CO 2 -scan Koggenland

Transcriptie

1 CO 2 -scan Koggenland Verkenning van de nulsituatie en mogelijkheden voor CO 2 -reductie Datum: 13 maart 2009 Projectnummer: 9944 Status: Definitief Opdrachtgever: Uitgevoerd door: Provincie Noord Holland Postbus MD HAARLEM Telefoon (023) Fax (023) CO 2 -Servicepunt Postbus DA HAARLEM Telefoon (023) Fax (023) hi301haco2 1

2 2 9944hi301haco2

3 Inhoudsopgave 1 Samenvatting Conclusies en aanbevelingen Inleiding Aanleiding Doel Leeswijzer CO 2 -emissie gemeente Koggenland CO 2 -emissie CO 2 -emissie Autonome ontwikkeling CO 2 -emissie tot Mogelijkheden voor energiebesparing en duurzame energie Methode reductie CO 2 -emissie Potentieel voor energiebesparing Potentieel voor duurzame energie Scenario s CO 2 -reductie Scenario 1: ingezet beleid Scenario 2: ambitieus Scenario 3: energieneutraal Resumé scenario s CO 2 -neutraal en CO 2 -compensatie Hoe te realiseren? Focus gemeente Aanpak hi301haco2 3

4 4 9944hi301haco2

5 1 Samenvatting Inleiding Door het CO 2 -Servicepunt zijn een tool en aanpak ontwikkeld om de huidige CO 2 -emissie in beeld te brengen en scenario s door te rekenen om deze emissie te reduceren. Dit resulteert vervolgens in een concrete aanpak en doelstellingen om te komen tot daadwerkelijke CO 2 -reductie. Door middel van een aantal pilots wordt deze aanpak getoetst in de praktijk. De gemeente Koggenland is een van de gemeenten die meedoet aan deze pilot. In dit rapport zijn de resultaten van het uitgevoerde onderzoek in de gemeente Koggenland beschreven. Huidige CO 2 -emissie en toekomstige ontwikkelingen In figuur 1.1 is de huidige CO 2 -emissie van de gemeente Koggenland weergegeven, onderverdeeld naar de verschillende doelgroepen. In de grafiek is een negatieve CO 2 -uitstoot weergegeven voor de post Gerealiseerde DE. Dit is de hoeveelheid CO 2 -uitstoot die vermeden wordt door duurzame energieopwekking binnen de gemeente zelf. CO2-emissie huidige situatie CO2-emissie (kton) Woningbouw Utiliteits Gemeentelijke gebouw en en voorzieningen Bedrijven Verkeer en vervoer Gerealiseerde DE Woningen Onderw ijsgebouw en Sport- verenigingsgebouw Zw embaden Industrieterreinen Kantoren Agrarisch Verkeer en vervoer Overig gem. gebouw en Openbare verlichting Gerealiseerd DE figuur 1.1 Huidige CO 2-emissie onderverdeeld naar verschillende doelgroepen De totale CO 2 -emissie binnen de gemeente bedraagt 90 kton, wat neerkomt op een gemiddelde CO 2 -emissie van 4,2 kton per inwoner. Dit is aan de onderkant van het landelijk gemiddelde van 4,5 5 ton per inwoner. Op basis van de nieuwbouwplannen en de prognose van de bevolkingsgroei is de autonome ontwikkeling van de CO 2 -emissie ingeschat. Verwacht wordt dat de CO 2 -emissie tot 2020 zal stijgen met circa 30% ten opzichte van 2008 (circa 116 kton). 9944hi301haco2 5

6 Scenario s naar reductie CO 2 -emissie Op basis van potentieelramingen voor energiebesparing en de toepassing van duurzame energie zijn drie scenario s gedefinieerd om de CO 2 -emissie te reduceren. Scenario 1: ingezet beleid In dit scenario is verkend hoeveel energiebesparing en inzet aan duurzame energie te realiseren is bij voortzetting van het huidige beleid tot Hiervoor is zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de huidige SLOK-aanvraag. In 2020 wordt, aanvullend op de alreeds gerealiseerde projecten, 7% van de benodigde energie op duurzame wijze opgewekt binnen de gemeente. In dit scenario wordt een CO 2 -reductie gerealiseerd van 4% in 2020 ten opzichte van Ten opzichte van 1990 wordt een CO 2 -reductie gerealiseerd van circa 6%. Scenario 2: ambitieus In dit scenario zijn de mogelijkheden verkend wanneer alles uit de kast wordt gehaald in de periode tot Realisatie van dit scenario resulteert in een CO 2 -reductie van ruim 17% in 2020 ten opzichte van 1990 en, aanvullend op de alreeds gerealiseerde duurzame energieprojecten, ruim 10% duurzame energieopwekking. Scenario 3: energieneutraal Dit scenario richt zich op de langere termijn: onderzocht is of termijn een energieneutrale gemeente is te realiseren. Uit de verkenning blijkt dat het mogelijk is om een energieneutrale gemeente te realiseren rond In figuur 1.2 is de ontwikkeling van de CO 2 -emissie voor de verschillende scenario s weergegeven. Ontw ikkeling CO2-em issie tot CO2-emissie (kton) Autonoom 1. Ingezet beleid 2. Ambitieus 3. Energieneutraal Klimaatakkoord Doelstelling Kyoto figuur 1.2 Ontwikkeling van de CO 2-emissie in de verschillende scenario s In tabel 6.1 zijn de kwantitatieve gegevens van de scenario s samengevat hi301haco2

7 tabel 1.1 Overzicht resultaten scenario s Ingezet beleid Ambitieus Energieneutraal CO 2-reductie 2020 ten 7% 18% 30% opzichte van 1990 Aandeel duurzame energie in % (7% extra ten opzichte van huidig) 27% (10% extra ten opzichte van huidig) 29% (10% extra ten opzichte van huidig) Energiebesparingtempo per jaar 1%, en energieneutrale woonwijk 2,5%, en energieneutrale woonwijk 3%, en energieneutrale woonwijk Totale investering burgers en bedrijfsleven ( /jaar) 3,4 miljoen 4,8 miljoen PM Inzet duurzame energie In MW windenergie vergistinginstallatie 500 zonneboilers m 2 PV-panelen 60 warmtepompen woningbouw warmtepompen m 2 utiliteit Plan van aanpak realisatie In MW windenergie vergistinginstallatie zonneboilers m 2 PV-panelen 300 warmtepompen woningbouw warmtepompen m 2 utiliteit In MW windenergie vergistinginstallatie zonneboilers m 2 PV-panelen 900 warmtepompen woningbouw warmtepompen m 2 utiliteit Om te komen tot een effectieve inzet van middelen en daadwerkelijke realisatie van energiebesparende en duurzame technieken, is het belangrijk om als gemeente inzichtelijk hebben op welke maatregelen c.q. doelgroepen de gemeente een grote invloed kan uitoefenen en op welke juist niet en wat het effect is van deze invloed. In de praktijk zal gefocust moeten worden op een combinatie van maatregelen, namelijk maatregelen met een grote bijdrage aan de CO 2 -reductie en maatregelen met een kleine bijdrage, maar wel met een directe invloed van de gemeente. Deze laatstgenoemde maatregelen zijn namelijk van belang om het goede voorbeeld te kunnen geven richting marktpartijen en inwoners om hen te stimuleren tot energiebesparing en toepassing van duurzame energie. Voor een overzicht van de uit te voeren projecten en taken voor de verschillende scenario s wordt verwezen naar tabel hi301haco2 7

8 8 9944hi301haco2

9 2 Conclusies en aanbevelingen 1 De huidige CO 2 -emissie per inwoner bedraagt 4,2 ton. Dit is relatief laag ten opzichte van het landelijk gemiddelde van ton per inwoner. 2 In de periode tot 2020 zal de CO 2 -emissie stijgen met circa 30%. Dit wordt met name veroorzaakt door de ontwikkeling van het regionale bedrijventerrein Distriport. 3 Door continuering van het huidig ingezette klimaatbeleid is het mogelijk om in 2020 een CO 2 -reductie te realiseren van circa 7% ten opzichte van 1990 en een extra inzet aan duurzame energie van eveneens circa 7% (inclusief de alreeds gerealiseerde duurzame energieprojecten bedraagt de inzet aan duurzame energie dan circa 23%). 4 Door echt alles uit de kast te halen, is het mogelijk om een CO 2 -reductie van ruim 17% in 2020 ten opzichte van 1990 te behalen en een extra inzet aan duurzame energie van ruim 10%. 5 Realisatie van een energieneutrale gemeente betekent een enorme opgave. Uit de uitgevoerde verkenning blijkt dat dit (op z n vroegst) realiseerbaar is rond hi301haco2 9

10 hi301haco2

11 3 Inleiding 3.1 Aanleiding De landelijke doelstellingen met betrekking tot de reductie van de CO 2 -uitstoot zijn ambitieus. Zo heeft het kabinet Balkenende IV afgesproken de volgende klimaatdoelstellingen te gaan realiseren. Reductie van de CO 2 -uitstoot met 30% in 2020 ten opzichte van % van het energiegebruik wordt in 2020 op duurzame wijze opgewekt. Jaarlijks wordt een energiebesparing van 2% gerealiseerd. Voor realisatie van deze doelstellingen is onder andere een Klimaatakkoord afgesloten met gemeenten en worden akkoorden afgesloten met het bedrijfsleven. Onderdeel van het Klimaatakkoord is onder andere dat gemeenten hun energie duurzaam inkopen en actief aan de slag gaan om wat betreft klimaatmaatregelen te leren van elkaar. Om te kunnen bepalen op welke wijze een gemeente invulling kan geven aan deze doelstellingen, is het van belang om eerst de huidige situatie in kaart te brengen en vervolgens de mogelijkheden om de CO 2 -emissie terug te dringen. Door het CO 2 -Servicepunt zijn een tool en aanpak ontwikkeld om de huidige CO 2 -emissie in beeld te brengen en scenario s door te rekenen om deze emissie te reduceren. Door middel van een aantal pilots wordt deze aanpak getoetst in de praktijk. De gemeente Koggenland is een van de gemeenten die meedoet aan deze pilot. In dit rapport worden de resultaten van het uitgevoerde onderzoek in de gemeente Koggenland beschreven. 3.2 Doel Het doel van dit onderzoek is: 1 in kaart brengen van de CO 2 -emissie binnen de gemeente in 1990; 2 in kaart brengen van het huidige energiegebruik en de CO 2 -emissie binnen de gemeente; 3 de verwachte autonome ontwikkeling van de CO 2 -emissie binnen de gemeente; 4 inzicht geven in het potentieel voor energiebesparing en duurzame energie binnen de gemeente; 5 schetsen van mogelijke scenario s om CO 2 -emissie te reduceren. 3.3 Leeswijzer In hoofdstuk 4 wordt de huidige CO 2 -emissie van de hele gemeente in kaart gebracht en wordt op basis van de bekende gegevens een inschatting gemaakt van de CO 2 -uitstoot in 1990 en de te verwachten CO 2 -uitstoot in Hoofdstuk 5 gaat in op de mogelijkheden voor energiebesparing en duurzame energie. In hoofdstuk 6 worden drie scenario s uitgewerkt om de uitstoot van CO 2 te reduceren. Op basis van deze resultaten en de op 3 maart 2009 gehouden workshop bij de gemeente wordt in hoofdstuk 7 een aanpak voorgesteld voor realisatie van deze scenario s. 9944hi301haco2 11

12 hi301haco2

13 4 CO 2 -emissie gemeente Koggenland Aan de hand van de door de gemeente aangeleverde gegevens over het aantal inwoners, woningen, utiliteit en bedrijven is met behulp van kentallen de huidige CO 2 - emissie berekend. Daarnaast is op basis van gegevens over de ontwikkeling van het aantal inwoners de CO 2 -emissie in het referentiejaar 1990 ingeschat en op basis van de prognose van de bevolkingsgroei de (autonome) ontwikkeling tot 2050 bepaald CO 2 -emissie 2008 Aan de hand van de verschillende energiegebruikers binnen Koggenland en met behulp van algemeen gehanteerde kentallen is de CO 2 -emissie van de gehele gemeente berekend. In figuur 4.1 is de CO 2 -emissie weergegeven, onderverdeeld naar de verschillende doelgroepen. De CO 2 -uitstoot voor verkeer en vervoer is gebaseerd op de gemiddelde CO 2 -uitstoot per inwoner in Nederland. In de berekening van de CO 2 -emissie is rekening gehouden met alreeds gerealiseerde duurzame energieprojecten in de gemeente. Er is echter geen rekening gehouden met de eventuele inkoop van groene stroom door particulieren en bedrijven. CO2-emissie huidige situatie CO2-emissie (kton) Woningbouw Utiliteits Gemeentelijke gebouw en en voorzieningen Bedrijven Verkeer en vervoer Gerealiseerde DE Woningen Onderw ijsgebouw en Sport- verenigingsgebouw Zw embaden Industrieterreinen Kantoren Agrarisch Verkeer en vervoer Overig gem. gebouw en Openbare verlichting Gerealiseerd DE figuur 4.1 Schematische weergave van de CO 2-emissie per doelgroep in 2008 In figuur 4.1 is een negatieve CO 2 -uitstoot weergegeven voor de post Gerealiseerde DE. Dit is de hoeveelheid CO 2 -uitstoot die vermeden wordt door duurzame energieopwekking binnen de gemeente zelf. De afgelopen jaren zijn namelijk al de volgende duurzame energieprojecten gerealiseerd in de gemeente: zeven windturbines in Berkhout; vier windturbines in Obdam; zes windturbines in Oudendijk; duurzame nieuwbouwprojecten (Vijverstate en De Burghtlanden); energiebesparing gemeentelijke gebouwen; asfaltcollectoren bij Vijverstaete. De absolute CO 2 -emissie voor 2008 is weergegeven in tabel is als referentiejaar gekozen, omdat dit ook het referentiejaar is voor de geformuleerde reductiedoelstellingen in het Kyoto-protocol en Klimaatakkoord. 9944hi301haco2 13

14 tabel 4.1 CO 2-emissie per doelgroep in 2008 Doelgroep CO 2-emissie (kton) Woningbouw 42 Utiliteit 3 Gemeentelijke gebouwen en voorzieningen 2 Bedrijven 19 Verkeer en vervoer 42 Gerealiseerde duurzame energieprojecten -19 Totaal 90 De CO 2 -emissie per inwoner bedraagt 4,2 ton per inwoner. Dit is aan de ondergrens van het landelijk gemiddelde voor deze sectoren (circa 4,5 5 ton per inwoner (bron: CBS)). 4.2 CO 2 -emissie 1990 Gegevens over de CO 2 -emissie binnen de gemeente Koggenland in 1990 zijn niet bekend. Daarom is op basis van het aantal inwoners in 1990 en de CO 2 -emissie in 2008 een inschatting gemaakt van CO 2 -emissie in De CO 2 -emissie in 1990 wordt op basis van bovenstaande geschat op 98 kton. Dit is 14% lager dan de CO 2 -emissie in Autonome ontwikkeling CO 2 -emissie tot 2050 Op basis van de nieuwbouwplannen en de prognose van de bevolkingsgroei is de autonome ontwikkeling van de CO 2 -emissie ingeschat. In figuur 4.2 is de ontwikkeling van de CO 2 -emissie weergegeven indien het gebruik van energie niet wordt gereduceerd en er geen (extra) inzet van duurzame energiebronnen plaatsvindt. Tevens zijn in deze grafiek de landelijke doelstellingen weergegeven. Autonome ontwikkeling CO2-emissie tot CO2-emissie (ton) Autonome ontwikkeling Doelstelling Klimaatakkoord Kyoto-doelstelling figuur 4.2 Ontwikkeling CO 2-emissie tot 2050 De daling van de CO 2 -emissie voor 2008 is het gevolg van de alreeds gerealiseerde duurzame energieprojecten. De sterke stijging van de CO 2 -emissie in de periode 2009 tot 2014 wordt veroorzaakt door de komst van het regionale bedrijventerrein Distriport. Conform de uitgangspunten voor de MER vindt de ontwikkeling hiervan plaats in deze periode hi301haco2

15 5 Mogelijkheden voor energiebesparing en duurzame energie In dit hoofdstuk wordt het theoretische potentieel voor duurzame energie en energiebesparing berekend. 5.1 Methode reductie CO 2 -emissie CO 2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen voor energieopwekking. Reductie van de CO 2 -emissie is dus mogelijk door het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen. Dit is mogelijk door enerzijds het energiegebruik te beperken en anderzijds duurzame energiebronnen te benutten voor energieopwekking. Bij het gebruik van duurzame energiebronnen komt namelijk geen CO 2 vrij. Vierstappenmodel Voor de inventarisatie van de kansen en mogelijkheden voor beperking van het energiegebruik en het gebruik van duurzame energiebronnen, wordt gewerkt volgens een vierstappenmodel waarmee het mogelijk is om verantwoord om te gaan met de energiebehoefte. In figuur 5.1 is het vierstappenmodel weergegeven. figuur 5.1 Het vierstappenmodel De grootste energiebesparing is te bereiken door de energievraag op gebouwniveau zoveel mogelijk te beperken (stap 1). Stap 1 bestaat dus uit het zoeken naar een optimum voor gevelisolatie, isolerende beglazing, energiezuinige verlichting en het beperken van de warmtapwatervraag. Vervolgens kan onderzocht worden of vrijkomende energiestromen benut kunnen worden door integratie (stap 2). Hierbij kan gedacht worden aan warmteterugwinning uit ventilatielucht of douchewater. Na het doorlopen van de eerste twee stappen is de minimaal benodigde energievraag bekend en kan onderzocht worden op welke wijze deze energievraag duurzaam kan worden ingevuld. Mogelijkheden hiervoor zijn de benutting van zonne-energie, omgevingswarmte, windenergie en biomassa. Voor zover de energiebehoefte niet duurzaam ingevuld kan worden, voorzien de traditionele fossiele brandstoffen (gas, olie en kolen) in de (piek)vraag. Deze fossiele bronnen dienen zo efficiënt mogelijk benut te worden. Voorbeelden hiervan zijn HRE-ketels en energiezuinige apparatuur. 9944hi301haco2 15

16 Bij het doorlopen van het vierstappenmodel speelt het kostenaspect uiteraard een belangrijke rol. In theorie is het mogelijk een pand zo goed te isoleren, dat er geen warmtevraag meer over is. De stappen 2, 3 en 4 zijn dan overbodig. Hiervoor zijn echter forse investeringen nodig. In de praktijk bepalen de stand van de techniek en de daarmee samenhangende kosten van energiebesparende maatregelen wanneer wordt overgegaan naar de volgende stap. 5.2 Potentieel voor energiebesparing In deze paragraaf wordt het theoretische potentieel voor energiebesparing bepaald. Voor de bepaling van het theoretische potentieel wordt uitgegaan van het potentieel aan rendabele maatregelen. Kansrijke ontwikkelingen en rendabel toepasbare maatregelen voor de verschillende doelgroepen zijn de volgende. Nieuwbouw EPC-verlaging woningbouw. Het kabinet wil de EPC voor nieuwe woningen in 2011 aanscherpen van 0,8 naar 0,6 en in 2015 naar 0,4 [NEN, 25 juni 2007]. Dit betekent een energiebesparing van circa 25% per nieuw te bouwen woning in 2011 ten opzichte van de huidige eisen. EPC-verlaging in de utiliteit en bij bedrijven. Door minister Vogelaar is in april 2008 een akkoord gesloten met NEPROM, NVB en Bouwend Nederland over het energiegebruik in de nieuwbouw. De kern van dit akkoord is dat in 2015 het energiegebruik in winkels, woningen en utiliteitsgebouwen 50% lager is dan nu. Bestaande bouw Energiebesparing in de bestaande woningbouw. Door toepassing van eenvoudige maatregelen, zoals leidingisolatie, kierdichting, isolatie buitenschil en energiezuinige apparatuur is het mogelijk het energiegebruik met minimaal 20% te reduceren. De benodigde investeringen zijn in minder dan tien jaar terug te verdienen. Energiebesparing in de industrie. Door toepassing van eenvoudige maatregelen met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar, kan het energiegebruik bij industriële bedrijven met 10% worden gereduceerd. Voorbeelden hiervan zijn energiezuinige persluchtcompressoren, energiezuinige verlichting en restwarmtebenutting. Energiebesparing in de utiliteit. Door toepassing van eenvoudige maatregelen met een terugverdientijd van minder dan tien jaar, kan het energiegebruik in de utiliteit met circa 10% worden gereduceerd 6. Voorbeelden hiervan zijn energiezuinige verlichting, isolatie en energiezuinige kantoorapparatuur. Energiebesparing binnen de agrarische sector. Door toepassing van eenvoudige maatregelen met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar, kan in deze sector een reductie van minimaal 10% van het energiegebruik worden gerealiseerd. Voorbeelden van maatregelen zijn warmteterugwinning uit melkkoeling, energiezuinige verlichting en energiedaken. Energiebeheer gemeentelijke gebouwen. Door monitoring van het energiegebruik van gemeentelijke gebouwen en het toepassen van eenvoudige energiebesparende maatregelen, is het mogelijk om het energiegebruik met minimaal 10% te reduceren hi301haco2

17 Verkeer en vervoer Uit onderzoek blijkt dat in de sector verkeer en vervoer nog een rendabel energiebesparingspotentieel aanwezig is van circa 23% 2. Deze besparing is voornamelijk te realiseren door de aanschaf van energiezuiniger auto s. Aangezien auto s een gemiddelde levensduur van tien jaar hebben, is dit besparingspotentieel over een termijn van circa tien jaar (besparing van circa 2,3% per jaar). Hogere besparingen zijn te realiseren door gedragsverandering, gebruik van elektrische auto s, auto s op aardgas en dergelijke. De gemeente kan hier echter weinig invloed op uitoefenen. Vergaande energiebesparende maatregelen Bovengenoemde maatregelen zijn relatief eenvoudige maatregelen die in korte tijd terug zijn te verdienen. Om te komen tot een CO 2 -neutrale gemeente, zijn echter ook vergaande maatregelen nodig, zoals de realisatie van Passiefhuizen, energieneutrale en energieleverende woningen en gebouwen, vergaande renovatie van de bestaande woningvoorraad (onder andere passief renoveren) en het gebruik van elektrische voertuigen. Door vergaande renovatie is het mogelijk om het energiegebruik te reduceren met circa 50%. 5.3 Potentieel voor duurzame energie Op de markt zijn de volgende duurzame energietechnieken beschikbaar die toegepast kunnen worden binnen de gemeente: zonne-energiesystemen; systemen voor benutting van omgevingswarmte; windturbines; biomassagestookte ketels; vergisting- of vergassinginstallaties. Met behulp van de methodiek van de DE-scan van SenterNovem 3 is het theoretisch potentieel voor toepassing van duurzame energie bepaald. Het theoretisch potentieel bedraagt circa 38% van het totale energiegebruik. Bij de bepaling van het theoretische potentieel is ervan uitgegaan dat al het vrijkomende afval en (snoei)hout benut kan worden voor energieopwekking. Op basis van de enkele jaren geleden uitgevoerde DE-scans is het resterend potentieel aan windenergie geschat op circa 25 MW. Daarnaast is ervan uitgegaan dat de mest van 50% van alle veeteelt beschikbaar is voor vergisting. Voor bepaling van het potentieel aan windenergie is aangenomen dat er maximaal tien windturbines met een vermogen van elk 3 MW geplaatst kunnen worden in de gemeente Koggenland. Het totale aandeel windenergie is hiermee ongeveer gelijk aan het berekende aandeel voor West-Friesland. 2 ECN. Het onbenut rendabel potentieel voor energiebesparing De gehanteerde kengetallen in deze methodiek zijn voor dit onderzoek geactualiseerd. Daarnaast zijn diverse rekenregels aangepast aan de huidige stand van de techniek. 9944hi301haco2 17

18 Vergisting 4% Verbranding 6% PV-panelen 8% Zonneboilers 3% Warmtepompen 1% Passieve zonne-energie 2% Energieopslag 1% Windenergie 69% figuur 5.2 Overzicht van het aandeel duurzame energieopties Het duurzame energiepotentieel zal, zeker op de korte termijn, niet volledig kunnen worden benut. In hoofdstuk 6 worden enkele scenario s uitgewerkt om dit potentieel (gedeeltelijk) te benutten hi301haco2

19 6 Scenario s CO 2 -reductie In dit hoofdstuk worden drie scenario s uitgewerkt om de CO 2 -uitstoot binnen de gemeente te reduceren. De autonome ontwikkeling van de CO 2 -uitstoot, zoals weergegeven in figuur 4.2, wordt hierbij als uitgangspunt gehanteerd. Scenario 1: ingezet beleid. Scenario 2: ambitieus. Scenario 3: energieneutraal. Scenario s 1 en 2 richten zich op de wat kortere termijn tot 2020 terwijl scenario 3 specifiek gericht is op de langere termijn. 6.1 Scenario 1: ingezet beleid Beschrijving scenario In dit scenario wordt verkend hoeveel energiebesparing en inzet aan duurzame energie te realiseren is bij voortzetting van het huidige beleid tot Hiervoor is zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de huidige SLOK-aanvraag. In figuur 6.1 is de ontwikkeling van het fossiele brandstoffenverbruik en de toepassing van duurzame energiebronnen weergegeven. In 2020 wordt, aanvullend op de alreeds gerealiseerde projecten, 7% van de benodigde energie op duurzame wijze opgewekt binnen de gemeente. In dit scenario wordt een CO 2 -reductie gerealiseerd van 4% in 2020 ten opzichte van Ten opzichte van 1990 wordt een CO 2 -reductie gerealiseerd van circa 6%. Energievoorziening 'Ingezet beleid' Primaire energie (TJ) Fossiele brandstoffen Duurzame energie figuur 6.1 Aandeel duurzame energie en fossiele brandstoffen in de totale energievoorziening Hoe te realiseren? Realisatie van dit scenario is mogelijk door jaarlijks gemiddeld 1% te besparen in de bestaande bouw. Tot 2020 betekent dit een totale besparing van circa 12% in de totale bestaande bouw. Voor bijvoorbeeld de bestaande woningbouw betekent dit een labelverbetering van één niveau voor circa 75% van de woningvoorraad. Daarnaast worden de woningen van het gemeentelijk woningbedrijf bij renovatie op het niveau van een passiefhuis gebracht (passief renoveren). Alle benodigde energie voor de gemeentelijke gebouwen wordt duurzaam ingekocht. 9944hi301haco2 19

20 Voor de nieuwbouw wordt uitgegaan van de ontwikkeling van een energieneutrale nieuwe woonwijk. De toepassing van duurzame energie bestaat uit de volgende inzet (gerealiseerd in 2020): realisatie van 4 MW aan windenergie; benutting van biomassa (vergistinginstallatie en benutting van (snoei)hout) 4 ; toepassing van circa 500 zonneboilers; toepassing van circa m 2 PV-panelen; toepassing van ruim 60 warmtepompen in de woningbouw; toepassing van luchtwarmtepompen bij in totaal m 2 b.v.o. aan nieuwbouw van utiliteitsgebouwen of bedrijven; toepassing van warmte-/koudeopslag bij in totaal m 2 b.v.o. aan nieuwbouw van utiliteitsgebouwen of bedrijven. De genoemde aantallen zijn indicatief. Daarnaast zal door technologieontwikkeling het rendement van bovengenoemde technieken verbeteren en zullen er nieuwe technieken op de markt komen die een deel van bovengenoemde technieken zullen vervangen. In figuur 6.2 is het aandeel van bovengenoemde opties aan het totale duurzame energiegebruik weergegeven. Aandeel duurzame energieopties in 2020 Fossiele brandstoffen 77% Gerealiseerde DE 16% Verbranding 0% Windenergie Vergisting 4% Energieopslag 1% 0% PV-panelen 0% Zonneboiler 8% Warmtepomp 0% figuur 6.2 Bijdrage van de verschillende duurzame energieopties aan de duurzame energieopwekking Indicatie investeringen De totale investeringen voor realisatie van alle maatregelen bedraagt indicatief 40 miljoen. Dit komt neer op een gemiddelde investering van 3,4 miljoen per jaar. Dit betreft alleen de benodigde investeringen in de maatregelen door het bedrijfsleven, particulieren en de gemeente. De kosten voor het formuleren en uitvoeren van beleid en het invoeren van stimuleringsregelingen zijn hier niet bij inbegrepen. Ter vergelijking: de investering in energiebesparende en duurzame maatregelen voor nieuwbouw De Vijverstate bedroeg indicatief , Binnen de gemeente komen diverse biomassastromen (onder andere mest, GFT en snoeihout) die benut kunnen worden voor energieopwekking. Voor een overzicht van toe te passen opwekkingstechnieken voor de verschillende biomassastromen wordt verwezen naar het rapport Biomassavisie Noord-Hollandse gemeenten [CO 2-Servicepunt, 2008]. 5 Schatting op basis van het ontvangen subsidiebedrag hi301haco2

21 6.2 Scenario 2: ambitieus Beschrijving scenario In scenario 1 is verkend welke resultaten er gerealiseerd kunnen worden bij uitvoering van het huidige ingezette beleid in de periode tot In dit scenario worden de mogelijkheden verkend wanneer echt alles uit de kast wordt gehaald. Realisatie van dit scenario resulteert in een CO 2 -reductie van ruim 17% in 2020 ten opzichte van 1990 en, aanvullend op de alreeds gerealiseerde duurzame energieprojecten, ruim 10% duurzame energieopwekking. In figuur 6.3 is de ontwikkeling van het fossiele brandstoffenverbruik en de toepassing van duurzame energiebronnen weergegeven. Energievoorziening 'Ambitieus' Primaire energie (TJ) Fossiel brandstoffen Duurzame energie figuur 6.3 Aandeel duurzame energie en fossiele brandstoffen in de totale energievoorziening Hoe te realiseren? Op het gebied van energiebesparing wordt in dit scenario fors ingezet, namelijk een energiebesparingstempo van 2,5% per jaar. Dit betekent een forse inzet, aangezien uit onderzoek blijkt dat in Nederland een besparingstempo van 1,8% wordt gerealiseerd, wanneer de inzet van Europees instrumentarium niet wordt meegerekend 6. Indien (grootschalige) energieopwekking en volume- en structuureffecten niet worden meegerekend (op nationaal niveau goed voor 0,08% besparing per jaar) is een besparingstempo van 1,7% te realiseren. De eerste jaren zal dit dan ook nog niet direct kunnen worden gerealiseerd, maar het wordt wel haalbaar geacht over enkele jaren. Voor bijvoorbeeld de bestaande woningbouw betekent dit een labelverbetering van één niveau voor de helft van de totale woningvoorraad en een labelverbetering van twee niveaus voor de andere helft van de totale woningvoorraad. Daarnaast worden de woningen van het gemeentelijk woningbedrijf bij renovatie op het niveau van een passiefhuis gebracht (passief renoveren). Alle benodigde energie voor de gemeentelijke gebouwen wordt duurzaam ingekocht. Voor de nieuwbouw wordt uitgegaan van ontwikkeling van een energieneutrale nieuwe woonwijk. Daarnaast wordt fors ingezet op de toepassing van duurzame energie. realisatie van 6 MW aan windenergie; 6 ECN. Instrumenten voor energiebesparing: Instrumenteerbaarheid van 2% besparing per jaar hi301haco2 21

22 benutting van biomassa (vergistinginstallatie en benutting van (snoei)hout) 4 ; toepassing van circa zonneboilers (op circa 25% van alle woningen); toepassing van ruim m 2 PV-panelen; toepassing van ruim 300 warmtepompen in de woningbouw; toepassing van luchtwarmtepompen bij in totaal m 2 b.v.o. aan nieuwbouw van utiliteitsgebouwen of bedrijven; toepassing van warmte-/koudeopslag bij in totaal m 2 b.v.o. aan nieuwbouw van utiliteitsgebouwen of bedrijven. Bovenstaand is de totale inzet, die gerealiseerd dient te zijn in De genoemde aantallen zijn indicatief. Daarnaast zal door technologieontwikkeling het rendement van bovengenoemde technieken verbeteren en zullen er nieuwe technieken op de markt komen die een deel van bovengenoemde technieken zullen vervangen. In figuur 6.4 is het aandeel van bovengenoemde opties aan het totale duurzame energiegebruik weergegeven. Aandeel duurzame energieopties in 2020 Fossiele brandstoffen 73% PV-panelen 1% Gerealiseerde DE 17% Verbranding 0% Windenergie Vergisting 6% 1% Energieopslag Warmtepomp 0% 0% Zonneboiler 8% figuur 6.4 Bijdrage van de verschillende duurzame energieopties aan de duurzame energieopwekking Indicatie investeringen De totale investeringen voor realisatie van alle maatregelen bedraagt indicatief 57 miljoen. Dit komt neer op een gemiddelde investering van 4,8 miljoen per jaar. Dit betreft alleen de benodigde investeringen in de maatregelen door bedrijfsleven, particulieren en gemeente. De kosten voor het formuleren en uitvoeren van beleid en het invoeren van stimuleringsregelingen zijn hier niet bij inbegrepen. 6.3 Scenario 3: energieneutraal Beschrijving scenario In dit scenario worden de mogelijkheden verkend om een energieneutrale gemeente te realiseren. In figuur 6.5 is de ontwikkeling van het fossiele brandstoffenverbruik en de toepassing van duurzame energiebronnen weergegeven. Daar waar de beide lijnen elkaar snijden, is energieneutraliteit bereikt: de (resterende) energievraag wordt dan volledig duurzaam binnen de gemeente opgewekt hi301haco2

23 Energievoorziening 'Energieneutraal' Primaire energie (TJ) figuur Fossiele brandstoffen Duurzame energie Aandeel duurzame energie en fossiele brandstoffen in de totale energievoorziening Bovenstaande figuur laat zien dat in dit scenario energieneutraliteit bereikt kan worden rond Hoe te realiseren? Op het gebied van energiebesparing wordt in dit scenario ingezet op 3,0% per jaar. Dit is het gemiddelde besparingstempo per jaar. Dit betekent echter dat in het begin het besparingstempo veel hoger zal moeten liggen, omdat op de langere termijn, wanneer het laaghangende fruit is geplukt, het moeilijk is om dit te continueren. Daarnaast wordt ingezet op realisatie van energiezuinige nieuwbouw en energiezuinige mobiliteit. Met betrekking tot mobiliteit is aangenomen dat de te realiseren energiebesparing tweemaal zo hoog is als de huidige efficiencyverbetering door technologische ontwikkelingen. De totale inzet aan duurzame energie in 2050 bestaat uit: realisatie van 24 MW aan windenergie (8 turbines van 3 MW); benutting van biomassa (vergistinginstallatie en benutting van (snoei)hout) 4 ; toepassing van circa zonneboilers (op circa 40% van alle woningen); toepassing van ruim m 2 PV-panelen; toepassing van ruim 900 warmtepompen in de woningbouw; toepassing van luchtwarmtepompen bij in totaal m 2 b.v.o. aan nieuwbouw van utiliteitsgebouwen of bedrijven; toepassing van warmte-/koudeopslag bij in totaal m 2 b.v.o. aan nieuwbouw van utiliteitsgebouwen of bedrijven. De genoemde aantallen zijn indicatief. Daarnaast zal door technologieontwikkeling het rendement van bovengenoemde technieken verbeteren en zullen er nieuwe technieken op de markt komen die een deel van bovengenoemde technieken zullen vervangen. In figuur 6.6 is het aandeel van bovengenoemde opties aan het totale duurzame energiegebruik weergegeven. 9944hi301haco2 23

24 Aandeel duurzame energieopties in 2050 Verbranding 4% Gerealiseerde DE 36% Zonneboiler 3% PV-panelen 5% Warmtepomp 1% Passieve energie 2% Energieopslag 0% Vergisting 2% Inkoop groene energie 5% Windenergie 42% figuur 6.6 bijdrage van de verschillende duurzame energieopties aan de duurzame energieopwekking Indicatie investeringen Aangezien dit scenario een lange looptijd heeft tot 2050 en door onder andere technologieontwikkelingen prijzen zullen wijzigen, is het niet mogelijk om de investeringen hiervoor te ramen. 6.4 Resumé scenario s In figuur 6.7 is de ontwikkeling van de CO 2 -emissie voor de verschillende scenario s weergegeven tot 2020 en in figuur 6.8 tot Ontwikkeling CO2-emissie tot CO2-emissie (kton) Autonoom 1. Ingezet beleid 2. Ambitieus 3. Energieneutraal Klimaatakkoord Doelstelling Kyoto figuur 6.7 Ontwikkeling van de CO 2-emissie in de verschillende scenario s tot hi301haco2

25 Ontw ikkeling CO2-em issie tot CO2-emissie (kton) Autonoom 1. Ingezet beleid 2. Ambitieus 3. Energieneutraal Klimaatakkoord Doelstelling Kyoto figuur 6.8 Ontwikkeling van de CO 2-emissie in de verschillende scenario s tot 2050 In tabel 6.2 zijn de kwantitatieve gegevens van de scenario s samengevat. tabel 6.1 Kwalitatieve gegevens scenarios s Ingezet beleid Ambitieus Energieneutraal CO 2-reductie 2020 ten 7% 18% 30% opzichte van 1990 Aandeel duurzame energie in % (7% extra ten opzichte van huidig) 27% (10% extra ten opzichte van huidig) 29% (10% extra ten opzichte van huidig) Energiebesparingtempo per jaar 1%, en energieneutrale woonwijk Totale investering burgers en bedrijfsleven ( /jaar) Inzet duurzame energie In MW windenergie vergistinginstallatie 500 zonneboilers m 2 PV-panelen 60 warmtepompen woningbouw warmtepompen m 2 utiliteit 2,5%, en energieneutrale woonwijk 3%, en energieneutrale woonwijk 3,4 miljoen 4,8 miljoen PM In MW windenergie vergistinginstallatie zonneboilers m 2 PV-panelen 300 warmtepompen woningbouw warmtepompen m 2 utiliteit In MW windenergie vergistinginstallatie zonneboilers m 2 PV-panelen 900 warmtepompen woningbouw warmtepompen m 2 utiliteit 6.5 CO 2 -neutraal en CO 2 -compensatie In paragraaf 6.3 is een scenario geschetst om te komen tot een energieneutrale gemeente. De termijn waarop dit gerealiseerd kan worden, is erg lang. Het is echter denkbaar om een tussendoelstelling te formuleren op weg naar energieneutraliteit, namelijk de realisatie van een CO 2 -neutrale gemeente. Voor het realiseren van een CO 2 -neutrale gemeente kan bijvoorbeeld energie duurzaam worden ingekocht of de uitstoot van CO 2 gecompenseerd worden door middel van CO 2 -compensatie. 9944hi301haco2 25

26 Vanuit het oogpunt van (kosten)efficiëntie kan het in sommige gevallen ook beter zijn duurzame energie elders op te wekken dan zelf te produceren. De opbrengst van PV-panelen is in de woestijn bijvoorbeeld hoger dan in Nederland. In dat geval is er sprake van CO 2 -compensatie. De uitstoot van CO 2 binnen de gemeente wordt gecompenseerd door de opwekking van duurzame energie elders in de wereld. Argumenten die pleiten voor CO 2 -compensatie zijn de volgende. 1 Klimaatverandering is een mondiaal probleem en treft doorgaans de allerarmsten het hardst. De gevolgen van klimaatverandering treffen naar verwachting het meest regio s die het minst de oorzaak van deze problemen zijn. Er is een morele verplichting hen te helpen bij het treffen van voorbereidingen op de gevolgen van klimaatverandering en bij de ontwikkeling van duurzame technologieën om in de groeiende behoefte aan energie te voorzien. Op deze manier wordt ook het sociale en mondiale aspect van klimaatverandering meegenomen. 2 Vanuit het oogpunt van kostenefficiency heeft compensatie soms de voorkeur. De inkoop van duurzame energie kan in sommige gevallen kostenefficiënter zijn dan de productie binnen eigen gemeentegrenzen. Op dezelfde wijze kan energiebesparing elders in sommige gevallen kosteneffectiever zijn: voor hetzelfde geld kan elders meer energie bespaard en CO 2 -uitstoot voorkomen worden. Er zijn verschillende vormen van CO 2 -compensatie (onder andere bosaanplant en emissiecertificaten), waarbij één vorm echt bijdraagt aan de reductie van de mondiale CO 2 -uitstoot, namelijk het participeren in een (regionale) samenwerkingsvorm of het adopteren van één stad of dorp waar duurzame energieprojecten worden opgezet. Deze vorm van compensatie is zichtbaar en communicatief sterk en de effectiviteit van de investeringen kan beter worden gegarandeerd. Bovendien genereert dit werkgelegenheid voor de plaatselijke bevolking, wat weer bijdraagt aan een verhoging van hun levensstandaard. Aanpak Een bezwaar dat tegen compensatie kan worden ingebracht, is dat een gemeente die haar energieverbruik niet reduceert, maar de CO 2 -uitstoot compenseert met bosaanplant, zich dankzij compensatie toch CO 2 -neutraal mag noemen. Om dat te voorkomen, kunnen voorwaarden worden gesteld met betrekking tot de af te leggen route: 1 vergaande reductie van de energievraag (in de gemeente); 2 vergaande duurzame invulling van de resterende energievraag (in de gemeente/elders); 3 compensatie van de resterende CO 2 -uitstoot (elders). De eerste stap is dat het zogenaamde laaghangend fruit wordt geplukt. Dat betekent dat de gemeente de energiebesparende maatregelen neemt met de laagste kosten in /ton vermeden CO 2. Naarmate er meer energiebesparende maatregelen genomen zijn, worden de kosten hoger, waardoor een omslagpunt wordt bereikt voor de volgende stap: een duurzame invulling van de resterende energievraag. Ook hier geldt: het is niet altijd mogelijk de resterende energievraag volledig duurzaam in te vullen tegen aanvaardbare kosten. Wanneer de resterende energievraag toch volledig duurzaam wordt ingevuld, blijft het de vraag of het geld het meest kosteneffectief is ingezet. Energiebesparingsprojecten in derdewereldlanden zouden meer kosteneffectief kunnen zijn. Opnieuw komt er een omslagpunt waarbij gekozen wordt voor de volgende stap: compensatie van de resterende CO 2 -uitstoot elders hi301haco2

27 Tussen de hierboven geschetste stappen zitten twee omslagpunten. Met name het tweede omslagpunt, compensatie van de resterende CO 2 -uitstoot, is een politieke beslissing. Zoals gezegd, spelen hierbij economische factoren een rol. De economische factor is echter niet beslissend. Er zijn immers verschillende argumenten om dicht bij huis te beginnen. Zichtbaarheid: inwoners zien een omslag in de omgang met energie en zullen daardoor hun gedrag aanpassen. Verantwoordelijkheid: de problemen worden in de eerste plaats opgelost daar waar ze ontstaan zijn (en niet elders afgewenteld). Controle: projecten dicht bij huis zijn beter te controleren. Economische groei: investeren in duurzame energie levert werkgelegenheid op. Door middel van CO 2 -compensatie is het mogelijk om de doelstellingen te realiseren door buiten de gemeente maatregelen te treffen die makkelijker zijn uit te voeren en meer effect hebben. CO 2 -compensatie is echter een tussenoplossing. Compensatie kan ingezet worden om op de korte termijn te voldoen aan doelstellingen, maar het aandeel van compensatie zal in de loop van de tijd afgebouwd moeten worden om energieneutraliteit te kunnen bereiken. 9944hi301haco2 27

28 hi301haco2

29 7 Hoe te realiseren? 7.1 Focus gemeente Om te komen tot een effectieve inzet van middelen en daadwerkelijke realisatie van energiebesparende en duurzame technieken, is het belangrijk om als gemeente inzichtelijk te hebben op welke maatregelen c.q. doelgroepen de gemeente een grote invloed kan uitoefenen en op welke juist niet en wat het effect is van deze invloed. In onderstaand schema is dit inzichtelijk gemaakt. Grote invloed gemeente Kleine invloed gemeente Grote bijdrage CO 2-emissie ++ Volumemaatregelen (bijvoorbeeld windturbines) -/+ Moeilijk bereikbaar (bijvoorbeeld bestaande woningbouw) Kleine bijdrage CO 2-emissie + Voorbeeldfunctie (bijvoorbeeld energiezuinige gemeentelijke gebouwen) -- Lage prioriteit (bijvoorbeeld openbaar vervoer) Uit bovenstaand overzicht blijkt dat inzetten op volumemaatregelen het meest zinvol is, omdat de gemeente daar de meeste invloed op heeft en daarnaast deze maatregelen ook de grootste bijdrage leveren aan CO 2 -reductie. Daarentegen dienen maatregelen met een kleine bijdrage aan de CO 2 -reductie en waarop de gemeente weinig invloed kan uitoefenen nauwelijks prioriteit te hebben. In de praktijk moet gefocust worden op een combinatie van maatregelen, namelijk maatregelen met een grote bijdrage aan de CO 2 -reductie en maatregelen met een kleine bijdrage, maar waar de gemeente wel een directe invloed op heeft. Deze laatstgenoemde maatregelen zijn namelijk van belang om het goede voorbeeld te kunnen geven richting marktpartijen en inwoners om hen te stimuleren tot energiebesparing en toepassing van duurzame energie. 7.2 Aanpak In tabel 7.1 is voor de verschillende scenario s een overzicht gegeven van de uit te voeren projecten en taken. Deze projecten en taken zijn deels gebaseerd op de resultaten van de op 3 maart 2009 gehouden workshop met de verantwoordelijke wethouder en diverse ambtenaren. Tijdens deze workshop is door de wethouder uitgesproken dat de gemeente het scenario Ambitieus, aangevuld met nog te definiëren maatregelen (scenario Ambitieus + ), wil nastreven. 9944hi301haco2 29

30 tabel 7.1 Periode Projecten Overzicht uit te voeren projecten en taken Scenario 1: ingezet beleid 1 Uitvoering projecten SLOK o.a.: a duurzame inkoop gemeentelijke gebouwen; b 1% energiebesparing woningbouw; c opzetten gemeentelijk duurzaam dienstenbedrijf; d duurzaam bouwen utiliteit; e handhaving wet Milieubeheer. 2 Ontwikkeling handleiding voor burgers en bedrijfsleven over mogelijkheden energiebesparing en duurzame energie. 3 Beperkte inzet duurzame energie. Scenario 2: ambitieus Scenario 3: energieneutraal 1 Intensivering projecten SLOK: a Inzetten op alle sectoren; b Opzetten gemeentelijk duurzaam dienstenbedrijf; c Verhoging energiebesparing tempo bebouwde omgeving naar 2,5% per jaar. 2 Stimulering bedrijven tot energiebesparing. 3 Stimulering verduurzamen mobiliteit. 4 Ontwikkeling handleiding voor burgers en bedrijfsleven over mogelijkheden energiebesparing en duurzame energie. 5 Beperkte inzet duurzame energie. 1 Intensivering projecten SLOK: a inzetten op alle sectoren; b opzetten gemeentelijk duurzaam dienstenbedrijf; c verhoging energiebesparing tempo bebouwde omgeving naar 3,0% per jaar. 2 Stimulering bedrijven tot energiebesparing 3 Stimulering. verduurzamen mobiliteit. 4 Ontwikkeling handleiding voor burgers en bedrijfsleven over mogelijkheden energiebesparing en duurzame energie. 5 Beperkte inzet duurzame energie. Projecten Continuering en intensivering projecten SLOK. 2 Actieve stimulering bedrijven tot energiebesparing. 3 Grootschalig investeren in duurzame energie: a 4 MW windenergie; b benutting biomassa (vergisting, verbranding); c gebouwgebonden zonne-energie. 1 Continuering en intensivering projecten. 2 Actievere stimulering bedrijven tot energiebesparing. 3 Uitrol gemeentelijk duurzaam dienstenbedrijf voor realisatie duurzame energieprojecten. 4 Grootschalig investeren in duurzame energie: a 6 MW windenergie; b benutting biomassa (vergisting, verbranding); c gebouwgebonden zonne-energie. 1 Continuering en intensivering projecten. 2 Actievere stimulering bedrijven tot energiebesparing. 3 Uitrol gemeentelijk duurzaam dienstenbedrijf voor realisatie duurzame energieprojecten. 4 Grootschalig investeren in duurzame energie. Projecten Projecten gehele periode Niet van toepassing. Niet van toepassing. 1 Continuering en intensivering projecten voorgaande perioden. 2 Inzet van innovatieve technieken (koploper blijven). 1 Monitoring van de CO 2- uitstoot en reductie. 2 Evaluatie en waar nodig intensivering van projecten. 1 Monitoring van de CO 2- uitstoot en reductie. 2 Evaluatie en waar nodig intensivering van projecten. 1 Monitoring van de CO 2- uitstoot en reductie. 2 Evaluatie en waar nodig intensivering van projecten. Gemeentelijke organisatie 1 Aantrekken van deskundige medewerkers (inhuren of in dienst nemen). 2 Kartrekkers aanwijzen bij de verschillende afdelingen. 1 Aantrekken van deskundige medewerkers (in huren of in dienst nemen). 2 Kartrekkers aanwijzen bij de verschillende afdelingen hi301haco2

31 9944hi301haco2 31