NOTITIE. 1 Scenario s voor CO 2 -reductie Inleiding. Nulsituatie, klimaatwinkelen en klimaatbeleidsplan gemeente Schiedam

Transcriptie

1 NOTITIE Project Nulsituatie, klimaatwinkelen en klimaatbeleidsplan gemeente Schiedam Datum 10 november 2015 Onderwerp Scenario s voor CO 2 -reductie Status Definitief Auteur drs. ir. G.C.M. Uitbeijerse Co-lezer drs. J. van der Heide drs. ir. G.C.M. Uitbeijerse 1 Scenario s voor CO 2 -reductie Inleiding -De ambitie voor CO 2 -reductie in 2030 mag hoog liggen volgens deelnemers aan de workshop Klimaatwinkelen in de gemeente op 22 september De gemeente verwelkomde 29 enthousiaste deelnemers vanuit diverse achtergronden: vertegenwoordigers van organisaties, ondernemers, raadsleden en beleidsadviseurs van de gemeente. De interessante discussies, informatie op de kaarten en de inzet van de deelnemers maakt het Klimaatwinkelen in Schiedam tot een geslaagde avond. Veel groepen zetten in op ambities van rond de 50% CO 2 -reductie, terwijl uiteindelijk twee van de zes groepen op een ambitie rond de 35% reductie in 2030 uitkomen. Scenario s: hoe CO 2 -reductie bereiken? Deze notitie geeft een impressie van drie scenario s en autonome ontwikkeling van de CO 2 -emissies. De gegevens en het rapport Nulmeting CO 2 -emissie en potentieelstudie gemeente Schiedam van maart 2015 liggen hieraan ten grondslag. Drie scenario s, vanaf paragraaf 0, geven aan hoe de gemeente CO 2 -emissie kan reduceren en wat dit concreet inhoudt aan maatregelen die genomen moeten worden door verschillende partijen. Scenario 1: Verder op weg. Het eerste scenario geeft weer wat de gemeente Schiedam bereikt als het huidige beleid tot en met 2030 zou kunnen worden voortgezet. Scenario 2: Krachtig en slim vooruit. Het tweede scenario geeft aan hoe we de ambitie van 25% CO 2 -reductie kunnen vertalen in consequenties. Scenario 3: Ingrijpende verandering. Paragraaf 1.5 beschrijft het meest ambitieuze scenario om te komen tot 45% CO 2 -reductie in 2030, zoals een trend bleek te zijn in het klimaatwinkelen. Paragraaf 1.7 zet de drie scenario s naast elkaar. Gemeente Schiedam kan op basis hiervan en de consequenties die worden beschreven in de eerdere paragrafen besluiten wat zij willen aanpakken. Denkrichtingen uit Klimaatwinkelen Uit de sessie Klimaatwinkelen volgen de volgende denkrichtingen en ideeën voor de scenario s en het Klimaatbeleidsplan: Ambitie voor 2030 mag hoog liggen; vertaal deze naar een concrete doelstelling voor Inzetten op forse (>20%) energiebesparing in alle sectoren. Zonne-energie is een belangrijke energiebron die zoveel mogelijk moet worden benut. Vergisting van biomassa in de regio kan de gemeente verder onderzoeken. Kansen voor warmtenetten binnen Schiedam (of gesprek heropenen om aan te sluiten op het Rotterdams warmtenet). CO 2 -compensatie kan een plek krijgen in een scenario. Belangrijke rol van de gemeente is faciliteren: maatregelen identificeren en realisatie mogelijk maken GUIT / 11

2 1.2 Autonome ontwikkeling CO 2 -emissie naar 2020 en 2030 De autonome ontwikkeling van de CO 2 -emissie tot 2030 is in figuur 1.1 weergegeven. Gebaseerd op conservatieve extrapolatie van deze autonome ontwikkeling schatten we de CO 2 -uitstoot in 2030 op 447 kton. Dezelfde autonome ontwikkeling leidt tot een CO 2 -emissie van 442 kton in Op basis van bekende gegevens over nieuwbouw- en herstructureringsplannen en prognoses van de bevolkingsgroei is de autonome ontwikkeling van de CO 2 -emissie tot 2030 in beeld gebracht. De autonome ontwikkeling is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: prognose van de bevolkingsgroei van 2% in 2030 ten opzichte van ; geen overheidsbeleid ten aanzien van energiebesparing en duurzame energie; geen (extra) inzet aan duurzame energie; geen (extra) energiebesparing; eventuele disruptieve (duurzame) technieken die beschikbaar zijn in 2030 zijn niet meegenomen, wel autonome ontwikkelingen in deze technieken; ontwikkelingen in de kostprijs van technieken en veranderingen in het gebruik van elektrische apparatuur zijn niet meegenomen. tabel 1.1 Overzicht nulmeting CO 2-emissie Eenheid CO 2-emissie autonome ontwikkeling kton Procentuele stijging ten opzichte van ,6% 8,4% 10% Gemiddelde CO 2-emissie per inwoner ton 5,9 5,7 5,7 5,8 In figuur 1.1 staan naast de autonome ontwikkeling ook de landelijke doelstellingen: Kyoto-doelstelling: 6% CO 2 -reductie in 2012 ten opzichte van 1990: 383 kton; Covenant of Mayors: 20% CO 2 -reductie in 2020 ten opzichte van 1990: 325 kton. figuur 1.1 Autonome ontwikkeling CO 2-emissie 1 Regionale prognose bevolkingsopbouw , CBS Statline (laatst gewijzigd 3 okt 2013). 2 / GUIT

3 1.3 Scenario 1: Verder op weg Dit scenario is zoveel mogelijk gebaseerd op het huidige milieubeleidsplan en de huidige situatie, het gaat verder op de ingeslagen weg. 1,5% gas- en elektriciteitsbesparing bij gemeentelijke gebouwen per jaar, dit betekent een besparing van 24% in Gemeente Schiedam voert binnen bestaande gemeentelijke gebouwen en voorzieningen alle mogelijke energiebesparende maatregelen uit waarvan de terugverdientijd van de meerinvesteringen binnen tien jaar valt. Bij bestaande bouw is het uitgangspunt: 1,2% gas- en elektriciteitsbesparing in woningbouw per jaar, dit betekent een besparing van 19% in 2030; 1,0% gas- en elektriciteitsbesparing in utiliteitsbouw en bedrijven per jaar, dit betekent een besparing van 16% in Voor nieuwbouw (zowel woningbouw als utiliteit) streven naar een minimaal 4% scherpere energieprestatie-coëfficiënt (EPC) dan in het Bouwbesluit is opgenomen. Bij vervoer en mobiliteit een besparing van 2% per jaar. Duurzame energieproductie: 140 woningen plaatsen 8 m 2 zonnepanelen op het dak per jaar, in totaal zijn dat woningen in Bedrijven en kantoren plaatsen tot in 2030 in totaal m 2 aan zonnepanelen; 140 woningen plaatsen een zonneboiler per jaar, in totaal zijn dat zonneboilers in 2035; luchtwarmtepompen worden bij m 2 b.v.o. aan gebouwen toegepast per jaar en daarnaast m 2 b.v.o. aan energieopslag in de bodem per jaar; 1 windmolen levert 3 MW aan elektrisch vermogen. Consequenties scenario De realisatie van 1,5% energiebesparing per jaar bij gemeentelijke gebouwen betekent dat per jaar bij 20% van de gemeentelijke gebouwen en voorzieningen het energieverbruik met minimaal 8% moet worden gereduceerd. De voorbeeldfunctie, ook op gebied van vervoer, zal een stimulans zijn voor bedrijven en inwoners om zelf ook actief aan de slag te gaan. Ook in de woningbouw zal een inspanning noodzakelijk zijn om het energiegebruik in totaal 20% te verlagen. Gedurende de komende 16 jaar tot 2030 zal daarvoor bij 450 woningen per jaar het energieverbruik met minimaal 20% reduceren. Aangezien het steeds moeilijker zal worden om de beoogde inzet aan energiebesparing en duurzame energie te realiseren (het laaghangend fruit wordt eerst geplukt), zal ditzelfde besparingspercentage per jaar een steeds intensievere inzet aan middelen vergen. 10% figuur 1.2 Ontwikkeling CO 2-emissie tot 2030, met Scenario 1: Verder op weg (Continuering huidig beleid tot 2030) 14415GUIT / 11

4 CO 2 -reductie Door goed in te zetten op de realisatie van de doelstellingen is een CO 2 -reductie te behalen van 18% ten opzichte van 2014 (77 kton CO 2 -reductie). De uitstoot in 2030 is daarmee 10% lager dan de uitstoot in 1990, namelijk 360 kton. Dit komt overeen met een primair energiegebruik van TJ in 2030, met daarin een aandeel van 2% lokaal duurzame energieproductie. Continuering van het huidige beleid leidt tot het bereiken van 10% CO 2 -reductie ten opzichte van figuur 1.3 Aandeel van de sectoren in totale CO 2-reductie van 2014 tot 2030 dankzij continuering van het huidige beleid 1.4 Scenario 2: Krachtig en slim vooruit Dit scenario gaat een paar flinke stappen sneller, harder en slimmer dan het vorige scenario. Dat houdt concreet in: 4% gas- en elektriciteitsbesparing bij gemeentelijke gebouwen per jaar, dit betekent een besparing van 64% in Gemeente Schiedam voert binnen bestaande gemeentelijke gebouwen en voorzieningen alle mogelijke energiebesparende maatregelen uit waarvan de terugverdientijd van de meerinvesteringen binnen tien jaar valt. Om in 2030 het energiegebruik echter zóver gereduceerd te hebben, zullen ook verdergaande maatregelen getroffen moeten worden met een langere terugverdientijd. Bij bestaande bouw is het uitgangspunt: 2,5% gas- en elektriciteitsbesparing in woningbouw per jaar, dit betekent een besparing van 40% in 2030, een verdubbeling ten opzichte van scenario 1; 2,0% gas- en elektriciteitsbesparing in utiliteitsbouw per jaar, dit betekent een besparing van 32% in ,5% gas- en elektriciteitsbesparing bij bedrijven per jaar, dit betekent een besparing van 40% in Voor nieuwbouw (zowel woningbouw als utiliteit) streven naar een minimaal 4% scherpere energieprestatie-coëfficiënt (EPC) dan in het Bouwbesluit is opgenomen. Bij vervoer en mobiliteit een besparing van 3% per jaar. Duurzame energieproductie met kracht: 480 woningen plaatsen 8 m 2 zonnepanelen op het dak per jaar, in totaal zijn dat woningen in 2030 (53% van het potentieel). Bedrijven en kantoren plaatsen tot in 2030 in totaal m 2 aan zonnepanelen; 575 woningen plaatsen een zonneboiler per jaar, in totaal zijn dat zonneboilers in 2035; luchtwarmtepompen worden bij m 2 b.v.o. aan gebouwen toegepast tot aan 2030 en daarnaast m 2 b.v.o. aan energieopslag in de bodem per jaar; 1 krachtige windmolen levert 3 MW aan elektrisch vermogen. 4 / GUIT

5 Consequenties scenario De realisatie van 4% energiebesparing per jaar bij gemeentelijke gebouwen betekent dat per jaar bij 25% van de gemeentelijke gebouwen en voorzieningen het energieverbruik met meer dan 15% moet worden gereduceerd, elk jaar tot en met In de woningbouw zet het scenario in op het verlagen van het energiegebruik van in totaal maar liefst 40%. Gedurende de komende 16 jaar tot 2030 zal daarvoor bij 900 woningen per jaar het energieverbruik met minimaal 20% reduceren. 30% figuur 1.4 Ontwikkeling CO 2-emissie tot 2030, met Scenario 2: Krachtig en slim vooruit CO 2 -reductie De krachtige inspanningen met slimme keuzes te combineren kunnen we met behulp van projecten een CO 2 -reductie behalen van 37% ten opzichte van 2014 (172 kton CO 2 -reductie). De uitstoot in 2030 is daarmee 30% lager dan de uitstoot in 1990, namelijk uitstoot van 280 kton per jaar. Dit komt overeen met een primair energiegebruik van TJ in 2030, met daarin een aandeel van 7% lokaal duurzame energieproductie. Schiedam komt tot 30% CO 2 -reductie in 2030 ten opzichte van 1990 door krachtige acties en slimme keuzes om maatregelen binnen Schiedam te realiseren. figuur 1.5 Aandeel van de sectoren in totale CO 2-reductie van 2014 tot 2030 dankzij Scenario 2: Krachtig en slim vooruit GUIT / 11

6 1.5 Scenario 3: Ingrijpende verandering Uit de analyse van het potentieel blijkt dat er een zeer forse (niet realiseerbare) inzet aan energiebesparing en duurzame energie nodig is om alle benodigde energie binnen de gemeentegrenzen op te wekken. Tijdens het Klimaatwinkelen bleken veel organisaties, raadsleden en ambtenaren het maximale te willen halen uit de mogelijkheden in de stad. Daarom maakt dit scenario Ingrijpende verandering inzichtelijk welke CO 2 -reductie de gemeente kan bereiken wanneer het theoretische potentieel aan duurzame energie volledig wordt benut (al in 2030). Hoofdpunten zijn de inzet van windenergie en zonne-energie als duurzame bronnen en de hoogst mogelijke besparingen in woningbouw, utiliteit, industrie en mobiliteit. We zetten iets hoger in dan genoemd per kaart, gezien het feit dat de meeste kaarten meerdere malen worden ingezet door de deelnemers. De gemeente zelf moet het goede voorbeeld geven in openbare verlichting en gemeentelijke gebouwen. Alle duurzame opwekkingsmaatregelen worden maximaal ingezet. Dat betekent dat 75% van alle daken vol ligt met zonnepanelen ( systemen op woningen, m 2 op kantoren en bedrijven) en zonneboilers ( boilers op woningen en verder m 2 ). Twee windturbines worden geplaatst. 70% van de kantoren maakt gebruik van warmtepompen en energieopslag. Daarnaast moet een uitzonderlijk hoge besparing van 50% worden gerealiseerd in de bestaande woningbouw, bij bedrijven, utiliteit en gemeentelijke gebouwen door vergaande maatregelen, zoals in de vorm van isolatie met een hoge isolatiewaarden waardoor het gasverbruik met meer dan 50% wordt gereduceerd. Daarnaast zal het elektriciteitsverbruik fors gereduceerd moeten worden door inwoners en bedrijven te stimuleren om energiezuinige elektrische apparaten te gebruiken, LEDverlichting te plaatsen, aanwezigheidsdetectie toe te passen en dergelijke. Deze punten zijn vertaald naar de volgende concretisering. 4% jaarlijkse gas- en elektriciteitsbesparing bij gemeentelijke gebouwen, dit betekent een besparing van 64% in % gas- en elektriciteitsbesparing in bestaande woningbouw per jaar, dit betekent een besparing van 64% in ,1% gas- en elektriciteitsbesparing in bestaande utiliteitsbouw en bedrijven per jaar. In totaal betekent dit een besparing van 50% in Een besparing van 5% per jaar bij vervoer en mobiliteit. Dat is ruim twee keer zo snel als de prognoses van de Nationale Energieverkenning 2015 inschatten. 45% figuur 1.6 Ontwikkeling CO 2-emissie tot 2030, met Scenario 3: Ingrijpende verandering 6 / GUIT

7 CO 2 -reductie Enorme ambities verwerkelijken aan de hand van concrete projecten verlaagt de CO 2 -uitstoot met 52% ten opzichte van 2014 (228 kton CO 2 -reductie). De uitstoot in 2030 is daarmee 45% lager dan de uitstoot in 1990, namelijk een resterende 210 kton. Dit komt overeen met een primair energiegebruik van TJ in Het aandeel duurzame energieproductie is maar liefst 15% hiervan. figuur 1.7 Aandeel van de sectoren in totale CO 2-reductie van 2014 tot 2030 dankzij Scenario 3: Ingrijpende verandering. Benodigde acties en stimulering Om de gemiddelde besparing in woningbouw van 4% per jaar te bereiken en vast te houden tot 2030 moet de gemeente de burgers en woningcorporaties motiveren om vergaande maatregelen uit te voeren en ook het energiebesparingsgedrag enorm te stimuleren. Met name de eerste jaren zal met flink wat inzet, tijd en moeite wel energie bespaard worden, maar om gedurende vijftien jaar regelmatige besparing deze lijn ook vast te houden en de minder rendabele maatregelen te laten toepassen is bijna onhaalbaar. Bedrijven, zorgcomplexen en kantoren (utiliteitsbouw) hebben ook een opgave wat betreft besparen. De gemeentelijke gebouwen met hun hoge ambitie kunnen hierin een voorbeeldrol nemen en ook de omliggende wijken en complexen meenemen in hun acties en laten zien hoe bijvoorbeeld gebouwmonitoring en prestatieborging effectief ingezet kunnen worden. Om de twee grote windturbines te plaatsen in de gemeente is veel lobbywerk nodig bij partijen die willen investeren en bij de bedrijven en burgers op het terrein eromheen. Het zal niet eenvoudig zijn, maar wel mogelijk, voor de gemeente om in de loop van 16 jaar een plek te vinden voor twee (of zelfs drie) grote windturbines en de energieproductie hiervan in gang te zetten. Schiedam komt tot 45% CO 2 -reductie in 2030 ten opzichte van 1990 door de hoge ambities te realiseren die in het klimaatwinkelen zijn genoemd GUIT / 11

8 1.6 CO 2 -compensatie Deelnemers aan het Klimaatwinkelen zetten ook CO 2 -compensatie als maatregel in. Opties zijn bijvoorbeeld het aankopen van CO 2 -certificaten, die opgemaakt worden als windturbines worden geplaatst buiten de grenzen van de gemeente. Wel moet er goed opgelet worden dat de CO 2 -reductie van de turbines niet ook meegerekend wordt voor andere gemeenten in rapportages (waarin de resultaten van Schiedam staan). Zo leveren 10 windturbines van 3 MW 40 kton extra CO 2 -reductie. De geproduceerde elektriciteit kan bijvoorbeeld op termijn benut worden in elektrische voertuigen. Ander belangrijk aandachtspunt is dat de gemeente elk jaar opnieuw geld uitgeeft aan CO 2 - compensatie, terwijl er met projecten in de eigen stad de betreffende CO 2 -emissie blijvend wordt vermeden. 1.7 Vergelijking drie scenario s De ontwikkeling van de CO 2 -emissies in geval van de drie scenario s en de autonome ontwikkeling zijn weergegeven in onderstaande figuur 1.8. Hieruit blijkt dat er met een hoge inzet van duurzame energieproductie en gedragsverandering in het laatste scenario Ingrijpende verandering de laagste CO 2 -uitstoot in 2030 overblijft: 228 kton. Bovendien komt dit scenario het dichtst bij de doelstelling van het klimaatakkoord voor Opmerking bij deze weergave is dat de ontwikkeling op eenvoudige wijze lineair doorgetrokken zijn, zodat er een goede schatting is te geven van het maximaal haalbare per scenario. Echter, in de praktijk zal het verloop van de ontwikkeling meer een parabool verloop hebben: hoe verder in de tijd, hoe lastiger om dezelfde procenten energiebesparing per jaar te realiseren. Figuur 1.8 Ontwikkeling van de CO 2-emissie tot 2030 inclusief drie scenario s Tabel 1.2 CO 2-reductie in 2030 ten opzichte van 1990 CO 2-reductie doelstelling 2030 Scenario 1: Verder op weg 10% Scenario 2: Krachtig en slim vooruit 30% Scenario 3: Ingrijpende verandering 45% 8 / GUIT

9 Bij het scenario Ingrijpende verandering in het volgende figuur 1.9 is te zien dat hogere aannames voor besparing en duurzame energieopwekking het grootste effect hebben op de CO 2 -emissie van de woningbouw en utiliteitsbouw. Inzet op energiebesparing, gedeeltelijk dankzij gedragsverandering, leidt tot een lagere energievraag en dat heeft in eerste instantie de voorkeur boven het produceren van duurzame energie. Besparingen hebben effect op de langere termijn en maakt de gemeente en haar bewoners minder afhankelijk van energieproductie, ongeacht de bron. Duurzame energieproductie met windturbines en zonnepanelen geeft wel een hogere CO 2 -reductie dan besparingen. Figuur 1.9 Verdeling van de CO 2-emissie over de sectoren van de drie scenario s naast elkaar De cijfers behorende bij deze figuren zijn op twee wijzen uitgedrukt: in CO 2 -emissie en in het energiegebruik, respectievelijk in de tabellen tabel 1.3 en tabel 1.4. Tabel 1.3 Vergelijking van de drie scenario s in CO 2-emissie eenheid Scenario 1: Verder op weg Scenario 2: Krachtig en slim vooruit Scenario 3: Ingrijpende verandering CO 2-reductie in 2030 ten opzichte van 1990 % 10% 30% 45% CO 2-emissie in 2030 kton CO 2-emissie per inwoner ton 4,7 3,6 2,7 CO 2-reductie in 2030 ten opzichte van 2014 kton CO 2-reductie in 2030 ten opzichte van 2014 % 18% 37% 52% 14415GUIT / 11

10 Tabel 1.4 Vergelijking scenario's energiegebruiken eenheid Scenario 1: Verder op weg Primair energiegebruik in 1990 TJ Primair energiegebruik in 2014 TJ Scenario 2: Krachtig en slim vooruit Scenario 3: Ingrijpende verandering Primair energiegebruik in 2030 TJ Primair energiegebruik per inwoner in 2030 TJ Verminderd fossiel energiegebruik (primair) in 2030 ten opzichte van 2014 TJ Verminderd fossiel energiegebruik in 2030 ten opzichte van 2014 % 17% 33% 45% Aandeel energiebesparing in energiegebruik in 2030 % 23% 52% 84% Aandeel duurzame energieproductie in energiegebruik in 2030 % 2% 7% 15% Investeringen Om de scenario s te realiseren, zullen de overheden moeten samenwerken en samen met burgers en bedrijfsleven investeren. Een schatting van de totale benodigde investering staat in tabel 1.5. De rol van de gemeente is voornamelijk faciliterend en stimulerend. De daadwerkelijke investeringen doen de gebouweigenaren (bedrijven en inwoners). tabel 1.5 Investeringen door burgers en bedrijfsleven voor CO 2-reductie eenheid Scenario 1: Verder op weg Scenario 2: Krachtig en slim vooruit Scenario 3: Ingrijpende verandering Investering duurzame energieproductie mln Totale investering besparing en duurzame energieproductie mln Investering per jaar mln Investering per ton CO 2-reductie Investering burgers en bedrijfsleven per jaar per inwoner De investeringen voor het tweede scenario Krachtig en slim vooruit worden geschat op 380 miljoen. Hiervan zal het meeste door de burgers en het bedrijfsleven moeten worden opgebracht. Om dit binnen een periode van 16 jaar te realiseren, moet elke inwoner elk jaar gemiddeld 310,- investeren. Voor een gezin van twee ouders met twee kinderen kan dit vertaald worden in een totale investering van bijna ,- tot en met 2030 als men het bedrag evenredig zou verdelen over alle inwoners. De gemeentelijke ambitie vraagt een hoge inzet van de inwoners en bedrijven in de vorm van investeringen in duurzame maatregelen. Echter van deze investeringen zal een groot gedeelte in de vorm van besparingen en verlaging van kosten uiteindelijk winst opleveren. Investeringen in duurzaamheid hebben een positief effect op de werkgelegenheid en innovatie in de regio. 1.8 Conclusie en advies Het laatste scenario Ingrijpende verandering leidt tot de laagste CO 2 -uitstoot in 2030: 228 kton. Bovendien komt dit scenario het dichtst bij de doelstelling van het klimaatakkoord voor 2020, met ongeveer 22%. De consequenties van dit scenario zoals in de voorgaande paragrafen uiteengezet zijn echter in praktijk te ambitieus en verstrekkend om als realistische doelstelling op te voeren zonder uit te gaan van vergaande disruptieve technologieontwikkeling in de komende 15 jaar. We raden af om over dit scenario te communiceren of deze als richtlijn te nemen. Bij goed doorwerken op het niveau waarop de gemeente het klimaatbeleid nu inzet, kan de CO 2 - emissie met 10% verlaagd worden. Met een enorm hoge inzet kan de gemeente met uitzonderlijke, innovatieve projecten en een forse inspanning werken aan de realisatie van de duurzame energieproductie en energiebesparing die in het tweede scenario Krachtig en slim vooruit (30% CO 2 - reductie) aan de orde komen. 10 / GUIT

11 Advies Wij adviseren de gemeente Schiedam om een uitdagende ambitie te stellen die onderbouwd wordt met concrete projecten die samen (bijna) tot die ambitie leiden. Ons advies is om de ambitie van de gemeente Schiedam tussen de 10% en 30% CO 2 -reductie in 2030 ten opzichte van 1990 te stellen. Voer daarvoor concrete projecten uit, die liggen in de breedte van de verschillende afdelingen en gerelateerd zijn aan sociale duurzaamheid en economische ontwikkeling in de regio. Monitoring van de projecten helpt om de koers duidelijk voor ogen te houden en of de werkelijke inspanningen op termijn leiden tot de verwachte resultaten. Projecten die concreet worden gemaakt en waarvoor de taken goed verdeeld worden binnen de organisatie hebben veel meer kans van slagen dan een te hoge ambitie die nooit gehaald kan worden. Samen met andere afdelingen van de gemeente, inwoners en bedrijven kunnen we wel flinke stappen zetten, zelfs nog meer dan de inspanningen die nu al gedaan worden. Betrokken ambtenaren pleiten ervoor om de ambitie te stellen zoals in het tweede scenario Krachtig en slim vooruit : 30% CO 2 -reductie. Het Klimaatbeleidsplan met uitvoeringsprogramma neemt deze ambitie daarom als uitgangspunt GUIT Op al onze diensten en mededelingen is DNR 2011 van toepassing. DNR 2011 is gepubliceerd op onze website onder 11 / 11