Directe en late gevolgen van de behandeling met chemo- en radiotherapie. Daan Dierickx Lymfklierkankervereniging Vlaanderen Leuven, 28 februari 2015

Transcriptie

1 Directe en late gevolgen van de behandeling met chemo- en radiotherapie Daan Dierickx Lymfklierkankervereniging Vlaanderen Leuven, 28 februari 2015

2 Nevenwerkingen

3 Nevenwerkingen

4 Waarom zijn er zoveel verschillen in therapie tussen lymfoompatiënten?

5 Therapie non-hodgkin lymfoom Hodgkin lymfoom B T

6 Therapie Zeer agressieve lymfomen Agressieve lymfomen Indolente lymfomen Dagen-weken Weken-maanden Maanden-jaren Zeer intensieve chemotherapie Intensieve chemotherapie Chemotherapie meer gerichte therapie Burkitt lymfoom Diffuus grootcellig B-cel lymfoom T-cel lymfoom Folliculair lymfoom Chronische lymfatische leukemie

7 Therapie Entities Diffuse large B-cell lymphoma (DLBCL), not otherwise specified Common morphologic variants Centroblastic Immunoblastic Anaplastic Rare morphological variants Molecular subgroups Germinal centre B-cell-like (GCB) Activated B-cell-like (ABC) Immunohistochemical subgroups CD-5-positive DLBCL Germinal Centre B-cell like (CCB) Non-germinal centre B-cell-like (non-gcb) Diffuse large B-cell lymphoma subtypes primary DLBCL of the CNS Primary cutaneous DLBCL, leg type T cell/histiocyte rich large B-cell lymphoma EBV+ DLBCL of the elderly*

8 Therapie Other lymphomas of large B-cells Primary mediastinal (thymic) large B-cell lymphoma Intravascular large B-cell lymphoma DLBCL associated with chronic inflammation Lymphomatoid granulomatosis ALK-positive large B-cell lymphoma Plasmablastic lymphoma Large B-cell lymphoma arising in HHV-8-associated multicentric Castleman Disease Primary effusion lymphoma Borderline cases B-cell lymphoma, unclassifiable, with features intermediate between DLBCL and BL B-cell lymphoma, unclassifiable, with features intermediate between DLBCL and HL

9 Therapie Nevenwerkingen: hangen af van gebruikte therapievorm

10 Therapievormen: chemotherapie Afwachten Tabletten Via catheter Samen met bestraling Hoge dosis Met autologe stamceltransplantatie Met allogene stamceltransplantatie

11 Therapievormen: antistoffen

12 Therapievormen: kleine molecules

13 Waarom moet ik op controle blijven komen en waarom wordt mijn bloed telkens gecontroleerd?

14 hematopoïese Labowaarden hematopoïetische stamcel (HSC) beenmerg voorlopercellen mature bloedcellen bloed

15 Labowaarden

16 Labowaarden Type bloedcel Functie Tekort Symptomen Rode bloedcellen Witte bloedcellen O 2 -transport naar weefsels Verdediging tegen bacteriën, virussen, schimmels Anemie Leucopenie Vermoeidheid, kortademigheid, duizeligheid Infecties Bloedplaatjes Stolling Thrombocytopenie Bloedingen In het beenmerg Buiten het beenmerg

17 Labowaarden Type bloedcel Functie Tekort Symptomen Rode bloedcellen Witte bloedcellen O 2 -transport naar Anemie weefsels Rode bloedcellen, EPO Verdediging tegen Leucopenie bacteriën, Groeifactoren, antibiotica virussen, schimmels Vermoeidheid, kortademigheid, duizeligheid Infecties Bloedplaatjes Stolling Thrombocytopenie Bloedingen Bloedplaatjes In het beenmerg Buiten het beenmerg

18 Labowaarden Korte termijn effecten: Tekort aan bloedcellen Orgaanfunctie Recidief Lange termijn effecten: Orgaanfunctie Recidief Secundaire veranderingen

19 Waarom blijf ik mij zo vreemd vermoeid voelen?

20 Vermoeidheid

21 Vermoeidheid Algemene bevolking: 20-30% voelt zich frequent moe Patiënten in behandeling met chemotherapie en/of bestraling: ±80% meldt enige mate van vermoeidheid tijdens en tot jaren na de behandeling

22 Vermoeidheid pijn ondervoeding neveneffecten professioneel slaapstoornissen anemie Vermoeidheid infectie hormonaal chemotherapie/ radiotherapie metabool inactiviteit angst psychologisch

23 Vermoeidheid Niet gewoon moe Maar: Geen energie Totaal: Fysiek, emotioneel, sociaal en mentaal Niet in proportie met activiteit Niet alleen door fysieke activiteit ook door cognitieve activiteit Soms gewoon door niets te doen Betert niet door extra te rusten of te slapen Invloed op het leven

24 Vermoeidheid Invloed op het dagelijks leven: Werk/studies Hobby Huishouden en zorg voor het gezin Sociale relaties en activiteiten Intimiteit en seksualiteit Van het leven genieten

25 Vermoeidheid Doorheen het hele traject: Soms van voor/bij diagnose Gedurende de behandeling Tot maanden of soms langer na de behandeling! Soms onverwacht / onvoorbereid Schommelingen!

26 Vermoeidheid De behandeling Verminderde activiteit Verminderde fysieke conditie Vermoeidheid Meer energie nodig om activiteiten te doen

27 Vermoeidheid De behandeling Verminderde activiteit Verminderde fysieke conditie Vermoeidheid Meer energie nodig om activiteiten te doen

28 Vermoeidheid Geen wonderpil Wél: samen werken aan vermoeidheid Uitlokkende én in stand houdende factoren aanpakken Leren omgaan met vermoeidheid Voorwaarde: Patiënt spreekt erover Zorgverlener vraagt ernaar en doet er iets mee

29

30 Vermoeidheid Geen wonderpil Wél: samen werken aan vermoeidheid Uitlokkende én in stand houdende factoren aanpakken Leren omgaan met vermoeidheid Voorwaarde: Patiënt spreekt erover Zorgverlener vraagt ernaar en doet er iets mee

31 Vermoeidheid Effect? Fysieke conditie Vermoeidheid (soms tot 40-50% minder!) Bijkomend: slaapkwaliteit eetlust hobby s sociaal contact emotioneel welzijn kwaliteit van leven!!!

32 Vermoeidheid Fysische fitheid Fysische activiteit Vermoeidheid

33 Vermoeidheid bewegen moet een levensstijl worden het is een manier om het leven na kanker weer positief te zien om zelfs uitdagingen aan te gaan die vroeger onmogelijk leken

34 Vermoeidheid Reconditioneringsprogramma met aangepaste lichaamstraining en psychosociale begeleiding 12 weken (3x/week) KanActief Conditietraining, spierversterkende oefeningen en wekelijks informatiesessies 3 keer per jaar (start steeds na de vakantie) Steeds een groep van +/- 10 deelnemers

35 Vermoeidheid KanActief Doelstelling Verbetering kwaliteit van leven Bevorderen re-integratie op fysiek vlak: spierversteviging, optimaliseren inspanningscapaciteit, aanvoelen en aanvaarden eigen grenzen, opbouwen actieve levensstijl op psychisch vlak: bevorderen van emotioneel welzijn, hantering van gevolgen van kanker, zelfbeleving op sociaal vlak: optimaal hervatten van vrijetijdsbesteding, relationeel, rolfunctioneren, op professioneel vlak

36 Vermoeidheid Verwachtingen WEL NIET

37 Ik wil zo graag eens goed op restaurant gaan maar (vreemde smaak, vreemde geur, mag ik alles eten,?)

38 Voeding

39 Voeding

40 Voeding: afkeer Vermijd gerechten en producten waarvan u een afkeer hebt gekregen. Meestal zijn dit gerechten met een sterke geur zoals koffie, gebraden vlees, soepen, bouillon, bepaalde kruiden De warme maaltijd geeft het meeste aversies wegens de sterkere geuren, neem dan liever een koude maaltijd (salades) of een broodmaaltijd.

41 Voeding: smaakproblemen Gebruik eens nieuwe kruiden en sauzen als de klassieke maaltijden niet meer smaken. Uw smaak kan van dag tot dag wisselen, blijf best verder gerechten proberen ook voor u ongebruikelijke gerechten. Uw smaak komt dikwijls niet overeen met uw smaakgeheugen. Als uw bijna niets proeft kan u enkel nog verstandelijk eten en u afleiden tijdens de maaltijd door bijvoorbeeld TV-kijken of lezen. Blijf niet wachten op een lekkere smaak, dat geeft enkel teleurstelling. Bij te zoute smaak: vermijd gerookte vleeswaren, bouillonblokjes, belegen kazen, voeg geen zout toe aan de bereiding Bij metaalsmaak: vervang vlees door vis, eieren of melkproducten.

42 Voeding: smaakproblemen Drink voldoende, ook tijdens de maaltijden. In een droge mond worden smaakstoffen niet goed opgenomen en geproefd, neem dranken met een frisse smaak zoals water, thee, Probeer neutraal smakende gerechten als alles te fel smaakt zoals pasta, rijst of vanille- of rijstpap. Gebruik friszure dranken en gerechten zoals karnemelk, yoghurtdrank, schijfje appel, pepermunt, sorbet, verdund fruitsap: deze geven een fris gevoel in de mond. Gebruik pepermuntjes of suikervrije kauwgom. Zorg voor een goede mondhygiëne. Bij een te zure smaak: bereid groenten in een melksaus, verwerk het fruit in een moes.

43 Voeding: geurproblemen Laat warme maaltijden (indien mogelijk) bereiden door anderen: etensgeuren kunnen soms al misselijkheid veroorzaken of neem een koude maaltijd. In de magnetron koken of maaltijden verwarmen geeft minder geurhinder. Niet enkel etensgeuren kunnen problemen veroorzaken maar ook parfum,

44 Voeding

45 Heb ik een chemobrain?

46 Cognitieve problemen

47 Ik stel een vraag en krijg als antwoord : Heb ik je net gezegd, weet je dat niet meer?" Cognitieve problemen Ik kan soms moeilijk op een naam of een woord komen Vroeger kon ik precies vanalles tegelijk doen, nu lukt dat niet meer Als ik iets aan het lezen ben, moet ik soms herlezen omdat ik de draad kwijt ben."

48 Cognitieve problemen Hormonale veranderingen Indirecte neurotoxiciteit (e.g. ontregeling immuunsysteem) Directe neurotoxiciteit Genetische factoren Veranderingen in Cognitie Hersen structuur Hersen functie Beschading DNA Combinatie van verschillende factoren + Individuele factoren Type behandeling TA Ahles and AJ Saykin, 2007

49 Cognitieve problemen Nevenwerkingen van kankerbehandelingen (vermoeidheid, bloedarmoede, infecties, hormonale veranderingen, voedingstekorten, slaapproblemen.;.) Emotionele reacties door de kankerdiagnose en behandeling (angst, piekeren, depressie, stress )

50 Cognitieve problemen Geheugen- en concentratietests Vragenlijsten Medische beeldvorming Dierenonderzoek

51 Cognitieve problemen Slaap en rust voldoende Doe aan sport en beweging Eet gezond Plan en kijk vooruit

52

53

54 Cognitieve problemen

55 Cognitieve problemen Aanpassen van de omgeving Informeer de mensen rondom je over je moeilijkheden Vertel hen hoe ze hiermee rekening kunnen houden of je kunnen helpen Pas je omgeving praktisch aan vb. labels op kasten Orde en organisatie Maak gebruik van externe geheugentechnieken

56 Zijn er toekomstperspectieven voor de lotgenoten van morgen?

57 Toekomst Basis Translationeel Dagelijks Wetenschappelijk onderzoek Individuele behandeling Klinisch onderzoek Studies

58 Toekomst Genomics Transcriptomics Proteomics

59 Toekomst

60 Toekomst Rosenwald A. NEJM 2002 Vallabhapurapu S. Annu Rev Immunol 2009 Dunleavy K, Blood 2009 Mgo VN, Nature 2011

61 Toekomst H&E CD30

62 Toekomst A Sample GC (QC = 0,58) Sample GC (QC = 3,71) B #1-6 #7-12 #12-18 #19-22

63 Toekomst

64 Toekomst d15 d15 d43 d29 d15 d29 d29

65

66 Nieuwe brochure over omgaan met nevenwerkingen mede door en alleszins voor lotgenoten Mede met dank aan Jos en Nicole van LVV! wordt momenteel geëvalueerd

67 Vermoeidheid Angst voor herval Geheugen en concentratie Voeding Omgaan met anderen Werkhervatting

68 Dank!! Gregor Verhoef Ann Janssens Pascal Wolter Oliver Bechter Peter Vandenberghe Annemarie Coolbrandt Ingrid Debeurme Marleen Sijbers Anne Peeters

69