantal kinderen en werkende mensen daalt. Deze veranderingen hebben effect op scholen, vrijwilligers, de zorg, arbeidsmarkt en verenigingen in Berkelland. Zelf aan de slag met de toekomst We zijn niet alleen bezig met bewustwording. Zo zie je al verschillende initiatieven om ook actief in te spelen op de demografische ontwikkelingen. Kleine kernen die een aangepaste toekomstvisie schrijven, scholen die samen nadenken over bijvoorbeeld fusie. 13

33 Aantal inwoners Aantal Ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen Missie Vitale en leefbare kernen in Berkelland De samenleving in de Berkellandse en Achterhoekse kernen verandert de komende tientallen jaren. Er komen minder inwoners en huishoudens en de leeftijdsopbouw van inwoners en de samenstelling van de huishoudens verandert. Zo groeit het aantal inwoners dat ouder is dan 65 hard en daalt het aantal kinderen onder de 20. Ook komen er steeds meer eenpersoonshuishoudens. Hierdoor ontstaat er een nieuwe situatie in de kleine en grote kernen. Om ook in de toekomst hier prettig te wonen, zullen we samen (overheid, inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties) actief moeten inspelen op de gevolgen van de krimp. Inwoners blijven eigenaar van hun initiatieven. Voor de gemeente betekent dit vooral de bereidheid tot loslaten, kleinschalig beginnen, maatwerk leveren en verschillende initiatieven en netwerken verbinden. Krimp biedt ruimte Patricia Hoytink, wethouder Gemeente Berkelland. Speerpunt 1 Bewustwording en erkenning De samenleving wordt zich bewust van de gevolgen van de krimp en erkent dat deze onomkeerbaar is. We realiseren met elkaar dat hierdoor zaken veranderen op het gebied van wonen, werken, onderwijs, zorg en in onze leefomgeving. Gewenste Resultaten 1. de cijfers en mogelijke effecten van de krimp in Berkelland zijn per thema in beeld en worden actief naar buiten gebracht; 2. er is afstemming over de gevolgen van de krimp op verschillende beleidsterreinen binnen de gemeente. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) we zorgen voor actuele cijfers over de bevolkingsprognoses van Berkelland; b) de gevolgen van de krimp worden per thema geanalyseerd; c) er worden waar mogelijk verbindingen gelegd tussen de verschillende beleidsterreinen op het gebied van (bewustwording van) de demografische ontwikkeling; d) we houden ook aansluiting bij actuele projecten en onderzoeken over de demografische ontwikkelingen op Achterhoek schaal, om zo ook als regio de leefbaarheid te vergroten. Bevolkingsontwikkeling per leeftijdsgroep Ontwikkeling huishoudens Totaal huishoudens < 20 jaar jaar >65 jaar Eenpersoonshuishoud ens Overige huishoudens Welgesteld is krimp niets anders dan een mentale uitdaging. Gert-Jan Hospers, bijzonder hoogleraar City- en Regiomarketing 14

34 Ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen. Speerpunt 2 Kansen benutten Bij het aanpakken van de gevolgen van de krimp willen we kwaliteit toevoegen en ongewenste effecten beperken. We kunnen dit alleen door samen te werken met inwoners, verenigingen, woningcorporaties, onderwijs-, zorg en welzijnsinstellingen en werkgevers. Samen met deze partners zoeken we naar kansen om de leefbaarheid in de kernen te behouden. Niet klagen over krimp maar de schouders eronder. Gewenste Resultaten Wat gaat het kosten De volgende resultaten dragen bij aan het beperken van de effecten van de krimp en het behouden van leefbare en vitale kernen: 1. bij projecten met relatie tot krimp is er afstemming en samenwerking; 2. dorpsorganisaties nemen in (dorps-)visies de effecten van krimp mee; 3. oplossingen benutten om de leefbaarheid in kernen te behouden. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) we ondersteunen betrokkenen, vanuit organisaties, bedrijven en inwoners, in het zoeken naar oplossingen en sturingsmogelijkheden; b) we leggen waar mogelijk verbindingen tussen de verschillende beleidsterreinen zoals wonen, economie en scholen, om zo efficiënt te sturen op kansen en mogelijkheden. c) we gebruiken nuchterheid en praktische inslag van de inwoners bij het oplossen van de gevolgen van de krimp. Andere acties Naast overkoepelende acties op het gebied van demografie, zijn er binnen veel programmalijnen ook acties of bijeenkomsten rondom demografie. Hieronder een aantal belangrijke bijeenkomsten / acties: Programmalijnen Wonen Overig doorgaand ruimtelijke beleid Plattelandsvernieuwing Kleine kernen Werkgelegenheid Overig doorgaand sociaal beleid Acties / Bijeenkomsten Regionale Woonmonitor (jaarlijks) Gesprekken met aannemers en initiatiefnemers over woningbouwplannen Afwaardering van bouwgronden Kansen en opgaven kernenfoto s Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) Herinrichting van de openbare ruimte Altera rapport - Platteland Binnenlandse Zaken traject met Geesteren-Gelselaar-Noordijk Onderwijsplein Neede Platform BV Berkelland Bedrijventerreinen RBT Overleg met bedrijfsleven over perspectief arbeidsmarkt Overleg met schoolbesturen over de manier waarop we samen tot een goede invulling van het basisonderwijs kunnen komen. Het ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen heeft geen eigen budget. Voor onderzoek, overleg en communicatie voor de bewustwordingsontwikkeling, kan gebruik gemaakt worden van het budget voor incidentele onderzoeken. Vanuit het Rijk wordt sterk aangemoedigd om binnen de programmabegroting ook een paragraaf demografische ontwikkelingen te hebben. Ook geeft het Rijk aan meer inzicht te willen in de kosten die het met zich meebrengt. 15

35 Ontwikkelprogramma Demografische ontwikkelingen Financiële ontwikkelingen in de begroting De begroting wordt beïnvloed door de krimp. Net als de krimp zelf zal deze ontwikkeling zich geleidelijk voordoen. Het is daarbij lastig om aan te geven of een stijging of een daling van een budget afhankelijk is van de demografische ontwikkeling. Ook andere factoren kunnen een rol spelen. Een duidelijk beeld van de financiële gevolgen van de demografische ontwikkeling kunnen we dus niet schetsen. Als indicatie kunnen we wel zeggen dat onze algemene uitkering met het aantal inwoners en huishoudens van ,8 miljoen lager zou kunnen zijn. De Regio Achterhoek is aangemerkt als een krimpregio. Dit betekent dat de Regio ook geld van het rijk krijgt om krimpvraagstukken op te lossen. Volgens de laatst bekende gegevens ontvangt de gemeente Doetinchem de bijdrage voor de Regio. Het gaat om ongeveer Kosten woningbouw Er is rekening gehouden met een voorziening voor afwaardering van gemeentelijke bouwgronden. Wat de kosten zijn voor het opknappen of vervanging van verouderde (huur) woningen is op dit moment niet bekend. Wel is duidelijk dat het geld vanuit de grondexploitatie hier niet meer voor gebruikt kan worden nu er geen nieuwe woningen meer gebouwd worden. Zie verder de paragraaf Grondbeleid. Krimp en verandering van de bevolkingssamenstelling kunnen op den duur leiden tot leegstand en verrommeling van woningen en minder aantrekkelijke dorpscentra. Vitale en leefbare dorpen in Berkelland is een belangrijke missie voor de komende tientallen jaren. Het centrum van Neede is een voorbeeld van hoe partijen hierbij samenwerken. Het ondersteunen van initiatieven hiervoor kan op verschillende manieren: Procesondersteuning. Bijvoorbeeld via het project Kanskaarten faciliteren we initiatieven van burgers en instellingen, hoofdzakelijk door ondersteuning van het proces. ; Door het instellen van een revolverend fonds of het verstrekken van een lening. Bijvoorbeeld in te zetten voor gevelverbetering van verpauperde woningen of voor startersleningen; Door het beschikbaar stellen van een investeringsbijdrage voor projecten uit de bestemmingsreserve herstructurering. We moeten af van de oude manier van gronden verkopen en bouwen. We moeten beseffen dat dat nooit meer zal kunnen. Frank Kerckhaert, directeur Kennisinstituut Stedelijke Samenleving. De bestemmingsreserve herstructurering is ingesteld voor financiering van gemeentelijke opgaven of voor cofinanciering van investeringen gericht op leefbare en vitale dorpen. De maximale omvang van deze reserve is 7 miljoen. Jaarlijks zal beoordeeld worden of een toevoeging aan de bestemmingsreserve herstructurering gerechtvaardigd is. Gemeentelijk RioleringsPlan (GRP) In het voorjaar van 2013 is een nieuw GRP vastgesteld. Dit plan gaat over de periode Hierin staan de verwachte exploitatiekosten en investeringen voor riolering voor de komende 60 jaar. Het aantal aansluitingen daalt. Wel moeten dezelfde (investerings)kosten gedragen worden door het lagere aantal aansluitingen. Los van andere ontwikkelingen zou hierdoor in 2040 het tarief met 10% omhoog moeten. In het nieuwe GRP worden alternatieven aangereikt om het tarief minder hard te laten stijgen. Overige belastingen Voor de afvalstoffenheffing verwachten we geen stijging. Minder inwoners zou ook tot minder afval en lagere inzamel en verwerkingskosten moeten leiden. Voor de OZB zal de belastingdruk bij het huidige beleid stijgen. Dezelfde opbrengst moet met minder gebouwen worden gerealiseerd. 16

36 Ontwikkelprogramma Plattelandsontwikkeling Ontwikkelprogramma Plattelandsontwikkeling Een vitaal buitengebied in Berkelland 17

37 Ontwikkelprogramma plattelandsontwikkelingen Doelenboom 18

38 Ontwikkelprogramma plattelandsontwikkelingen Wat speelt er? Energiek en duurzaam ondernemen in de landbouw Verdere ontwikkeling van boerenbedrijven is nodig voor de economische ontwikkeling. Er is ruimte voor groei met respect voor de leefomgeving en de geldende regels. Basis is innovatieve landbouw met als uitgangspunt duurzaamheid, leefbaarheid en goede inpassing. Het buitengebied heeft veel potentie voor het opwekken van duurzame energie. De ontwikkeling gaat samen met een grotere behoefte aan kavelruil en herverkaveling, en verbeteren van ontsluiting van agrarische bedrijven. Rol van de gemeente Plattelandsontwikkeling is samenwerking. Ondernemende initiatiefnemers kiezen zelf hun partners. Soms komt de gemeente in beeld. Bijvoorbeeld bij ruimtelijke en leegstandsvragen. Als er behoefte is wil de gemeente actief meedenken over initiatieven. De Achterhoekse gemeenten bundelen hun kracht in de regio. Coulissenlandschap: decor voor initiatieven Achterhoek is bekend om het coulissenlandschap, dat staat voor rust en ruimte, voor eigenheid en beslotenheid. Binnen dit landschap is er ruimte voor tal van initiatieven, aanvullend op het gebruik door de landbouw. Bijvoorbeeld op het gebied van energie, (mantel-)zorg en toerisme. Agrariërs stoppen Naar verwachting zal in de komende vijftien jaar procent van de agrariërs stoppen. Dit betekent dat de Achterhoekse gemeenten (te maken krijgen met meer leegstand. (Alterra, 2014). Zelf aan de slag Het platteland kent veel verenigingen, buurtschappen enzovoort. De onderlinge banden tussen mensen zijn sterk en veel voorzieningen worden zelf getroffen. 19

39 Ontwikkelprogramma Plattelandsontwikkeling Missie Een vitaal buitengebied in Berkelland We werken met veel actieve mensen samen aan een economisch gezond en levendig gebied. We houden oog voor rust en ruimte in een gevarieerd landschap. We zetten ons in voor een vitaal buitengebied waar ruimte is voor ondernemers, inwoners en toeristen. Met focus op de ontwikkeling van natuur en landschap, werken, wonen, (mantel-)zorg, duurzame energie en toerisme. Verpaupering van het platteland gaan we tegen door actief in te zetten op sloop in samenwerking met andere overheden. Speerpunt 1 (Agrarisch) ondernemen is basis voor een vitaal buitengebied. De gemeente Berkelland kent een gevarieerd economisch profiel. Agrarische activiteiten en toerisme spelen naast industrie en dienstverlening een grote rol. Dat willen we zo houden omdat deze spreiding ontwikkelingskansen biedt. De maatschappij vraagt om duurzaam geproduceerd voedsel en wij stimuleren ondernemers om innovatief te zijn en hun bedrijf toekomstbestendig te maken. We geven ruimte voor groei, rekening houdend met de omgeving. Aanjagen en kennisdelen staat op de agenda. Initiatieven van ondernemers bekijken we integraal en we proberen initiatiefnemers te verleiden aan hun omgeving bij te dragen. Ruimtelijke, economische en sociale aspecten worden gelijkwaardig meegewogen. Daarnaast blijft de problematiek van vrijkomende bebouwing en de sloopopgave in de toekomst aanwezig. Gewenste Resultaten 1. Landbouwers kunnen energiek en duurzaam ondernemen; 2. Nieuwe functies hebben de diversiteit van gebruiksmogelijkheden in het buitengebied versterkt; 3. Ondernemers, organisaties en particulieren in het buitengebied dragen bij aan de doelstelling energieneutraal Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) initiatiefnemers van nieuwe activiteiten in het buitengebied helpen bij de ontwikkeling hiervan. b) Het volgen van ontwikkelingen ten aanzien van groeiende en stoppende bedrijven; c) een jaarlijkse informatiebijeenkomst (mede) organiseren om bewustwording te creëren over ontwikkelingen in het buitengebied; d) steunen van kavelruil in relatie tot de aanleg van de N 18; e) regionaal sloopprogramma opstarten; f) mogelijkheden / subsidies provinciaal plattelandsbeleid benutten; g) Tot stand brengen van een nieuw bestemmingsplan voor het gemeentelijk buitengebied volgens het vastgestelde Plan van Aanpak; h) lobbyen bij provinciale en rijksoverheid voor het (financieel) ondersteunen van leefbaarheid op het platteland en transitie van het platteland als gevolg van demografische ontwikkelingen; i) we faciliteren ten minste drie plattelandsontwikkelingsprojecten via het Europese programma LEADER. j) bijdragen aan de toename van aan duurzaam opgewekte stroom en opgewekte warmte door: inzetten gemeentelijke duurzaamheidslening voor aanschaf zonnepanelen, zonneboilers, kleinschalige windturbines en gebruik houtige biomassa uit landschapsonderhoud als brandstof voor houtkachels; voorlichten van burgers en (agrarische) bedrijven bij realisatie zonneprojecten en inzet van houtige biomassa om van het buitengebied een netto energieleverancier te maken; samen met AGEM en lokale energiecoöperaties onderzoeken wat de mogelijkheden voor de opwek van duurzame energie uit zon, wind, biomassa en waterkracht van de Berkel zijn; samen met Energie Marke Haarlose Veld Olden Eibergen (HOEduurzaam) onderzoeken wat bodemstructuurverbetering door toepassen laagwaardige biomassa kan betekenen voor een duurzame landbouw; begeleiding om aanbieder(s) en afnemer(s) van biogas aan elkaar te koppelen door de aanleg van een ondergrondse biogasinfrastructuur; 20

40 Ontwikkelprogramma Plattelandsontwikkeling meedenken in het wegnemen van belemmeringen op het gebied van wetgeving door sluiten van Green Deal met Rijksoverheid om een duurzaam evenwicht tussen productie en afzet dierlijke mest op bedrijfsniveau te bewerkstellingen; biogas transportleiding is aangelegd. 'Natuur is ook economische factor'. Sharon Dijksma, Staatssecretaris van Economische zaken. Speerpunt 2 Initiatieven versterken ons prachtige landschap. Ons coulisselandschap in Berkelland is het behouden waard. Initiatieven voor een duurzame instandhouding en ontwikkeling komen tot stand door projecten en ideeën van o.a. burgers, agrarische natuurverenigingen & kleine kernen en uitwerkingen van beleid op het gebied van ruimtelijke ordening, water- & milieu en recreatie. De cultuurlandschappen in Berkelland zijn eeuwenoud en veranderen voortdurend. Het (cultuurhistorische) landschap is het decor voor alle hedendaagse activiteiten. In dit landschap waarin we ondernemen, recreëren en wonen, werken we verder aan behoud en ontwikkeling. Wij willen deze traditie voortzetten door bijvoorbeeld de schaalvergroting van de grondgebonden landbouw zo te faciliteren dat deze niet ten koste gaat van de natuur, landschap en cultuurhistorie. Bij nieuwe ontwikkelingen wordt de kwaliteit en kwantiteit van de natuur-, landschappelijke,- en cultuurhistorische waarden in beeld gebracht. Er moet een verbetering van deze waarden optreden en geen verslechtering. Nieuwe ontwikkelingen leveren een versterking op van de identiteit van het cultuurlandschap, meer biodiversiteit en maakt het landschap recreatief aantrekkelijk en robuuster. Verder stimuleren we dat burgers, agrariërs, buitenlui, agrarische natuurverenigingen, Vogelwerkgroep, bijenvereniging, IVN, Bomenstichting en kleine kernen vanuit hun eigen initiatief een bijdrage kunnen leveren aan de natuur,- landschappelijke, en cultuurhistorische waarden in hun directe omgeving Gewenste resultaten 1. cultuurhistorische waarden zijn bewaard gebleven en versterkt; 2. Natuur en landschapswaarden blijven bewaard en zijn versterkt. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) we stimuleren initiatieven voor duurzaam natuur en landschapsbeheer gericht op het beheer, onderhoud en in stand houden van het landschap door eigen inzet van eigenaren, agrarische collectieven en via het nieuwe stelsel van collectief agrarisch natuurbeheer in de Achterhoek; b) we doen in een pilot onderzoek naar mogelijkheden voor casco benadering. We verbinden de pilot met het verdienmodel Stoken op Streekhout en met Natura 2000; c) we beschermen de cultuurhistorische en landschappelijke waarden in het buitengebied op grond van de bestemmingsplannen Buitengebied en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht). We handhaven actief op deze waarden. Het tegengaan van verpaupering en verrommeling is ook een regionaal speerpunt van Achterhoek 2020; d) we verkennen de mogelijkheden om financiële instrumenten, zoals sloopfonds en bovenplanse verevening, in te zetten die verrommeling door niet meer gebruikte oude gebouwen tegengaan; e) we volgen de aanwijzing van de Natura2000 gebieden. We streven naar ontwikkeling en behoud van Stelkampsveld. We zoeken oplossingen voor agrarische ondernemers door compensatie, technische innovaties, faciliteren van gewijzigde bedrijfsvoering of bedrijfsruil naar gebieden met groeimogelijkheden. We ondersteunen het gebiedsproces zo goed mogelijk. We werken aan draagvlak voor het Gelders Natuurnetwerk (GNN) en de Gelderse Groene Ontwikkelingszone (GO). 21

41 Ontwikkelprogramma Plattelandsontwikkeling g. Uitvoering van de Regeling landschap. Met deze regeling kunnen we in de gemeente Berkelland uitvoering geven aan het landschapsontwikkelingsplan en de dorpsvisies. De diversiteit aan cultuurhistorische landschappen & elementen en een aantrekkelijk en toegankelijk landschap voor recreanten en toeristen versterken en in stand houden. Ook is er ruimte voor landschapseducatie op basisscholen en aanleg van kleinschalige recreatie routes. We geven vanuit de regeling vervolg aan het project Levend Landschap om eigenaarschap, educatie en burgerbetrokkenheid in het buitengebied verder te ontwikkelen. Daarnaast is onderzoeksinstituut Alterra een onderzoek (Pilot) gestart naar de basiskwaliteit van natuur en landschap in de gemeenten Berkelland, Oost-Gelre, Lochem en Bronckhorst. Speerpunt 3 Het platteland blijft sociaal vitaal Gewenste Resultaten 1. de samenwerking tussen inwoners en organisaties/instanties is versterkt; 2. nieuwe vormen van samenwerking zijn tot stand gekomen, denk daarbij bijvoorbeeld aan de Voormekaar teams, aan landschapsbeheer (de collectieven uit het Gemeenschappelijk landbouwbeleid). Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) We faciliteren de ontwikkeling van nieuwe vormen van samenwerking die als doel hebben dat in de dorpsgemeenschappen iedereen mee kan doen, ongeacht de leefsituatie; b) we stimuleren leefgemeenschappen om zelf hun omgeving te beheren en onderhouden en te bepalen welke voorzieningen daarin passen (bijvoorbeeld kerkenpaden, AED s); c) dorpsorganisaties krijgen een financiële bijdrage voor het actualiseren van hun dorpsvisie en uitvoeringsprogramma; d) we onderhouden actief contacten met dorpsorganisaties om de realisatie van hun uitvoeringsprogramma s te bevorderen; e) met ingang van 2016 starten we met de uitvoering van het in 2015 afgesloten convenant met de kleine kernen en buurtschappen. 22

42 Ontwikkelprogramma Plattelandsontwikkeling Wat gaat het kosten Bedragen x Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten 68 Lasten Saldo , , , , , , , ,00 0, ,00 Coördinatiekosten en beleid , , , , ,00 0, ,00 Platteland blijft economisch vitaal Coördinatie en Beleid: De uitgaven zijn afhankelijk van de snelheid waarmee projecten klaar komen. In 2011 hebben we een extra subsidie ontvangen. In het budget voor 2014 zitten de overgehevelde budgetten uit De lasten vanaf 2016 hebben betrekking op het project Parels en rivieren. Platteland blijft economisch vitaal: Het gaat om projecten die lopen vanaf Budget zit vooralsnog in coördinatiekosten en beleid , , , ,00 0, ,00 Versterken landschap , , , , , , , ,00 0, ,00 Platteland blijft sociaal vitaal Versterken landschap: Het gaat om projecten die lopen vanaf Uitgaven 2010 zijn niet zichtbaar doordat het een te klein bedrag is. Budget zit vooralsnog in coördinatiekosten en beleid. Platteland blijft sociaal vitaal: Het gaat om projecten die lopen vanaf Budget zit vooralsnog in coördinatiekosten en beleid. 23

43 24

44 Ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities Ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities Inwoners doen naar vermogen en vanuit hun eigen kracht mee in de samenleving 25

45 Ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities Doelenboom 26

46 Ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities Wat speelt er? Nieuwe aanpak Inwoners kunnen zaken net zo goed of beter dan de overheid verzorgen. Zonder de specifieke aandacht te verliezen voor mensen die kwetsbaar zijn zal daarom meer gebruik gemaakt worden van de eigen mogelijkheden van alle inwoners. De overheid gaat minder doen en wordt kleiner. Van Awbz naar Wmo Per 1 januari 2015 zijn een aantal functies uit de Algemene wet bijzondere ziektekosten (Awbz) overgekomen naar de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Bij de uitvoering van deze nieuwe taken door de gemeente wordt meer nadruk gelegd op de eigen verantwoordelijkheid van inwoners. Wanneer een inwoner het niet meer alleen kan, dan kunnen vrienden of familie, vrijwilligers of hulpverleners hen helpen. Jeugdzorg naar gemeente Sinds 1 januari 2015 is de gemeente verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdzorg. Deze overdracht geeft de mogelijkheid tot een effectiever en goedkopere werkwijze, waarbij de eigen kracht van inwoners in hun sociale omgeving centraal komt te staan. 27

47 Ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities Missie Inwoners doen naar vermogen en vanuit eigen kracht mee in de samenleving Er blijft de komende jaren veel veranderen rondom verantwoordelijkheden voor en de vormgeving van de ondersteuning van kwetsbare inwoners in onze samenleving. De gemeente is vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk voor de Jeugdzorg, heeft taken vanuit de Awbz overgedragen gekregen, en voert de nieuwe Participatiewet uit. Dit is een grote verantwoordelijkheid voor gemeenten. Bij de start in 2015 moest rekening worden gehouden met allerlei overgangsrecht. Vanaf 2016 zal meer nadruk op innovatie liggen. De nadruk binnen de gemeente Berkelland bij deze decentralisaties ligt op de eigen kracht, talent en netwerk van de inwoners (en hun omgeving). Wat kunnen ouders bijvoorbeeld allemaal zelf om hun kinderen zo goed mogelijk te laten opgroeien? Wat kunnen de groep werkzoekenden vanuit hun eigen kracht en talent doen om een baan te vinden op de reguliere arbeidsmarkt? En hoe kunnen oudere inwoners zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen zonder hulp van professionele zorg? Het lukt deze inwoners niet altijd alleen. Daarom is het erg belangrijk dat onze samenleving ook in de toekomst bestaat uit betrokken inwoners, vrijwilligers, mantelzorgers en professionals. Die samen ervoor zorgen dat deze kwetsbare inwoners die tijdelijk of voor een langere periode ondersteuning nodig hebben, deze steun zoveel mogelijk op maat krijgen. Een steun die past bij hun mogelijkheden en de situatie, waarbij gekeken wordt naar wat ze ook zelf kunnen (bij) dragen. Mensen moeten de kans krijgen taken op zich te nemen die bij hun competenties, zelfvertrouwen en interesses passen. Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling in het advies Loslaten in vertrouwen Gewenste Resultaten Wat gaat de gemeente ervoor doen? Speerpunt 1 Kern/wijk gerichte en integrale aanpak van de drie decentralisaties en transities Tegelijk met de decentralisaties moet vorm gegeven worden aan inhoudelijke vernieuwing, de transformatie. Uitgangspuntpunt is daarbij de inzet en versterking van eigen kracht, talent en netwerk van de kwetsbare groep inwoners. Lukt dit niet dan is het belangrijk dat betrokken inwoners, vrijwilligers, mantelzorgers en professionals deze inwoners, zoveel mogelijk in de eigen omgeving, (tijdelijke) ondersteuning bieden. We werken daarbij aan het integraal en dichter bij inwoners organiseren van oplossingen. 1. nieuwe lokale samenwerkingsvormen tussen maatschappelijke partners, vrijwilligers en inwoners vergroten samenredzaamheid in de kernen; 2. we doen het met de budgetten die het Rijk overhevelt. a) we blijven in gesprek met inwoners en professionals op kern/wijk niveau over de wensen en mogelijkheden voor ondersteuning; b) we laten meer gemeentelijke taken uitvoeren door Voormekaarteams; c) in 2016 worden met alle betrokkenen innovatieve stappen gezet. Sociaal kapitaal is net zo belangrijk als economisch kapitaal R. Hortulanus, hoogleraar Sociale interventies en lokaal sociaal beleid) 28

48 Ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities Speerpunt 2 Optimaal benutten van de beschikbare middelen in de zorg Per 1 januari 2015 zijn een aantal functies uit de Algemene wet bijzondere ziektekosten (Awbz) overgekomen naar Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Bij de uitvoering van deze nieuwe taken door de gemeente wordt meer nadruk gelegd op de eigen verantwoordelijkheid van inwoners. Om dit goed te laten verlopen, ligt de nadruk op meer samenhang in de zorg, minder bureaucratie en minder toestroom naar gespecialiseerde zorg en dus betere preventie. Gewenste Resultaten 1. de kosten en omvang van eigen gemeentelijke activiteiten worden beperkt; 2. de vraag naar individuele voorzieningen is verminderd. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) actieve afstemming en bemiddeling door hulpverleners met informele zorg met de nadruk op de sociale kracht van de kern of wijk; b) vergroten van het mandaat van hulpverleners omdat die vanuit de praktijk het beste kunnen inschatten wie welke zorg nodig heeft; c) samenwerking tussen en met hulpverleners stimuleren om te bereiken dat per situatie vanuit één plan en dezelfde regie wordt gewerkt;; d) werken vanuit Voormekaar teams in de kernen of wijken met ruimte om aan te sluiten op de verschillen in mogelijkheden en behoeften van de inwoner in de kernen. Speerpunt 3 Alle kinderen groeien gezond en veilig op in hun eigen omgeving Sinds 2015 is jeugdzorg overgedragen aan gemeenten, om zo te streven naar een effectievere en goedkopere werkwijze, waarbij de eigen kracht van ouders bij het opgroeien en opvoeden van hun kinderen centraal staat. Dit betekent dat ondersteuning laagdrempelig is, vooral gericht op preventie en ondersteuning in een vroeg stadium. Lukt het ouders ondanks hulp niet om hun verantwoordelijkheid te nemen, dan is een rol weggelegd voor ondersteuners in hun netwerk, vrijwilligers of hulpverleners. Gewenste Resultaten 1. aantal jongeren dat gebruik maakt van de geïndiceerde zorg is verminderd; 2. er is één hulpverlener als contactpunt en vraagbaak voor het gezin; 3. het aantal vroegtijdig schoolverlaters is teruggedrongen. 29

49 Ontwikkelprogramma Decentralisaties en transities Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) actieve afstemming en bemiddeling door hulpverleners met informele zorg met de nadruk op de sociale kracht van de kern/wijk; b) vergroten van het mandaat van hulpverleners omdat die vanuit de praktijk het beste kunnen inschatten wie welke zorg nodig heeft; c) samenwerking van hulpverleners over de grenzen van bedrijfsonderdelen, instellingen en financieringsvormen heen; d) met de professionele hulpverleners maken wij afspraken over hun inzet op het vergroten van de eigen opvoedingskracht en vaardigheden van ouders; e) we maken afspraken over samenwerking en afstemming tussen de (hulpverlenings)instellingen en de Voormekaar teams. Wat gaat het kosten Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo De afname van de lasten is het gevolg van het budgettair neutraal ramen van de transities Wmo/Awbz en Jeugdzorg Optimaal benutten middelen in zorg , , , , ,00 0, , , , , ,00 0,00 Jongeren ontwikkelen gezond Middelen in zorg: De kosten van zorg dalen. In 2014 is begroot op niveau Vanaf 2015 komen de lasten voor Jeugdzorg en AWBZ naar gemeente. Met ingang van de begroting 2016 is er een splitsing gemaakt tussen AWBZ/Wmo en jeugdzorg. Dit leidt tot een andere verdeling over de speerpunten. Kinderen ontwikkelen gezond: In 2012 en 2013 is veel tijd gestoken in het voorbereiden van de transitie jeugdzorg. Met ingang van de begroting 2016 is er een splitsing gemaakt tussen AWBZ/Wmo en jeugdzorg. Dit leidt tot een andere verdeling over de speerpunten , , , , , , ,00 0,00 Algemeen/Coördinatiekosten en beleid Coördinatiekosten en beleid: We zien hier de ontwikkeling van de GGD begroting. 30

50 Programmalijn 1.1. Cultuur Programmalijn 1.1. Cultuur Alle inwoners kunnen cultuur beleven. Cultuur gaat om kunst, muziek en lezen, tradities en gebruiken, maar ook om evenementen, monumenten en het landschap waarin we wonen 31

51 Programmalijn 1.1. Cultuur Doelenboom 32

52 Programmalijn 1.1. Cultuur Wat speelt er? Cultuur is van iedereen Cultuur is alles wat mensen in beweging zet, bij elkaar brengt, verbindt en bij elkaar houdt. Cultuur geeft aan mensen de kans om zich te uiten en creativiteit te ontwikkelen. Cultuur is verweven met onze tradities, monumenten en landschap. Cultuur voor alle kinderen De gemeente wil zoveel mogelijk kinderen in aanraking brengen met cultuur. Muziek en lezen hebben een positieve invloed op de ontwikkeling van kinderen. Jonge kinderen die muziekles krijgen ontwikkelen een beter geheugen dan leeftijdsgenootjes die hiervan verstoken zijn. Ook blijkt dat kinderen die veel lezen beter presteren en meer zelfvertrouwen hebben. Daarom is het belangrijk dat zoveel mogelijk kinderen in aanraking komen met cultuur. Initiatieven vanuit de samenleving Meer dan voorheen ligt het accent op de eigen mogelijkheden en talenten van inwoners en organisaties. De rol van de gemeente is het bij elkaar brengen van initiatieven vanuit de samenleving, en het ondersteunen tot een integraal cultureel aanbod. 33

53 Programmalijn 1.1. Cultuur Missie Alle inwoners kunnen cultuur beleven. Cultuur gaat om kunst, muziek en lezen, tradities en gebruiken, maar ook om evenementen, monumenten en het landschap waarin we wonen Cultuur geeft aan mensen de mogelijkheid om zich te uiten, creativiteit te ontwikkelen, zich te organiseren en actief te zijn. Dat kan op verschillende terreinen, zoals muziek, dans, lezen en dramatische expressie. We vinden het belangrijk dat alle inwoners de mogelijkheid hebben om cultuur te beleven. Voor de volwassenen vertrouwen we erop dat ze op eigen benen kunnen staan en zelf verantwoordelijkheid nemen voor culturele activiteiten. Voor nieuwe initiatieven heeft de gemeente middelen beschikbaar om die met eenmalige subsidies te kunnen faciliteren. We vinden het belangrijk dat alle kinderen in aanraking komen met cultuur en stimuleren dit door onder meer leesbevordering, algemene muzikale vormingen andere cultuuruitingen op de basisschool. Speerpunt 1 Alle kinderen maken kennis met en beleven cultuur Het beleven van cultuur versterkt de sociale en emotionele ontwikkeling van kinderen. Het is belangrijk alle kinderen in Berkelland te stimuleren om in aanraking te komen met cultuur, via onder meer Algemene Muzikale Vorming op de basisschool en een uitnodigende bibliotheek voor kinderen. Gewenste Resultaten 1. alle basisschoolleerlingen krijgen algemene muzikale vorming; 2. de bibliotheek is uitnodigend voor kinderen tot 14 jaar. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) de gemeente ondersteunt Algemene Muzikale Vorming in het basisonderwijs met een jaarlijkse bijdrage van van augustus 2013 tot en met juli 2017.In 2016 besluiten we over het vervolg. b) door samenwerking in combinatiefuncties realiseren we samen met onze partners een goede vorm van basismuziekonderwijs en leesbevordering van 4 t/m 14 jarigen; c) de gemeente subsidieert de Bibliotheek Oost Achterhoek om lezen onder de jeugd te bevorderen. Via de jaarplannen wordt ieder jaar afgestemd welke activiteiten hiervoor worden uitgevoerd. In het najaar van 2015 volgt een strategische discussie over de toekomst van het bibliotheekwerk in Berkelland, om het beleid uit 2011 te actualiseren. d) de gemeente ondersteunt (o.a. financieel) en faciliteert de vrijwilligers van de dorpsboke waar nodig opdat zij deze voorziening in de kleine kernen draaiende kunnen houden. De acht gemeenten in de Achterhoek hebben de ambitie uitgesproken dat zij erfgoed en cultuur steviger willen inzetten als pijler van de ruimtelijke en economische kwaliteit. Bron: Cultuur en Erfgoedpact Achterhoek

54 Programmalijn 1.1. Cultuur Speerpunt 2 Inwoners en cultuurpartners blijven culturele initiatieven ontwikkelen De gemeente vertrouwt erop dat volwassenen zelf hun weg vinden op het gebied van cultuur. Zij stimuleert en geeft ruimte aan nieuwe ideeën en ontwikkelingen en zal deze zo nodig eenmalig (financieel) ondersteunen. We willen cultuur (inclusief de monumenten, landschap en archeologie) verbinden met andere Programmalijnen, zoals leefomgeving, recreatie en toerisme en ruimtelijk beleid. Gewenste Resultaten 1. inwoners en cultuurpartners zorgen zelf voor culturele initiatieven; 2. in kleine kernen verzorgen vrijwilligers een Dorpsböke; 3. er is een breed aanbod van initiatieven vanuit de samenleving Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) vernieuwende initiatieven op het gebied van cultuur verbinden we met elkaar zodat er een breed aanbod is. Het meer verbinden van cultuur met andere Programmalijnen, bv. leefomgeving, plattelandsontwikkeling, vrijetijdseconomie. b) het Cultuur en Erfgoedpact uitvoeren. Het Cultuur en Erfgoedpact is een samenwerkingsverband tussen provincie Gelderland en de acht Achterhoekgemeenten. Doel is het steviger inzetten van cultuur en erfgoed om de regionale identiteit te versterken. De gemeenten en de provincie dragen elk voor deze periode van 3 jaar in totaal ,- bij aan het pact. Evalueren Cultuur en Erfgoedpact voor samenwerkingsvorm na c) beter in beeld brengen van de diverse culturele initiatieven in Berkelland. Het faciliteren van de maatschappelijke dialoog over cultuur door en met inwoners, partners, college en gemeenteraad. Hiervoor het bestaande budget voor cultuur en erfgoed inzetten. d) we gaan culturele instellingen stimuleren meer samen te werken. e) we maken een kunst/cultuurroute in Ruurlo (zie programmalijn 2.2. toerisme en recreatie). Cultuur is alles wat mensen in beweging zet, verbindt en bij elkaar houdt. Ze is verweven met onze tradities, ons verleden en onze leefomgeving. Joke Pot-Klumper, portefeuillehouder Cultuur 35

55 Programmalijn 1.1. Cultuur Wat gaat het kosten Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo , , , ,00 0,00 Initiatieven ontwikkelen cultuur , , , , , ,00 0,00 Kennismaken met cultuur Kennis maken met cultuur: De daling van de lasten vanaf 2012 wordt veroorzaakt door de bezuinigingen op de bibliotheek en de muziekschool. Initiatieven ontwikkelen cultuur: Vanaf 2012 kennen we het project Dorpsböke. Daarvoor is een eenmalige investering gedaan met in 2013 een nabrander. 36

56 Programmalijn 1.2. Sport Programmalijn 1.2. Sport Een leven lang met plezier en verantwoord sporten en bewegen 37

57 Programmalijn 1.2. Sport Doelenboom 38

58 Programmalijn 1.2. Sport Wat speelt er? Ontmoeten en samenwerken Ontmoeten van mensen is een belangrijke voorwaarde voor een sterke samenleving. Vernieuwende vormen van samenwerking (synergie) en naoberschap zijn nodig als antwoord op de krimp. De Brede impuls combinatiefunctie helpt als vliegwiel met het realiseren van dagarrangementen per kern. Sportstimulering Naast fysieke en mentale effecten hebben sport en bewegen ook sociaal maatschappelijke effecten. Sport heeft grote waarde om gemeentelijke beleidsdoelen te realiseren op het gebied van sport zelf. Ook is het belangrijk voor maatschappelijke participatie, sociale activering en samenhang, bevordering van welzijn en niet in de laatste plaats bevordering van de gezondheid. Het stimuleren van een actieve leefstijl is het geheel aan maatregelen (sportparticipatie en gezonde eet- en leefstijl) waarmee mensen worden aangespoord/geprikkeld om te gaan en blijven sporten en bewegen. Verzelfstandiging De relatie tussen de gemeente en haar inwoners verandert. Er is meer ruimte voor eigen initiatieven van inwoners, bedrijven en verenigingen. De sportverenigingen zorgen dat hun vereniging toekomstbestendig wordt. De taak en de financiële bijdrage van de gemeente wordt daardoor kleiner. 39

59 Missie Een leven lang met plezier en verantwoord sporten en bewegen Zowel bij de aanpak van overgewicht / gezonde leefstijl als de aanpak van sportparticipatie zit de kracht van de aanpak in de samenwerking tussen meerdere partijen. Samenwerking met diverse partijen is hard nodig, juist het gebruik maken van elkaars expertise en elkaars (lerende) netwerk levert een belangrijke meerwaarde op in de aanpak en het voorkomen van gezondheidsproblemen. We willen graag dat gezondheidszorg, onderwijs, sport en cultuur elkaar opzoeken en elkaar versterken door samen activiteiten te ontwikkelen. Gewenste Resultaten Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) In het minimabeleid is ruimte voor sportdeelname; b) Van 1 januari 2015 tot 1 januari 2018 neemt de gemeente deel aan het Jeugdsportfonds Nederland. Gewenste Resultaten Speerpunt 1 Iedereen kan meedoen aan een leven lang actief bewegen 1. financiële situatie van inwoners is geen belemmering voor sportdeelname. Speerpunt 2 Er is een actieve en gezonde leefstijl onder alle inwoners Bij het stimuleren van een gezonde actieve leefstijl is ons uitgangspunt de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Uit recente monitoringsgegevens van de GGD en Gelderse Sport Federatie blijkt dat er op de thema s overgewicht en sportparticipatie sprake is van een neerwaartse tendens bij verschillende doelgroepen. Met gerichte interventies willen wij hier maatschappelijk winst boeken. 1. meer inwoners voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen; 2. meer inwoners een gezond gewicht hebben; 3. het aantal "schoolgerichte" sportverenigingen vergroot is; 4. de sportparticipatie voor inwoners tot 19 jaar is gelijk gebleven; 5. de sportparticipatie voor inwoners vanaf 19 jaar is gestegen; 6. inwoners zijn langer lid en actief bij de sportvereniging; Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) we subsidiëren jeugdleden van sportverenigingen; b) we faciliteren combinatiefuncties en buurtsportcoaches; c) we ondersteunen tijdelijk financieel vernieuwende initiatieven op het gebied van sport en bewegen; d) we faciliteren tijdelijk het project kerngerichte aanpak te dikke kinderen (samenwerking eerstelijnszorg en sport); e) we versterken/intensiveren bestaande interventies uit de provincie lopende projectaanvraag Gezonde leefstijl jeugd ; f) we faciliteren een buurtsportcoach; g) we onderzoeken welke interventies nodig zijn op het gebied van gezondheidsachterstanden. 40

60 Programmalijn 1.2. Sport Wij als gemeente willen het graag efficiënter, maar de vereniging moet er ook beter van worden. Wethouder Han Boer gemeente Berkelland Speerpunt 3 Sportinclusief denken: samenwerking tussen sport, onderwijs, cultuur, gezondheid en economie is versterkt Wij vinden het belangrijk dat er per woonkern dagarrangementen komen op en rondom de basisscholen / sportverenigingen. Naast het onderwijsprogramma zijn er voor, tussen, na de schooltijd veel activiteiten op het terrein van sport, bewegen, theater en muziek. De activiteiten kunnen ook onderdeel zijn van het aanbod van de naschoolse opvang en/of wijkactiviteiten. Gebruikers van ontmoetingsplekken zoals sportaccommodaties dagen wij uit om tot een vernieuwende samenwerking te komen en daarbij nieuwe gebruikers te betrekken. Met ingang van 2014 zetten we 9,5 formatie De Brede impuls combinatiefunctie in op het sociale domein. Gewenste Resultaten 1. 6,8 fte combinatiefuncties op gebied van cultuur, sport en onderwijs worden gefaciliteerd; 2. 2,7 formatie sportbuurtcoach op het gebied van het sociale domein 3. het aantal structurele activiteitenprogramma's / dagarrangementen is vergroot; 4. de omvang van de vrijwillige inzet is stabiel gebleven; 5. het multifunctioneel gebruik van accommodaties met sociaal/maatschappelijke functies is geoptimaliseerd. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) we subsidiëren de Sport Federatie Berkelland en hebben 3x per jaar regulier overleg; b) we faciliteren (t/m 2016) het regionale Verenigingsondersteuningsproject Club Vooruit; c) we faciliteren het regionale project Scholder an Scholder dat zich richt op het versterken van de sportvereniging in de richting van marktgericht denken en bredere samenwerking d) Wij faciliteren het proces van de uitwerking van de op 30 juni 2015 vastgestelde onderwijsvisie Berkelland om in dialoog te gaan met de samenleving en de samenwerkingspartners over hun behoeften, beelden, rollen, ideeën en oplossingen voor een toekomstgericht primair onderwijs Berkelland; e) Wij voeren regie op werken in een netwerkomgeving (verbinding en samenwerking) en het proces en de doorontwikkeling van de inzet van de 9,5 formatie Brede Impuls Combinatiefuncties (=combinatiefuncties en buurtsportcoaches). Gewenste Resultaten Wat gaat de gemeente ervoor doen? Speerpunt 4 Het verzelfstandigen van de gemeentelijke binnensportaccommodaties De demografische ontwikkelingen en autonome ontwikkelingen zullen effecten hebben op de binnensportaccommodaties in Berkelland. Wij grijpen deze natuurlijke momenten aan om te zoeken naar maatwerk oplossingen om de binnensport anders te organiseren. Mogelijkheden daarvoor zijn verzelfstandiging, afstoting of vervreemding. Voor het verzelfstandigen van de gemeentelijke binnensportaccommodaties grijpen wij natuurlijke momenten aan. Dit laat zich moeilijk vertalen in concrete resultaten per jaar. Als algemeen resultaat willen wij uiterlijk per 2018: 1. de financiële taakstelling van is gerealiseerd. a) in 2015 wordt het project revitalisering en verzelfstandiging (3 sportverenigingen) rond en om sportpark De Bijenkamp in Eibergen samen met de verenigingen afgerond. b) in 2015 en 2016 herijken wij het binnensportaccommodatiebeleid. 41

61 Programmalijn 1.2. Sport Wat gaat het kosten? Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo , , , , , , ,00 0,00 Actievere leefstijl tot 18 jaar , , ,00 0,00 Gemeentelijk sportaccommodaties verzelfstandigd Actievere leefstijl tot 18 jaar: In 2012 eindigt het Buurt- onderwijs en sportproject en is bezuinigd op de subsidies. Gemeentelijke sportaccommodaties verzelfstandigd: In 2013 zijn veel afkoopsommen voor sportaccommodaties betaald. Het resultaat is vanaf 2015 zichtbaar ,00 Sportinclusief denken , , , , ,00 0,00 Sport inclusief denken: De stijging van het budget in 2011 hangt samen met het invoeren van de combinatiefunctionarissen en een eenmalige bijdrage aan een van de dorpshuizen. Ook de stijging in 2014 heeft te maken met een bijdrage aan een van de dorpshuizen. 42

62 Programmalijn 1.3. Overig doorgaand sociaal beleid Programmalijn 1.3. Overig doorgaand sociaal beleid Aandachtspunten en ontwikkelingen Alcoholmatiging jeugd In 2014 is het Preventie- en Handhavingsplan alcohol vastgesteld. Dit houdt verband met de gewijzigde Drank- en Horecawet. Deze wet stelt de gemeente beter in staat om lokaal beleid te ontwikkelen en uit te voeren en zorgt er voor dat dit meer aansluit op de lokale situatie en problematiek. Jeugdgezondheidszorg De jeugdgezondheidszorg (Jgz) voor de leeftijdscategorie van 0 tot 4 jaar wordt uitgevoerd door Yunio. Vanaf 5 tot 18 jaar door de GGD. De gemeenten in Noord- en Oost-Gelderland (NOG) gaan opnieuw nadenken over de veranderingen in de jeugdgezondheidszorg. Er is afgesproken dat het dagelijks bestuur van de GGD de discussie over de positionering van de jeugdgezondheidszorg actief bevordert en faciliteert. Hiervoor is in april van dit jaar de dialoog gestart. De gemeenten formuleren eerst hun inhoudelijke visie. Daarna komen vragen aan de orde als: hoe organiseer je jeugdgezondheidszorg, wat kost dat en hoe regel je dat. Hiervoor worden scenario s uitgewerkt. Besluitvorming hierover vindt in 2016 plaats. Onze uitgangspunten daarbij zijn: Integrale uitvoering Jeugdgezondheidszorg van 0 tot 18 jaar; Meer gezinsgericht; Gebiedsgericht Regelarm; Organiseren via de Voormekaarteams. Huiselijk geweld en kindermishandeling In de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Jeugdwet staat de opdracht voor de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling. Hiervoor is elke individuele gemeente vanaf 2015 verantwoordelijk. Uw raad is al akkoord gegaan met de regiovisie op dit terrein. In 2015 wordt het uitvoeringsplan vaststellen over de lokale aanpak. Wat gaat het kosten? Bedragen Rekening 2013 Begroting 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Baten Lasten Saldo

63 44

64 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Meedoen en werk voor iedereen 45

65 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Doelenboom Landbouw ontwikkelt zich innovatief en economisch rendabel. Dit is ook een onderdeel van het economisch profiel. Binnen de begroting is er een ontwikkelprogramma Plattelandsontwikkelingen. Hierbij dan ook verwijzing naar dit programma, waarin economische aspecten zijn opgenomen. 46

66 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Wat speelt er? Ontwikkeling werkgelegenheid. Licht herstel, maar nog onder druk Voor werklozen is het nog steeds lastig om werk te vinden. De werkgelegenheid toont tekenen van herstel, maar blijft onder druk staan. Er kunnen wervingsproblemen ontstaan door veranderende samenstelling van de bevolking. Bovendien moeten kwetsbare groepen ook mee kunnen doen. Samenwerking en Economische dragers De ingezette samenwerking tussen organisaties, ondernemers en overheden (lokaal, regionaal en euregionaal) heeft prioriteit en moet worden uitgebreid om juiste prioriteiten te stellen en doelen te bereiken. Bedrijventerreinen en detailhandel verdienen gezamenlijke aandacht voor een toekomstvaste structuur. Aansluiting arbeidsmarkt Dit is een proces dat continu in beweging is. Blijvende aandacht voor aansluiting onderwijs op arbeidsmarkt is van groot belang om de (jeugd) werkloosheid tegen te gaan. Bereikbaarheid Fysieke en digitale bereikbaarheid zijn noodzakelijk voor zowel inwoners, bedrijven en buitengebied. Het draagt ook zorg voor verbetering van het ondernemersklimaat en groei van de werkgelegenheid. 47

67 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Missie Meedoen en werk voor iedereen Economie, werkgelegenheid en sociale zaken zijn logisch met elkaar verbonden. Meedoen en werk voor iedereen is een van de belangrijkste opgaven waar wij ons voor inzetten. Han Boer - wethouder economische zaken gemeente Berkelland Speerpunt 1 Kwetsbare groepen kunnen meedoen Iedereen levert naar vermogen inbreng. We blijven actief in zowel de samenwerking met de Sociale Dienst Oost Achterhoek (SDOA) en het bedrijfsleven als met eigen lokale (proef-)projecten en in de directe lokale werkgeversaanpak. Ook zijn er inwoners die door allerlei oorzaken kwetsbaar zijn en zodanig afhankelijk dat men (nog) niet mee kan doen in de samenleving. We zien het als taak om deze inwoners zichtbaar te maken en te ondersteunen bij ontwikkeling van hun deelname in de samenleving. Gewenste Resultaten 1. iedereen doet mee, betaald en onbetaald; 2. stijgend percentage van betreffende groepen (weer) werkzaam op de reguliere arbeidsmarkt. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) actieve samenwerking met de SDOA en de Hameland; b) actieve samenwerking met het bedrijfsleven en de instellingen over onder andere het plaatsen van de groep op de reguliere arbeidsmarkt; c) eigen lokale (proef) projecten opzetten en voortzetten; d) directe lokale werkgeversaanpak voortzetten; e) zorgdragen voor goede voorlichting en doorlopende informatievoorziening om de kwetsbare groepen te kunnen bereiken; f) waar nodig ondersteuning, zodat perspectief kan ontstaan. 48

68 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Speerpunt 2 Aansluiting onderwijs op arbeidsmarkt is goed Samenwerking en overleg zorgt voor een betere aansluiting van het onderwijs op de (lokale, regionale) arbeidsmarkt. Er zal sprake zijn van een betere doorstroming naar het bedrijfsleven en dit is een belangrijk wapen tegen de (jeugd) werkloosheid. Gewenste Resultaten 1. leven lang leren in standaard geworden; 2. jonge mensen vinden (lokaal, regionaal) een baan; 3. belangstelling technische beroepen neemt toe; 4. het onderwijsplein is gerealiseerd. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) lokale arbeidsmarktbijeenkomsten organiseren; b) technieklokaal laten samenwerken met basisonderwijs en onderwijsplein en voortgezet onderwijs; c) elk jaar een techniek dag in de regio organiseren, samen met VNO NCW en Platform BV Berkelland; d) mede onderwijsplein Berkelland opzetten en samenwerken met (lokale) bedrijfsleven; e) samenwerking binnen het Platform Onderwijs Arbeidsmarkt (POA) en de Portefeuillehouders overleggen Duurzame Economie en Werk en Inkomen voortzetten ; f) gezamenlijk organiseren van werkbijeenkomsten met POA, SDOA, Bedrijfsleven en gemeente Berkelland; g) actieve samenwerking met onderwijs en bedrijfsleven door regulier overleg in o.a. werkgroep Onderwijs / Arbeidsmarkt binnen het Platform BV Berkelland; h) stimuleren van stage-, trainee en werkervaringsplekken en ondersteunen van leer- / werktrajecten; i) per kwartaal een analyse van de arbeidsmarkt in Berkelland en Achterhoek. 49

69 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Speerpunt 3 Goede samenwerking tussen organisaties, ondernemers en overheden De samenwerking die de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden dient verder te worden uitgebouwd. Zowel op lokaal als (eu)regionaal niveau. We hebben elkaar nodig om de juiste prioriteiten te stellen en doelen te bereiken. Gewenste Resultaten Berkelland blijft de meest ondernemende gemeente van de Achterhoek; goed lokaal netwerk rondom onderwijs, ondernemers en arbeidsmarkt; grensoverschrijdende arbeidsmarkt is in beeld en vergroot (samenwerking Twente-Achterhoek); grensoverschrijdende samenwerking is in beeld en vergroot (samenwerking Twente-Achterhoek); Team Economische zaken gemeente Berkelland is opgericht 50

70 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) we blijven actief deelnemen in Platform BV Berkelland en dragen mede bij aan het opstellen van doelgerichte jaarplannen van de werkgroepen; b) we gaan deelnemen in de werkgroep Platform voor een doelgerichte koers; c) samen met ondernemers en SDOA diverse pilots ter bevordering van de werkgelegenheid op en voortzetten; d) het (mede) realiseren van een Centrum voor Jong Ondernemerschap; e) actief deelnemen aan lokale kerngerichte taskforces voor kerngerichte vraagstukken; f) blijvende inzet voor Achterhoek Agenda 2020 en deelname netwerkorganisaties; g) in samenwerking met Regio Achterhoek en externe partijen projecten opzetten en uitvoeren voor ondersteuning van ondernemers; h) regulier overleg voeren met overkoepelende werkgeversorganisaties, individuele bedrijfsbezoeken afleggen en lokale werkgeversaanpak op locatie houden; i) goede verbinding met regio Twente leggen (netwerkstad Twente, Onderwijsinstellingen (MBO, HBO, UT) en netwerkorganisaties; j) samenwerking met Platform Onderwijs Arbeidsmarkt (POA) voorzetten; k) op regelmatige basis arbeidsmarktinformatie met elkaar delen (gemeente, werkbedrijf, onderwijs en ondernemers); l) projecten beide kanten van de grens opzetten (leerervarings-, stage en oriëntatieprojecten); m) contacten met Stadt Vreden en Kreis Borken intensiveren; n) verbinding leggen met kennisnetwerken in de Euregio; o) inloopspreekuur voor raadsleden, vanuit Team Economische Zaken, organiseren; p) nieuwsbrief, vanuit Team Economische Zaken, op reguliere basis extern en intern verspreiden. 51

71 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid De sleutel tot succes is open staan voor de veranderingen waarvoor we staan. Niet vasthouden aan oude patronen. Niets blijft gelijk. Door kennisdeling en een open ondernemende samenwerking met het EZ team van de gemeente kunnen we de kansen benutten die van belang zijn voor een ondernemend en welvarend Berkelland. Rinus Smet, Voorzitter Platform BV Berkelland Speerpunt 4 Bedrijventerreinen en winkelgebieden hebben aantrekkingskracht We willen aantrekkelijke bedrijventerreinen en winkelgebieden, compact en zonder leegstand, waarbij de fysieke en digitale bereikbaarheid optimaal moet zijn. Gewenste Resultaten 1. bestaande lokale bedrijventerreinen en winkelgebieden zijn gevuld; 2. herijking van het regionaal Plan Bedrijventerreinen (RPB); 3. regionaal bedrijventerrein Laarberg is gefaseerd gerealiseerd; 4. lokale winkelgebieden zijn compact en aantrekkelijk. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) bedrijventerreinen herstructureren, revitaliseren en transformeren ; b) lokale bedrijventerreinen voorzien (en bewaken) van Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO) alsmede Parkmanagement invoeren; c) pro- actieve inzet op binnenhalen bedrijven (en dus ook werkgelegenheid); d) betrokken partijen bij elkaar brengen om leegstand te voorkomen. Alle Oost Achterhoekse gemeenten blijvend betrekken bij (ontwikkeling van) de Laarberg; e) ondersteunen van Laarberg, als regionaal bedrijventerrein, op gebied van ruimtelijke ordening en acquisitie; f) uitvoeren actiepunten uit het Regionaal Plan Bedrijventerreinen; g) actieplannen bedrijventerreinen en winkelgebieden met lokale bedrijven / ondernemers per dorpskern uitvoeren; h) toekomstvast maken van winkelgebieden door met overige betrokken partijen (winkeliers, regio Achterhoek) mogelijkheden te onderzoeken, op te pakken en uit te voeren. 52

72 Programmalijn 2.1. Werkgelegenheid Speerpunt 5 Bereikbaarheid, fysiek en digitaal, is sterk verbeterd Breedbandvoorzieningen zijn noodzakelijk voor inwoners, bedrijven en buitengebied en dienen gestalte te krijgen. Fysieke bereikbaarheid is ook van groot belang en een goede, veilige wegverbinding van de Laarberg naar de A1 versterkt dit. Bovendien zorgt het voor de ontwikkeling van de Laarberg, voor een verbetering van het ondernemersklimaat en groei van de werkgelegenheid. Gewenste Resultaten 1. breedband in kernen, buitengebied (voor particulieren en agrarische bedrijven) en bedrijventerreinen gerealiseerd; 2. goede wegverbinding tussen Laarberg en A1 in voorbereiding; 3. bedrijventerreinen en winkelgebieden zijn goed ontsloten. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) deelname aan project Breedband Regio Achterhoek in het buitengebied. Samen met de provincie zorgen voor een zo snel mogelijke uitrol; b) vanuit Platform B.V. Berkelland en in samenwerking met (lokale) ondernemersorganisaties witte vlekken op bedrijventerreinen zichtbaar maken en voorzien van breedband; c) onderzoek met regionale partners naar de oost-west ontsluiting van Laarberg en blijvende aandacht voor ontsluiting bedrijventerreinen en winkelgebieden. Wat gaat het kosten? Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo , , , , , ,00 0,00 Kwetsbare groepen kunnen meedoen Bedrijven Bedrijven: De stijging in 2014 is vooral het gevolg van een groter aantal uren dat besteed is aan dit onderdeel. Vanaf 2015 dalen der uren maar is er een extra budget opgenomen voor economische ontwikkelingen. In 2016 zijn de inkomsten voor de Wsw (participatie) niet meer hier verantwoord. Er is geen sprake meer van een doeluitkering maar van een algemene uitkering. De inkomsten staan daarom in het programma algemene dekkingsmiddelen. Kwetsbare groepen kunnen meedoen: Dit speerpunt wordt vooral beïnvloed door de ontwikkelingen bij Hameland en SDOA. 53

73 54

74 Programmalijn 2.2. Recreatie en Toerisme Programmalijn 2.2. Recreatie & Toerisme Berkelland heeft grote aantrekkingskracht 55

75 Programmalijn 2.2. Recreatie en Toerisme Doelenboom 56

76 Programmalijn 2.2. Recreatie en Toerisme Wat speelt er? Gastvrij Na gedane arbeid is er vrije tijd. Het hele jaar door, op verschillende manieren en dicht bij huis. Het hele jaar is iedereen in Berkelland gastheer of gastvrouw. Samen op zoek naar mogelijkheden om goed gastheerschap uit te dragen. Inspireren Naast inwoners zorgen bezoekers voor levendigheid en gezelligheid. In contact met bezoekers zorgen inwoners en ondernemers voor inspirerende nieuwe unieke mogelijkheden voor vrijetijdsbesteding. De gemeente denkt en doet mee. Samen verantwoordelijk zijn Schoonheid trekt aan. Samen met inwoners en ondernemers en organisaties wil de gemeente verantwoordelijkheid nemen voor het onderhouden van landschap en natuur en paden. En de ruimte voor ondernemen samen vormgeven. 57

77 Programmalijn 2.2. Recreatie en Toerisme Missie Berkelland heeft grote aantrekkingskracht Voor werkgevers, werknemers, inwoners en gasten. Het aantal banen in de vrijetijdseconomie groeit en de omzet van de bedrijven stijgt. De opbrengsten stijgen. Er zijn meer lange en korte vakanties gedurende het jaar, meer toeristische overnachtingen en meer bestedingen in de recreatieve en toeristische sector. Hierdoor investeren aanbieders blijvend in het bedrijf waardoor omzet, bestaanszekerheid en werkgelegenheid gegarandeerd zijn. Of een initiatief van de grond komt, is afhankelijk van de locatie, het moment en het idee. H. van Leeuwen Gewenste Resultaten Speerpunt 1 Meerwaarde door samenwerking Er ontstaat meerwaarde door samen te werken, wordt 3. Overheden, ondernemers in de vrijetijdssector, en toeristische organisaties in Berkelland en Achterhoek erkennen en zien het belang van elkaar leren kennen en met elkaar optrekken en doen dat ook. Ze weten van elkaar wat ze willen, ze maken gebruik van elkaars ervaring en kennis. En ze dragen actief bij aan kennisuitwisseling. Ondernemers maken samen steeds nieuwe interessante combinaties die aantrekkelijk zijn voor bezoekers. Ze leveren kwaliteit doordat ze eigen kwaliteiten weten te verbinden met de behoeften van beoogde gasten en de kwaliteiten van hun regio. 1. Jaarlijks is er een ontmoetingsdag voorvrijetijdsondernemers in Berkelland; 2. door actieve samenwerking tussen ondernemers komen er nieuwe en verbeterde producten; 3. activiteiten en plannen rondom de Berkel worden gezamenlijk met partners afgestemd; 4. uitvoering van een Uitvoeringsagenda vrijetijdseconomie in de Achterhoek in de periode Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) We faciliteren Achterhoek Toerisme financieel en inhoudelijk; b) we faciliteren in samenwerking met de sector de regionale Uitvoeringsagenda vrijetijdseconomie 2020; c) in samenwerking met partners langs de Berkel dienen we een Interreg V aanvraag in voor de integrale ontwikkeling van de Berkel als toeristische en economisch product; d) we faciliteren grensoverschrijdende samenwerking en productontwikkeling (250 jaar grens); e) we delen op regelmatige basis arbeidsmarktinformatie met elkaar (monitor, nulmeting 2013); f) we organiseren een ontmoetingsdag en we bezoeken bedrijven; g) we meten of er sprake is van meer banen en meer bestedingen. 58

78 Programmalijn 2.2. Recreatie en Toerisme Speerpunt 2 Het hele jaar door een divers recreatief aanbod in Berkelland en Achterhoek. Er is het hele jaar door van alles te doen in Berkelland. Een dagje uit, een korte vakantie en een langer verblijf laad je weer op en levert unieke belevenissen op. Het mooie landschap nodigt uit tot activiteiten in de buitenlucht. De gemeente schept de voorwaarden om herhaalbezoek en verlenging van de verblijfsduur mogelijke te maken. Daarom ondersteunen we nieuwe attracties in de nabijheid van bestaande verblijfs- en dagrecreatie zodat deze elkaar versterken. Er is ook ruimte voor een grootschalige dagattractie met verblijfsrecreatie. De gemeente faciliteert de vestiging daarvan. Bovendien zoeken we actief naar passende ondernemersactiviteiten op het gebied van dagattractie/ leisure die ons eigen aanbod en onze eigen identiteit versterken en die leiden tot meer bezoekers in Berkelland en omstreken. Collegaondernemers, toon je bereid om informatie en ervaringen opener en transparanter met elkaar te delen Maarten Reimes Gewenste Resultaten 1. Het recreatiegebied Hambroek is goed onderhouden en wordt goed bezocht; 2. ondernemers sluiten aan op Museum More met productontwikkleing op het raakvlak van kunst, cultuur en toerisme; 3. op het raakvlak van zorg en toerisme zijn producten ontwikkeld.; 4. natuur en landschap zijn toegankelijk via routenetwerken. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) we stimuleren de vestiging van een grootschalige toeristische attractie (in combinatie met verblijfsrecreatie) bij het recreatiegebied Hambroek; b) we ondersteunen de doorontwikkeling van het recreatiegebied Hambroek in het stimuleringsgebied langs de Berkel ; er ligt een visie op de ontwikkelmogelijkheden voor het recreatiegebied Hambroek in het stimuleringsgebied langs de Berkel (drie plassen) en die visie wordt voortvarend uitgevoerd c) We dragen bij aan een aantrekkelijke wandelroute van het station in Ruurlo naar de omgeving van het kasteel (Huize Ruurlo/museum More, doolhof, de Heikamp en klimbos); We maken een kunst/ cultuurroute; d) we ondersteunen de doorontwikkeling van de Toeristische Overstappunten (TOP s) in Berkelland door Achterhoek Toerisme; e) We ondersteunen activiteiten en samenwerking tussen ondernemers en organisaties in de grensstreek op de thema s toerisme, cultuurhistorie en internationale economische betrekkingen (250 jaar grens); f) We voeren het activiteitenplan uit van de regiocoördinator Berkelland. g) We ondersteunen initiatieven die natuurbeleving mogelijk maken, zoals een uitkijktoren. 59

79 Programmalijn 2.2. Recreatie en Toerisme Speerpunt 3 De Achterhoek is een bekend toeristengebied met eigen profiel. Berkelland is onderdeel van het toeristengebied Achterhoek. We blijven de Achterhoek promoten met een promotiecampagne. De lokale toeristische voorzieningen zijn onderdeel van de regionale Achterhoekpromotie, onderdeel van de grensoverschrijdende promotie en onderdeel van Gelderse Streken. Gewenste Resultaten 1. een marketing en promotiecampagne van de Achterhoek met eigen profiel in uitgevoerd; 2. de recreant en toerist gebruikt toeristische informatie van Berkelland; 3. inwoners en ondernemers zijn zich bewust van de kwaliteiten van hun leefomgeving en het belang daarvan voor recreatie. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) We lobbyen voor een nieuwe promotie- en marketingcampagne voor de Achterhoek bij de provincie; b) Achterhoek Toerisme ontwikkelt met gemeenten, ondernemers en belangenorganisaties een nieuwe doelgerichte promotiecampagne voor de Achterhoek; deze campagne vergroot de bekendheid van de Achterhoek; c) door onze financiële en inhoudelijke bijdrage promoot en vermarkt Achterhoek Toerisme nieuwe en bestaande lokale recreatie producten on- en offline; (Berkellandse bedrijven zijn opgenomen in media uitgingen) de producten worden in de juiste kanalen weggezet zodat de doelgroep ze daadwerkelijk gebruikt (bijvoorbeeld Kampeer TV, Go Cycling, Achterhoek Gids, Herfstgids); d) door onze financiële en inhoudelijke bijdrage participeert Achterhoek Toerisme in de provinciale promotiecampagne Gelderse Streken (Achterhoekse ondernemers zijn in de spotjes te zien); e) we dragen financieel en inhoudelijk bij aan de activiteiten van de regiocoördinator van Achterhoek Toerisme voor de vrijetijdssector in Berkelland; de coördinator maakt nieuwe producten die nieuwe bezoekersstromen op gang brengen op bestaande en nieuwe locaties; f) we faciliteren inwoners en het bedrijfsleven om kennis te hebben en uit te dragen over de betekenis van natuur en landschap en andere gebiedswaarden (ambassadeurschap). 60

80 Programmalijn 2.2. Recreatie en Toerisme Wat gaat het kosten Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo , , , ,00 Meerwaarde door samenwerking , , , , , ,00 Achterhoek is bekend 0, , ,00 0,00 Meerwaarde door samenwerking: De hogere lasten in 2010 en 2011 hebben te maken met de cofinanciering van het project Beleef de Berkel. De dalende lasten vanaf 2012 hebben te maken met de bezuinigingen op het recreatieschap en de Regio Achterhoek Hele jaar door toeristisch: De stijgende lasten hebben te maken met een stijging voor het subsidiebedrag voor toeristische initiatieven , , , , ,00 0,00 Hele jaar door toeristisch Achterhoek is bekend: De hogere lasten in 2014 zijn het gevolg van het overhevelen van budget voor recreatie en toerismeprojecten uit

81 Programmalijn 2.3. Overig doorgaand economisch beleid. Programmalijn 2.3 Overig doorgaand economisch beleid Aandachtspunten en ontwikkelingen Onder deze programmalijn vallen markten, inburgering en volwasseneducatie. Wat gaat het kosten? Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo

82 Programmalijn 3.1. Wonen Programmalijn 3.1. Wonen Een aantrekkelijke woningvoorraad in de gemeente Berkelland 63

83 Programmalijn 3.1. Wonen Doelenboom 64

84 Programmalijn 3.1. Wonen Wat speelt er? Aanpak in de kernen Om er achter te komen wat de komende jaren moet gebeuren is het project Kernenfoto s uitgevoerd. De uitdagingen uit het project kernenfoto s kunnen overheden, partijen en inwoners inspireren om projecten en activiteiten op te pakken, lokaal en regionaal. Het blijft goed wonen in Berkelland en de Achterhoek. Ontspanning op de woningmarkt Er zijn signalen dat de koopmarkt weer iets aantrekt. Na 2020 gaat door de krimp het aantal huishoudens langzaam dalen. Dit zorgt voor nog meer aanbod van woningen. Door minder extra woningen erbij te bouwen en bestaande woningen te vervangen of aan te passen beperken we leegstand en waardedaling. Samenwerking voortzetten De woningmarkt gaat verder dan de gemeentegrenzen. Ontwikkelingen op de woningmarkt vragen om een regionale en langjarige aanpak. Met een duidelijke bijdrage van de provincie in de grote maatschappelijke en financiële opgaven. Bestaande woningen verbeteren Het gaat steeds meer om het investeren in de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad. Door het verduurzamen en levensloopbestendig maken van bestaande woningen. Of door het slopen van oude en terugbouwen van nieuwe woningen. Woningcorporaties, huiseigenaren, bewoners, bouwpartijen en gemeenten zullen zich daar samen voor moeten inzetten. Wonen en zorg Het langer thuis blijven wonen wordt door het kabinet gestimuleerd. Alleen voor ouderen met een zwaardere zorgvraag is in de toekomst opname mogelijk in een zorginstelling. Dit heeft gevolgen voor de verzorgingshuizen, woningaanpassingen en woningtoewijzing. 65

85 Programmalijn 3.1. Wonen Missie Een aantrekkelijke woningvoorraad in de gemeente Berkelland Onze ambitie is dat iedereen die dat wil zijn / haar woonwens kan waarmaken in Berkelland of de Achterhoek. Jong en oud wonen comfortabel. "Werken aan vitale kernen in een krachtige regio Uit de regionale woonagenda Achterhoek Gewenste Resultaten Speerpunt 1 Aantal woningen past bij de vraag We bouwen voor niet meer dan de voorspelde woningbehoefte tot Regionaal zijn extra woningen nodig zijn in 10 jaar ( ). Op basis hiervan is er nog ruimte om 295 woningen in deze periode toe te voegen. Het aantal woningbouwplannen in Berkelland overschrijdt deze behoefte nog fors. Het aantal woningbouwplannen blijven we stap voor stap naar beneden bijstellen op een manier die past bij onze financiële mogelijkheden. Hierbij is het belangrijk dat er gezamenlijk met de provincie wordt ingezet op toekomstgerichte oplossingen. Om zo de financiële gevolgen van de krimp voor het wonen in de gemeente op te vangen woningen zijn er in Berkelland bijgebouwd tussen 2015 en 2025; 2. leegstand maximaal 1% voor huurwoningen en 3% voor koopwoningen. Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) de raad behandelt jaarlijks de regionale monitor en de lokale voortgangsrapportage; b) het gemeentelijk grondbeleid actualiseren; c) het aantal woningbouwplannen naar beneden bijstellen in overleg met betrokken marktpartijen; d) het intrekken van verleende bouw- of omgevingsvergunningen voor woningen waarvan de uitvoering na één jaar niet start of wordt afgerond; e) aanpassen woningbouwplannen door herziening van de woonbestemming in een andere passende bestemming; f) vaststellen van een structuurvisie wonen per gebied, als eerste voor de kern Eibergen; g) initiatieven voor leefbare wijken en dorpen ondersteunen door procesondersteuning, benutten van duurzaamheidsleningen of door het verstrekken van een investeringsbijdrage uit de bestemmingsreserve herstructurering; h) voor de regio Achterhoek samen met provincie en andere partijen afspraken maken over het samen delen van de kosten die de gemeente maakt als gevolg van de krimp; " Het gaat om het behoud van leefbaarheid en woonkwaliteit Wethouder Patricia Hoytink-Roubos 66

86 Programmalijn 3.1. Wonen Gewenste Resultaten Wat gaat het kosten? Speerpunt 2 Jong en oud wonen comfortabel in een aantrekkelijke buurt. Het is aantrekkelijk wonen in Berkelland en dat willen we zo houden. De nadruk komt steeds meer te liggen op het behoud van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad en woonomgeving. Het langer thuis wonen van ouderen wordt door het huidige kabinetsbeleid gestimuleerd. Woningcorporaties en eigenaar-bewoners hebben een belangrijke rol bij aanpassen, renoveren en verduurzamen van bestaande woningen. Alleen voor mensen met een zware zorgvraag is in de toekomst nog opname mogelijk in een instelling. Wonen en zorg wordt een belangrijk thema. Inwoners nemen hun verantwoordelijkheid voor het langer zelfstandig blijven wonen. Het is geen automatisme dat de gemeente woningaanpassingen betaalt. Zorginstellingen en eigenaren van zorgvastgoed beraden zich samen met de gemeente op de gevolgen van deze ontwikkeling. 1. Bewoners waarderen het wonen evengoed als in 2013.s waarderen het wonen even goed als in procent van de bestaande woningen is aangepast om er beter in te kunnen wonen; procent van de nieuwbouwwoningen bestaat uit nultredenwoningen; Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) Aan de slag met de kansen en opgaven uit de kernenfoto met accent op verbeterlocaties en leegstaande panden. b) samen met corporaties en eigenaren werken aan wijk- en buurtontwikkelingen, door sloop, nieuwbouw en groot onderhoud van woningen; c) ruimte creëren voor experimenten met verschillende woonvormen en kansen voor eigenbouw; d) huiseigenaren stimuleren energiebesparende maatregelen uit te voeren. Nieuwe maatregelen uitwerken in het energieprogramma e) het verduurzamen van huur- en koopwoningen stimuleren via de Stichting Achterhoek Duurzaam Verbouwen en verduursaam energieloket; f) bewoners meer bewust maken van de mogelijkheden hun woning geschikt te maken voor de toekomst; g) ontwikkeling vraag en aanbod voor zwaardere zorg voor ouderen samen met partijen in beeld brengen. Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo , , , , , , , ,00 0, , ,00 Aantal woningen , , , , ,00 0,00 Jong en oud wonen comfortabel Wonen: Het gaat hier om de baten en lasten van de woningbouwexploitaties. Die verschillen erg per jaar. Jong en oud wonen comfortabel: In 2010 en 2011 hebben we eerder ontvangen subsidies uitbetaald. Vanaf 2015 nemen de lasten toe door het project toekomstbestendig maken kern Neede. 67

87 68

88 Programmalijn 3.2. Leefomgeving Programmalijn 3.2. Leefomgeving Er is een prettige woon en leefomgeving in de gemeente Berkelland 69

89 Programmalijn 3.2. Leefomgeving Doelenboom 70

90 Programmalijn 3.2. Leefomgeving Wat speelt er? Foto van buurtaanpak openbare ruimte Betrokken bij je eigen leefomgeving Het is belangrijk dat inwoners zuinig zijn op de buurt. En dat ze zich betrokken en verantwoordelijk voelen voor hun eigen buurt of wijk. Zo blijft Berkelland in de toekomst een mooi stukje Achterhoek. Bereikbaar met auto, fiets en bus Ook in de toekomst is het belangrijk dat onze winkelcentra, wijken, bedrijven en voorzieningen goed en veilig zijn te bereiken. Er komen steeds meer oudere verkeersdeelnemers met aangepaste vervoersmiddelen. De auto, bus, trein en fiets blijven belangrijk. Het openbaar vervoer zit in zwaar weer door veranderingen in reisgedrag, economie, bevolking en kleinere budgetten. De provincie heeft haar visie op de toekomst van het openbaar vervoer onderzocht en vastgesteld. De regiotaxi en buurtbus worden steeds belangrijker voor het vervoer in onze gemeente en regio. Duurzame leefomgeving We werken aan een energieneutraal Berkelland in We willen inspelen op duurzame ontwikkelingen zoals de inkoop van groene stroom, inzet van biogas en zonne-energie. De vraag naar duurzame energieopwekking neemt toe. 71

91 Programmalijn 3.2. Leefomgeving Missie Er is een prettige woon en leefomgeving in Berkelland we willen betrokken partijen stimuleren eigen oplossingen te vinden om de leefbaarheid in hun buurt te verbeteren Wethouder Joke Pot Gewenste Resultaten Speerpunt 1 Inwoners voelen zich verantwoordelijk voor eigen buurt of wijk We willen bereiken dat inwoners en ondernemers zich meer betrokken en verantwoordelijk gaan voelen voor hun eigen buurt of wijk of centrum. Bijvoorbeeld bij het onderhouden van openbaar groen, straatmeubilair, speelplekken en de inzet van zoutkisten voor gladheidsbestrijding. Gewenste Resultaten 1. kinderen kunnen veilig spelen in de buurt; 2. kwaliteit van de openbare ruimte in het centrum is op orde; 3. buurt en dorpsorganisatie zorgen zelf voor inrichting of onderhoud met een buurtbudget. s werken met Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) bij de speelruimten: focussen op natuurlijk spelen; buurten en wijken stimuleren ambassadeurs te worden voor speelplekken; mogelijkheden voor samenwerking met scholen en speeltuinverenigingen benutten; b] ervoor zorgen dat centrumgebieden schoon en intact zijn en ondernemers stimuleren een deel van het (groen-) onderhoud zelf te doen; c] buurtbudget voor inrichting of onderhoud mogelijk maken op basis van de ervaringen van de pilots. d] samen met inwoners en gebruikers in beeld te brengen of huidige wegfuncties nog passen bij het huidige gebruik. We starten met een pilot in een afgebakend gebied. Speerpunt 2 Wijken en kernen zijn goed en veilig bereikbaar De regiotaxi en buurtbus ondersteunen. Efficiëntere organisatie van vervoer door verdergaande samenwerking en bundeling van doelgroepenvervoer en openbaar vervoer met inzet van vrijwilligers. De gemeentelijke wegen in fasen duurzaam veilig inrichten. 1. kleine kernen zijn ontsloten door lijnbus of buurtbus; 2. de 30 en 60 kilometerzones zijn gerealiseerd; Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) ondersteunen van buurtbus initiatieven door burgers; b) meeliften van 30 km/uur maatregelen bij rioolwerkzaamheden; c) meeliften van 60 km/uur maatregelen in het buitengebied met wegonderhoud; d) verbeteren van lokale verkeersveiligheid door onder andere het uitvoeren van kleine aanpassingen; e) doelgroepen vervoer en de onderkant van het openbaar vervoer meer integreren; f) uitvoeren van de realisatieovereenkomst over aanleg van de nieuwe N18, en overdracht en aanpassing van de bestaande N18; g) bevorderen dat de provincie de N315 verbetert. aanleg van de nieuwe N18 biedt kansen voor wonen en werken in Berkelland en meer verkeersveiligheid voor Eibergen Wethouder Joke Pot 72

92 Programmalijn 3.2. Leefomgeving Speerpunt 3 Energieneutraal in 2030 We richten ons op een duurzame samenleving in Berkelland die energieneutraal is in Daarmee zorgen we voor het creëren van extra banen, een goed imago en het stimuleert de innovatie in de regionale economie. Maatschappelijke innovatie neemt toe door een grotere betrokkenheid en het lokale initiatieven. In het jaar 2030 is de duurzame energieproductie gelijk aan het energieverbruik van woningen en bedrijven in de gemeente Berkelland. Dit doen we samen met andere projectpartners. We geven van het goede voorbeeld, stimuleren van bewustwording, geven van advies en verstrekken duurzaamheidsleningen en gerichte subsidies. Om deze ambitie te halen is een intensivering nodig van onze inspanningen met inzet van extra financiële middelen. In de Achterhoek zijn mensen initiatiefrijk en innovatief om zelf duurzame energie op te wekken. De energie uitgaven blijven hiermee in de regio en daar profiteren wij allen van. Wethouder Joke Pot Gewenste Resultaten 1. In 2019 is één derde van het energieverbruik duurzaam opgewekt en/of bespaard t.o.v Wat gaat de gemeente ervoor doen? a) de intensivering van de gemeentelijke inspanningen uitwerken in een energieprogramma en jaarlijks monitoren en rapporteren; b) de lokale opwekking van duurzame energie en energiebesparing ondersteunen met de VerduurSaam Energieloket. Dit is een samenwerkingsverband van Achterhoekse Groene Energie Maatschappij, AGEM., Stichting ADV en de gemeenten c) de SVn duurzaamheidsleningen voor particulieren en agrariërs voor duurzame energieopwekking uitvoeren; d) de aanleg van de eerste fase van een biogasnetwerk bevorderen; e) de oprichting van het Biobased Innovatie Centre (BIC) ondersteunen met onze partners op het regionaal bedrijventerrein De Laarberg; f) zonnepanelen op gemeentelijke panden en percelen plaatsen waar burgers van profiteren. In het ontwikkelprogramma plattelandsvernieuwing en de programmalijn wonen staan andere maatregelen die bijdragen aan dit speerpunt. "Een klant van AGEM is betrokken bij de Achterhoek. Daarom mag je, als je klant bent van AGEM, nog extra bijdragen aan een duurzame Achterhoek. Wij noemen dat de maatschappelijke bijdrage." Guus Ydema, directeur AGEM: 73

93 Programmalijn 3.2. Leefomgeving Wat gaat het kosten Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo , , , , ,00 0,00 Inwoners voelen zich verantwoordelijk , , , , ,00 0,00 Wijken en kernen goed bereikbaar Inwoners voelen zich verantwoordelijk: De stijging van de lasten in 2013 en 2014 wordt veroorzaakt door een andere manier van urentoerekening in die jaren. Wijken en kernen goed bereikbaar: De hogere lasten tussen 2011 en 2015 zijn het gevolg van investeringen en extra incidenteel onderhoud , , , , ,00 0,00 Energieneutraal in 2030 Energieneutraal in 2030: Hogere lasten in 2013 hebben te maken met een bijdrage aan de AGEM. 74

94 Programmalijn 3.3. Overig doorgaand ruimtelijk beleid. Programmalijn 3.3. Overig doorgaand ruimtelijk beleid Aandachtspunten en ontwikkelingen Begraven Nabestaanden en inwoners worden actief betrokken bij het onderhoud van graven en begraafplaatsen. De internetenquête 2015 heeft de nodige wensen en gedachten opgeleverd over andere vormen van begraven en as bezorgen in Berkelland. Deze ideeën gaan we verder uitwerken tot concrete mogelijkheden van onder andere (meer) natuurlijk begraven. Deze vorm van begraven heeft landelijk veel belangstelling en biedt misschien de mogelijkheid de verhouding tussen uitgaven en inkomsten te verbeteren Gemeentelijke bezit De gemeente bezit veel wegen, openbaar groen begraafplaatsen, bossen en gebouwen. Eigendommen die niet nodig zijn voor de uitoefening van onze publieke taak stoten we af (vervreemden). Voor de panden De Meijer in Neede en Villa Smits in Eibergen nemen we maximaal twee jaar de tijd om te proberen de maatschappelijke bestemming te behouden (inclusief verkoop). Wat mag het kosten? Bedragen Rekening 2014 Begroting 2015 Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Baten Lasten Saldo

95 76

96 Programmalijn 4.2. Integrale veiligheid Programmalijn 4.1. Integrale veiligheid Een veilige gemeente 77

97 Programmalijn 4.2. Integrale veiligheid Doelenboom 78