Routekaart naar een klimaatneutraal Waalwijk

Transcriptie

1 Routekaart naar een klimaatneutraal Waalwijk eindrapport Sander van Cranenburgh Pieter Klep Vera Rovers Rapportnummer: 0905A BuildDesk Benelux B.V., Delft Delft, 10 maart 2009

2 COLOFON BuildDesk Benelux B.V. Delft Postbus 2960, 2601 CZ Delft Oude Delft 49, Delft Telefoon: Telefax: Internet: Projectnummer: Projecttitel: Routekaart CO 2 -neutraal Waalwijk Opdrachtgever: Gemeente Waalwijk Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch op geluidsband of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van BuildDesk Benelux BV.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Probleem Aanpak probleem Beleid overheden Rijk Provincie Andere gemeenten Varianten voor klimaatbeleid Waalwijk Energie besparen duurzame energie produceren CO 2 -, klimaat- of energieneutraal Scenario s Zelf produceren of kopen Samenwerking Baten lasten Algemeen SLoK-subsidie Ambities Waalwijk Routekaart voor realisering ambities Methodiek Inventarisatie Workshops De korte en lange termijn Hoe de routekaart te lezen Aanbevelingen voor implementatie BuildDesk Benelux 1

4 1 Inleiding 1.1 Probleem De Westerse samenleving is sinds de industriële revolutie in toenemende mate afhankelijk geworden van energie. Ook landen zoals China en India ontwikkelen zich in een rap tempo naar een hogere levensstandaard waardoor de mondiale energievraag stijgt. Het overgrote deel van de benodigde energie is afkomstig van fossiele bronnen (olie, gas, steenkool). Deze fossiele energievoorziening kent een aantal onderling verweven problemen Klimaatverandering Het klimaatsysteem is zeer complex. Er is nog veel onbekend, maar er begint meer en meer consensus te ontstaan dat klimaatverandering optreedt als gevolg van menselijk handelen, met name door het gebruik van fossiele brandstoffen wat gepaard gaat met uitstoot van CO 2. Het klimaatsysteem kan niet zonder CO 2. Het broeikasgas CO 2 draagt bij aan de omstandigheden die het leven op aarde mogelijk maken. Over de lange termijn gezien fluctueert het klimaat. Deze natuurlijke balans wordt momenteel verstoord doordat fossiele brandstoffen (koolstof) die zich in miljoenen jaren hebben opgebouwd, in een korte periode wordt verbrand. De onbalans in CO 2 in de atmosfeer is nu al zo groot dat klimaatverandering niet meer is te vermijden. Er is een forse ingreep noodzakelijk om de verandering binnen de perken te houden. Daarnaast moet Nederland zich op die veranderingen gaan voorbereiden. Toestand van het klimaat In 2008 heeft het KNMI het rapport Toestand van het klimaat gepubliceerd. Hierin wordt de huidige ontwikkeling van het klimaat bestudeerd. Een van de best illustrerende grafieken uit dit rapport is te zien in figuur 1. Hierin wordt de temperatuurontwikkeling over de periode geïllustreerd aan de hand van een kleurcodering. De seizoenen zijn ingedeeld in vijf klassen: veel kouder dan normaal, kouder dan normaal, normaal, warmer dan normaal, veel warmer dan normaal. Voor ieder jaar en elk seizoen zijn op deze manier de afwijkingen weergegeven ten opzichte van het langjarig gemiddelde in het tijdvak Met uitzondering van de winter van 2003 en 2006 en de herfst van 2003 en 2007 zijn alle seizoenen de afgelopen vijf jaar warmer dan normaal verlopen. Figuur1temperatuurontwikkeling over de periode BuildDesk Benelux 2

5 De herfstseizoenen van 2005 en 2006, de winter en de lente van 2007 waren de warmste sinds tenminste De zomer van 2003 was de warmste sinds Eindigheid fossiele energiebronnen Naast het probleem van klimaatverandering is er een probleem rondom de beschikbaarheid van fossiele energie. Wat betreft olie zal de maximale productiecapaciteit binnen enkele jaren worden bereikt. Dit zou kunnen betekenen dat bij een economische opleving en toenemende vraag naar olie niet meer aan de vraag tegemoet kan worden gekomen. Ook voor aardgas lijkt deze situatie op relatief korte termijn bereikt te gaan worden. Daarnaast speelt voor fossiele brandstoffen dat de winning steeds moeilijker wordt, wat een opdrijvend effect heeft voor de energieprijzen. Inzetten op verduurzaming van onze energievoorziening is daarom noodzakelijk Zekerheid energielevering Onze samenleving is zeer afhankelijk van de beschikbaarheid van energie. Daarmee is ook het belang van de zekerheid van de energielevering zeer groot. Veel fossiele bronnen bevinden zich in politiek minder stabiele regio s, waardoor deze energielevering in gevaar kan komen. Voorbeelden uit het recente verleden (Oekraine) laten zien welke gevolgen dit kan hebben. Het is van groot belang om deze afhankelijkheid te verkleinen Overige effecten Fossiele brandstoffen veroorzaken bij winning, verwerking en transport schade aan landschap en milieu. Verbranding van fossiele energie draagt bij aan verzuring (stikstofdioxide, zwaveldioxide) en aan fijnstofproblematiek. 1.2 Aanpak probleem Taak lokale overheid Klimaatverandering is een mondiaal probleem. De vraag is nu: moet en kan een lokale overheid überhaupt iets doen aan het probleem? Het antwoord op die vraag is Ja. Veel activiteiten waarbij CO 2 vrij komt, vinden hun oorsprong in lokale activiteiten. Gemeenten hebben op tal van terreinen grote invloed die kan worden aangewend om een veranderingsproces in gang te zetten. De invloed kan worden uitgeoefend via diverse rollen. Hierbij kan worden gedacht aan de rol van initiatiefnemer en leider, de rol van voorlichter en facilitator, de rol van vergunningverlener en handhaver en tot slot de voorbeeldrol van de gemeente Mitigatie Mitigatie is de term voor maatregelen waarmee wordt beoogd de broeikasgasemissie te verminderen. Mitigatie richt zich op de vermindering van de oorzaak van klimaatverandering. Mitigatie is feitelijk het aanpakken van de in 1.1 genoemde problemen. BuildDesk Benelux 3

6 1.2.3 Adaptatie Adaptatie is het aanpassen aan klimaatverandering. Maatregelen om Nederland klimaatbestendig te maken worden adaptatiemaatregelen genoemd. Klimaatverandering is, zij het in beperkte mate, al een feit en zal in de toekomst nog verder toenemen. Het gevolg hiervan is een stijgende zeespiegel en extremere weersomstandigheden (hitte en neerslag). Nederland zal zich op die komende veranderingen moeten voorbereiden. BuildDesk Benelux 4

7 2 Beleid overheden 2.1 Rijk Het Rijk heeft in het werkprogramma Schoon en zuinig haar klimaatambities uitgewerkt. Het Rijk heeft zich wat klimaatbeleid betreft voor 2020 drie doelen gesteld: Een jaarlijkse energiebesparing van 2%; Een aandeel van 20% duurzame energie; 30% broeikasgasreductie ten opzichte van In deze rapportage wordt het kabinetsbeleid gehanteerd als referentiesituatie. VNG heeft namens de gemeenten met het Rijk een klimaatakkoord gesloten waarin afspraken zijn gemaakt om uitvoering te geven aan het werkprogramma Schoon en zuinig. 2.2 Provincie Het IPO heeft namens de provincies recent een klimaatakkoord getekend met het Rijk. In dit akkoord zijn afspraken gemaakt over de specifieke rol van de provincie bij klimaatbeleid. Deze afspraken zijn evenals bij gemeenten gebaseerd op het programma Schoon en zuinig. 2.3 Andere gemeenten In Nederland heeft zich een koplopergroep gevormd in het kader van het traject routekaart CO 2 -neutrale gemeenten. Deze groep bestaat uit de gemeenten Apeldoorn, Heerhugowaard, Tilburg, Groningen en Den Haag. Deze gemeenten hebben met behulp van de routekaart hun ambities vastgesteld en werken momenteel aan vernieuwende aanpakken om deze ambities te realiseren. Het moge duidelijk zijn dat Waalwijk en Tilburg elkaar kunnen versterken wanneer zij samenwerken bij de realisatie van hun klimaatdoelen. Ook buurgemeenten houden zich bezig met de uitvoering van klimaatbeleid. In bijlage 7 zijn de ambities van omliggende gemeente te vinden. Enkele voorbeelden die in dit verband kunnen worden genoemd zijn: Tilburg: heeft een routekaart CO 2 -neutraal Tilburg en een Adaptatiescan laten opstellen. Op basis van ondermeer die rapporten is het Tilburgse Klimaatprogramma geschreven. Goirle: heeft een routekaart voor een CO 2 -neutraal Goirle gelijktijdig met Waalwijk laten opstellen. Dongen: de duurzame uitbreiding en verbouwing van het gemeentehuis en woonwijk de Beljaart voorzien van een collectief warmte-koudeopslagsysteem. BuildDesk Benelux 5

8 3 Varianten voor klimaatbeleid Waalwijk 3.1 Energie besparen duurzame energie produceren Op de eerste plaats komt zoveel mogelijk energie besparen (1), vervolgens duurzame energie produceren(2). Beide zijn noodzakelijk. De trias energetica (figuur) kent nog een derde stap: fossiel zo efficiënt mogelijk. Met de eerste twee stappen (besparen en duurzame energieopwekking) moet worden getracht de derde stap te voorkomen. 3.2 CO 2 -, klimaat- of energieneutraal Omdat er verschillende termen in omloop zijn, is het belangrijk helder vast te leggen wat er verstaan wordt onder CO 2 -neutraal, klimaatneutraal en energieneutraal. De begrippen worden beschreven in oplopende ambitie CO 2 -neutraal Een CO 2 -neutrale gemeente stoot netto in een jaar geen CO 2 uit om tegemoet te komen aan de lokale energievraag. Uitstoot kan eventueel worden gecompenseerd door elders opgewekte duurzame energie of andere compensatievormen zoals CO 2 -opslag in oude gasvelden of bosaanplant. De gemeente draagt dan nog in beperkte mate bij aan de klimaatverandering Klimaatneutraal Een klimaatneutrale gemeente is een CO 2 -neutrale gemeente die nog een stapje verder gaat. Een klimaatneutrale gemeente stoot in de eindsituatie netto in een jaar geen broeikasgassen (CO 2, CH 4, N 2 O, CFK s) uit om tegemoet te komen aan de lokale energievraag. Uitstoot kan eventueel worden gecompenseerd. De gemeente draagt dan in het geheel niet bij aan de klimaatverandering. Meer uitleg over de overige broeikasgassen staat in bijlage Energieneutraal Een energieneutrale gemeente houdt zich niet bezig met het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen, maar richt zich op een nieuwe, duurzame energievoorziening. Dit betekent dat zij niet kan terugvallen op compensatiemaatregelen als klimaatbossen en CO 2 -afvang en CO 2 -opslag om de doelstelling te halen. Door zich expliciet met de energievoorziening bezig te houden, wordt ook impliciet aandacht besteedt aan CO 2 -reductie en duurzame energieproductie Praktijk Voor de doelstelling is een besluit over de ambitie van de gemeente van belang. Echter, in praktijk wordt vooral energiegebruik gemonitord en wordt daarmee vooral op CO 2 - reductie ingezet. CO 2 is verantwoordelijk voor 80% van het versterkte broeikaseffect. Zo is een CO 2 -neutrale stad dan ook voor 80% klimaatneutraal. Als Waalwijk ook deze laatste 20% erbij wil betrekken, dan moet zij ook de emissies van methaan, lachgas en fluorverbindingen reduceren. BuildDesk Benelux 6

9 Om praktische redenen wordt in dit rapport gefocust op, en alleen gekeken naar, CO 2 - neutraliteit, d.w.z. naar de CO 2 -uitstoot ten gevolge van energiegebruik. Er worden maatregelen gepresenteerd om energie te besparen en duurzame energie te realiseren. Maatregelen met betrekking tot de overige broeikasgassen zullen op een later tijdstip aan de orde komen. Waalwijk zal nu nog geen aandacht besteden aan de overige broeikasgassen. 3.3 Scenario s Voor de ontwikkeling van de energievraag en de productiehoeveelheid van duurzame energie zijn drie scenario s met oplopende ambitie ontwikkeld Referentie-scenario In dit scenario wordt uitgegaan van de ontwikkeling van de energievraag en duurzame energie op basis van gestelde klimaatdoelen van overheid, conform diverse verwachtingen op het vlak van energietechniek en de marktontwikkeling daarvan. Dit betekent dat het referentie-scenario niet gelijk is aan een Business As Usual ontwikkeling. In het referentie-scenario wordt er vanuit gegaan dat de doelstelling van het kabinet worden gerealiseerd (ten aanzien van aandeel duurzame energie en energiebesparing). Bij een Business as Usual scenario is het realistisch - op basis van historische trends - om aan te nemen dat de energievraag toeneemt Meer-scenario In het meer-scenario wordt beduidend meer ingezet op energiebesparing en opwekking van duurzame energie dan door het huidige kabinetsbeleid wordt voorgeschreven (referentie-scenario) Extra-scenario In dit scenario wordt fors meer geïnvesteerd in energiebesparing én fors meer geïnvesteerd in duurzame energie. Bij dit scenario moet alles uit de kast gehaald worden. Er moet een heldere lange termijn ambitie zijn en bestuurlijke continuïteit. BuildDesk Benelux 7

10 3.3.4 Resultaten voor Waalwijk De hiervoor genoemde scenario s hebben voor Waalwijk de volgende resultaten opgeleverd. Figuur 2: drie scenario s voor Waalwijk Tijdpad: A. Waalwijk CO 2 -neutraal rond 2029 in het Extra-scenario B. Waalwijk CO 2 -neutraal rond 2042 in het Meer-scenario Maatregelen m.b.t. duurzame energie: 1. In 2009 wordt een biomassa-installatie in gebruik genomen in zowel het meer als extra-scenario. 2. In 2016 wordt een nieuw windturbinepark gerealiseerd. Zonne-energie en warmtekoude opslag technieken worden nu steeds meer toegepast in zowel de woning- als de utiliteitsbouw. Ook uit asfalt wordt warmte gewonnen. 3. In 2026 wordt een nieuw windturbinepark gerealiseerd. Ook worden de turbines van het Eco-park vervangen voor modernere varianten met hogere vermogens. 4. In 2036 worden de turbines van het in 2016 gerealiseerde windturbinepark vervangen voor modernere varianten met hogere vermogens. In de bijlagen 10 tot en met 12 is meer informatie te vinden over de uitgangspunten die bij de berekeningen zijn gehanteerd. BuildDesk Benelux 8

11 3.3.5 Metafoor Een goede metafoor voor het kiezen van het scenario is de driebaans snelweg. De rechter rijstrook is meegaan met de rest; het kabinetsbeleid volgen. Op de middenstrook, het meer-scenario, wordt iets meer vaart gemaakt. Het extra-scenario is de linker rijstrook. 3.4 Zelf produceren of kopen Wil de gemeente Waalwijk zelf investeren in energiebesparing en in een lokale duurzame energievoorziening of wil zij betalen voor compensatiemaatregelen elders of het importeren van groene stroom? Dat is de keuze tussen zelf produceren en kopen. Hierbij moet goed voor ogen worden gehouden dat het kopen alleen mogelijk is zolang er ook duurzame energie gemaakt wordt. Als alle gemeenten kiezen voor het kopen dan is de productiecapaciteit zoals grootschalige windenergie op zee, snel uitverkocht. Uiteindelijk zal toch gekozen moeten worden voor het zelf produceren. Aangezien er niet alleen milieuvoordelen, maar vooral ook economische voordelen zijn aan het zelf maken, is het verstandig om er nu al mee te starten. Voor een volledig overzicht van voor- en nadelen bij deze principes wordt verwezen naar bijlage 2. Het is niet mogelijk om van de ene op de andere dag over te gaan op een zelf produceren situatie. Dat vergt een gedegen voorbereiding die begint met zaaien voordat er kan worden geoogst. Toch zijn er nu ook al kansen die moeten worden gegrepen. Alle nieuwe ontwikkelingen zijn kansen om zelf te produceren. Op korte termijn overschakelen naar een volledige eigen productie zal dan ook niet lukken. Waalwijk wil realistisch klimaatbeleid en kiest daarom voor een groeimodel naar eigen productie. 3.5 Samenwerking Klimaatbeleid is geen zaak voor de gemeente alleen. Klimaatbeleid vraagt om samenwerking. Niet alleen samenwerking tussen gemeente en diverse andere (lokale) publieke en private partijen, maar ook tussen gemeenten onderling Samenwerking tussen gemeenten Tilburg heeft als ambitie gekozen voor klimaatneutraal en klimaatbestendig door middel van het extra-scenario te bereiken in In Tilburg worden momenteel projecten voorbereid om deze ambitie te verwezenlijken. Een voorbeeld hiervan is het gemeenschappelijk duurzame energiedienstenbedrijf. Bij dergelijke ontwikkelingen kan Waalwijk aansluiten en samenwerken zodat niet elke gemeente opnieuw het wiel hoeft uit te vinden. Goirle kiest voor CO 2 -neutraal op basis van het meer-scenario. Gemeenten hebben elkaars steun nodig waar het gaat om langlopend omvangrijk beleid zoals klimaatbeleid. Waar dit synergie oplevert, kunnen projecten samen worden uitgevoerd. BuildDesk Benelux 9

12 3.5.2 Samenwerking met andere partijen Een hoge ambitie kan alleen worden gerealiseerd in samenwerking met partijen uit vele sectoren van de samenleving. In de aanvangsfase kan de gemeente nog als trekker optreden, maar deze rol moet op wat langere termijn door andere partijen worden overgenomen. Op deze manier wordt klimaatbeleid breed gedragen en ligt het zwaartepunt niet alleen bij de gemeente. Een goed voorbeeld hierbij zijn de stijgende Gemeenschappelijk Duurzame woonlasten als gevolg van de stijgende Energiedienstenbedrijf: energieprijzen. Dit heeft direct invloed op de Een grote versnelling van betaalbaarheid van het wonen. Dit is weer een energiebesparing en duurzame energie primair belang voor woningcorporaties die op lokaal niveau komt pas goed op gang betaalbare woningen aan hun klanten willen wanneer inwoners, bedrijven en leveren. woningcorporaties aantrekkelijke aanbiedingen krijgen voor een fors Samenwerking met het bedrijfsleven kan ook energiepakket. Het aanbod moet grote kansen opleveren. In gemeente Waalwijk gemakkelijk, compleet en betaalbaar is Naber Plastics een groot energiegebruiker zijn voor diverse doelgroepen. Zo n binnen de gemeente Waalwijk. Naber plastics aanbod is momenteel nog niet op de wil graag investeren in alternatieve markt. Dit geeft ruimte aan nieuwe energiebronnen. De duurzame doelstelling van partijen die naast een commercieel doel de gemeente kan hier goed samengaan met ook werkelijk een maatschappelijk doel initiatieven uit het bedrijfsleven om de dienen. Wanneer inwoners en bedrijven energievoorziening betaalbaar te houden. Naber ook nog medeaandeelhouder kunnen Plastics heeft aangegeven te willen investeren in zijn van hun eigen lokale leverancier, onderzoek naar toepassing van geothermie in wordt het aanbod nog aantrekkelijker en gemeente Waalwijk waarmee een enorm CO 2 vermindert ook de weerstand tegen reductiepotentieel op het gebied van warmte bijvoorbeeld de bouw van nieuwe wordt verkregen. windmolens binnen de gemeente. Zo ontstaat een Gemeenschappelijk Duurzame Energiediensten Bedrijf. (GDEB). BuildDesk Benelux 10

13 4 Baten lasten De maatschappelijke lange termijn effecten van reductiemaatregelen in het kader van klimaatverandering zijn niet eenvoudig te bepalen, vooral door de lange tijdshorizon. Dit geldt in het bijzonder voor de meer kwantitatieve economische gevolgen zoals: 4.1 Algemeen De (investerings)kosten van de benodigde maatregelen, omdat het in veel gevallen om min of meer innovatieve technologieën gaat waarvoor in veel gevallen nog (forse) prijsdoorbraken verwacht worden binnen de beschouwde tijdspanne. Een goed voorbeeld daarvan zijn zonnecellen (PV), brandstofcellen, warmtepompen, etc. Het effect van het in te zetten revolverende energiefonds dat ervoor zorgt dat de afnemer geen grote financieringsdrempel meer ervaart bij het kiezen voor vergaande energiebesparing of duurzame energie. De directe baten, omdat de diverse scenario s ten aanzien van de (wereld-) energieprijsontwikkelingen sterk uiteenlopen. De indirecte baten, bijvoorbeeld door de (ook: economische) waarde van een beter binnenklimaat bij de toepassing van energiezuinige en/of meer duurzame verwarmings- en koeltechnieken of vermeden gezondheidskosten in verband met fijnstof. Ook worden klimaatmitigatie- en klimaatadaptatiemaatregelen in sommige gevallen gecombineerd. Plaatsing van zonnepanelen op platte daken (=lager fossiel energiegebruik) leidt bijvoorbeeld tot minder dakopwarming en daarmee tot minder oververhitting van het betreffende gebouw. Beter behoud van de sociale kwaliteit in een aantal wijken door het bereiken van lagere totale woonlasten als gevolg van vergaande energiebesparingsmaatregelen in bijvoorbeeld huurwoningen. Het effect dat de bewustwording van het energiegebruik naar verwachting leidt tot een lager energiegebruik. Meer werkgelegenheid. Saldering van de kosten en baten kan leiden tot netto kosten, maar mogelijk ook tot netto baten op de langere termijn. De verwachting is dat op een termijn van jaar het saldo van baten en lasten positief is zodat energiegebruikers in steden met een vooruitstrevend klimaatbeleid beter af zijn dan energiegebruikers in steden die de komende jaren niet sterk inzetten op beperking van het energiegebruik en verhoging van het aandeel van duurzame energie. 4.2 SLoK-subsidie Waalwijk diende in december van 2008 een aanvraag in bij SenterNovem voor de Stimuleringsregeling Lokale Klimaatinitiatieven (SLoK). Het gevraagde uitkeringsbedrag betreft ,- en is bedoeld voor de cofinanciering (50/50) van vijftien projecten gerelateerd aan klimaatbeleid. BuildDesk Benelux 11

14 5 Ambities Waalwijk Terugkoppelend naar de keuzemogelijkheden in hoofdstuk 3, kiest Waalwijk voor: Inzetten op in eerste plaats zoveel mogelijk energiebesparing en vervolgens zoveel mogelijk duurzame energie; Klimaatneutraliteit; Het Meer-scenario. Zoveel mogelijk zelf produceren en voor zover dit niet lukt (tijdelijk) een deel inkopen; Waar mogelijk samenwerking op regionaal niveau. Tilburg en Goirle en mogelijk andere gemeenten in Midden-Brabant. Daarnaast is samenwerking met andere partijen essentieel, andere partijen moeten trekkersrol zelfs over gaan nemen. Waalwijk kiest met andere woorden voor een hoge ambitie. Voor het realiseren van deze ambitie is een 'routekaart' ontworpen volgens de methodiek die door de 'koplopergemeenten', waaronder Tilburg, is ontwikkeld. Met de routekaart wordt niet voor de komende 3-4 decennia precies vastgelegd wat er gedaan moet worden. Er wordt wel een perspectief geschetst dat richting geeft aan de keuzes die gemaakt gaan worden. De eerste jaren kunnen redelijk worden overzien. Daarvoor worden ook concrete acties in een actieprogramma aangegeven. Economische en technische ontwikkelingen, die nu nog niet kunnen worden voorspeld, zullen de acties gaan bepalen die in latere programma's zullen staan. Duidelijk is, dat er hard moet worden gewerkt om de hoge ambitie te realiseren. BuildDesk Benelux 12

15 6 Routekaart voor realisering ambities De routekaart Waalwijk CO 2 -neutraal beschrijft een serie van activiteiten die de gemeente stap-voor-stap CO 2 -neutraal maken, gebaseerd op het meer-scenario. De activiteiten zijn zorgvuldig gekozen en in de tijd geplaatst qua uitvoering. Ze vertonen ook een grote samenhang. Het weglaten van een of meer activiteiten, bijvoorbeeld uit kostenoverwegingen, moet dus samengaan met het toevoegen van andere activiteiten die hetzelfde effect sorteren. Vindt deze compensatie niet plaats, dan bemoeilijkt dit de uitvoering van andere activiteiten en worden de tussendoelen en het einddoel later bereikt. 6.1 Methodiek CO 2 -neutraliteit vergt energiebesparing aan de ene kant en de opwekking van duurzame energie aan de andere kant. Zo kan de energievraag, resterend na besparingen, volledig worden ingevuld met duurzame energie en is een gemeente CO 2 -neutraal. Voor de berekeningen van de huidige en toekomstige energievraag van Waalwijk zijn verschillende aannames gedaan op basis van de aangeleverde gegevens. Hetzelfde geldt voor de mogelijkheden van de opwekking van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen. Deze aannames zijn zichtbaar in figuur 2. Als gevolg van de aannames die ten grondslag liggen aan de berekeningen dienen de jaartallen indicatief gebruikt te worden en niet als absolute waarden. 6.2 Inventarisatie De huidige energievraag van de gemeente Waalwijk is bepaald aan de hand van statistische gegevens van de gemeente over het aantal inwoners, het aantal woningen, het aantal werknemers in verschillende sectoren en het aantal voertuigen. Waalwijk is verantwoordelijk voor ongeveer 0,30% van het Nederlandse energiegebruik. In Waalwijk woont ongeveer 0,29% van de Nederlandse bevolking. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het Waalwijks energiegebruik per inwoner heel dicht in de buurt van het Nederlandse gemiddelde ligt. Figuur 3: Verdeling energiegebruik Waalwijk in 2008 BuildDesk Benelux 13

16 In figuur 3 is zichtbaar waar de grootste CO 2 emissies plaatsvinden. De belangrijkste zijn daarbij gelabeld. De niet gelabelde, meer ondergeschikte sectoren zijn: openbare verlichting, nieuwbouwwoningen, glastuinbouw, akkerbouw, veehouderij, nieuwbouw kantoren, bestaande kantoren, horeca, openbaar bestuur, onderwijs, gezondheid- en welzijnszorg, cultuur en recreatie, rioolpompen en gemalen en openbaar vervoer (bus). 6.3 Workshops In september en oktober 2008 heeft BuildDesk in opdracht van gemeente Waalwijk een workshop met interne betrokkenen en een workshop met extern betrokkenen georganiseerd. Deze workshops hadden de volgende uitkomsten Uitkomsten van de interne workshop De interne workshop is bijgewoond door ambtelijke vertegenwoordigers uit verschillende beleidsvelden. De belangrijkste uitkomst is dat er consensus is over de voorbeeldfunctie van de gemeente en dat zoveel mogelijk het make -principe nagestreefd moet worden. Vraagtekens werden gezet bij de financiële kant van het verhaal. Een hogere energieefficiëntie van een nieuwbouwwoning wordt nog niet verdisconteerd in een hogere grondprijs, met als gevolg dat de baten niet naar de partij gaan die de investering moet doen (de gemeente). Een uitgebreide verslaglegging van de interne workshop is te vinden in bijlage Uitkomst van de externe workshop De aanwezige partijen, bestaande uit bankwezen, projectontwikkelaars, woningcorporatie, provincie en lokaal bedrijfsleven, waren allen overtuigd van het nut en de noodzaak om energie te besparen en duurzame energie te realiseren. Door in Waalwijk de ambitie uit te spreken om klimaatneutraal te worden, ontstaat een aanpak met perspectief voor de lange termijn. Een van de aanwezigen uit het bedrijfsleven was zelfs bereid een zeer innovatieve techniek zoals geothermie te onderzoeken. Een uitgebreide verslaglegging van de externe workshop is te vinden in bijlage 6. Conclusie Alle aanwezige partijen waren overtuigd van het moeten doen, het moeten werken aan besparing en duurzame energieproductie. Samenwerking met de verschillende partijen binnen en buiten (bv. de overheid) de gemeente is hiervoor noodzakelijk. Belangrijk is dat we nu gaan aanpakken. Naar aanleiding van de opgestelde routekaart en deze bijeenkomst zal de gemeente het initiatief nemen voor het vervolgtraject op weg naar klimaatneutraliteit. 6.4 De korte en lange termijn De gemeente wenst voor de langere termijn veranderingen, een energietransitie, te bewerkstelligen. Door middel van het boeken van korte termijnsuccessen ( ) stelt de gemeente het draagvlak bij de andere doelgroepen veilig voor lange termijn ingrepen. Daarnaast moeten de gemeente op korte termijn zorgen voor: Gunstige lokale randvoorwaarden (speciaal investeringsklimaat voor CO 2 -neutraal). Continue communicatie van een consistente visie voor de lange termijn, gericht op alle doelgroepen binnen de gemeente. BuildDesk Benelux 14

17 Lokale duurzame alliantievorming per sector en waar nodig/mogelijk sectoroverschrijdend. Hiermee doorbreekt de gemeente de huidige status-quo waarbij naar elkaar gekeken en op elkaar gewacht wordt. Dit geeft een signaal naar alle stakeholders dat het nu menens is en dat zij zich kunnen richten naar de realisatie van lokale CO 2 -neutraliteit. Successen op de langere termijn zijn echter minstens net zo belangrijk als korte termijnsuccessen. Deze kunnen alleen plaatsvinden met een veel grotere mate van continuïteit, grip en verankering van de sturing op lokaal niveau. Deels door veel steviger gebruik te maken van wettelijke kaders, deels door slim een speelveld te creëren met marktpartijen op lokaal niveau waarmee lokaal slagkracht kan worden bewerkstelligd. Ook op organisatorisch en bestuurlijk vlak geldt dat robuuste oplossingen noodzakelijk zijn. De huidige structuur van lokaal bestuur met elke vier jaar een ander college van B&W en een nieuwe Raad dragen onvoldoende bij aan de voor dit traject benodigde continuïteit en lange termijn benadering. Er is een omgeving nodig waarbinnen het voor de gemeente zelf, burgers en bedrijven aantrekkelijk wordt en tevens langdurig aantrekkelijk blijft om investeringen te doen in energiebesparing en duurzame energieproductie. Voor ondernemers moet het aanlokkelijk zijn en blijven om met diensten op de (aanvankelijk wellicht: lokale) markt te komen die goed aansluiten op de bij de burgers en bedrijven aangewakkerde behoeften om concreet met energiebesparing en duurzame energie aan de slag te gaan. Zo versterken de ontwikkelingen elkaar en zal er elk jaar meer activiteit rond het onderwerp energie gaan ontstaan. Binnen het project CO 2 -neutrale steden is nagedacht over hoe zo n omgeving eruit zou kunnen zien. In de bijlagen 3 en 4 is daarover meer informatie te vinden. 6.5 Hoe de routekaart te lezen In de routekaart worden diverse typen maatregelen genoemd: Organisatorisch / institutioneel. Instrumenteel: regels, wetten,zaken op communicatiegebied die niet zelf zorgen voor meer CO 2 -neutraliteit,maar burgers en bedrijven aansporen om dat wel te doen. Technisch; N.B. De implementatie van technische maatregelen vergt vrijwel altijd ook een organisatorische inspanning en veelal ook een inspanning op het gebied van communicatie. De effectiviteit kan twee dimensies hebben: Bij organisatorische of instrumentele maatregelen geeft het aan welke impact van de maatregel wordt verwacht op een hele reeks van samenhangende en afhankelijke implementatiemaatregelen. Bij technische maatregelen is het de verhouding tussen de kosten van een maatregel en het effect hiervan op de schaal van 0 tot +++. Een dure maatregel die weinig effect heeft krijgt een 0, een goedkope maatregel die veel effect heeft een +++. BuildDesk Benelux 15

18 RVW: Randvoorwaarden (zie onder deze tabel) Effectiviteit Wie Type: Organisatorisch, Instrumenteel, Technisch: Generiek / lokaal Wat & hoe Wanneer In % Besluit het college van B&W en de Raad over het zetten van forse en snelle stappen op weg naar een energie-/co 2 -neutrale gemeente (waaronder financiële middelen en mensen en eventueel het opzetten van een projectbureau dat het hele traject gaat leiden). Lokaal O Het college van B&W, de Raad en directeuren +++ = RVW 1 + consensus en draagvlak binnen gemeente Maakt de gemeente een begin met het (verder) energiebewust maken van het ambtelijke apparaat. Diverse afdelingen en diensten zullen immers de komende jaren te maken krijgen met energieplannen in diverse vormen. In de SLoK-aanvraag zijn daarvoor de volgende projecten opgenomen: - verbeteren energieprestatie eigen gebouwen - verbeteren openbare verlichting - verduurzamen eigen wagenpark Ook de interne communicatie m.b.t. klimaatbeleid zal worden opgepakt. Lokaal O Het college van B&W en de Raad, afdelingshoofden, directeuren ++ consensus en draagvlak binnen gemeente Onderzoekt de gemeente de mogelijkheden voor uitbreiding van windenergie ter hoogte van het haven- en industrieterrein. Lokaal T Gemeente, afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling BuildDesk Benelux 16

19 In 2010 Worden vergunningen verleend voor een vergistingsinstallatie met algenkweek voor een initiatief op het haven- en industrieterrein van Waalwijk. Laat B&W de opgestelde roadmap in detail uitwerken tot een draaiboek voor de komende vier jaar incl. een financieringsplan en een communicatieplan. Komt de nadere studie gereed naar de geschiktheid van de diepe aardlagen (maximaal 3,5 km) voor de onttrekking van geothermische energie (warmte) voor toepassing op het havenen industrieterrein. Scherpt de gemeente de EPC- en EPL-eisen voor nieuwbouw (woningen en kantoren) fors aan zodat deze in veel zuiniger is dan volgens Rijksbeleid het geval zou zijn: 40% (woningen) en 30% (kantoren) zuiniger dan met de 07-EPC van 0,8. Hiertoe wordt een energievisie uitgevoerd voor landgoed Driessen voor de fasen Bibliotheek en verder waarbij alle mogelijkheden inclusief de optie geothermie (diep en ondiep) in beeld gebracht worden. Bereikt de gemeente een akkoord met de Rijksoverheid (ministeries van EZ, VROM en Financiën) over het terugsluizen van een substantieel deel van de opbrengsten van de Energiebelasting naar energiegebruikers binnen de gemeentegrenzen met als expliciet doel stimuleren van energiebesparing en duurzame energie (via investeringsbijdrage of via lokale terugleververgoeding voor duurzame energie). De precieze vorm van het lokaal duurzame energiefonds (LEF) is nog een keuze maar de essentie is dat het niet-rendabele deel van energiebesparing en duurzame energie, zowel voor particulieren (huurders en kopers) als voor woningcorporaties als voor bedrijven, uit het fonds kan worden gecompenseerd. Lokaal T Gemeente ism (energie)projectontwikkelaars en woningcorporaties ++ = RVW 1, 10, Lokaal O Het college van B&W ++ financiële middelen, positieve besluitvorming over CO 2 -neutraal Generiek T Gemeente, afdeling + RVW civiele techniek, onderzoeksinstanties Lokaal I Het college van B&W ++ = RVW 2, 14 en de Raad Generiek, O Gemeente, de +++ = RVW lokaal Rijksoverheid overlegtraject met (ministeries van EZ, betrokken Ministeries VROM en Financiën) zoals Financiën, EZ en VROM BuildDesk Benelux 17

20 Wordt door de gemeente het Gemeenschappelijk Duurzame Energiedienstenbedrijf (GDEB) opgericht mogelijk in samenwerking met Tilburg. Dit GDEB-nieuwe stijl is een echt energiebedrijf dat alleen energie levert aan gebruikers binnen de gemeentegrenzen (of wellicht ook in de direct aangrenzende gemeenten). Het GDEB stelt zich als taak om al het groene gas, groene elektriciteit, groene warmte en restwarmte in te kopen die binnen de gemeentegrenzen wordt opgewekt en te leveren aan afnemers binnen de gemeente. De aandeelhouders 1 hebben daarbij eerste recht van koop. Het GDEB heeft geen winstbejag, winst wordt geïnvesteerd in de uitbouw van het bedrijf. De gemeente is zelf de eerste klant en launching customer van het GDEB ten behoeve van haar eigen gebouwen. Het GDEB maakt gebruik van de diensten van derden (zoals energiebedrijf Greenchoice die bijv. nu al voor de leden van de Windunie verricht 2 ) voor het afhandelen van de facturering en voor de programmaverantwoordelijkheid (m.n. het kunnen leveren van de gevraagde energie op elk moment van de dag). Komt de gemeente met een plan om gemeentelijke auto s energiezuiniger te maken, gemeentelijk alternatief wagenpark Is de vergistingsinstallatie met algenkweek gerealiseerd en in gebruik genomen. Maken de woningcorporaties op verzoek van de gemeente bekend hoe ze hun (bestaande) woningvoorraad de komende 10 jaar gemiddeld 50% zuiniger gaan maken door het treffen van maatregelen. Ze geven aan welke complexen wanneer aan de beurt zijn en wat er daar concreet staat te gebeuren. Lokaal O Het college van B&W en de Raad, marktpartijen, energiebedrijven Lokaal T Het college van B&W en de Raad Lokaal T Gemeente, Energieleverancier Lokaal O Gemeente, woningcorporatie +++ = RVW 7 + RVW 1 ++ RVW 1,10 ++ (verdieping) convenant tussen gemeente en woningcorporaties = RVW 4 1 Aanvankelijk is de gemeente de enige of grootste aandeelhouder, in de tweede fase nemen burgers en bedrijven een steeds groter belang in het GDEB. 2 De Windunie is een coöperatie die windmolens bezit en beheert en windstroom levert aan haar leden. Daartoe sloten de leden zich aan bij energie Greenchoice die de windstroom contracteert en er, administratief, voor zorgt dat de Windunie-leden deze stroom vervolgens kunnen afnemen van Greenchoice. BuildDesk Benelux 18