Klimaatbeleid Capelle aan den IJssel Deel 4 Projectenboek. Colofon

Transcriptie

1 Klimaatbeleid Projectenboek (deel 4)

2 Klimaatbeleid Capelle aan den IJssel Deel 4 Projectenboek Colofon Uitgave Gemeente Capelle aan den IJssel Afdeling Stedelijke Ontwikkeling versie Auteur Paul Severens Datum 24 oktober 2008 Bestuurlijk vastgesteld d.d... nummer. Dit projectenboek kwam tot stand in samenwerking met de volgende en: Beheer BMO Unit/vakgroep Accommodatiebeheer Handhaving & vergunningen Project- en Ingenieursbureau Communicatie Concernfinanciën Directie Adviseur Facilitaire Diensten Sociale Zaken Stedelijke Ontwikkeling Uitvoering Welzijn & Educatie Economische Zaken Milieu Ruimtelijke ordening Wonen Stedenbouw Verkeer en vervoer Unit Specialismen Dit projectenboek kwam tot stand in samenwerking met de volgende instanties: Instantie SenterNovem DCMR Milieudienst Rijnmond Stadsregio Rotterdam Rijnmond Persoon Dhr. heer M. Hillenius Mw. B. van der Lecq Mw. H. Harberts Mw. M. van Dongen Mw. R. Bakker 1 1

3 Inhoudsopgave Inleiding 3 1. Lange termijn visie duurzaamheid en klimaat 4 2. Nieuwbouw gemeentewerf energie neutraal Milieueducatie Scholen Energiezorg gemeentelijke gebouwen Campagne energiegebruik gebouwgebruikers Duurzame energie voor gemeentelijke gebouwen Vastleggen energiebesparende maatregelen gemeentelijke gebouwen in PvE en in meerjaren onderhoudsplan Energiebesparing gemeentelijke gebouwen (stadsregio) Verlichting Abraham van Rijckvorseleweg Verduurzaming openbare verlichting (stadsregio) Toetsing/handhaving EPC nieuwbouwwoningen en utiliteitsbouw Handhaving EPC Woningen en utiliteitsbouw verscherpte EPC (Stadsregio) Energieprestatie als criterium bij gronduitgifte nieuwe bedrijven (stadsregio) Woningen/ utiliteitsbouw, opzet EPC monitoring Bestaande woningvoorraad buurtproject Bestaande woningvoorraad energieloket (stadsregio) Bestaande woningvoorraad convenant huursector (stadsregio) Opleggen rendabele maatregelen bedrijven Stimulerende maatregelen bij bedrijven door communiceren en organiseren (stadsregio) Reductie overige broeikasgassen bij bedrijven Bedrijventerreinen structurele samenwerking Groen in relatie tot CO2 stimuleren gevel-/stoeptegeltuinen Groen in relatie tot CO2 stimuleren particulier bomenbezit Groen in relatie tot CO2 Groene daken Duurzame energieopwekking, initiatieven voor bio-energie ondersteunen Duurzame energieopwekking Warmte en koude netten Monitoring Stadsregio Communicatie

4 Inleiding Het klimaatbeleid bestaat uit vier documenten. Onderdeel 1, Missie en visie een beleidsnotitie waarin de visie van het klimaatbeleid is verwoord. Dit deel is bestemd voor het bestuur en het management maar ook als leidraad bij de invulling van de ambities. Deel 1 van het klimaatbeleid is als volgt opgebouwd: in hoofdstuk 1 worden de mondiale, nationale en lokale afspraken toegelicht. Hoofdstuk 2 beschrijft de Stimuleringsregeling lokaal klimaatbeleid en er wordt in hoofdstuk 3 het ambitieniveau van het klimaatbeleid in onze gemeente beschreven. Vervolgens gaat hoofdstuk 4 in op het communicatietraject dat uitgevoerd gaat worden. In hoofdstuk 5 wordt de werkwijze en planning toegelicht en in hoofdstuk 6 wordt een overzicht gegeven van de projecten die wij de komende jaren gaan uitvoeren. In deel 2, Communicatieplan, worden de uitgangspunten voor de communicatie voor de komende vier jaar verwoord en in deel 3, SLOKaanvraag wordt de subsidieaanvraag weergegeven. Als laatste wordt in deel 4, Projectenboek, de projecten beschreven die wij de komende vier jaar gaan uitvoeren. Het projectenboek is een werkdocument voor de medewerkers die dit beleid gaan uitvoeren. Het gaat om twee soorten projecten. Ten eerste projecten die door onze eigen gemeente worden uitgevoerd en ten tweede projecten die in samenwerking met de stadsregio Rotterdam (stadsregio) worden uitgevoerd. De regionale projecten worden zoveel mogelijk afgestemd op onze eigen projecten. De verantwoording en uitvoering voor deze regionale projecten ligt bij onze gemeente en niet bij de stadregio. Bij de berekening van de personele wordt uitgegaan van een gemiddeld uurtarief voor 2009 van 65,00 voor onze organisatie. De volgende projecten worden in de periode uitgevoerd: lange termijn visie duurzaamheid en klimaat, nieuwe gemeentewerf energie neutraal, milieueducatie scholen, energiezorg gemeentelijke gebouwen, campagne energiegebruik gebouwengebruikers, duurzame energie voor gemeentelijke gebouwen, vastleggen energiebesparende maatregelen gemeentelijke gebouwen in PvE en in meerjaren onderhoudsplan, energiebesparing gemeentelijke gebouwen, verlichting Abraham van Rijckvorseleweg, verduurzaming openbare verlichting, toetsing handhaving EPC nieuwbouw gebouwen en utiliteitsbouw, handhaving EPC, woningen en utiliteitsbouw verscherpte EPC, energieprestatie als criterium bij gronduitgifte nieuwe bedrijven, woningen utiliteitsbouw opzet EPC monitoring, bestaande woningvoorraad buurtproject, bestaande woningvoorraad energieloket, bestaande woningvoorraad convenant huursector, opleggen rendabele maatregelen bedrijven, stimuleren maatregelen bij bedrijven door communiceren en organiseren, reductie overige broeikasgassen bij bedrijven, bedrijfsterreinen structurele samenwerking, groen in relatie tot CO 2 stimuleren gevel-/stoeptuinen, groen in relatie tot CO 2 stimuleren particulier bomenbezit, groen in relatie tot CO 2 stimuleren groene daken, duurzame energieopwekking initiatieven voor bio-energie ondersteunen, duurzame energieopwekking warmte en koude netten, monitoring stadsregio, communicatie. De uitvoering van het projectenboek is een dynamisch proces. Dit betekend dat er naar aanleiding van nieuwe inzichten in de komende vier jaar projecten kunnen veranderen, niet worden uitgevoerd of dat er nieuwe projecten worden toegevoegd. De projecten worden in hoofdlijnen beschreven en sommige projecten moeten verder worden uitgewerkt. Vier keer per jaar wordt er een managementsrapportage samengesteld waarin de voorgang van de uitvoering van de projecten aan het bestuur van onze gemeente wordt vermeld. 3 3

5 1. Lange termijn visie duurzaamheid en klimaat Taakstelling(e Lange termijjn visie Doelstelling Mogelijk resultaat Lange termijn visie (2025/30) vastleggen voor duurzaamheid waaronder het klimaat - Aanvragen offerte - Samenstellen projectgroep (gemeentebreed) wellicht aangevuld met externen - Fasering aanpak - Voor het opstellen van de visie (routekaart) de volgende fasering: o o Fase 1: intake Fase 2: gesprekken, behaalde successen in het verleden, kansen in de toekomst, eventuele belemmeringen. Voorafgaand aan gesprekken vragenlijst invullen. huidige stand van zaken (actoren adviesbureau Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu en overige vakgroepe o Fase 3: eerste voltallige sessie, presenteren stand van zaken. Doel onderlinge ontmoeting, kennisuitwisseling en draagvlak. (actoren alle vakgroepen en externe partners) o Fase 4: eerste versie routekaart, opstellen grove routekaart (adviesbureau Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu) o Fase 5: tweede voltallige sessie, bespreken routekaart (actoren vakgroepen, adviesbureau, en externe partners) o Fase 6: tweede versie routekaart, naar aanleiding van tweede plenaire sessie (actoren milieu en adviesbureau.) o Fase 7: deelsessies, bespreken tweede versie (actoren vakgroepen en externe partners) o Fase 8: afronding routekaart - Bestuurlijke terugkoppeling gedurende het gehele proces - Bestuurlijke vaststelling - Implementatie Uitwerken van een aantal scenario s in de tijd. o 25 % CO2 besparing o 50 % CO2 besparing o 100 % CO2 besparing Haalbaarheid scenario s bepalen: o in de tijd o uitvoerbaarheid o organisatorisch o financieel o bestuurlijk 1. een quick scan naar de mogelijkheden voor energiebesparing en duurzame energie binnen de bestaande woningvoorraad van Capelle aan den IJssel; 2. een routekaart 2025 naar een CO2-neutraal en duurzaam Capelle aan den IJssel, uitgewerkt in scenario's van respectievelijk 25%, 50% en 100% CO2-neutraal; 3. breed draagvlak voor klimaatbeleid binnen de gemeentelijke organisatie (ambtenaren, college B&W, gemeenteraad) en bij externe partijen (ondernemersvereniging, woningcorporaties, belangenorganisaties). Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - Afdelingen Facilitaire Diensten, Welzijn&Educatie, Uitvoering, Beheer, Stedelijke ontwikkeling, Concernfinancien, Sociale Zaken, Publiekszaken, BMO - Woningbouw stichting, DCMR Milieudienst Rijnmond, stadsregio Rotterdam, woningbouwcorperatie, bedrijfschap, lokale bedrijfsleven en overige participanten - Adviesbureau Integreren in bestaand en toekomstig gemeentebreed beleid, zoals Inkoopbeleid, duurzaamheidbeleid en aanbesteding. - Offerte aanvragen - Formuleren projectgroep fase in weken Meer info Quick scan bestaande woningbouw 1. intake 2. gesprekken 3. 1 e plenaire sessie 4. 1 e versie routekaart 5. 2 e plenaire sessie 6. 2 e versie routekaart 7. deelsessies 8. afronden routekaart 9. bestuurlijke vaststelling Uitvoering van het project duurt tot 2025, 2030 De externe worden begroot op exclusief BTW. Er is sprake van nieuwbeleid en dit zal in het kader van het klimaatbeleid begroot moeten worden. Interne uren worden geraamd op 50 uur Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu overige 200 uur overige vakgroepen Tilburg Zeist s Hertogenbosch

6 2. Nieuwbouw gemeentewerf energiezuinig Taakstelling(e Nieuwbouw Nieuwbouw Nieuwbouw Minimaliseren energievraag en duurzaam opwekken en/of inkomen resterende vraag (energieneutraal) Doelstelling Het bouwen van de nieuwe gemeente werf als voorbeeld project met als doelstelling het minimaliseren van de energievraag en/of duurzaam opwekken resterende energievraag. - Doelstelling opnemen in het programma van eisen (afgerond) - Bij opdrachtverlening voor ontwerp direct als uitgangspunt meegeven dat afhankelijk van het ambitieniveau de EPC lager dan de standaard EPC conform het Bouwbesluit moet zijn (afgerond) - Ontwerper moet EPC berekening uitvoeren (toetsbaar) - Toetsing EPC berekening door gemeente (Bouw en Woning Toezicht) - Onderzoek naar de mogelijkheid van een groene dak (technisch programma van eise - Onderzoek alternatieve warmte/koude voorziening - Bestuurlijke terugkoppeling onderzoeken. Energiezuinig gebouw waarbij de resthoeveelheid energie duurzaam wordt opgewekt - Directie adviseur/algemeen directeur - Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - Afdeling Beheer, vakgroep Vergunningverlening en handhaving - Adviesbureau - Verbetering comfort, kwaliteit en arbo - Lagere energie lasten - Voorbeeldfunctie naar burgers en bedrijven - Voorbeeldfunctie en stimulans voor burgers en bedrijven Duurzaam bouwen - Verscherpte EPC eis kan niet als technische maatregel (bestuursrechtelijk) worden gevraagd, maar dient privaatrechtelijk als opdrachtgever in het eisenpakket te worden opgenomen - Invulling rol opdrachtgever. - Informatie en draagvlak bij uitvoerende en en externe partijen. - Handhaving en controle EPC. - Hogere investeringen financieren uit lagere exploitatielasten - Mei 2008 selectie engineering - Nov-dec 2008 gunning engineering - Jan-mrt 2009 o Voorontwerp o Def ontwerp o Bestek o tekeningen - 2 e helft 2009 start bouw - Voorbeeld-projecten Gemeentewerf Vroomshoop Gemeentewerf Zwijndrecht Gemeentewerf Simpelveld Stedelijke Ontwikkeling 30 uur bedrag 1.950,00 Externe onderzoeks (milieu) ,

7 3.1. Stimuleren energiebesparing door milieueducatie scholen Taakstelling(e Bestaande bouw Bestaande bouw Bestaande bouw o Energiebesparing 4% per jaar. o 100% opwekking en/of inkoop duurzame energie (energieneutraal) Doelstelling Stimuleren energiebesparing en bewustzijn in het basis- en voortgezet onderwijs. Milieueducatie scholen - Formuleren van een plan van aanpak: - Opzet programma - Planning - Financiële randvoorwaarden - Uitvoeren plan van aanpak Dit plan van aanpak wordt in samenwerking met Centrum voor Natuur en Milieu-Educatie (CNME) opgezet en uitgevoerd. - Uitvoeren door CNME. - Uitvoeren door een nog nader te bepalen bureau in samenwerking met het CNME - Energiebesparing scholen - Meer bewustzijn, betrokkenheid en kennis van zaken bij leerlingen en personeel m.b.t. Duurzame Energie. Afdeling Welzijn en Educatie Afdeling stedelijke ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - CNME - Scholen. Doorvertaling naar de thuissituatie bij de kinderen Natuur en MilieuEducatie. Afhankelijk van het draagvlak bij het CNME en betrokken scholen Afhankelijk van het project Interne uren: Externe : lesprogramma 500 per school (terug te verdienen door energiebesparing) - Scholenwedstrijd 2001 in Brabant; - Project "Hou de zon in huis", Stichting COS Noord-Holland-Zuid; - Weddenschap record energiebesparing (nov 2003), tussen leerlingen van een school op Texel en de Commissaris van de Koningin van Noord Holland. Inzet: een besparing van vijfduizend kilo CO 2 in één week. : leerlingen wonnen de weddenschap. De school heeft gebruik gemaakt van het lespakket Check it Out! - Uw energiebedrijf

8 3.2. Energiebesparing door invoeren energiezorg gemeentelijke gebouwen Ambitie(s) : Actief Voorlopend Innovatief Taakstelling Bestaande bouw Bestaande bouw Bestaande bouw Doelstelling o o Energiebesparing 4% per jaar. 100% opwekking en/of inkoop duurzame energie (energieneutraal) Een goed werkend gemeentelijk energiesysteem invoeren en gebruiken bij gemeentelijke gebouwen met als doel doormiddel van energiebeheer 4 % energie te besparen per jaar en duurzaam inkoop restenergie. - Inventarisatie van de wensen en mogelijkheden. - EPA-U en Installatie Performance Scan laten uitvoeren (nulmeting). - Plan van aanpak maken, waarin opgenomen: o Definitie van energiezorg/-beheer. o Planning, investering en benodigde capaciteit. o Onderzoek naar de inhoud van een passend energiezorgsysteem. o Borgen van aandacht voor verbeteringen. o Communicatietraject over energiezorg, zodat het gemeentebreed bekend raakt en gemeengoed wordt. - Jaarlijkse evaluatie en bijstelling. - Energiebeheer kan worden opgezet volgens de methode van de handmatige registratie. - Meerdere gebouwen kunnen van energiezorg worden voorzien. - Energiemonitoring. - Aansluiten bij regionaal project stadsregio zie voorstel Verlaging van het energieverbruik van de gemeentelijke accommodaties en daardoor CO 2 reductie. - Inzicht in energieverbruik en energie lasten. - Centrale administratie, leidt tot meer overzicht in de financiële afwikkeling van energie lasten. - D.m.v. monitoring is directe terugkoppeling mogelijk. Eerst verantwoordelijke Afdeling Facilitaire Diensten Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - Energieleverancier - Adviesbureaus - Overige leveranciers (bijvoorbeeld van Dorp) - In samenwerking met regionaal klimaatuitvoeringsteam, stadsregio Rotterdam Neveneffecten Gerelateerd beleid Succes en Faalfactoren - Voorbeeldwerking naar bedrijven - BIM - Duurzaam ondernemen - Een energiezorgsysteem moet gemeentebreed serieus genomen worden en enige prioriteit genieten. - Capaciteit en financiën Opzetten: 6-12 maanden (start ) Uitvoering: Continu. Interene tijdsbesteding en Voorbeeld Project(e - Inventarisatie: uur Ontwikkelen: 200 uur Communicatietraject: uur Jaarlijkse evaluatie: 15 uur Nader te onderzoeken Gemeente Den Bosch is volledig gecertificeerd - Vierdaagse cursus praktijkopleiding energiecoördinator

9 3.3. Verminderen energiegebruik gebouwen door campagne bij medewerkers Ambitie(s) : Actief Voorlopend Innovatief Taakstelling Bestaande bouw Bestaande bouw Bestaande bouw Doelstelling o o Energiebesparing 4% per jaar. 100% opwekking en/of inkoop duurzame energie (energieneutraal) Medewerkers bewust maken van de invloed van hun gedrag op het energieverbruik Een gedragscampagne begint met het vaststellen van de doelen van de campagne Het zoeken van samenwerking met ambassadeurs binnen de organisatie. Invulling campagne en een draaiboek en planning maken in samenwerking met ambassadeurs en Communicatie. Bepaald wordt: uit welke elementen de actie bestaat, welke middelen worden ingezet, welke communicatiekanalen worden gebruikt, wie waarvoor verantwoordelijk is en natuurlijk wanneer de actie(week) wordt gehouden. Denk aan het gebruik van personeelsblad, overleg, intranet, , tentoonstelling, posters, stickers, prijsvraag, wedstrijd, energieverbruikgegevens. Slimme energiemeters. Voorbereiden communicatiemateriaal en acties. Uitvoering van de campagne volgens het draaiboek. Milieubewust gedrag consolideren. Inrichten van een meldpunt/ideeenbus (sd) en verwerken van de ingediende ideeën. Meten effectiviteit campagne (0-meting -> campagne -> meting) Aansluiten bij communicatie activiteiten overige projecten in hoofdstuk 4. Visualiseren van de resultaten, bv door een Energiespiegel of door plaatsing in het personeelsblad. Campagne kan onderdeel zijn van een bredere campagne, bijvoorbeeld m.b.t. milieuzorg/gemeentebreed. Verhoogd bewustzijn onder de medewerkers besparingsmogelijkheden als gevolg van gedragsverandering lager energieverbruik gemeentelijke gebouwen Afdeling Facilitaire Diensten - Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - Afdeling BMO, vakgroep communicatie - Overige medewerkers - Gebouwgebruikers - Leveranciers (bijvoorbeeld Albro. - Regionaal klimaatuitvoeringsteam stadsregio Rotterdam - Doorwerking naar thuissituatie - GIM/BIM - Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) Als er veel klachten zijn over comfort, kunnen deze problemen beter eerste opgelost worden voordat met de uitvoering van de campagne wordt gestart. In een korte tijd veel aandacht besteden aan energie of na een korte periode een herhalingsactie. Hiermee wordt overvoeren voorkomen (verveling of irritatie). Directe link met Bedrijfsinterne Milieuzorg (BIM) / Gemeentelijke Interne Milieuzorg (GIM). 3 maanden, jaarlijks te herhalen Gemeente: 100 uur en 6.500,00 Over 4 jaar Kosten communicatie materiaal 1000,00 over 4 jaar - Helden gaat energiek : voorlichtingsbijeenkomsten en competentie energiezuinig werken met vijf vleugels gemeentehuis (energiemeter). - Landgraaf: diverse acties, waaronder nieuwsbrieven, , posters. - Lopik: Kaart of taart en energiespiegel. doorklikken naar activiteiten voor gemeenten 8 8

10 3.4. Duurzame energie voor gemeentelijke gebouwen Taakstelling(e Gemeentelijke gebouwen Gemeentelijke gebouwen Gemeentelijke gebouwen Bestaand o Energiebesparing 4 % per jaar gebouwen o 100 % opwekking en/of inkoop duurzame energie (energieneutraal) Doelstelling Opwekken duurzame energie voor het gemeentehuis en andere gemeentelijke gebouwen - Screening van mogelijkheden gemeentehuis, installaties en voorzieningen voor mogelijkheden duurzame energie systemen, zonnepanelen, windmolens, wkk s, warmte- en koudepompen, etc. - Prioriteiten stellen in mogelijke locaties. - Haalbaarheidsstudies laten uitvoeren. - Draagvlak creëren bij medewerkers en gebruikers. - Onderzoek subsidiemogelijkheden - Onderzoek mogelijkheden energiecontract - Opdrachtverlening op projectbasis voor uitvoering werkzaamheden. - Communicatieplan opzetten Opwekking van duurzame energie voor het gemeentehuis en de daarin aanwezige installaties, zoals PV of windmolens voor elektriciteitsopwekking, zonneboiler voor verwarmen en koelen van kantoren. Afdeling Facilitaire Diensten, unit Gebouwenbeheer - Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - Afdeling BMO, vakgroep Communicatie Leveranciers Regionaal klimaatuitvoeringsteam, stadsregio Rotterdam Voorbeeldfunctie gemeente GIM/BIM. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Financiën en urgentie Combinatie in de planning met groot/strategisch onderhoud en beheer Inventarisatie en planning: 2 maanden Uitvoering kan meerdere jaren duren. Onderzoek: 50 uur, Communicatie 30 uur, Externe haalbaarheidsstudie Kantoorgebouw Regionaal Milieu Bedrijf in Cuijk - Voorbeelden via - Brandweerkazerne gemeente Houten - Kas van de toekomst, Floriade - Gemeentehuis Wisch - www. senter.novem.nl

11 3.5. Vastleggen energiebesparende maatregelen gemeentelijke gebouwen in PvE en in meerjaren onderhoudsplan Taakstelling(e Gemeentelijke gebouwen Gemeentelijke gebouwen Gemeentelijke gebouwen Bestaand gebouwen Doelstelling o Energiebesparing 4 % per jaar o 100 % opwekking en/of inkoop duurzame energie (energieneutraal) Vastleggen van uitgangspunten voor besluitvorming over energiebesparende maatregelen in gemeentelijke gebouwen in het Programma van Eisen van renovatie en in meerjaren onderhoudsplannen met als doel 4 % energie te besparen per jaar en duurzaam inkopen restenergie. - is afhankelijk van de verdeling eigendom en gebruik van de gebouwen. - Overleg met uitvoerende dienst/ (Facilitaire Zaken, beheer en onderhoud gebouwe en met de betrokken diensten (eigenaars / gebruikers / huurders) over de uitgangspunten. - Standaard uitvoering energiebesparingonderzoek bij renovatie en groot onderhoud (EPA-U). - Voorstel verdeelsleutel investeringen voor uitvoering maatregelen en verlaging exploitatielasten. Overige voordelen zichtbaar maken en eventueel ook berekenen. - Vastleggen uitgangspunten voor besluitvorming. In principe worden alle vaste maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzame Utiliteitsbouw Beheer uitgevoerd. Alle variabele maatregelen worden uitgevoerd tenzij bouwfysische beperkingen deze maatregelen onmogelijk maken of de terugverdientijd de maximale periode overschrijdt. - Alle maatregelen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder worden standaard uitgevoerd. Een terugverdientijd van 5 jaar wordt als normaal geaccepteerd in het kader van de Wet Milieubeheer en AmvB inrichtingen. - Maatregelen met een terugverdientijd tussen 5 en 10 jaar worden in het totale pakket op maat beoordeeld. Eventuele extra investeringen worden uit de lagere exploitatielasten gedekt. - Uitgangspunten door bestuurlijke besluitvorming laten vastleggen. - Financiering extra investeringen vanuit energiebesparingfonds. - Overige voordelen zoals veiligheid (voorkoming legionella besmetting) comfort, kwaliteit en arbeidsomstandigheden duidelijk maken. Expliciet aandacht en structurele basis voor energiebesparende maatregelen bij renovatie en groot onderhoud. Duidelijkheid over criteria en randvoorwaarden Afdeling Facilitaire Zaken, unit gebouwenbeheer Afhankelijk van de eigendomsverhouding en het beheer en gebruik van de gebouwen. Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu Van belang is alle partijen hierover tijdig te informeren en te betrekken. Denk ook aan voorstellen om de baten en lasten te verrekenen. Maak de voordelen duidelijk. Regionaal klimaatuitvoeringsteam, stadsregio Rotterdam Verbetering comfort, kwaliteit en arbo Meerjaren onderhoudsprogramma Betrokkenheid eigenaren, huurders, gebruikers en gebouwbeheerders Goede onderbouwing van te maken keuzes Zichtbaar maken van andere voordelen dan alleen financieel-/economische voordelen gebaseerd op energiebesparing Regelmatige check op uitgangspunten Afhankelijk van de omvang gebouwenbestand en overleg met gebruikers Overleg met gebouweigenaren, gebruikers, beheerders e.d. 3-6 maanden. Besluitvorming ca. 2-3 maanden Afhankelijk van de omvang gebouwenbestand en overleg met gebruikers. Interne uren ,00 Geen voorbeeldprojecten bekent, zie voor actuele informatie Vraag uw Novem-adviseur of de helpdesk gemeenten tel , om namen van voorbeeldprojecten

12 3.6. Energiebesparing gemeentelijke gebouwen (stadsregio) Taakstelling(e Gemeentelijke gebouwen Gemeentelijke gebouwen Gemeentelijke gebouwen 1 Bestaand gebouwen o Energiebesparing 4 % per jaar o 100 % opwekking en/of inkoop duurzame energie (energieneutraal) Doelstelling klimaatneutrale gemeentelijke organisatie. SenterNovem heeft hier een stappenplan ontwikkeld om gemeenten voor een route naar een klimaatneutrale gemeentelijke organisatie. Hier heeft Maasluis aan meegewerkt. Op basis van dit stappenplan kunnen alle gemeenten hun gemeentelijke gebouwen aanpakken. Elementen daarin zijn: scherpere epc hanteren voor nieuwbouw van gemeentelijke gebouwen invoeren van een systeem van energiebeheer/monitoring, gecombineerd met slimme meters energielabeling gebruiken om voor alle relevante gebouwen een maatwerkadvies te laten opstellen terugverdientijden voor maatregelen hanteren die gelijk zijn aan de economische levensduur van de maatregel Duurzaam inkopen Hiervoor zal een gezamenlijk plan opgesteld worden waar gemeenten in kunnen stappen op het moment dat hen het beste schikt. - Financiering extra investeringen vanuit energiebesparingsfonds. - Overige voordelen zoals veiligheid (voorkoming legionella besmetting) comfort, kwaliteit en arbeidsomstandigheden duidelijk maken. Planmatige aandacht voor het energiegebruik in de gemeentelijke gebouwen, zowel in het dagelijkse beheer, bij nieuwbouw en op natuurlijke momenten. Afdeling Facilitaire Diensten. Afhankelijk van de eigendomsverhouding en het beheer en gebruik van de gebouwen. Klimaatuitvoeringsteam Stadsregio Overige regio gemeenten, medewerkers gebouwenbeheer, BWT, facilities Verbetering comfort, kwaliteit en arbo Meerjaren onderhoudsprogramma Betrokkenheid eigenaren, huurders, gebruikers en gebouwbeheerders Goede onderbouwing van te maken keuzes. Zichtbaar maken van andere voordelen dan alleen financieel-/economische voordelen gebaseerd op energiebesparing. Regelmatige check op uitgangspunten. Gezamenlijk plan gereed eind 2009 Start uitvoering vanaf 2010 en doorlopend Invoeren energiebeheer, indien gecombineerd met slimme meters, circa 35,= per gebouw per jaar Externe adviseur voor energielabeling en maatwerkadviezen per gebouw Investeringen in epc-verlaging en besparende maatregelen opnemen in nieuwbouw of onderhoudsbudgetten. Deze worden terugverdiend Vraag uw Novem-adviseur of de helpdesk gemeenten tel , om namen van voorbeeldprojecten. 1 Dit voorstel vult de vorige voorstellen aan 11 11

13 4.1 Duurzaam alternatief verlichting Abraham van Rijckvorseleweg Taakstelling(e Bestaande bouw Bestaande bouw Bestaande bouw o Energiebesparing 4% per jaar. o 100% opwekking en/of inkoop duurzame energie (energieneutraal) Doelstelling Onderzoek en uitvoeren alternatieve verlichting Abraham van Rijckvorseleweg Uitvoeren voorbeeldproject Fase 1: Onderzoek - Situatieschets - Bepalen beleid en ambitie - Management rapport - Uitwerken scenario s duurzame alternatieven - Rapportage en presentatie Bestuurlijk advies - Afhankelijk van bestuurlijk besluit uitvoeren duurzame optie - Mogelijkheid bekijken om dit ook toe te passen bij andere doorgaande wegen. Fase 2: Afhankelijk van bestuurlijk besluit monitoren gekozen variant Fase 3: - Bepalen en uitwerken vervolgtraject naar aanleiding van monitoren gekozen variant Fase 4: - Implementatie vervolgtraject N.v.t. - Handhaven huidige verlichtingsniveau - Geen verlichting (weghalen lantaarnpale - Aantal tussen scenario s Afdeling Beheer Afdeling stedelijke ontwikkeling, Unit Vroms, vakgroep Milieu, Verkeer en Vervoer Dynamicom. - Andere inzichten op verlichting in Capelle aan den IJssel - Minder verlichting (donkerder) in de gemeente Capelle aan den IJssel - Lagere onderhouds (afhankelijk gekozen scenario) Donker beleid Provincie Zuid-Holland - Draagvlak bestuur - Financiele gevolgen Fase 1, 2 maanden Fase 1: Interne uren: 20 = Kosten adviesbureau: 6.880,00 Week Opdrachtverlening Fase 1situatieschets Fase 2 beleid en ambitie Fase 3 managementrapport Fase 4 scenario s duurzame alternatieven Fase 5 rapportage en presentatie Fase 2: monitoren Pm. Fase 3, vervolgtraject P.m. Fase 4, implementatie P.m. - Gemeente Rotterdam - Gemeente Ede Wageningen

14 4.2. Verduurzaming openbare verlichting (stadsregio) Taakstelling(e Bestaande bouw Bestaande bouw Bestaande bouw o Energiebesparing 4% per jaar. o 100% opwekking en/of inkoop duurzame energie (energieneutraal) Doelstelling Verduurzaming openbare verlichting Twee medewerkers van de gemeente (een uitvoerder en een beleidsmedewerker openbare verlichting) werken samen met andere gemeenten in de regio Rijnmond in een viertal bijeenkomsten van een dagdeel aan het opstellen van een plan van aanpak en een beslispuntennotitie. Deze notitie wordt aangeboden aan het college en/of de gemeenteraad. - Per bijeenkomst worden afspraken met betrekkin tot huiswerk gemaakt. Het huiswerk wordt tussen de bijeenkomsten uitgevoerd en de resultaten teruggekoppeld in de volgende bijeenkomst. De bijeenkomsten worden georganiseerd en geleid door een medewerker van de DCMR. Tijdens het traject hebben externe deskundigen een inbreng. N.v.t. De resulterende beslisnotitie beschrijft en regelt: de huidige situatie m.b.t. energiebesparing en duurzaamheid in de openbare verlichting en verkeersregelinstallaties in desbetreffende gemeente; de gewenste situatie met een horizon van minimaal 4 jaar; de noodzakelijke randvoorwaarden om deze gewenste situatie te realiseren, zoals tijd, budget, deskundigheid, bevoegdheden; - het uitvoeren van één of meerdere concrete projecten die een bijdrage leveren aan energiebesparing en duurzaamheid. Klimaatuitvoeringsteam stadsregio Rotterdam Provincie Zuid-Holland, gedeputeerde milieu Afdeling Beheer Afdeling stedelijke ontwikkeling, unit Vroms, vakgroep Milieu en Verkeer en Vervoer Afdeling stedelijke ontwikkeling, unit o Stadregio Rotterdam o Provincie Zuid-Holland o DCMR Milieudienst Rijnmond - Andere inzichten op verlichting in Capelle aan den IJssel - Minder verlichting (donkerder) in de gemeente Capelle aan den IJssel - Minder C02 uitstoot - Lagere onderhouds (afhankelijk gekozen scenario) Donker beleid Provincie Zuid-Holland - Draagvlak bestuur - Financiele gevolgen Het traject om te komen tot een beslispuntennotitie omvat 4 maanden, gestart wordt begin De te realiseren besparingsprojecten hebben een looptijd van 1 tot 4 jaar. Per gemeente 100 uur (bijeenkomsten en huiswerk, de tijdsbesteding is sterk afhankelijk van de omvang en de ambities van de gemeente) 6.500,00 De provincie neemt de externe advies voor haar rekening Per gemeente een bedrag van voor de procesbegeleiding van DCMR Investeringen zijn afhankelijk van te nemen maatregelen en verdienen zichzelf terug

15 5.1. Toetsing/handhaving EPC nieuwbouwwoningen en utiliteitsbouw Taakstelling(e Nieuwbouw Nieuwbouw Nieuwbouw Toetsing van EPC-berekeningen en toezicht op de EPN op de bouwplaats bij 40 % van de bouwvergunningen Doelstelling Toetsing van EPC-berekeningen (a) en toezicht op de EPN (b) op de bouwplaats bij 40% van de aanvragen om bouwvergunning voor woningen en utitliteitsbouw waarvoor een EPC-eis geldt. Om meer invulling te geven aan de toetsing en handhaving van deze norm. De toets van de EPN berekening (woning + utiliteit) uitbesteden aan InterConcept BV.; (b) Controle op de bouwplaats door eigen medewerkers buitentoezicht. Met a starten in 2009 door InterConcept. Gaandeweg afstemming over wijze van vastleggen resultaten en terugkoppeling naar opdrachtgever bouwplan. Met de voorbereiding van b starten in 2009, overleg met medewerkers buitentoezicht, cursussen, extra tijdsbesteding per EPN controle op bouwplaats inventariseren. Voorstel 5.2.sluit hierbij aan. Eind 2009 evalueren van a en afronden voorbereiding b. als beide systemen draaien een jaarlijkse analyse uitvoeren met behulp van de op te zetten database of aan de doelstelling is voldaan. - Meer inzicht in de uitvoering van wettelijk vereiste toets op de EPC. Afdeling Beheer, unit Handhaving en Vergunningen Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu. In samenwerking met klimaatuitvoeringsteam stadsregio Rotterdam n.v.t. - Verbetering van de handhaving van de EPC bij de gemeente; - Door inzicht verhoogt de effectiviteit van gemeentelijk handelen. - Bouwbeleid - Dubo-beleid Koppelen aan andere monitoringsystemen, zoals bouwmonitor en dubomonitor. Starten met uitbesteden van toets EPN berekeningen in De controle op de bouwplaats door eigen inspecteurs voorbereiden in 2009, starten in Tijd: Overleg over resultaten EPN toets met InterConcept en opdrachtgever bouwaanvraag in het jaar 2009: 60 uur Kosten uitbesteden toets EPN berekening: Uitgaan van 20 EPN berekeningen per jaar voor woningen en utiliteit (punt 11) samen 1500,- over vier jaar Kosten cursus eigen medewerkers buitentoezicht: 2100,- (3 medewerkers) tijdsbesteding controles ingeschat op 8 uur per project, 160 uur voor woningen en utiliteitbouw over drie jaar Zie - Gemeente Almelo: structurele aanpak EPC-toetsing, ook op de bouwplaats - Zie (ook voor instrumentarium EPC-handhaving) 14 14

16 5.2. Toetsing EPC berekeningen en handhaving EPN op de bouwplaats (stadsregio) Taakstelling(e Nieuwbouw Nieuwbouw Nieuwbouw Toetsing van EPC-berekeningen en toezicht op de EPN op de bouwplaats bij 40% van de bouwvergunningen Doelstelling Toetsing van EPC-berekeningen en toezicht op de EPN op de bouwplaats bij 40 % van de bouwvergunningen Instellen werkgroep woningbouw - Inventariseren huidige situatie (o.a. aantal aanvragen, toetsniveau en tijdbesteding). - Opzetten regionaal standaard handhavingsprotocol. - Instellen regionaal overleg bouw- en woningtoezicht (met EPC als terugkerend agendapunt). - Zo nodig opzetten regionale training en organiseren uitwisseling van ambtelijke capaciteit. - Mogelijkheden bezien voor een regionaal toets- en handhavingsteam. - Bestuurlijke terugkoppeling over resultaten bovengenoemde onderdelen Woningen worden wat betreft energieaspecten gerealiseerd overeenkomstig de uitgangspunten in de bouwvergunning (o.a. EPC-berekening). Afdeling Beheer, unit Handhaving en Vergunningen stadsregio Rotterdam Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu. Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit WEZP, vakgroep Projecten - Klimaatuitvoeringsteam stadsregio Rotterdam, projectleiding en coördinatie - Regiogemeenten - Verbetering van de handhaving van de EPC bij de gemeente; - Door inzicht verhoogt de effectiviteit van gemeentelijk handelen. - Bouwbeleid - Dubo-beleid Koppelen aan andere monitoringsystemen, zoals bouwmonitor en dubomonitor. September 2009 handhaving op niveau Handhaving EPC (loopt in 2009) Gemeenten: overwegend passend binnen reguliere taak afhankelijk van nulsituatie al of niet met uitbreiding van uren: pm. Zie - Gemeente Almelo: structurele aanpak EPC-toetsing, ook op de bouwplaats - Zie (ook voor instrumentarium EPC-handhaving) 15 15

17 6.1. Woningen en utiliteitsbouw stimuleren verscherpte EPC (Stadsregio) Taakstelling(e Inrichtingen Inrichtingen Inrichtingen o Realiseren van woningen en utiliteitsbouww met een 25% verscherpte EPC o Realiseren van een EPL vn 8,0 tot 9,0 bij woningbouwprojecten met meer dan 200 wonigen Doelstelling Stimulering van een verscherping van de EPC voor woningbouw en utiliteitsbouw ten opzichte van de standaard EPC conform Bouwbesluit. - Eisen opnemen in duurzaamheidbeleid. Instellen werkgroep woningbouw - Inventarisatie van mogelijkheden (innovatief/experimenteel bouwen, eenduidige regionale aanpak). - Uitwerken standaardconcepten, checklisten en draaiboek. De standaardconcepten dienen een oplopende ambitie te hebben zodat zowel koplopers als beginners er direct mee aan de slag kunnen. - Per gemeente B&W-besluit waarin de minimum-ambitie voor de EPC wordt geborgd. - Ondersteuning/vraagbaak bij invoering bij gemeenten. - Eisen opnemen in duurzaamheidbeleid. - Ervaring opdoen in pilotproject voordat het regel wordt. - Waarborgsom: Je moet als aankoper van de grond een waarborgsom storten. Indien je voldoet aan de verlaagde EPC wordt de waarborgsom teruggestort. - Extra mogelijkheden zoals extra bouwverdieping toestaan indien verlaagde EPC wordt gerealiseerd. - Advisering over de financiering van de maatregelen die nodig zijn om de EPC te verlagen. Energiezuinigere woning Uitgewerkte standaardconcepten (van een regionale standaard tot en met innovatieve projecte, checklisten en draaiboek waarmee gemeenten concreet aan de slag gaan en kansen beter benutten. Alle nieuwbouw en herstructurering voldoet aan EPC 0,6. - Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit WEZP, vakgroep Projecten - Afdeling Beheer, unit Handhaving en Vergunningen - Projectontwikkelaars. - Bedrijven en ondernemers. - Uitvoerders. - Architecten. - Aannemers. - Bouwbedrijven. - Installateurs. - Stadsregio Rotterdam, portefeuillehouder milieu - Klimaatuitvoeringsteam stadsregio Rotterdam Voorbeeld-projecten - Verbetering comfort, kwaliteit woning - Lagere gebruiks woning - Duurzaam bouwen beleid - Gronduitgiftebeleid. - Economisch vestingbeleid Draagvlak bij en en bestuur om in kader van klimaatbeleid aanvullende voorwaarden te stellen. Handhaving In de planning van het bouwproces, ca 6 maanden. September 2010 B&W-besluiten aanscherpen EPC Interne uren SenterNovem

18 6.2. Energieprestatie als criterium bij gronduitgifte nieuwe bedrijven (stadsregio) Taakstelling(e Nieuwbouw Nieuwbouw Nieuwbouw Realiseren van utiliteitsgebouwen met een 25 % verscherpte EPC Doelstelling Extra energie-efficiencyverbetering en/of verduurzaming van gemiddeld 2 % per jaar bij de bedrijven waarvan de gemeente bevoegd gezag is op grond van de Wet milieubeheer doormiddel van regiobreed energieprestatie als criterium bij gronduitgifte nieuwe bedrijven hanteren. Regionaal project voor starten, gericht op consensus over ambitieniveau bij gemeenten, hier is veel bestuurlijke uitwisseling en overleg voor nodig, omdat het raakt aan grondbeleid wat voor gemeenten een belangrijke financiële peiler is, en ook aan werkgelegenheid in de gemeente, wat economisch en sociaal van belang is. - Bijeenbrengen gemeentelijke medewerkers op het gebied van economische zaken, acquisitie en grondbeleid - Verkennen mogelijkheden en consequenties van scherpere EPC- en/of EPL-eisen - Vaststellen regiobreed ambitieniveau - Vastellen ambitieniveau binnen regiogemeenten, door middel van B&W-besluit Vastgesteld gemeentelijk gronduitgifte-beleid binnen regiogemeenten, uitgaande van scherpere EPC- en/of EPL-eisen Regiobreed hanteren van uniforme, scherpere EPC- en/of EPL-eisen bij nieuwbouw bedrijven stadsregio Rotterdam, portefeuillehouder ruimtelijke ordening gemeente Vergunningverlening en Handhaving - Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit WEZP, vakgroep Grondzaken en Economische zaken - Afdeling Stedelijke Ontwikkeing, unit VROMS, vakgroep Milieu. - Afdeling Beheer, Unit Handhaving en Vergunningen - Klimaatuitvoeringsteam stadsregio Rotterdam trekt dit project Medewerkers en bestuurders van regiogemeenten uit de taakvelden: Bouwbeleid Dubo-beleid Koppelen aan andere monitoringsystemen, zoals bouwmonitor en dubomonitor. Kan samen oplopen met opzet EPC monitoring start 2009, beleid effectief vanaf 2010 Interne gemeente 200 uur in Zie Voorb-projecten 17 17

19 6.3. Woningen/ utiliteitsbouw opzet EPC monitoring Taakstelling(e Nieuwbouw Nieuwbouw Nieuwbouw Gemeentelijke EPC-monitoring bij toetsing aan Bouwbesluit Doelstelling Monitoren van de gemeentelijke toetsing van de EnergiePrestatieCoëfficiënt (EPC) van alle nieuwbouwprojecten in de gemeente. Om de kwaliteit van de EPC-toetsing en handhaving van de EPC te verhogen. Hierdoor wordt ook de toetsing eenvoudiger. 1. Opzetten van een database waarin per nieuwbouw (deel)project wordt aangegeven: architect, projectontwikkelaar en uitvoerende partijen; berekende EPC uit de bouwaanvraag; hiervoor kan gemeente gebruik maken van Noveminstrumentarium EPC-handhaving. op- en aanmerkingen tijdens bouwplaatsinspecties, al aanwezige toestlijsten Toetsprotocol gebruiken, of de lijst bij de EP-Check tool van Novem; ervaring opdoen bij gemeente die er al mee werkt (Almelo, anderen?); nagaan of samenwerking mogelijk is met buurgemeenten. 2. Gebruiksvriendelijk systeem kiezen en zoveel mogelijk aansluiten bij de al aanwezige programma s binnen de gemeente; 3. Invoeren van de resultaten van EPC-toets van InterConcept en de uitkomst van de controle op de bouwplaats door eigen bouwinspecteurs; 4. Bundelen van de informatie uit het opleidingstraject, danwel de resultaten van externe toesting beschikbaar houden als naslagwerk binnen de organisatie. 5. Jaarlijkse analyse met behulp van de database (o.a. vaststellen van de aantallen ingediende en afgegeven EPC, verdeling naar EPC-waarden, opvallende zaken in de bouwaanvragen en in de inspecties, reacties bouwers, etc) Doel: verbeteren van de kwaliteit van de EPC-toetsing Regionale aanpak is mogelijk De resultaten van de monitoring kunnen ieder jaar openbaar gemaakt worden via een gemeentelijke nieuwsbrief of een internetsite. Dit stimuleert het bouwen met lagere EPC-waarden. - Benchmarking - Overzicht met alle gerealiseerde nieuwbouw (deel)projecten met berekende EPC en aandachtspunten. - Beschikbaarheid van goed opgeleide EPC-inspecteurs, effectiever werken door inzet specialistische kennis van de EPC door externe partij. - Inzicht in sturingsfactoren voor lagere EPC Afdeling Beheer, unit Handhaving en Vergunningen Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu en vakgroep Ruimtelijke Ordening - Projectontwikkelaars - Woningcorporaties - Architecten - Particuliere opdrachtgevers Verbetering van de handhaving bij gemeenten. Door inzicht verhoogt de effectiviteit van gemeentelijk handelen. Consequent invoeren en bijhouden van de gegevens. Gebruiksvriendelijke database opzetten, of ervaring opdoen bij gemeente die er al mee werkt (Almelo). Een goede terugkoppeling tussen vergunningverlener en buiteninspecteur is van groot belang. Voorbereiding 2009 Uitvoeren 2010 Evaluatie 4 e kwartaal maanden - 1 maand (nagaan in hoeverre dit al bestuurlijk is vastgelegd in CKB/ toetsprotocol) - 1 maand - 3 maanden (afhankelijk van aantal en in- of exter - 2 maanden - 2 weken - Totaal: circa 11 maanden - Opzet: 200 uur 65, Cursussen EPN afhankelijk van aantal personen - EPN woningen, ca 700,- per persoon EPN utiliteit, ca 700,- per persoon Cursus toezicht EPN op bouwplaats gratis bij SenterNovem - Uitvoering afhankelijk van aantal bouwaanvragen met EPC-vereiste - Externe : 20 aanvragen/jaar á 71/aanvraag over 4 jaar Meer info Zie Gemeente Almelo: structurele aanpak EPC-toetsing, ook op de bouwplaats (ook voor instrumentarium EPC-handhaving) 18 18

20 7.1. Bevorderen energiebesparing bestaande woningvoorraad door uitvoeren buurtproject Taakstelling(e Verbeteren van de energetische kwaliteit van de woningvoorraad, uitgedrukt in het Energielabel, met gemiddeld 2 % per jaar Doelstelling Verbeteren energetische kwaliteit van particuliere woningen uitgedrukt in het energielabel. - Buurt selectie, adviesbureau in samenhang met Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu, bouw en woningtoezicht (Lokaal) - Promotie, buurtgerichte mailing, vakgroep bevolking aanleveren adressenbestanden aanleveren briefpapier Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu en communicate gemeentelijke site adviseren mailing, adviesbureau. - Inventariseren van de mogelijk maatregelen in de individuele woningen, adviesbureau in overleg met vakgroep mileu. - Het inventariseren van het aantal bewoners dat, in een bepaalde buurt, tot het uittvoeren van maatregelen over willen gaan, adviesbureau in overleg met Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu. - Het opvragen van prijzen en selectie van leverancier, adviesbureau in overleg met Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu. - Uitbrengen offerte aan bewoners, adviesbureau in overleg met Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu. - Inventariseren van de opdrachten, adviesbureau in overleg met Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - Opdrachtverstrekking 1. Woningen met een lager energieverbruik 2. Woningen met een gunstiger energielabel 3. Hogere verkoopwaarde woning Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, Unit VROMS, vakgroep Milieu Afdeling Beheer, unit Handhaving en Vergunningen Afdeling BMO, unit Communicatie Adviesbureau Dat bewoners bewuster met hun energieverbruik omgaan, hierbij ook rekening gaan houden in hun gedrag. - Communicatie naar burgers - Kosten van te nemen maatregelen versus terugverdien tijd Ongeveer 0,5 jaar/buurt - Interne uren Externe adviesbureau Overige koste Overige zijn organisatie, publiciteit, verzorgen mailing e.d. - N.v.t. - Hellevoetsluis - Schiedam

21 7.2. Energie zuinig gedrag stimuleren bij bestaande woningvoorraad door oprichten energieloket (stadsregio) Taakstelling(e 10 % van de huishoudens vertoont energiezuinig gedrag: Toepassen niet-woninggebonden energiebesparende maatregelen Aanschaf energiezuinige apparatuur (A-label) Inkoop 100 % duurzame elektriciteit Doelstelling Energiezuinig gedrag onder bewoners stimuleren door middel van een een energieloket. In de gemeenten Vlaardingen, Schiedam, Maassluis en Hellevoetsluis heeft twee jaar een energieloket gelopen. De gemeente Rotterdam heeft ook voorbereidingen getroffen, samen met Meer met Minder, voor een loket gericht bewoners. Op basis van hun ervaringen zal dit loket verder uitgebouwd worden voor de gehele regio Rotterdam. Een grootse communicatiecampagne maakt de particulieren in de regio attent op het loket. Deze campagne is deels massamediaal en deels wijkgericht en inter-persoonlijk, bijvoorbeeld in de vorm van wijkavonden. Het Energieloket geeft enerzijds informatie over gedragsmaatregelen die direct toepasbaar zijn, anderzijds over gebouwgebonden maatregelen en wijst het particulieren de weg naar isolatie- en installatiebedrijven. Vanaf 2009 is het Energieloket operationeel, waarmee een laagdrempelige informatiebron is gerealiseerd voor bewoners voor het stimuleren van energiezuinig gedrag. Samenwerking met isolatie- en installatiebranche is vergroot. Afdeling Stedelijke ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu Afdeling BMO, unit Communicatie - Klimaat-uitvoeringsteam doet het uitvoerende werk - Alle regiogemeenten, medewerkers wonen, milieu en communicatie - Isolatie- en installatiebranche - Meer met Minder (kennis, subsidie) - VVE s - Extern bureau voor bouwen en beheren Energieloket en communicatieve ondersteuning Dat bewoners bewuster met hun energieverbruik omgaan, hierbij ook rekening gaan houden in hun gedrag. - Januari 2009 formuleren programma van eisen - Februari 2009 aanbesteden en opdrachtverlening - April 2009 Energieloket operationeel - Zomer 2009 Grootschalige campagne - Januari 2010 tussenevaluatie Energieloket - Daarna diverse kleinere acties, advertenties en publicaties 2009: - Per gemeente 40 uur per jaar per gemeente 20 uur 1.300X3jaar gemeenten Vlaardingen, Schiedam, Maassluis gemeenten Vlaardingen, Schiedam, Maassluis 20 20

22 7.3. Afsluiten convenant met huursector voor bestaande woningvoorraad (stadsregio) Taakstelling(e Verbeteren van de energetische kwaliteit van de woningvoorraad, uitgedrukt in het Energielabel, met gemiddeld 2 % per jaar Doelstelling Verbeteren energetische kwaliteit van particuliere woningen uitgedrukt in het energielabel. Aansluitend op reeds afgesloten convenanten in de regio en de de rest van Nederland (Tilburg, Den Bosch, Waterland) sluiten de regiogemeenten een energieconvenant met de huursector. De volgende werkwijze volgen we daarbij (regionaal: - Samenstellen projectgroep; - Inventariseren van te betrekken partijen (gemeentelijke en, woningcorporaties, overige verhuurders, isolatie- en installatiebranche); - Organiseren van een stevige bijeenkomst, waarin doel, voorbeelden en inspiratie centraal staan, refereren aan nationaal akkoord (waar Aedes niet aan meedoet vanwege conflict met Vogelaar); - Voorbereiden convenantteksten, waarin doelen, tijd, geld, taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden beschreven staan, waarbij maximaal geleerd wordt van bestaande convenanten in de regio en de rest van Nederland; - Overleg, lobby, onderhandelen; - Slotbijeenkomst en ondertekening; - Start uitvoering convenant Regionaal energieconvenant dat gedragen is door gemeenten, verhuurders en isolatie- en installatiebranche. Bij woningen in de regio zijn in 2011 energiebesparende maatregelen getroffen - Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit VROMS, vakgroep Milieu - Afdeling Beheer, unit Handhaving en Vergunningen - Afdeling Stedelijke Ontwikkeling, unit WEZP, vakgroep Projecten. - Klimaat-uitvoeringsteam stadsregio Rotterdam doet het uitvoerende werk - Alle corporaties in de regio - Alle regiogemeenten - Bij voorkeur ook commerciële verhuurders - Isolatie- en installatiebranche - Meer met Minder (kennis, subsidie) - Extern adviesbureau (technisch-inhoudelijke ondersteuning) Dat bewoners bewuster met hun energieverbruik omgaan, hierbij ook rekening gaan houden in hun gedrag. - Project 2; Start januari Convenant sluiten januari Start uitvoering januari Per gemeente 100 uur Per gemeente 50 uur 3.250X3jaar door MmM (voor treffen van energiemaatregelen woninge 21 21