Nota klimaatbeleid Gemeente Goirle

Transcriptie

1 Nota klimaatbeleid Gemeente Goirle Routekaart naar een CO2-neutraal Goirle Eindrapport Sander van Cranenburgh Pieter Klep Pieter Johannes Steenbergen Vera Rovers Rapportnummer: 04PS80065 BuildDesk Benelux B.V., Delft Delft, 4 juni 2009

2 BuildDesk Benelux

3 Inhoudsopgave Managementsamenvatting...ii 1 Inleiding...4 DEEL 1 5 AMBITIE BEPALING CO 2 -neutrale gemeente Waarom een CO 2 -/klimaatneutrale gemeente? Wat is een CO 2 -/klimaatneutrale gemeente? Ambities van omliggende gemeenten Gemeente Goirle CO 2 -neutraal? Hoe bereik je CO 2 -neutraliteit? Keuzes op weg naar CO 2 -Neutraal Berekeningsmethodiek Energievraag en besparingen Duurzame energieopwekking Verschillende scenario s Wanneer is gemeente Goirle CO 2 -neutraal? Uitkomsten interne workshop CO 2 -neutraal Goirle Uitkomsten externe workshop CO 2 -neutraal Goirle Voorlopige conclusies CO 2 -neutraal Goirle DEEL 2 21 IMPLEMENTATIE VAN CO 2 -NEUTRALITEIT Dilemma 1: Korte en lange termijn Korte termijn resultaten: successen noodzakelijk voor boost Lange termijn resultaten: verankering van de sturing is harde noodzaak Dilemma 2: Kosten en baten Kritische succesfactoren voor CO 2 -neutraliteit Leerpunten n.a.v. eerdere studies Aanbevelingen n.a.v. eerdere studies Routekaart naar een CO 2 -neutraal Goirle...33 Bijlagen 46 Bijlage A Samenvatting uitgangspunten...47 Bijlage B Belangrijkste maatregelen...49 Bijlage C Interne Workshop 30 oktober Bijlage D Externe Workshop 21 nov Bijlage E Gedetaileerde uitgangspunten...53 BuildDesk Benelux i

4 Managementsamenvatting De gemeente Goirle maakt zich zorgen over veranderingen in het klimaat door menselijk ingrijpen. Voornamelijk de uitstoot van koolstofdioxide (CO 2 ) door verbranding van fossiele brandstoffen draagt bij aan deze klimaatverandering. De gemeente Goirle zet zich in om niet langer bij te dragen aan de uitstoot van CO 2. BuildDesk heeft daarom gekeken op welke termijn het mogelijk is dat de gemeente Goirle stopt met de uitstoot van het CO 2. Wanneer is Goirle CO 2 -neutraal? Dit punt wordt bereikt als de lokale energievraag en de duurzame energieproductie elkaar kruisen. Een CO 2 -neutrale gemeente neemt haar verantwoordelijkheid en stopt de uitstoot van CO 2, een belangrijk broeikasgas, waardoor de bijdrage van de gemeente aan klimaatverandering drastisch wordt beperkt. Bovendien geeft de lokale productie van duurzame energie zekerheid in de energievoorziening en is de gemeente minder afhankelijk van prijsontwikkelingen van fossiele energie. Energiebesparing kan ook bijdragen aan schonere lucht in de stad en een lagere energierekening voor burgers, instellingen en bedrijven. Daarnaast kan het nastreven van een ambitieuze klimaatdoelstelling bijdragen aan innovatie en nieuwe lokale bedrijvigheid en werkgelegenheid. Gemeente Goirle kan voor een CO 2 -neutrale of klimaatneutrale ambitie kiezen. Deze studie kijkt alleen naar CO 2 -neutraliteit, d.w.z. naar CO 2 -uitstoot ten gevolge van energiegebruik. Voor klimaatneutraliteit moeten ook de overige broeikasgassen die uitgestoten worden ten gevolge van o.a. veehouderij en koelindustrie worden meegenomen. Om praktische redenen vallen deze overige gassen buiten het onderzoeksveld van dit rapport. Afhankelijk van de ambitie en de inspanningen zijn er verschillende scenario s mogelijk om CO 2 -neutraliteit te bereiken. De lokale energievraag van Goirle is berekend met precieze gegevens die door de gemeente Goirle aangeleverd is. De mogelijke vooruitgang van het uiteindelijke energieverbruik en de duurzame energie voorraad wordt gepresenteerd door drie scenario s: Referentie (dat het huidige Nederlandse energiebeleid volgt), Meer (veel meer nadruk op duurzame energie toepassingen en energiebesparingsmaatregelen) en Extra (alle technieken, degene die al verder ontwikkeld zijn maar ook degene die nog in de ontwikkelingsfase zijn, zowel op het gebied van energielevering als op het gebied van energiebesparing, worden toegepast). BuildDesk heeft voor elke sector alle technieken verkend en opgesomd die al beschikbaar zijn en die nu ontwikkeld worden voor gebruik voor de komende 20 tot 30 jaar. Elke techniek in de lijst wordt voorzien van een veronderstelde hoeveelheid energiebesparing of energieproductie. Als gemeente Goirle alles op alles zet ( Extra scenario), dan kan CO 2 -neutraliteit rond het jaartal 2023 bereikt worden. Bij lagere inspanning zal dit jaartal verder naar achteren schuiven. In het Meer scenario wordt dit punt verwacht in Let op de jaartallen zijn niet meer dan een indicatie. BuildDesk Benelux ii

5 De gemeente Goirle wil haar verantwoordelijkheid nemen ten aanzien van klimaatverandering. De gemeente Goirle wil een vooruitstrevend, maar vooral ook een realistisch en betaalbaar klimaatbeleid voeren. Als deze ambitie wordt gecombineerd met de uitkomsten van deze studie lijkt het voor gemeente Goirle het meest voor de handliggend om te kiezen voor het Meer scenario voor zowel energiebesparing als duurzame energieproductie. Het Extra scenario is zeer vooruitstrevend, minder realistisch, en daarom minder passend bij de uitgangspunten van gemeente Goirle. De aanbevelingen van de studie beschrijven tevens de omstandigheden voor Goirle die noodzakelijk zijn voor deze drastische verlaging van CO 2 emissies. Een zeer belangrijke kwestie is hoe wisselingen op lokaal niveau te overbruggen met de lange termijn aandacht die nodig is om CO 2 -neutraliteit te bereiken. BuildDesk beveelt twee belangrijke oplossingen voor dit probleem. 1. De oprichting van een nieuw lokaal energiebedrijf die alleen opereert in een dorp dat op weg is CO2 neutraal te worden en voornamelijk eigendom is van zijn klanten: de gemeente zelf, inwoners en plaatselijke bedrijven. 2. De opzet van een plaatselijk revolverend energiefonds (dat wordt gevuld met een gedeelte van de algemeen betaalde energiebelasting in elke gemeente) om mensen te helpen en het investeren in energiebesparende maatregelen en duurzame energiebronnen te stimuleren. BuildDesk Benelux iii

6 1 Inleiding Nederland wordt zich steeds meer bewust van de ernst van klimaatverandering. Het nastreven van CO 2 -neutraliteit door een gemeente past dan ook volledig binnen het huidige maatschappelijke en politieke klimaat. Het landelijke beleid legt steeds meer de nadruk op duurzaamheid; zo heeft dit kabinet bijvoorbeeld de doelen ten aanzien van CO2-reductie voor 2020 al gekwantificeerd en wil dit kabinet in % duurzaam inkopen en komt zij met een vergroening van het belastingstelsel. Ook internationaal wordt veel aandacht besteed aan beperken van broeikasgas emissies; er is grote druk om in 2009 een internationaal post-kyoto verdrag te sluiten en de eerste CO 2 -neutrale gemeenten duiken op in Duitsland (Jühnde) en Engeland (Ashton Hayes). Een CO 2 -/klimaatneutrale gemeente neemt haar verantwoordelijkheid en reduceert de uitstoot van broeikasgassen, waardoor de bijdrage van de gemeente aan klimaatverandering aanzienlijk wordt beperkt. BuildDesk heeft voor de gemeente Goirle een routekaart naar een CO 2 -neutrale gemeente uitgewerkt. In de eerste fase van het project heeft de gemeente gegevens aangeleverd waarmee berekend kan worden rond welk jaartal de gemeente CO 2 -neutraal kan zijn. In de laatste fase is een concreet stappenplan opgesteld met maatregelen om de ambitie waar te maken. De ontwikkeling van deze routekaart staat niet op zichzelf. Ook omliggende gemeenten Waalwijk, Tilburg en s Hertogenbosch ontwikkelen (of hebben ontwikkeld) een routekaart. Bij de uitvoering van de routekaart zal samenwerking met deze gemeente worden gezocht zodat maatregelen die baat hebben bij een gezamenlijke aanpak kunnen profiteren van deze samenwerking. Leeswijzer Het eerste deel van dit rapport bepalen we de ambitie: Waar willen we staan? In hoofdstuk 2 zal worden uitgelegd wat CO 2 -/klimaatneutraliteit nu precies is, hoe je het kan bereiken en voor welke keuzes de gemeente staat die CO 2 -/klimaatneutraal wil worden. De berekeningsmethodiek wordt in hoofdstuk 3 toegelicht. Hoofdstuk 4 laat de eerste uitkomsten van de routekaart zien. Daarna wordt ingaan op de vraag welke technische inspanningen op het gebied van energiebesparing en duurzame energie nodig zijn voor het bereiken van de ambitie. Deel 2, hoofdstukken 8 tot en met 14, van dit rapport gaat specifiek over de implementatie van de ambitie. In hoofdstuk 14 wordt een concreet stappenplan gepresenteerd naar een CO 2 -neutraal Goirle.

7 DEEL 1 AMBITIE BEPALING

8 2 CO 2 -neutrale gemeente In hoofdstuk 2.1 wordt eerst het nut en de noodzaak van een CO 2 -neutrale gemeente toegelicht. Vervolgens wordt de vraag gesteld wil de gemeente Goirle CO 2 -neutraal worden of past klimaatneutraliteit beter bij Goirle? Om tot de keuze te komen wordt in hoofdstuk 2.2 uitgelegd waarin de verschillen zitten tussen deze twee alternatieven. Nog een derde mogelijkheid is energieneutraal. Deze andere benadering wordt eveneens kort toegelicht. Voor de gemeente Goirle speelt ook een strategische afweging mee; namelijk waar de buurgemeenten op inzetten en welke ambitie de grote zus Tilburg heeft. Dit wordt kort uitgewerkt in hoofdstuk 2.3. In hoofdstuk 2.4 wordt in gegaan hoe de ambitie voor CO 2 -neutrale gemeente bereikt kan worden. 2.1 Waarom een CO 2 -/klimaatneutrale gemeente? Ons klimaat is in rap tempo aan het veranderen. Uit diverse bronnen wordt nu duidelijk dat een opwarming van de aarde van 2 tot 2,5 graad in vergelijking tot het preindustriële niveau, het punt zou kunnen zijn waarbij het klimaat drastisch omslaat. We zullen dus moeten proberen de temperatuur niet meer dan 2 graden te laten oplopen om ernstige klimaatverandering met gevolgen voor onze maatschappij te voorkomen. Een CO 2 -/klimaatneutrale gemeente neemt haar verantwoordelijkheid en reduceert de uitstoot van broeikasgassen, waardoor de bijdrage van de gemeente aan klimaatverandering aanzienlijk wordt beperkt. Bovendien geeft de lokale productie van duurzame energie zekerheid in de energievoorziening en is de gemeente minder afhankelijk van prijsontwikkelingen van fossiele energie. Energiebesparing kan ook bijdragen aan schonere lucht in het dorp en een lagere energierekening voor burgers, instellingen en bedrijven. Daarnaast kan het nastreven van een ambitieuze klimaatdoelstelling bijdragen aan innovatie en nieuwe lokale bedrijvigheid en werkgelegenheid. 2.2 Wat is een CO 2 -/klimaatneutrale gemeente? Omdat er verschillende termen in omloop zijn is het belangrijk helder vast te leggen wat er verstaan wordt onder CO 2 -neutraal, klimaatneutraal en energieneutraal. Hier volgt een korte omschrijving van in dit rapport gebruikte termen. CO 2 -neutraliteit Een CO 2 -neutrale gemeente is een gemeente die in de eindsituatie netto in een jaar geen CO 2 uitstoot om tegemoet te komen aan de lokale energievraag. Uitstoot kan eventueel worden gecompenseerd door duurzame energie in te kopen die buiten de gemeentegrens is opgewekt. De gemeente draagt dan nog maar zeer beperkt bij aan de klimaatverandering. Klimaatneutraliteit Een klimaatneutrale gemeente is een CO 2 -neutrale gemeente die nog een stapje verder gaat. Een klimaatneutrale gemeente stoot in de eindsituatie netto in een jaar geen broeikasgassen (CO 2, CH 4, N 2 O, XFK s) uit om tegemoet te komen aan de lokale energievraag. Uitstoot kan eventueel worden gecompenseerd door duurzame energie in

9 te kopen die buiten de gemeentegrens is opgewekt. De gemeente draagt dan niet bij aan de klimaatverandering. Niet alleen CO 2 draagt bij aan het broeikaseffect en aan de klimaatverandering. Om klimaatneutraal te worden moet daarom niet alleen naar CO 2 gekeken worden maar ook naar methaan (CH 4 ), lachgas (N 2 O), en fluorhoudende gassen (XFK s). Hoewel deze gassen in veel kleinere hoeveelheden worden uitgestoten is hun bijdrage aan de opwarming relatief groot. Deze bijdrage aan opwarming wordt uitgedrukt in CO 2 - equivalenten (GWP, Global Warming Potential). Dit is een rekeneenheid om de bijdrage van broeikasgassen aan het broeikaseffect onderling te kunnen vergelijken. Een GWP van 23 (methaan) geeft aan dat 1 kilo over een periode van 100 jaar 23 maal zoveel aan het broeikaseffect bijdraagt als 1 kilo CO 2. Hier volgt een korte beschrijving van deze overige broeikasgassen die in een klimaatneutraal scenario worden meegenomen. Methaan draagt in Nederland ongeveer voor 8% bij aan het versterkte broeikaseffect. Methaan heeft een CO 2 -equivalent van 23. Methaan en komt in Nederland voornamelijk vrij bij stortplaatsen en in de veehouderijsector door het spijsverteringsgas van herkauwers en uit mest in stallen en opslag. Lachgas draagt in Nederland eveneens voor 8% bij aan het versterkte broeikaseffect en heeft een CO 2 -equivalent van 296. In Nederland komt lachgas vrij bij landbouwpraktijken als mestaanwending en kunstmestgebruik. Fluorhoudende gassen hebben de kleinste bijdrage aan het versterkte broeikaseffect. Met een CO 2 -equivalent van hebben fluorhoudende gassen wel het hoogste opwarmingspotentieel. Deze gassen worden voornamelijk in de koelinstallatie-industrie gebruikt. Energieneutraal Een energieneutrale stad houdt zich niet bezig met het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen, maar richt zich op een nieuwe, duurzame energievoorziening. Dit betekent dat zij niet kan terug vallen op compensatiemaatregelen als klimaatbossen en CO 2 -afvang en CO 2 -opslag om de doelstelling te halen. Praktijk Voor de doelstelling is het belangrijk een besluit te nemen over de ambitie van de gemeente. In de praktijk wordt vooral het energiegebruik aangepakt en op CO 2 -reductie ingezet. CO 2 heeft verreweg de grootste bijdrage; CO 2 is verantwoordelijk voor 80% van het versterkte broeikaseffect. Zo is een CO 2 -neutrale stad ook voor 80% klimaatneutraal. Als Goirle ook deze laatste 20% erbij wil betrekken, dan moet zij ook de emissies van methaan, lachgas en fluorverbindingen reduceren. Om praktische redenen wordt in dit rapport gefocust op, en alleen gekeken naar, CO 2 -neutraliteit, d.w.z. naar de CO 2 -uitstoot ten gevolge van energiegebruik. Er worden maatregelen gepresenteerd om energie te besparen en duurzame energie te realiseren.

10 2.3 Ambities van omliggende gemeenten In de omgeving van Goirle zijn diverse gemeenten actief op het gebied van klimaatbeleid. Er wordt een korte opsomming gegeven van deze gemeenten en hun activiteiten. De direct omliggende gemeente van Goirle zijn: Tilburg Gemeente Tilburg is al jarenlang actief op het gebied van klimaatbeleid en behoort wat betreft klimaatbeleid tot de koplopergemeenten in Nederland. Een project dat op dit moment loopt is: Hotspot Tilburg. De naam 'Hotspot' is ontstaan vanuit het nationale programma Klimaat voor Ruimte. Daarin zijn een aantal omgevingstypen benoemd. Voor die omgevingen zijn klimaataanpassingsprogramma's voorzien, waarin theorie en praktijk elkaar ontmoeten. Van de kennis en ervaringen die met de "hotspots" wordt opgedaan, kunnen anderen hun voordeel doen. Binnen het Tilburgse klimaatbeleid zoekt Tilburg de samenwerking met zowel publieke als private partners. Op basis van ondermeer de CO 2 -roadmap en de Adaptatiescan heeft Tilburg de volgende ambitie voor zichzelf geformuleerd: De Regio Tilburg en haar bedrijven, organisaties en burgers zijn in 2045 Klimaatneutraal en Klimaatbestendig. Klimaatneutraliteit is daarbij gedefinieerd zoals beschreven in hoofdstuk 2.2. Voor klimaatbestendigheid wordt de volgende definitie gebruikt: Klimaatbestendig zijn wij als wij in staat zijn effecten van klimaatverandering te pareren, te boven te komen of te benutten door ons flexibel aan te passen aan het klimaatsysteem. In het Klimaatprogramma dat recent is ontwikkeld, komt aan bod hoe deze ambities gehaald kunnen worden en op welke manier de samenwerking tussen de gemeente Tilburg en haar partners georganiseerd is. Gilze en Rijen Uit de notitie Milieu : twaalf stappen op weg naar een beter milieu in Gilze en Rijen blijkt dat Glize en Rijen inzet op voorbeeldprojecten in de nieuwbouw (via GPR- Gebouw methodiek), subsidieregelingen voor aanschaf zonneboiler en zonnepanelen, en inkoop van groene stroom. Recentelijk is een spaarlampenactie gelanceerd waarbij alle inwoners met een bijstandsuitkering voor levensonderhoud gratis spaarlampen kunnen bestellen ter waarde van 20 euro. Alphen-Chaam, Baarle-Nassau Beide gemeenten participeren met tien andere gemeenten in het samenwerkingsverband Milieu en Afval Regio Breda (MARB), waarin klimaatbeleid structurele aandacht heeft. In

11 2010 willen de twaalf gemeenten samen minimaal 5% van de benodigde energie uit nieuwe energiebronnen halen. Het gaat dan om zonne-energie, windenergie, bodemwarmte en bio-energie. Zoals de toepassing van warmtepompen in het Centrumplan van Baarle-Nassau. Eind 2007 hebben de bestuurders van de MARB-gemeenten de Verklaring van Dussen getekend. In deze verklaring wordt aansluiting wordt gezocht bij de kabinetsdoelstellingen voor klimaatbeleid en wordt tevens uitgesproken bij de uitvoering van klimaatbeleid met elkaar samen te werken. Niet direct in de omgeving maar wel belangrijk voor gemeente Goirle zijn de ambities van s-hertogenbosch, Waalwijk en Breda. Evenals Goirle hebben de twee eerstgenoemde gemeenten BuildDesk gevraagd een CO 2 -routekaart op te stellen. s-hertogenbosch In s-hertogenbosch heeft de gemeenteraad op 18 december 2007 per motie de ambitie uitgesproken om in 2025 klimaatneutraal te zijn. Tegelijkertijd is eind 2007 de discussienotitie Intensivering klimaatbeleid opgesteld waarin drie scenario s voor het klimaatprogramma van worden geschetst: huidig beleid, beperkte intensivering en forse intensivering. s-hertogenbosch klimaatneutraal wordt hier mogelijk aan toegevoegd als 4 e scenario. De gemeente staat nu voor de keuze in hoeverre zij haar klimaatbeleid wil intensiveren. Waalwijk Gemeente Waalwijk heeft tegelijkertijd met Goirle de CO 2 -roadmap door BuildDesk uit laten voeren. Waalwijk wil net als Goirle aansluiten en samenwerken met Tilburg. Gemeente Waalwijk is voornemens te kiezen voor een klimaatneutrale ambitie, op basis van het meer-scenario. Breda In het college van B&W is op 10 juni 2008 een bestuursvoorstel gedaan voor het vaststellen van de ambitie voor de nota Steek positieve energie in het klimaat. In deze nota uit augustus 2008 is de ambitie vastgelegd en geeft de gemeente verdere invulling aan de doelstelling uit de Milieuvisie De Gemeente Breda stelt zich tot doel om een CO 2 -neutrale stad te worden en verwacht dit in 2044 te bereiken. In 2015 is Breda 25% CO 2 -neutraal (ten opzichte van 2006) en in 2020 is Breda 45% CO 2 -neutraal (ten opzichte van 2006). De doelstelling voor 2020 komt overeen met de landelijke doelstelling. 2.4 Gemeente Goirle CO 2 -neutraal? Gezien de hoge doelstellingen van omliggende gemeenten en de grote overlap tussen deze doelstellingen, is het raadzaam samen te werken op het gebied van klimaatbeleid met omliggende gemeente. Aangezien Tilburg ver gevorderd is in de concrete vertaalslag van haar ambities adviseert BuildDesk de gemeente Goirle aan te sluiten bij de gemeente Tilburg. Op welke termijn de ambitie CO 2 -neutraal Goirle mogelijk is, wordt uitgewerkt in hoofdstuk 4.

12 2.5 Hoe bereik je CO 2 -neutraliteit? Als we kijken naar de technische kant van CO 2 -neutraliteit dan gaat het hoofdzakelijk over maatregelen op het gebied van energiebesparing en van duurzame energieproductie. Op het moment dat de energievraag volledig kan worden ingevuld met duurzame energie, is een gemeente CO 2 -neutraal, zie Figuur 1. DE productie Energievraag a b c Figuur 1: Op het moment dat de lijnen van energievraag en van duurzame energieproductie kruisen, is een gemeente CO 2 -neutraal. Een gemeente kan deze ambitie doorgaans niet alleen bereiken en zal daarom ook andere partijen bij het proces moeten betrekken. Draagvlak bij de inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties is vaak een belangrijke randvoorwaarde voor de realisatie van CO 2 -neutraliteit. 2.6 Keuzes op weg naar CO 2 -Neutraal Er zijn verschillende manieren om de CO 2 -neutrale ambitie een concretere invulling te geven. Het ene is niet beter dan het andere, maar heeft wel zijn eigen consequenties en voordelen en nadelen. Alvorens een routekaart naar CO 2 -neutraliteit op te stellen is het daarom belangrijk om de volgende beleidskeuzen te maken: Invulling van de ambitie: Make or Buy Wil de gemeente Goirle zelf investeren in energiebesparing en in een duurzame energievoorziening of wil zij betalen voor compensatiemaatregelen elders of het importeren van groene stroom? Dat is de keuze tussen Make en Buy. Onderstaande tabel geeft een samenvattend overzicht van de voor- en nadelen van de opties Make en Buy. Volgens het Make -principe wordt CO 2 -neutraliteit bínnen de gemeentegrenzen behaald en wordt het energiegebruik binnen de gemeentegrenzen gedekt door evenveel productie van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen. Hierdoor blijft het kapitaal in de gemeente, evenals de opgebouwde kennis. Bovendien blijven de oplossingen dicht

13 bij huis en dus zichtbaar voor de inwoners, wat weer bewustwording en draagvlak creëert. Make Buy Vóór Kapitaal blijft in stad/regio Resultaten direct zicht- en meetbaar Grip op bereiken van gewenst resultaat Lage energiekosten en een schone omgeving Tegen Ruimte in/om stad altijd beperkt, veel draagvlak nodig Meer investeringen nodig, fonds nodig om drempel te verlagen Veel draagvlak nodig voor zichtbare/ruikbare duurzame-opties (windturbines, biomassa-conversie,..) Tabel 1: Voor- en nadelen van het Make - en Buy - principe Minder investeringen nodig, drempel lager Meer opties beschikbaar tegen lagere kosten Mogelijk sneller het eerste resultaat bereikt Groen aardgas nog nauwelijks in productie (wel: klimaatgecompenseerd ) Contractgebonden, risico van tijdelijkheid Minder zichtbaarheid en betrokkenheid Monitoring moeilijker, blijft indirect Risico dat er geen urgentie meer is om op Make over te stappen De gemeente kan er echter ook voor kiezen om groene stroom, groen gas en biobrandstoffen in te kopen ( Buy ). De productie van deze groene energie kan voor een deel plaatsvinden binnen de gemeente, maar zal grotendeels buiten de gemeentegrenzen worden opgewekt. Voor de reductie van de CO 2 -uitstoot maakt dit niets uit omdat dit een mondiaal probleem betreft. Een groot voordeel is dat deze optie bij wijze van spreken morgen al kan worden uitgevoerd door de gemeente zelf: de gemeentelijke gebouwen, openbare verlichting etc.). Er zijn nauwelijks investeringen nodig om de optie uit te voeren, het gaat vooral om exploitatiekosten die mogelijk hoger zijn dan bij grijze energie. Door een geschikte wijze van aanbesteden kan optimaal gebruik worden gemaakt van de keuzevrijheid op de energiemarkt. Dit kan tot op de korte termijn tot minder hoge energiekosten leiden dan wanneer de gemeente zelf zou investeren in energiebesparing of de productie van duurzame energie. Mengvormen van Make en Buy zijn uiteraard mogelijk. De uitdaging is dan wellicht om over een kader te besluiten voor de afweging tussen inkoop en energiebesparing/opwekking duurzame energie: wanneer doe je het één en wanneer het ander? We nemen voor deze studie aan dat de gemeente Goirle het Make -principe zal toepassen.

14 3 Berekeningsmethodiek Om CO 2 -neutraal te worden wordt er hard gewerkt aan energiebesparing aan de ene kant, en aan de opwekking van duurzame energie aan de andere kant. Zo kan de energievraag, resterend na besparingen, volledig worden ingevuld met duurzame energie en is een gemeente CO 2 -neutraal. Voor de berekeningen van de huidige en toekomstige energievraag van Goirle zijn verschillende aannames gedaan op basis van de aangeleverde gegevens. Hetzelfde geldt voor de mogelijkheden van de opwekking van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen. We zullen deze aannames hieronder kenbaar maken. Als gevolg van de aannames die ten grondslag aan de berekeningen liggen dienen de jaartallen indicatief gebruikt te worden en niet als absolute waarden. 3.1 Energievraag en besparingen De huidige energievraag van de gemeente Goirle is bepaald aan de hand van statistische gegevens van de gemeente over het aantal inwoners, het aantal woningen, het aantal werknemers in verschillende sectoren en het aantal voertuigen. Met kengetallen voor energiegebruik van deze variabelen is berekend dat de gehele gemeente Goirle in 2007, 2.8 PJ aan energie gebruikte, onderverdeeld in elektriciteit (~0.9 PJ), warmte (~1.3 PJ) en vervoer (~0.6 PJ). De vier grootste energiegebruikende sectoren zijn de bestaande woningvoorraad, industrie, handel en verkeer & vervoer, zie ook figuur 1. Het totale energiegebruik in Nederland ligt rond de 3000 PJ. Goirle is daarmee verantwoordelijk voor ongeveer 0,1% van het Nederlandse energiegebruik. Personenvervoer Vracht-&bestelauto's Bestaande woningen Handel Industrie Figuur 2: Verdeling energiegebruik Goirle in 2008

15 Voor de toekomstige energievraag van de gemeente (tot 2050) zijn verschillende technieken en mogelijkheden ingezet om deze vraag drastisch te reduceren. Voorbeelden van gebruikte energiebesparingmogelijkheden zijn extra isolatie, zuinigere verlichting en installaties, compact bouwen en warmteterugwinning. Bijlage A geeft een samenvatting van deze besparingsopties met in bijlage B een opsomming van de belangrijkste maatregelen. In bijlage D is een uitgebreide beschrijving te vinden van deze opties met de aangenomen penetratiegraad en rendementsontwikkeling. 3.2 Duurzame energieopwekking De mogelijkheden voor de opwekking van duurzame energie binnen de gemeente zijn verdeeld in een algemeen en een specifiek deel voor Goirle. Het specifieke gedeelte bestaat uit lopende en geplande projecten rond duurzame energie in de gemeente. Zoals de toepassing van WKO in de nieuwbouwwijk van De Boschkens, het Centrumplan en het Jan van Besouwhuis. Ook de plannen met betrekking tot biomassavergisting en vergassing van rioolwater worden meegenomen. Het algemene gedeelte gaat uit van de toepassing van zonnepanelen en collectoren, windenergie, warmte/koudeopslag (WKO), geothermie en asfaltcollectoren. Voor een samenvatting van de algemene en specifieke opties voor duurzame energie, zie bijlage A. Bijlage B geeft een opsomming van de belangrijkste maatregelen op het gebied van duurzame energie met in bijlage D een uitgebreide beschrijving van de opbrengst en penetratie van deze opties. 3.3 Verschillende scenario s Voor de ontwikkeling van de energievraag en de productiehoeveelheid van duurzame energie zijn drie scenario s ontwikkeld. Hoe ambitieuzer het scenario, hoe sterker de penetratiegraad van de maatregelen: Referentie-scenario Ontwikkeling van de energievraag en duurzame energie op basis van gestelde overheidsdoelen, conform diverse verwachtingen op het vlak van energietechniek en de marktontwikkeling daarvan. Het referentie-scenario is niet gelijk aan Business As Usual. In het referentie scenario wordt er vanuit gegaan dat de doelstelling van het kabinet worden gerealiseerd (ten aanzien van aandeel duurzame energie en energiebesparing). Een Business As Usual scenario zou eerder uitgaan van een groei van de energievraag op basis van historische trends. Meer-scenario In het meer-scenario wordt beduidend meer aan energiebesparing en meer duurzame energie gerealiseerd dan door het huidige kabinetsbeleid wordt voorgeschreven (referentie-scenario). Extra-scenario In dit scenario wordt fors meer geïnvesteerd in energiebesparing én fors meer geïnvesteerd in duurzame energie. Bij dit scenario moeten alle zeilen worden bijgezet en

16 alles uit de kast gehaald worden. Er moet een heldere lange termijn ambitie zijn en bestuurlijke continuïteit. Metafoor Een goede metafoor voor het kiezen van het scenario is de snelweg. Het extra-scenario is de linker rijstrook. Er wordt vol gas gegeven. Op de middenstrook, het meerscenario, wordt iets minder vaart gemaakt. De rechter rijstrook is meegaan met de rest; het kabinetsbeleid volgen. Indien klimaatverandering op middellange termijn minder grote gevolgen heeft dan nu wordt voorzien, dan is terugschakelen en een baan naar rechts opschuiven altijd mogelijk. In figuur 3 is deze transitie gevisualiseerd.

17 4 Wanneer is gemeente Goirle CO 2 -neutraal? Uit de berekeningen blijkt dat Goirle CO 2 -neutraal kan worden met het Extra-scenario rond 2023 (Figuur 3). Het jaartal voor het Meer- en Referentie-scenario ligt respectievelijk rond 2036 en na Het is belangrijk op te merken dat de berekende jaartallen van indicatieve aard zijn. Aan de berekeningen liggen vele aannames ten grondslag op het gebied van technologische innovatie, klimaatverandering, demografische ontwikkelen etc. Dit instrument is ontwikkeld om houvast te geven en richting te kiezen en is niet bedoeld om als exacte studie gebruikt te worden. 4 PJ/jaar primaire energie Referentie energievraag jaar Referentie duurzame energie Energiegebruik na MEER besparingen MEER duurzame energie Energiegebruik na EXTRA besparingen EXTRA duurzame energie 2045 Figuur 3: Goirle is CO 2 -neutraal op het moment dat de lijnen voor energiegebruik en duurzame energie elkaar kruisen De cijfers in de figuur staan voor de volgende markeerpunten: 1. Eerste windturbines worden geplaatst ( Extra-scenario ); in het Meerscenario worden ook de turbines geplaatst alleen later in de tijd en met een lagere capaciteit vanwege minder soepel besluitvormingstraject. 2. Zonne-energie en warmte-koude opslag technieken worden nu steeds meer toegepast in zowel de woning- als de utiliteitsbouw. Ook uit asfalt wordt warmte gewonnen. 3. De nationale doelstelling voor het aandeel duurzame energie is gehaald (Goirle wekt 20% van de energie duurzaam op in 2020). 4. Goirle CO 2 -neutraal rond 2023 ( Extra-scenario ) 5. Windturbines worden na 20 jaar vervangen door turbines met een grotere capaciteit. 6. Goirle CO 2 -neutraal rond 2036 ( Meer-scenario )

18 ja a r De potentie voor duurzame energieproductie ligt hoofdzakelijk bij zonne- en windenergie, zie figuur 4. In 2023 zal de energievraag in het Extra-scenario gereduceerd zijn met bijna 66% (t.o.v. 2005) tot 1,5 PJ, zie ook figuur 5. 4 Biomassavergisting veeteelt PJ/jr primaire energie Geothermie Warmte-koudeopslag uit asfalt Warmte-koudeopslag (nieuwbouw) Warmte-koudeopslag (bestaande bouw) Windturbines extra RWZI Zon thermisch (zonneboilers) Zon PV - openbare verlichting Zon PV - nieuwe utiliteitsbouw Zon PV - bestaande utiliteitsbouw Zon PV - nieuwbouw woningen 0 Zon PV - bestaande woningbouw Figuur 4: Duurzame energieproductie Goirle in het Extra-scenario PJ/jr primaire energie Openbaar vervoer (bus) Vracht-&bestelauto's Personenvervoer Cultuur en recreatie Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur Horeca Handel Bestaande kantoren Nieuwbouw kantoren Industrie Veehouderij Bestaande woningen Nieuwbouwwoningen Figuur 5: Energiebesparingsmogelijkheden voor Goirle in het Extra-scenario

19 4.1 Uitkomsten interne workshop CO 2 -neutraal Goirle Op 30 oktober 2008 heeft Builddesk in opdracht van gemeente Goirle een workshop georganiseerd. De workshop had de volgende doelen: Het creëren van draagvlak voor klimaatbeleid binnen de gemeente. Discussies over lokale maatregelen zijn weg laten vinden bij de betrokken medewerkers. Input leveren aan de routekaart, zowel op het gebied van de ambitie als de te volgen weg. Opbouw van de workshop In hoofdlijnen bestond de workshop uit een inleidende woorden van de wethouder, een presentatie door BuildDesk op het onderwerp CO 2 -neutraliteit met de voorlopige resultaten voor Goirle, gevolgd door een brainstormsessie. Na de brainstorm zijn de geopperde ideeën besproken. Uitkomsten van de workshop Naar aanleiding van de presentatie wordt gevraagd om ideeën of dromen aan te dragen over hoe Goirle eruit kan of wil zien in Al gauw blijkt dat het lastig is om deze stap te maken zonder te toetsen op realisme en uitvoerbaarheid. Men steunt liever op de expertise van adviseurs om inzicht te geven in een concreet toekomstig uitvoeringsprogramma, met de nadruk op de korte termijn. Besloten wordt om mogelijke acties op de korte termijn te inventariseren. Mogelijke acties op de korte termijn ( ): Gemeentelijke gebouwen en organisaties o Bij renovatie klimaatinstallatie gemeentehuis koppeling maken met bestaand WKO netwerk o HRM beleid afstemmen (e.g. thuiswerken) Windmolens (5 stuks) vergunnen aan ondernemer in Riel Bewustwording door bijvoorbeeld een vaste column in lokaal weekblad. Thema s: o Urgentie klimaatverandering o Mogelijke oplossingen en aanbiedingen o Ontmoediging gebruik energieverspillend apparatuur zoals airco s Nieuwe contracten opstellen voor verdere toepassing WKO in nieuwbouwwijk De Boschkens Duurzame ontwikkeling oude locatie sportpark ( woningen), en Riel s kwadrant (nieuwe locatie sportvelden) o besluit college o onderzoek naar klimaatprestatie kunstgras/groen gras Bij gronduitgifte een duurzaamheidstoets ontwikkelen om te kunnen onderscheiden op basis van energieprestatie en gezond leefklimaat in gebouw en omgeving Afspraken maken met Woningstichting om bestaande woningvoorraad te verbeteren Vanuit de gemeente subsidies ter beschikking stellen voor de bestaande bouw

20 4.2 Uitkomsten externe workshop CO 2 -neutraal Goirle Op 21 november 2008 heeft gemeente Goirle samen met BuildDesk een discussiebijeenkomst georganiseerd voor betrokken spelers binnen de gemeente. In de bijlage is de lijst met aanwezigen te vinden. De workshop had de volgende doelen: Belangrijke spelers informeren over de klimaatambities van de gemeente Goirle en hen vroegtijdig bij het proces betrekken. Input, op- en aanmerkingen leveren op de routekaart, bijvoorbeeld op de gedane aannames Het genereren van ideeën voor CO 2 -neutraliteit en het bepalen van de kansen en mogelijkheden van Goirle Vanuit het bedrijfsleven horen waar de gemeente meer en beter kan faciliteren bij het realiseren van besparingen, duurzame energie of efficiëntie. Opbouw van de workshop In hoofdlijnen bestond de workshop uit een inleidende woorden van de wethouder, een presentatie door BuildDesk op het onderwerp CO 2 -neutraliteit met de voorlopige resultaten voor Goirle, gevolgd door een brainstormsessie. Na de brainstorm zijn de geopperde ideeën besproken. Uitkomst van de workshop Naar aanleiding van de presentatie wordt gevraagd om ideeën of dromen aan te dragen over hoe Goirle eruit kan of wil zien in Onderstaande volgen de ideeën uit de brainstormsessie: Koopsom + woonlasten Haal korte termijn focus weg bij gebouweigenaren. Aannemers reageren op vraag uit bestek. Marktconform betekent de minste kosten, en besparen waar mogelijk. Voorinvestering in meerkosten niet aantrekkelijk o Meer bewustwording dat men over een termijn van 10 a 15 jaar goedkoper uit is; o Voorinvestering vertalen in termijnbedragen (e.g. service kosten, exploitatie kosten). Duurzaam projectontwikkelaar Een lokale adviseur geeft aan in contact te zijn met productiebedrijven om hun klimaattechnieken te verbeteren. Gedachte daarbij is om langetermijninvesteringen aantrekkelijk te maken door een helder financieel plaatje te schetsen, investering verdienen zich binnen 10 jaar terug. Volgende stappen van duurzaam projectontwikkeling: gemeentelijke gebouwen, productiebedrijven, VVE s, sociale woningbouw (e.g. woningstichting), netwerk van installateurs. Rolverdeling o Gemeente voorwaarden scheppen, korting op grondprijs o Banken korting op financiering o Installateurs toepassen van innovatieve technieken o Aannemers meewerken en denken