Colofoon: Uitgave: Auteurs: Reprografie: Internet: Vastgesteld door de Gemeenteraad:

Transcriptie

1

2 Colofoon: Uitgave: Gemeente Harderwijk Postbus AC Harderwijk Auteurs: Afdeling Ruimte Reprografie: Gemeente Harderwijk Internet: Vastgesteld door de Gemeenteraad: 18 april

3 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Samenvatting 6 1 Verkenning Aanleiding Voetafdruk 9 2 Analyse Klimaatwinkelen Koers Strategie naar 45% klimaatneutraal Routes De compenserende stad De besparende stad De energieke stad De zelfvoorzienende stad Het advies 20 3 Ambitie 21 4 Monitoring 22 Bijlagen 23 3

4 4 Pieter Teeninga

5 Voorwoord Op weg naar klimaatneutraal! Op weg naar klimaatneutraal? Wat betekent dat nu weer voor ons als burgers van Harderwijk? Twee actuele voorbeelden: 1. Gelezen in de krant: Record aardgaslevering aan Europa, inclusief Nederland, door Gazprom Rusland. 2. Gelezen in een tijdschrift: Wij hebben geen afval meer maar alleen maar hernieuwbare grondstoffen. De kern van deze voorbeelden is dat we als Nederland, en dus ook als Harderwijk op weg moeten zijn naar minder gebruik van fossiele brandstoffen en minder afval moeten produceren. Dus samen op weg naar een duurzame en klimaatneutrale gemeente. De kernwoorden die hierbij passen zijn : goede luchtkwaliteit minder geluidshinder recycling van afvalstromen duurzame woningbouw minder energiegebruik productie van groene energie De burgers en bedrijven van Harderwijk hebben zich in een aantal avonden uitgesproken dat wij samen aan genoemde doelstellingen moeten gaan werken. Als overheid willen wij het goede voorbeeld geven en u ook mogelijkheden aanreiken met welke maatregelen deze doelstellingen verwezenlijkt kunnen gaan worden. De kernwoorden, die bij deze doelstellingen passen zijn: samen werken elkaar versterken realisme faciliteren/ondersteunen van initiatieven Aan de hand van een routekaart kunnen afwegingen worden gemaakt en kan een realistisch ambitieniveau, ook in tijd, worden vastgesteld. De routekaart, die nu voor u ligt is een plan van aanpak waarmee Harderwijk zich, door toepassing van duurzame maatregelen, ontwikkelt tot een klimaatneutrale gemeente. Het samen werken aan het realiseren van deze ambitie doen we onder het motto : Niet het onmogelijke is mogelijk geworden, maar het mogelijke is realiteit geworden! Pieter Teeninga Wethouder 5

6 Samenvatting Waarom een routekaart naar een klimaatneutraal Harderwijk De mens oefent invloed uit op het klimaat door de uitstoot van broeikasgassen. Op mondiaal, Europees en nationaal niveau wordt klimaatbeleid gevoerd om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Samen met inwoners, bedrijfsleven, woningcorporaties en andere partners wil de gemeente Harderwijk zich inzetten voor het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen De gemeente Harderwijk wil haar invloed op het klimaat zoveel als mogelijk beperken. Daarom is in de strategische raadsagenda opgenomen dat we in 2013 werken met een routekaart naar een duurzaam en klimaatneutraal Harderwijk. Een routekaart is een stappenplan waarin de gemeente vastlegt hoe zij klimaatneutraal wil worden. Klimaatneutraal betekent dat de uitstoot van alle broeikasgassen binnen de gemeente Harderwijk tot nul worden gereduceerd. Huidige situatie Voordat in de routekaart een uitspraak gedaan kan worden over de vast te leggen ambitie is het van belang om te weten wat de uitstoot van broeikasgassen op dit moment is. Dit wordt de voetafdruk genoemd. De gemeente Harderwijk heeft dit onderzocht. Uit het onderzoek blijkt dat de uitstoot van CO 2 van alle broeikasgassen verreweg het grootst is met een aandeel van 99%. Harderwijk stoot 276 Kton CO 2 uit per jaar. De uitstoot wordt veroorzaakt door de volgende sectoren: Woningen Verkeer en vervoer Utiliteit Gemeentelijke gebouwen en voorzieningen Bedrijven en industrie Koers Klimaatneutraal worden is ambitieus. De technologie op het gebied van duurzame energieopwekking ontwikkelt zich snel, voor de lange termijn is niet in te schatten wat de financiële consequenties daarvan zijn. De koers naar een klimaatneutraal Harderwijk opgedeeld in twee delen. Een deel tot aan 2031 en een nog uit te werken deel na Het jaar 2031 is gekozen omdat aansluit bij het overkoepelende gemeentelijk beleid, namelijk de Stadsvisie Tijdens klimaatwinkelen is aan actoren gevraagd wat zij zien als de meest kansrijke maatregelen om CO 2 -uitstoot te verlagen. Ook is gevraagd om aan te geven welke rol de gemeente Harderwijk op zich moet nemen. Uit het klimaatwinkelen komt dat 45 %, het behalen van 124 kton, CO 2 -reductie, realistisch is. De deelnemers willen dat de gemeente de rol van motivator op zich neemt. De gemeente moet invulling geven aan haar voorbeeldrol door energie te besparen en duurzame energie op te wekken binnen haar eigen organisatie. 6

7 Route Om het ambitieniveau van 45% klimaatneutraal in 2031 te halen wordt ingezet op het besparen van energie, benutten van duurzame energie en compenseren. Met deze componenten tezamen met de rol die de gemeente op zich neemt, zijn vier routes mogelijk, namelijk; 1. de Compenserende Stad (100% compenseren) 2. de Besparende Stad (maximaal 65% compenseren) 3. de Energieke Stad (maximaal 35% compenseren) 4. de Zelfvoorzienend Stad (geen compensatie) De route die het beste bij Harderwijk en haar ambitie past is De Energieke Stad. De route De Energieke Stad heeft de ambitie om in 2031 tot 45% CO 2 -uitstoot te reduceren. Jaarlijks wordt 2% energie bespaart per sector (woningen, verkeer en vervoer enz.). Binnen de gemeentegrenzen van Harderwijk wordt op grote schaal ingezet op het benutten van duurzame energie. De ongeveer 35% aan duurzame energie die niet opgewekt kan worden binnen de gemeente Harderwijk wordt gecompenseerd door bijvoorbeeld het inkopen van groene stroom.. De gemeentelijke organisatie neemt een motiverende en stimulerende rol op zich nemen. Daarnaast zal ze de voorbeeldrol op zich nemen door binnen haar eigen organisatie jaarlijks 2% energie te besparen en volledig inzetten op een duurzame energievoorziening. Acties en projecten Voortbordurend op de route Energieke Stad is een uitvoeringsprogramma opgesteld. Hierin staan de projecten en acties die uitgevoerd worden om de besparingsdoelstelling te halen. Om de 4 jaar wordt het uitvoeringsprogramma herzien. Monitoring Om te bepalen of de jaarlijks doelstellingen gehaald worden zal één maal per 4 jaar een nieuwe CO 2 - voetafdruk gemaakt worden. Deze zal vergeleken worden met de voorgaande voetafdruk, waarna zonodig het uitvoeringsprogramma bijgesteld wordt om de koers naar 45% CO 2 -reductie in 2031 te kunnen waarborgen. 7

8 8

9 1 Verkenning 1.1 Aanleiding De mens oefent invloed uit op het klimaat door de uitstoot van broeikasgassen. Op mondiaal, Europees en nationaal niveau wordt klimaatbeleid gevoerd om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Samen met inwoners, bedrijfsleven, woningcorporaties en andere partners wil de gemeente Harderwijk zich inzetten voor het klimaat. De gemeente Harderwijk wil haar invloed op het klimaat zoveel als mogelijk beperken. In de strategische raadsagenda is opgenomen dat we in 2013 werken met een routekaart naar een duurzaam en klimaatneutraal Harderwijk. Een routekaart is een stappenplan waarin de gemeente vastlegt hoe zij klimaatneutraal wil worden. Klimaatneutraal betekent dat de uitstoot van alle broeikasgassen binnen de gemeente Harderwijk netto over het jaar tot nul moet worden gereduceerd. 1.2 Voetafdruk Om te bepalen welke route naar een klimaatneutraal Harderwijk haalbaar is, is belangrijk om te weten wat de uitstoot van broeikasgassen nu is. De gemeente Harderwijk heeft onderzocht hoeveel en welke broeikasgassen binnen de gemeentegrenzen worden uitgestoten. Dit is de voetafdruk1 van de gemeente. Hiervoor worden alle broeikasgasemissies die vrijkomen door activiteiten van de bewoners en bedrijven binnen gemeente Harderwijk worden meegerekend. Op deze activiteiten heeft de gemeente namelijk invloed. Dit betekent dat de uitstoot van het wegverkeer van de auto- en snelwegen, zoals de N302 en A28 niet worden meegenomen. Ook voor de scheepvaart wordt alleen de uitstoot meegenomen die veroorzaakt wordt door schepen die eigendom zijn van inwoners en bedrijven in Harderwijk. Broeikasgassen die bijdragen aan de voetafdruk zijn bijvoorbeeld CO 2, methaan en fluorkoolwaterstoffen. De uitstoot van CO 2 is van alle broeikasgassen verreweg het grootst met een aandeel van 99%. 1 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk, voetafdruk en scenarioanalyse verduurzaming energievoorziening, 19 maart

10 Figuur 1, uitstoot broeikasgassen in 2010 Op de uitstoot van CO 2 is direct invloed uit te oefenen door het gebruik van fossiele brandstoffen (olie, kolen, aardgas) te beperken. Fossiele brandstoffen worden voor het overgrote deel gebruikt voor energieopwekking. De invloed die de gemeente heeft op het reduceren van de emissie van de overige broeikasgassen is beperkt (voornamelijk afhankelijk van europees- en rijksbeleid). Daarom wordt in het klimaatbeleid van de gemeente Harderwijk voornamelijk ingezet op de reductie van de CO 2 -uitstoot en worden de mogelijkheden verkend om dit tot nul te reduceren. De totale CO 2 -emissie in de gemeente Harderwijk door verbranding van fossiele brandstoffen voor energieopwekking bedraagt ton (276 kton) in Van de uitstoot van alle broeikasgassen is het aandeel CO 2 het grootst. Harderwijk stoot 276 Kton CO 2 uit per jaar. Figuur 2, Verdeling CO 2-emissie per sector in 2010 in Harderwijk 10

11 2 Analyse De gemeente Harderwijk wil op termijn een duurzame en klimaatneutrale gemeente worden. Om aansluiting te zoeken bij het overkoepelende gemeentelijk beleid, is dezelfde tijdspanne als die van de Stadsvisie 2031 gekozen. Tevens is voor deze periode nog in te schatten welke technologische ontwikkelingen er te verwachten zijn en wat de financiële consequenties daarvan zijn. Door de autonome ontwikkeling zal de CO 2 -uitstoot verder blijven stijgen in 2031 tot 302 kton. Om dit tij te keren moeten enerzijds het energieverbruik worden beperkt en anderzijds moeten duurzame energiebronnen te benut worden voor energieopwekking. Om de potentie voor het besparen energie en het benutten van duurzame energiebronnen binnen de grenzen van de gemeente Harderwijk is een scenarioanalyse 2 gemaakt. Dit heeft geleid tot een pakket van maatregelen voor zowel het besparen als benutten. Hiermee zijn de mogelijkheden en lokale kansen in beeld gebracht. Maar welk maatregelenpakket past bij de gemeente Harderwijk? Wat wordt er verwacht van de gemeente Harderwijk door inwoners en bedrijven. Welke kansen willen we benutten? En in welk jaar wil de gemeente Harderwijk klimaatneutraal zijn? Allemaal vragen die met behulp van klimaatwinkelen te beantwoorden zijn. 2.1 Klimaatwinkelen Het klimaatwinkelen heeft plaatsgevonden in twee sessies, met als eerste raadsleden en beleidsmedewerkers van de gemeente Harderwijk. Op de tweede avond kwamen bewoners en de bedrijvigheid aan bod. Tijdens het klimaatwinkelen is aan deze doelgroepen gevraagd wat zij zien als de meest kansrijke maatregelen om CO 2 -uitstoot te verlagen. Ook is gevraagd om voor de maatregelen aan te geven wat de rol van de gemeente Harderwijk is. Klimaatwinkelen koop welke maatregel je hebben wilt, op de kassabon is af te lezen wat het kost en wat de bijdrage aan CO 2 reductie is. Uit het klimaatwinkelen komt dat 45 %, het behalen van 124 kton CO 2 -besparing, realistisch is. De belangrijkste middelen zijn; Energiebesparing in de industrie Energiebesparing in de bestaande woningbouw Energiebesparing in de utiliteit Energieneutrale nieuwbouwwoningen Vergisting De deelnemers willen dat de gemeente de rol van motivator op zich neemt. De gemeente moet invulling geven aan haar voorbeeldrol door zelf maatregelen te treffen in haar eigen organisatie. 2 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk, voetafdruk en scenarioanalyse verduurzaming energievoorziening, 19 maart

12 Bewoners kiezen voor verbeteren van de woningschil door na-isolatie en HR++-glas. Daarnaast werden er een aantal projectvoorstellen gedaan; Isolatie van vloer, gevel, dak en ruiten via doelgroepbenadering; Isolatie per wijk, oude wijken eerst; Zonnepanelen per huizenblok; Zonnepanelen, zonneboilers en warmtepompen. Het bedrijfsleven kiest voor inzicht en tips geven met onderzoek en monitoring in de industrie. Als kanrijke projecten worden genoemd; Collectief kennisoverleg; Duurzame energie opwekken; Informatievoorziening en inzicht geven. De inwoners vragen om een sterke rol van de gemeente in motiveren, faciliteren en subsidiëren. Bewoners willen inzicht in de werkelijke besparing en hiervoor ondersteuning door de Bedrijven willen vooral zelf de regie houden door een platform op te richten waarin inzicht kan worden gedeeld en kan worden samengewerkt. De gemeente heeft in de voorstellen geen leidende maar faciliterende rol. Het is de taak van de gemeente om bedrijven en inwoners bij elkaar te brengen die dezelfde doelen en potentiële maatregelen hebben 2.2 Koers Met de conclusies die getrokken zijn uit de klimaatwinkelsessies is de koers, richting een klimaatneutraal Harderwijk bepaald. Op korte termijn klimaatneutraal worden in niet realistisch. Met de huidige techniek zou dat te grote financiële gevolgen hebben. Verwacht wordt dat in de toekomst maatregelen technisch sterk verbeterd zullen zijn. Daarom wordt de ambitie opgeknipt in verschillende fasen. De koers naar een klimaatneutraal Harderwijk Tot 2031 wordt ingezet op een 45% besparing; In 2031 koers uitzetten naar een 100% klimaatneutrale gemeente. Om deze ambitie te behalen zal de gemeente inzetten op stimuleren, motiveren en het geven van het goede voorbeeld. 12

13 2.3 Strategie naar 45% klimaatneutraal CO 2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen voor energieopwekking. Vermindering van de CO 2 -emissie is mogelijk door het energieverbruik te beperken. De volgende stap is om de vrijkomende energie te benuttenen. De derde stap richt zich op het benutten van duurzame energiebronnen voor energieopwekking. Wanneer deze energie niet opgewekt kan worden binnen de grenzen van de gemeente Harderwijk, wordt er geïnvesteerd in duurzame energieprojecten buiten de grenzen van de gemeente. Figuur 3 Methode reductie CO 2 De strategie voor het behalen van 45% klimaatneutraliteit is opgebouwd uit 3 componenten; energie besparen (stap 1 en 2), benutten duurzame energie (stap 3) en compenseren (stap 4). De CO 2 emissie wordt veroorzaakt door de verschillende sectoren. Per component is voor de verschillende sectoren onderzocht welk potentieel er binnen Harderwijk ligt, zodat er in % minder CO 2 wordt uitgestoten (Tabel 1). Strategie 45% reductie in 2031 Besparen Benutten duurzame energie Compenseren Tabel 1 Sectoren industrie utiliteit woningbouw verkeer en vervoer Gemeentelijke organisatie industrie utiliteit woningbouw verkeer en vervoer Gemeentelijke organisatie industrie utiliteit woningbouw verkeer en vervoer Gemeentelijke organisatie Mogelijkheden Energiezuinige verlichting Gedragsverandering Isolatie Energiezuinige auto s Zonne-energie Warmte koude opslag Biomassa Restwarmte Windenergie Inkoop groene energie Investeren duurzame energie projecten Bosaanplan 13

14 Besparen van energie, minimaliseer het energieverbruik De grootste CO 2 reductie is te bereiken door de energie die niet wordt verbruikt. De energievraag moet dus zoveel mogelijk worden beperkt. Het theoretische potentieel voor energiebesparing in de gemeente Harderwijk is onderzocht en per sector bepaald, op basis van rendabele maatregelen. Gemeentelijke organisatie Energiebeheer gemeentelijke gebouwen. Door monitoring van het energieverbruik van gemeentelijke gebouwen en het toepassen van eenvoudige energiebesparende maatregelen, is het mogelijk om het energieverbruik met minimaal 10% te reduceren. EPC-verlaging utiliteitsbouw. Het rijksbeleid heeft ingezet op het trapsgewijs aanscherpen van de EPC tot energieneutrale nieuwbouw in Hier bovenop wil de gemeente Harderwijk inzetten op de nieuwbouw van gemeentelijke gebouwen met een 50% lagere EPC dan het Bouwbesluit. Woningbouw Energiebesparing in de bestaande woningbouw. Door toepassing van eenvoudige maatregelen, zoals leidingisolatie, kierdichting, isolatie buitenschil en energiezuinige apparatuur, is het mogelijk het energieverbruik met minimaal 20% te reduceren. De benodigde investeringen zijn in minder dan tien jaar terug te verdienen. EPC-verlaging woningbouw. Het kabinet heeft de EPC voor nieuwe woningen in 2011 aangescherpt van 0,8 naar 0,6 en wil deze verder aanscherpen in 2015 naar 0,4 (NEN, 25 juni 2007) en zelfs naar 0 in Dit betekent een energiebesparing van circa 25% op woning gebonden energieverbruik per nieuw te bouwen woning in 2011 ten opzichte van de huidige eisen. Toetsing van de gerealiseerde EPC bij oplevering van nieuwbouw van gebouwen. In de praktijk worden nog vaak energiebesparende maatregelen niet goed uitgevoerd of wordt een minder zuinig alternatief aangebracht (ook is soms sprake van niet goed aansluitende isolatie, of kieren tussen aansluitingen van kozijnen op de gevel). Utiliteitsgebouwen Energiebesparing in de utiliteit. Door toepassing van eenvoudige maatregelen met een terugverdientijd van minder dan tien jaar, kan het energieverbruik in de utiliteit met circa 10% worden gereduceerd. Voorbeelden hiervan zijn energiezuinige verlichting, isolatie en energiezuinige kantoorapparatuur of optimaliseren van klimaatregeling instellingen. EPC-verlaging in de utiliteit. Door het kabinet, NEPROM, NVB en Bouwend Nederland is een akkoord gesloten over het energieverbruik in de nieuwbouw. De kern van dit akkoord is dat in 2015 het energieverbruik in winkels, woningen en utiliteitsgebouwen 50% lager is dan nu. Toetsing van de gerealiseerde EPC bij oplevering van nieuwbouw van utiliteitsgebouwen. In de praktijk worden nog vaak energiebesparende maatregelen niet goed uitgevoerd of wordt een minder zuinig alternatief aangebracht (ook is soms sprake van niet goed aansluitende isolatie, of kieren tussen aansluitingen van kozijnen op de gevel). Bedrijven Energiebesparing in de industrie. Door toepassing van eenvoudige maatregelen met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar, kan het energieverbruik bij industriële bedrijven met 10% worden gereduceerd. Voorbeelden hiervan zijn energiezuinige persluchtcompressoren, energiezuinige verlichting en restwarmtebenutting. EPC-verlaging bij bedrijven. Door het kabinet, NEPROM, NVB en Bouwend Nederland is een akkoord gesloten oer het energieverbruik in de nieuwbouw. De kern van dit akkoord is dat in 2015 het energieverbruik in winkels, woningen en utiliteitsgebouwen 50% lager is dan nu. Mobiliteit Uit onderzoek blijkt dat in de sector Verkeer en vervoer nog een rendabel energiebesparingpotentieel aanwezig is van ruim 20%. Deze besparing is voornamelijk te realiseren door de aanschaf van energiezuinige auto s. Aangezien auto s een gemiddelde levensduur van tien jaar hebben, is dit het besparingspotentieel over een termijn van circa tien jaar (besparing van ruim 2% per jaar). Hogere besparingen zijn te realiseren door gedragsverandering, gebruik van elektrische auto s, auto s op fossiel groengas en dergelijke. Met 14

15 betrekking tot elektrische auto s is de verwachting dat in tot 15% van de verkochte auto s een elektrische auto is (bron: ECN). Verdergaande energiebesparende maatregelen De bovengenoemde maatregelen zijn relatief eenvoudige maatregelen die in korte tijd terug zijn te verdienen. Om te komen tot een transitie naar een duurzame samenleving zijn echter ook vergaande maatregelen nodig, zoals de realisatie van passiefhuizen, energieneutrale en energieleverende woningen en gebouwen, vergaande renovatie van de bestaande woningvoorraad (onder andere passief renoveren) en het gebruik van elektrisch en waterstof aangedreven voertuigen. Door vergaande innovatie is het mogelijk om het energieverbruik te reduceren met circa 50%. Benutten duurzame energie, duurzame energie opwekken Na het reduceren van de energievraag kan de overgebleven energievraag ingevuld worden met duurzame energiebronnen. Bij het gebruik van duurzame energiebronnen komt geen CO 2 vrij. De volgende duurzame energietechnieken zijn beschikbaar die toegepast kunnen worden binnen de gemeente: zonne-energiesystemen; systemen voor benutting van omgevingswarmte (geothermie, warmte-/koudeopslag, lucht); conventionele grootschalige windturbines en urban windturbines; biomassa-energiesystemen, zoals biomassagestookte ketels of (regionale) vergistings- of vergassingsinstallaties. Voor bovengenoemde duurzame energietechnieken is het toepassingspotentieel in Harderwijk berekend. Hierbij wordt de energietechniek maximaal ingezet, zoveel als theoretisch mogelijk is, gezien de beschikbaarheid van daken, snoeihout en agrarisch afval enz. Zonne-energie Voor de berekening van het potentieel aan elektriciteitsopwekking uit zonne-energie (pv-panelen), is uitgegaan van het beschikbare dakoppervlak bij woningen, utiliteitsbouw en bedrijven. Aangenomen is dat in de bestaande utiliteitsbouw, scholen en sportaccommodaties 30% van het dakoppervlak beschikbaar is; in nieuwbouw 75% van het dakoppervlak. Voor de woningbouw is ervan uitgegaan dat 75% van de bestaande woningen en 90% van de nieuwbouwwoningen worden voorzien van 8 m 2 pvpanelen (totaal systemen op woningen). Voor de opwekking van warm tapwater met behulp van zonnecollectoren is ervan uitgegaan dat op 80% van de woningen een zonneboilersysteem wordt geplaatst ( zonneboilers van bijna 3 m²). Daarnaast wordt bij circa de helft van de sportaccommodaties en zorginstellingen zonnecollectoren toegepast. Bij de nieuwbouw van woningen en gebouwen wordt ervan uitgegaan dat deze zoveel mogelijk zongericht worden gebouwd. Hiermee wordt een hogere opbrengst voor zonnecollectoren en pv-panelen gerealiseerd en draagt de warmte van de zon bij aan de verwarming van het gebouw (benutting van passieve zonne-energie). Gezien de snelle ontwikkelingen van zonnepanelen is te verwachten dat het rendement de komende tien jaar met 20% zal stijgen en dat prijzen van zonne-energiesystemen concurrerend zullen worden met de inkoop van elektriciteit van een energiebedrijf. Biomassa Het potentieel voor energieopwekking uit biomassa is voor wat betreft vergisting gebaseerd op 50% van alle mest en voor verbranding wordt uitgegaan van al het vrijkomende (snoei)hout, GFT-afval en afval binnen de gemeente. In de potentieelschatting is geen rekening gehouden met eventueel vrijkomende biomassastromen bij productiebedrijven. De huidige verbranding van GFT-afval, hout en 80% van het RWZI-slib is in de gegevens van het potentieel afgetrokken. 15

16 Windenergie Gemeente Harderwijk heeft aangegeven (vooralsnog) terughoudend om te gaan met windenergie. In de gemeente zijn echter wel locaties aanwezig voor de plaatsing van windturbines. Op het regionaal bedrijventerrein is wellicht plaatsing mogelijk van vier turbines en op de dijk naar Lelystad ook nog eens vier turbines. In de berekening van het potentieel voor duurzame energie is daarom uitgegaan van de plaatsing van maximaal acht windturbines. Opgemerkt wordt dat plaatsing van de windturbines op de dijk naar Lelystad onzeker is in verband met de ontwikkeling van Waterfront. Aanvullend hierop is de plaatsing van kleinschalige windmolens (urban windturbines) meegenomen in de potentieelbepaling. De kosteneffectiviteit van deze techniek is namelijk te laag om een substantiële bijdrage te kunnen leveren aan de verduurzaming van de energievoorziening. Aardwarmte en warmtepompen Voor de realisatie van warmte-/koudeopslag in de bodem wordt ervan uitgegaan dat dit toegepast kan worden bij maximaal 70% van alle utiliteitsgebouwen. Voor de toepassing van warmtepompen in de woningbouw is aangenomen dat deze alleen toegepast worden bij nieuwbouw. Theoretisch zou in 2031 maximaal 26% van het energieverbruik in de gemeente duurzaam geproduceerd kunnen worden op eigen grondgebied. Het potentieel aan windenergie kan mogelijk nog verder verhoogd worden. In Fout! Verwijzingsbron niet gevonden. is de bijdrage van de verschillende duurzame energieopties aan het totale potentieel weergegeven. Figuur 4 Theoretisch potentieel duurzame energie 16

17 Omvang Indicatie van de omvang Potentiële CO 2-reductie (kton/jaar) PV-panelen m 2 75% van alle daken van huizen en bedrijven 18 Zonnecollectoren m zonneboilers 4 Passieve zonne-energie alle nieuwbouw - 2 Windenergie 24 MW 8 grote windturbines van 3 MW 39 Warmtepompen m 2 b.v.o. 50% van alle gemeentelijke gebouwen, utiliteit en bedrijven 2 Warmte-/koudeopslag (onderdeel aardwarmte) m 2 b.v.o. 70% van alle gemeentelijke gebouwen, utiliteit en bedrijven 3 Vergisting 3,5 MW 50 kleine nieuwe vergistinginstallaties bij boerderijen en benutting warmte RWZIvergister 6 Verbranding 1 MW 1 Totaal 26% van de CO 2-emissie in Tabel 2 Theoretisch potentieel duurzame energie De toepassing van windturbines levert de grootste bijdrage aan de duurzame energieopwekking: 48%. Ook de zon is een van voornaamste bronnen van duurzame energie: 32% (zonnepanelen, zonneboilers en passief). In Tabel 2 is van bovengenoemde technieken de theoretisch maximale inzet weergegeven in relatie tot de daarmee te realiseren CO 2 -reductie. Daarnaast laat de tabel het verschil in opbrengst zien van de verschillende technieken. Om dezelfde hoeveelheid elektriciteit te realiseren als één windturbine van 3 MW, moet bijvoorbeeld m 2 aan pv-panelen worden geplaatst. Compenseren Zoals blijkt is er een zeer forse inzet aan energiebesparing en duurzame energie nodig om de CO 2 - uitstoot in de periode tot 2031 te reduceren met 45%. Dit is zeer ambitieus en een grote uitdaging om te realiseren binnen te gemeentegrenzen van Harderwijk. Het ambitieniveau kan behaald worden door middel van compensatie. CO2-compensatie is het mechanisme waarbij een bepaalde hoeveelheid CO2-uitstoot die hier plaatsvindt, wordt geneutraliseerd door een reductie van dezelfde hoeveelheid CO2 elders in de wereld. Dit gebeurt door middel van CO2-reductieprojecten op het gebied van duurzame energie of het aanplanten van bos. Om te komen tot een 45% klimaatneutrale gemeente kan worden overgegaan tot compensatie bijvoorbeeld in de vorm van groene stroom, bosaanplant en groen gas. 2.4 Routes Met het ambitieniveau 45% klimaatneutralaal in 2031 en de componenten besparen van energie, benutten van duurzame energie en het compenseren zijn 4 routes uitgestippeld, namelijk; 1. de compenserende stad (100% compenseren) 2. de besparende stad (maximaal 65% compenseren) 3. de energieke stad (maximaal 35% compenseren) 4. de zelfvoorzienend stad (geen compensatie) Ieder scenario heeft als resultaat 45% CO2-reductie in 2031, opgebouwd uit de 3 componenten. 17

18 2.4.1 De compenserende stad In deze eerste route wordt de gehele CO 2 -uitstoot gecompenseerd. Door het inkopen van groene energie, te investeren in duurzame energieprojecten en boscompensatieprojecten, buiten de gemeentegrenzen van Harderwijk wordt de 45% CO 2 -reductie behaald. 1. De Compenserende Stad Besparen Ambitie 45 % reductie in 2031 De gemeentelijke organisatie Benutten duurzame energie Compenseren 100% Inkoop groene energie Bosaanplant Investeren duurzame energie projecten Compenseert Motiveert en stimuleert derden De besparende stad In deze route wordt ingezet op het besparen van energie binnen alle sectoren. De gemeentelijke organisatie geeft uitvoering aan haar voorbeeldrol door naast het besparen van energie ook duurzame energie op te wekken. Toch zal 65% van de CO2-reductie behaald worden door middel van compensatie. 2. De Besparende Stad Ambitie 45 % reductie in 2031 Besparen 2% industrie 2% utiliteit 1,5% woningbouw 2% verkeer en vervoer Benutten duurzame energie Compenseren 65% Inkoop groene energie Bosaanplant Investeren duurzame energie projecten De gemeentelijke organisatie Motiveert en stimuleert derden Bespaart jaarlijks 2% Plaatst 1000 m2 zonnecollectoren Motiveert en stimuleert derden 18

19 2.4.3 De energieke stad Binnen de route de energieke stad worden de besparingsdoelstellingen en inzet het benutten van zoveel mogelijk voor het benutten van duurzame energie nagestreefd. De gemeentelijke organisatie zet maximaal in op haar voorbeeldrol door naast te besparen, 45% van al haar benodigde energie duurzaam op te wekken. 3. De Energieke Stad Ambitie 45 % reductie in 2031 Besparen 2% industrie 2% utiliteit 1,5% woningbouw 2% verkeer en vervoer Benutten 8m2 zonnecollectoren bij woningen duurzame energie 10 Mwp bij bedrijven en utiliteit aan zonnecollectoren 3500 zonneboilers 1000m2 zonnecollectoren bij utiliteit 500 woningen wko Bij m2 b.v.o utiliteit, wko Biomassa voor vergisting Warmte RWZI Compenseren 35% Inkoop groene energie Bosaanplant Investeren duurzame energie projecten De gemeentelijke organisatie Motiveert en stimuleert derden Bespaart jaarlijks 2% Benut duurzame energie Motiveert en stimuleert derden Plaatst 1000 m2 zonnecollectoren De gemeente motiveert en stimuleert derden 19

20 2.4.4 De zelfvoorzienende stad In de zelfvoorzienende stad wordt de gehele ambitie, de 45% CO 2 -reductie binnen de gemeentegrenzen van Harderwijk behaald. Naast de besparingsdoelstellingen wordt maximaal ingezet op het opwekken van duurzame energie waardoor compensatie niet meer nodig is. 4. De Zelfvoorzienende Stad Ambitie 45 % reductie in 2031 Besparen 2% industrie 2% utiliteit 1,5% woningbouw 2% verkeer en vervoer Benutten 8m2 zonnecollectoren bij woningen duurzame energie 10 Mwp bij bedrijven en utiliteit aan zonnecollectoren 3500 zonneboilers 1000m2 zonnecollectoren bij utiliteit 500 woningen wko Bij m2 b.v.o utiliteit, wko Biomassa voor vergisting Warmte RWZI 24 MW windenergie Compenseren 0% De gemeentelijke organisatie Motiveert en stimuleert derden Bespaart jaarlijks 2% Benut duurzame energie Motiveert en stimuleert derden Plaatst 1000 m2 zonnecollectoren Creërt de mogelijkheid voor windenergie 2.5 Het advies Tijdens een vervolg workshop is aan de doelgroepen gevraagd welke route zij adviseren. De route de energieke stad werd het meest geadviseerd. De volgende argumenten werden hiervoor gegeven: Flexibiliteit om tussentijds bij te sturen; Optimale mix tussen besparen tussen besparen, duurzame energieopwekking en compensatie. De stimulerende, motiverende en faciliterende rol van de gemeente komt het best tot zijn recht; Meest realistisch. De strategie naar klimaatneutraal Harderwijk, tezamen met het advies om de route De Energieke Stad te volgen bepaalt de ambitie voor een klimaatneutraal Harderwijk. 20

21 3 Ambitie De gemeente Harderwijk wil in 2031, 45% minder CO 2 uitstoten. De energieke stad 45% CO 2 reductie in 2031 De route energieke stad bestaat uit een combinatie van: Besparingsdoelstellingen (39%) Duurzame energie opwekking (26%) Compensatiemaatregelen (35%) De gemeente Harderwijk realiseert 2% energiebesparing per jaar binnen de eigen organisatie. Besparen De gemeente stimuleert, motiveert en faciliteert om de volgende doelstellingen te halen: o 2% energiebesparing per jaar bij de industrie o 2% energiebesparing per jaar bij de utiliteit o 1,5% energiebesparing per jaar bij woningbouw o 2% energiebesparing per jaar bij verkeer en vervoer. Benutten duurzame energie De gemeente Harderwijk realiseert tot aan 2031, 1000 m2 zonnecollectoren of een gelijkwaardige methode om energie op te wekken. De gemeente stimuleert, motiveert en faciliteert inwoners en bedrijfsleven in de mogelijkheden om duurzame energie op te wekken. De gemeente zet zich in om hiermee een reductie van 26% van de CO2 emissie te halen. Compenseren De gemeente stimuleert, motiveert en faciliteert inwoners en bedrijfsleven tot de inkoop van groen gas en groene stroom voor 35% van het resterende energiegebruik. Toekomst In 2031 werkt de gemeente met een routekaart die er zorg voor draagt dat Harderwijk 100% van de CO 2 uitstoot reduceert. 21

22 4 Monitoring Om te bepalen of de jaarlijks doelstellingen gehaald worden zal één maal per 4 jaar een nieuwe CO 2 - voetafdruk gemaakt worden. Deze zal vergeleken worden met de voorgaande voetafdruk, waarna zonodig het uitvoeringsprogramma bijgesteld wordt om de koers naar 45% CO 2 -reductie in 2031 te kunnen waarborgen. 22

23 Bijlagen Inhoudsopgave Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 strategie naar klimaatneutraal Harderwijk klimaatwinkelen met Raadsleden klimaatwinkelen met inwoners en bedrijven Routes De gemeentelijke rol 23

24

25 Bijlage 1 strategie naar klimaatneutraal Harderwijk

26

27 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk Voetafdruk en scenarioanalyse verduurzaming energievoorziening

28 1 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk

29 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk Voetafdruk en scenarioanalyse verduurzaming energievoorziening Datum: 19 maart 2012 Projectnummer: Status: Definitief Opdrachtgever: Uitgevoerd door: Gemeente Harderwijk Havendam 56 Postbus AC HARDERWIJK Telefoon (0341) adres DWA installatie- en energieadvies Spoelerstraat 48a Postbus AC RIJSSEN Telefoon (0548) adres 2

30 3 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk

31 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk Inhoudsopgave 1 Samenvatting Conclusies en aanbevelingen Inleiding Aanleiding en doel Methode en systeemgrenzen Begripsbepaling energie-, klimaat- en CO 2 -neutraal Leeswijzer Voetafdruk Beleidskader Emissies bronnen broeikasgassen gemeente Harderwijk CO 2 -emissie 2010 in Harderwijk Terugblik naar Autonome ontwikkeling CO 2 -emissie Mogelijkheden voor energiebesparing en duurzame energie Methode reductie CO 2 -emissie Potentieel voor energiebesparing Potentieel voor duurzame energie Scenario s reductie CO 2 -emissie Scenario 1: continuering van het huidige beleid Scenario 2: realisatie doelstellingen nationaal beleid Scenario 3: klimaatwinkelen Scenario 4: naar een klimaatneutrale gemeente Vergelijking scenario s Route naar klimaatneutraal Ambitieniveau Focus klimaatbeleid Strategie Route naar klimaatneutraal Monitoring

32 5 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk

33 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk 1 Samenvatting In de Strategische Raadsagenda is de doelstelling opgenomen om voor de langere termijn een routekaart op te stellen naar een duurzaam en klimaatneutraal Harderwijk. Voor het opstellen van deze routekaart is inzicht in de uitstoot van de broeikasgassen nodig. In deze rapportage Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk wordt voor het broeikasgas CO 2 de uitstoot in beeld gebracht en de mogelijkheden voor reductie hiervan door energiebesparing en duurzame energieopwekking door middel van een scenario-analyse in kaart gebracht. De uitkomsten van de sessie Klimaatwinkelen met de commissie ruimte en een sessie met inwoners en bedrijven is aan deze rapportage toegevoegd. De sessies zelf zijn beschreven in afzonderlijke rapportages, namelijk Klimaatwinkelen in Harderwijk met raadsleden respectievelijk Klimaatwinkelen in Harderwijk met inwoners en bedrijfsleven. CO 2 -voetafdruk gemeente Harderwijk De totale CO 2 -emissie in de gemeente Harderwijk door verbranding van fossiele brandstoffen voor energieopwekking bedraagt ton. In onderstaande grafiek is een verdeling naar de verschillende sectoren weergegeven. figuur 1.1 Overzicht aandeel van de sectoren in de CO 2-emissie van de gemeente Harderwijk Scenario s reductie CO 2 -emissie Op basis van de huidige situatie is het potentieel aan energiebesparing en duurzame energie binnen de gemeente in kaart gebracht. Wat betreft energiebesparing is met name gekeken naar de toepassingsmogelijkheden voor de periode tot Uit deze analyse blijkt dat door het treffen van rendabele maatregelen (maatregelen die zich terugverdienen binnen de levensduur) een energiebesparing is te realiseren van 20 30% tot Om het energiegebruik verder te reduceren, zijn verdergaande maatregelen, zoals passief renoveren en energieneutraal renoveren noodzakelijk. Op het gebied van duurzame energie liggen er met name kansen voor vergisting, toepassing van zonnepanelen en de realisatie van windturbines. Hiermee is het mogelijk om circa 25% van de huidige energiebehoefte duurzaam op te wekken binnen de gemeentegrenzen. Aan de hand van deze analyse zijn de volgende scenario s opgesteld om de CO 2 -emissie tot 2031 te reduceren: Scenario 1: continuering huidig beleid. In dit scenario is verkend welke inzet aan maatregelen nodig is en welke CO 2 -reductie in 2031 mogelijk is indien het huidige beleid wordt gecontinueerd. Dit betekent wel een steeds intensievere inzet aan financiële en personele middelen omdat logischerwijs de meest effectieve maatregelen het eerst worden genomen. Indien dit op deze wijze wordt gecontinueerd is het mogelijk om in 2031 een CO 2 -reductie van 20% ten opzichte van 1990 te realiseren. 6

34 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk Scenario 2: realisatie doelstellingen nationaal beleid. Uitgangspunt voor dit scenario is de realisatie van de nationale doelstelling van 20% CO 2 -reductie en 14% duurzame energie in Om dit te realiseren is in alle sectoren een energiebesparing van 2% per jaar nodig en zal tot 2020 de helft van het potentieel aan duurzame energie moeten worden ingezet. Continuering van deze (niet waarschijnlijke) inzet leidt in 2031 tot benutting van het volledige potentieel aan duurzame energie en een CO 2 -reductie van 59%. Scenario 3: klimaatwinkelen. In dit scenario zijn de uitkomsten van de sessie Klimaatwinkelen met de gemeenteraad vertaald in een scenario aan inzet van energiebesparing en duurzame energie tot Dit betekent een energiebesparingsdoelstellen van 1,5% per jaar in de woningbouw en 2% per jaar bij alle overige sectoren. Daarnaast is een grote inzet aan duurzame energieopwekking in de vorm van zonnepanelen, 8 windturbines en vergisting van biomassa nodig. Hiermee is een CO 2 -reductie van 37% te realiseren ten opzichte van 1990 en 45% ten opzichte van Scenario 4: naar een klimaatneutrale gemeente. Op basis van de resultaten uit scenario 1 t/m 3 wordt een scenario naar klimaatneutraal voorgesteld waarbij 40% van de huidige CO 2 -uitstoot wordt gereduceerd door maatregelen binnen de gemeentegrenzen en de overige energie duurzaam in te kopen. Route naar klimaatneutraal De scenario s tonen aan dat het niet waarschijnlijk is om in 2031 alle energie binnen de gemeentegrenzen duurzaam op te wekken. Wel is het mogelijk om klimaatneutraliteit te bereiken door (gedeeltelijke) CO 2 -compensatie en/of de inkoop van groene stroom en groen gas. Het treffen van maatregelen binnen de gemeentegrenzen verdient echter de voorkeur en daarom wordt voorgesteld om voor 2031 de volgende doelstelling te hanteren. Als ambitie wil de gemeente Harderwijk op (lange) termijn een klimaatneutrale gemeente worden. Er is vooralsnog gekeken wat ervoor nodig is om in 2031 een klimaatneutrale gemeente te zijn. Hiervoor wordt de CO 2 -uitstoot met 40% gereduceerd door middel van energiebesparing en duurzame energieopwekking binnen de gemeentegrenzen en wordt de resterende energiebehoefte ingevuld door inkoop van groene stroom en groen gas. Om deze doelstelling te realiseren, wordt geadviseerd om een uitvoeringsprogramma op te stellen voor de komende vier jaar met concrete projecten en een koers naar 2031 om invulling te geven aan de volgende speerpunten: 1. Realisatie van 40% energiebesparing in de gemeentelijke organisatie in Realisatie van minimaal 30% energiebesparing in de bestaande woningvoorraad en bij bedrijven door middel van buurtambassadeurs en burgerinitiatieven en oprichting van het platform duurzame bedrijven. 3. Facilitering van grootschalige duurzame energieopwekking door middel van windturbines en vergisting en/of vergassing door daar waar mogelijk is ondersteuning te bieden in de onderzoeks-, vergunningen en realisatiefase. 4. Stimuleren van inwoners en bedrijfsleven tot de inkoop van groen gas en groene stroom voor het nog resterende energiegebruik. Na 2031 kan vervolgens gewerkt worden aan het verder terug dringen van het energiegebruik en het gebruik van fossiele brandstoffen met behulp van technieken die dan op de markt zijn. 7

35 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk 2 Conclusies en aanbevelingen 1. Uit gegevens van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat de emissie van CO 2 verreweg het hoogst is in de gemeente Harderwijk vergeleken met de andere broeikasgassen. 2. De CO 2 -emissie in Harderwijk bedroeg in ton. Door de uitgevoerde projecten gericht op energiebesparing en duurzame energie is er een stabilisering opgetreden van de toenemende emissie in de voorgaande jaren. 3. Door stijging van het aantal inwoners, uitbreiding van het aantal woningen en dergelijke zal de CO 2 -emissie de komende jaren weer gaan stijgen tot ruim 300 kton in 2031 indien er geen nationaal en lokaal beleid gericht op CO 2 -reductie wordt gevoerd. 4. Met name op gebied van plaatsing van zonnepanelen, windturbines en vergistinginstallaties liggen er kansen binnen de gemeente Harderwijk. 5. Uit de scenario-analyse blijkt dat realisatie van een CO 2 -reductie van 40% - 50% in 2031 al een zeer forse uitdaging en ambitie is. Realisatie van 100% CO 2 -reductie in 2031 is niet mogelijk in de periode tot Om klimaatneutraliteit te bereiken zal dus een deel van de CO 2 -emissie gecompenseerd moeten worden of zal de energie duurzaam moeten worden ingekocht (groene stroom en groen gas). 6. Voor 2031 wordt de volgende doelstelling voorgesteld. Als ambitie wil de gemeente Harderwijk op (lange) termijn een klimaatneutrale gemeente worden. Er is vooralsnog gekeken wat ervoor nodig is om in 2031 een klimaatneutrale gemeente te zijn. Hiervoor wordt de CO 2 -uitstoot met 40% gereduceerd door middel van energiebesparing en duurzame energieopwekking binnen de gemeentegrenzen en wordt de resterende energiebehoefte ingevuld door inkoop van groene stroom en groen gas. 7. Belangrijke speerpunten in de routekaart naar 2031 om bovenstaande doelstelling te realiseren, zijn: a. Realisatie van 40% energiebesparing in de gemeentelijke organisatie in b. Realisatie van minimaal 30% energiebesparing in de bestaande woningvoorraad en bij bedrijven door middel van buurtambassadeurs en burgerinitiatieven en oprichting van het platform duurzame bedrijven. 1 c. Facilitering van grootschalige duurzame energieopwekking door middel van windturbines en vergisting en/of vergassing door daar waar mogelijk is ondersteuning te bieden in de onderzoeks-, vergunningen en realisatiefase. d. Stimuleren van inwoners en bedrijfsleven tot de inkoop van groen gas en groene stroom voor het nog resterende energiegebruik. 8. Geadviseerd wordt om voor de korte termijn (komende vier jaar) een uitvoeringsprogramma op te stellen met concrete projecten zodat goed ingespeeld kan blijven worden op de praktische situatie en kansrijke (energetische, economische of organisatorische) ontwikkelingen. 9. Aanbevolen wordt om de voortgang van de realisatie van de klimaatdoelstelling te monitoren en scherp te definiëren welke bijdrage de afzonderlijke projecten en gemeentelijke afdelingen hieraan moeten leveren. 1 Eerste actie hiervoor is ondernemen door de sessie Klimaatwinkelen met inwoners en bedrijfsleven 8

36 9 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk

37 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk 3 Inleiding 3.1 Aanleiding en doel In het milieubeleidsplan heeft de gemeente Harderwijk de ambitie uitgesproken om de doelstellingen van het Klimaatakkoord te realiseren binnen haar eigen gemeente. Om dit te realiseren, is een uitvoeringsplan opgesteld wat aansluit bij het plan van de Regio Noord Veluwe. In de Strategische Raadsagenda is opgenomen om voor de langere termijn een routekaart op te stellen naar een duurzaam en klimaatneutraal Harderwijk. Voor het opstellen van deze routekaart is het nodig om inzicht te hebben in het huidige energiegebruik en de uitstoot van de broeikasgassen. Dit dient als input voor het in beeld brengen van de mogelijkheden voor energiebesparing en duurzame energie die tijdens een sessie gebruikt worden om richtinggevende uitspraken te krijgen van de gemeenteraad. Het doel van dit onderzoek is inzicht geven in zowel de huidige broeikasgasemissies en, vanwege de omvang, de ontwikkeling van de CO 2 -uitstoot in de tijd en de mogelijkheden voor CO 2 -reductie. Op basis van deze inzichten wordt een werksessie gehouden met de gemeenteraad en een werksessie met inwoners en bedrijven om te komen tot realistische klimaatdoelstellingen voor zowel de korte als de langere termijn. 3.2 Methode en systeemgrenzen Voor de bepaling van de emissies binnen een gemeente zijn er twee methoden: de bronbenadering of de gebruikersbenadering. De bronbenadering richt zich op de directe uitstoot van energiecentrales, mobiliteit, gasverbruik in woningen en gebouwen en andere emissiebronnen. Alle bijdragen worden gesommeerd, wat resulteert in een totale uitstoot over het gebied. De belangrijkste consequentie van deze methode is dat in het geval van bijvoorbeeld de CO 2 -uitstoot als gevolg van de elektriciteitsproductie toegerekend wordt aan de gemeente en niet aan de gebruikers buiten de gemeente. Hetzelfde geldt voor de industrie. De gebruikersbenadering richt zich op de afname van (met fossiele brandstoffen geproduceerde) niet-duurzame energie. In dit perspectief wordt de uitstoot als gevolg van bijvoorbeeld de energieproductie (elektriciteit, warmte, koude) verdeeld over de gebruikers 2, binnen en buiten de gemeentegrenzen. De energiecentrale verdwijnt zo uit beeld als CO 2 -bron. In deze verkenning wordt de gebruikersbenadering gehanteerd, omdat deze leidt tot de meest evenwichtige verdeling van de emissie over de verschillende gemeenten. Alle broeikasgasemissies die vrijkomen door activiteiten van de bewoners en bedrijven binnen gemeente Harderwijk, worden meegerekend. Op deze activiteiten heeft de gemeente namelijk invloed. Dit betekent dat de uitstoot van het wegverkeer van de auto- en snelwegen, zoals de N302 en A28 niet worden meegenomen. Ook voor de scheepvaart wordt alleen de uitstoot meegenomen die veroorzaakt wordt door schepen die eigendom zijn van inwoners en bedrijven in Harderwijk. Deze methode sluit aan bij het Monitoringsprotocol van AgentschapNL wat momenteel wordt ontwikkeld. In dit onderzoek zal ook, voor zover mogelijk c.q. nu bekend is, gewerkt worden volgens deze methodiek, zodat resultaten in de toekomst vergelijkbaar zijn met andere gemeenten. 2 Zou in de toekomst waterstofproductie plaatsvinden en waterstof worden gedistribueerd, dan komt de CO 2-uitstoot als gevolg van de productie en het transport op de rekening van de gebruiker. Consequent doorgeredeneerd zou dit dan ook voor gas moeten gelden: de CO 2 die nodig is voor het gastransport moet doorberekend worden naar de gebruiker. 10

38 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk 3.3 Begripsbepaling energie-, klimaat- en CO 2 -neutraal De gemeente Harderwijk heeft de ambitie om op langere termijn klimaatneutraal te zijn. Naast de term klimaatneutraal worden ook vaak de termen CO 2 -neutraal en energieneutraal gebruikt. Voor het formuleren van ambities op klimaatbeleid, zijn de onderstaande definities gebruikt. Wat is energieneutraal, CO 2 -neutraal en klimaatneutraal? Energieneutraal: de gemeente produceert binnen de gemeentegrenzen evenveel duurzame energie als er aan energie gebruikt wordt binnen de gemeentegrenzen. De gebruikers binnen de gemeente produceren deze energie zélf of kopen deze groen in bij energieproductie-eenheden binnen de gemeentegrenzen. CO 2 -neutraal: binnen de gemeentegrenzen is de netto CO 2 -uitstoot over een jaar gelijk aan nul doordat er geen gebruik wordt gemaakt van fossiele brandstoffen. De benodigde energie wordt binnen of buiten de gemeentegrenzen duurzaam opgewekt. Klimaatneutraal: idem CO 2 -neutraal waarbij dit niet alleen geldt voor de CO 2 -uitstoot, maar ook voor de uitstoot van alle broeikasgassen. Dit betekent dat de benodigde energie binnen of buiten de gemeente op duurzame wijze wordt opgewekt en de uitstoot van de (overige) broeikasgassen wordt gereduceerd tot nul of wordt gecompenseerd door activiteiten buiten de gemeente. 3.4 Leeswijzer Het volgende hoofdstuk beschrijft de emissies van de broeikasgassen van de gemeente Harderwijk, met als peiljaar De CO 2 -emissie in 1990 en 2020 is hierop ingeschat. Hoofdstuk 5 beschrijft de mogelijkheden voor energiebesparing en het opwekken van duurzame energie. Het zesde hoofdstuk werkt twee scenario s uit om de CO 2 -emissie binnen de gemeente te reduceren. Deze twee scenario s vormen de input voor de twee sessies klimaatwinkelen waarmee met de gemeenteraad (sessie 1) en inwoners en bedrijfsleven (sessie 2) een scenario wordt opgesteld naar klimaatneutraal. In hoofdstuk 7 wordt een advies gegeven over een realistisch ambitieniveau en wordt ingegaan op de rol en invloed van de gemeente om deze ambitie te realiseren. 11

39 Strategie naar een klimaatneutraal Harderwijk 4 Voetafdruk Op Europees en nationaal niveau zijn doelstellingen geformuleerd met betrekking tot de reductie van de CO 2 -uitstoot. Deze doelstellingen vormen het uitgangspunt voor de ambitie om als gemeente Harderwijk klimaatneutraal te willen worden. In dit hoofdstuk wordt daarom eerst het nationale beleidskader geschetst, wat vervolgens verder wordt uitgewerkt met betrekking tot de consequenties hiervan op lokaal niveau. Hiervoor wordt de huidige broeikasgasemissie van de gemeente berekend. 4.1 Beleidskader Europa De lidstaten van de EU hebben zich verbonden aan het Kyotoverdrag. De Europese CO 2 -reductie-eis van 8% is verdeeld over de lidstaten. Nederland moet in de CO 2 -uitstoot met 6% reduceren ten opzichte van Daarnaast is in de Duurzame Energie Richtlijn afgesproken dat in 2020 minstens 20% van de energie duurzaam opgewekt moet worden 3. Dit betekent voor Nederland dat duurzame energie in 2020 een aandeel van minimaal 14% in de energieopwekking moet hebben. Landelijke overheid In het werkprogramma Schoon en Zuinig heeft het kabinet Balkende IV stevige ambities geformuleerd: CO 2 -reductie van 30% in 2020 ten opzichte van 1990; energiebesparing naar 2% per jaar; aandeel duurzame energie in 2020 naar 20%. De gebouwde omgeving neemt een aanzienlijk percentage van het totale energieverbruik in Nederland voor zijn rekening, zo n 40% 4. In Schoon en Zuinig zijn daarom ambitieuze doelstellingen voor het energieverbruik binnen de gebouwde omgeving geformuleerd. De jaarlijkse CO 2 -uitstoot zal in 2020 gereduceerd moeten zijn met 6-10 Mton CO 2. Het Platform Energietransitie Gebouwde Omgeving (PeGO) heeft als doelstelling 60% besparing voor de nieuwbouw in Daarnaast heeft de bouwsector zich met het Lente-akkoord in 2008 gecommitteerd aan energiebesparing in woning- en utiliteitsbouw. Deze energiebesparing wordt bereikt door een stapsgewijze verlaging van de EPC naar 0,4 in In het Convenant Energiebesparing Bestaande Gebouwen (Meer Met Minder) is voor de bestaande bouw een doelstelling van 30 % energiebesparing in 2,4 miljoen gebouwen in 2020 vastgelegd. Tenslotte zijn in het Convenant Energiebesparing Corporatiesector afspraken tussen het Rijk en de corporaties gemaakt, waarmee de corporaties zich hebben aangesloten bij het bovengenoemde overheidsbeleid. Tenslotte hebben alle gemeenten in Nederland in het met het Rijk gesloten Klimaatakkoord de ambities uit Schoon en Zuinig onderschreven en zich gecommitteerd aan het streven naar klimaatneutrale nieuwbouw in Het huidige kabinet heeft de doelstellingen uit het werkprogramma Schoon en Zuinig inmiddels bijgesteld naar de Europese doelstellingen. Dit betekent een CO 2 -reductie van 20% in 2020 en aandeel duurzame energie in 2020 van 14%. 3 Richtlijn 2009/28/EC ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen. Europese Commissie, Warmte in Nederland. SenterNovem, Transitieplan Platform Energietransitie Gebouwde Omgeving,