Ontwikkelingen in het Nederlandse pensioenstelsel

Transcriptie

1 Scholingsbijeenkomst - VWO Scholennetwerk ESE Ontwikkelingen in het Nederlandse pensioenstelsel Prof.dr. Fieke van der Lecq Cordares-leerstoel Pensioenmarkten 4 februari 2010 Programma 1. Tussen nu en 17 uur: doelen en praktische zaken 2. Hoe werkt het pensioenstelsel 3. Ontwikkelingen 1. de AOW 2. het aanvullende pensioen 3. pensioenverzekeringen 4. Thema s 1. Intergenerationele solidariteit 2. Duurzaamheid 3. Financiële alfabetisering 5. Vragen en discussie 2 1

2 Doel en praktische zaken Geen sprekersintroductie: staat al in brochure Doelen Bijpraten over het onderwerp en de ontwikkelingen Nadenken over wat jongeren / scholieren hiermee kunnen Desgewenst: studies & loopbanen, actualiteiten Praktische zaken 35 dia s in 1,5 uur Verduidelijkende / aanvullende vragen: svp interruptie Discussie svp aan het einde - en onder de borrel U of jij? Allebei prima. Svp zwaaien als ik jargon gebruik, te snel ga, o.i.d. Engelse termen op verzoek leverbaar 3 Voor het tweetalige onderwijs ongeveer

3 Pensioenstelsel World Bank Report (1994): Averting the Old-Age Crisis Definitie pensioen: In this study, pension spending is defined as old age/retirement, survivors/death and invalidity/disability payments based on past contribution records and non-contributory, universal flat or meanstested programs specifically targeted toward the old. Ergo: meerdere soorten pensioen: Ouderdomspensioen Invaliditeitspensioen Nabestaandenpensioen Vandaag alleen over ouderdomspensioen 5 Pensioenstelsel Nederland heeft driepijlersysteem (capuccino-model) Staatspensioen (AOW) Collectief aanvullend pensioen (het pensioen) Individuele pensioenverzekering (bv. lijfrente) Dit is in lijn met Wereldbankrapport Belangrijke verschillen in pensioensystemen Inkomensafhankelijk of inkomensonafhankelijk Omslagstelsel of kapitaaldekkingsstelsel Toegezegde premie (DC) of toegezegde uitkering (DB) In Nederland hebben we alle soorten regelingen 6 3

4 De 3 pijlers 1 e pijler: staatspensioen (AOW) Sociale Verzekeringsbank (SVB) 2 e pijler: collectief pensioen Ondernemingspensioenfonds (OPF) Bedrijfstakpensioenfonds (BPF) Beroepspensioenfonds (BrPF) 3 e pijler: individueel pensioen Pensioenfonds (aanvullende pensioenverzekering) Verzekeraars (lijfrente) Banken en verzekeraars (banksparen, levensloopsparen) 4 e pijler: andere bronnen van oudedagsinkomen Omgekeerde hypotheek 7 Nederland is uitzonderlijk (bron: APG, 2007) 100% 80% 60% First Pillar Second Pillar Third Pillar 40% 20% 0% Spain Germany France Italy UK Netherlands Switzerland 8 4

5 Programma 1. Tussen nu en 17 uur: doelen en praktische zaken 2. Hoe werkt het pensioenstelsel 3. Ontwikkelingen 1. de AOW 2. het aanvullende pensioen 3. pensioenverzekeringen 4. Thema s 1. Intergenerationele solidariteit 2. Duurzaamheid 3. Financiële alfabetisering 5. Vragen en discussie 9 Bevolkingspiramide Nederland 10 5

6 Bevolkingspiramide Nederland Demografische ontwikkelingen in Nederland met animatie voor periode bevolking/cijfers/extra/piramide-fx.htm 11 Ontwikkelingen: AOW Onvolledige opbouw (AOW) 1/7e van de bevolking heeft onvolledige AOW Deze fractie groeit Demografische ontwikkeling betaalbaarheid onder druk Omslagstelsel Ontgroening: minder jongeren / werkenden Dubbele vergrijzing: meer ouderen + worden ouder AOW spaarfonds is fictie Feminisering van de ouderdom / armoede Oplossingsrichtingen AOW-uitkeringen belasten AOW-leeftijd omhoog (67 70) Opbouwpercentage verhogen (50*2 = 40*2,5) Combineer 1e met 2e pijler 12 6

7 Ontwikkelingen: aanvullend pensioen Solidariteit: wie krijgt wat? Risicosolidariteit: ex post bekend (kanssolidariteit) Herverdelende solidariteit: ex ante bekend (solidariteit tussen risico s) Solidariteit tussen groepen Jongeren protesteren (jong ABP, AVV) Ouderen protesteren (Ned. bond voor pensioenbelangen, ouderenbonden) Elke maatregel treft groepen in verschillende mate Doorsneesysteem: doorsneepremie en doorsneeopbouw Implicaties voor de arbeidsmarkt Van wie zijn het vermogen en de buffer? (vgl. Optas) 13 Ontwikkelingen: aanvullend pensioen Transitionele arbeidsmarkt Pensioenstelsel beïnvloedt arbeidsaanbod en arbeidsvraag Nog geen pensioenfondsen voor zzp ers Van DB naar DC Invloed accountingsysteem IFRS op pensioenstelsel Risico bijstorten moet op balans van onderneming komen DB: defined benefit = toegezegde uitkering DC: defined contribution = toegezegde premie Wie draagt het risico? Bedrijf / fonds / deelnemer Indien deelnemer: compensatie via hogere premie? Zie volgende dia voor illustratie Wie beslist? 14 7

8 Simulation with equal contribution 15 Ontwikkelingen: aanvullend pensioen Europese pensioenmarkten (IORP-Richtlijn 2003/41/EC) Gelijk speelveld, import en export API: hybride pensioenuitvoerder Verplichtstelling onder druk Verplichte deelname (kleine verplichtstelling): vertrouwen in pensioenfondsen is afgenomen mensen willen hun eigen pensioen regelen Verplichtstelling (grote verplichtstelling) vast indeling van bedrijfstakfondsen ter discussie Gevolg: doorsneesysteem ook ter discussie Doorsneepremie + doorsneeopbouw volgende dia 16 8

9 Doorsneesysteem 17 Pensioenfondsbeheer Aan de linkerkant van de balans Pensioenpremies die zijn belegd Opbrengsten van de beleggingen Aan de rechterkant van de balans Pensioenrechten van deelnemers Pensioenrechten van gepensioneerden Pensioenrechten van slapers Dit moet in evenwicht zijn: dekkingsgraad DG 100% Vooruit rekenen naar de toekomst (met de rentevoet) Een beetje voorzichtiger is beter: DG 105% Voor elke 100 pensioenrechten is er t.z.t. 105 in kas 18 9

10 Wat te doen bij lage dekkingsgraad? Wachten tot het overgaat Rente en beurskoersen Jongeren en ouderen Voorspellen is moeilijk Premie verhogen Actieven en werkgevers betalen premie Dit versterkt conjunctuurcyclus Uitkeringen verlagen Geen inflatie-correctie (niet indexeren) Afstempelen (uitkeringen voor gepensioneerden verlagen) Pensioenregeling versoberen (allemaal minder rechten) Elke maatregel treft verschillende groepen 19 Wie bepalen wat er gaat gebeuren? Pensioenfondsen bepalen niet alles Wel: prijscompensatie (indexatie) Soms: afstempelen op uitkeringen Soms: verhogen van de premie van werknemers en werkgevers Sociale partners bepalen veel (bv. bij het cao-overleg) Verhogen van de premie Versoberen van pensioenregeling Overheid bepaalt in grote lijnen Wetgeving (vanuit Europa / Brussel en vanuit NL / Den Haag) Toezichthouders stellen grenzen en vereisten Financiële gezondheid (solvabiliteit), goed bestuur, enz

11 Ontwikkelingen: pensioenverzekeringen Levensloopregeling Oorspronkelijk 4 doelen: kinderen, sabbatical, mantelzorg ouders en vervroegd pensioen Lage benuttingsgraad van de regeling In praktijk vooral gebruikt voor vervroegd pensioen Concurrentie tussen banken en verzekeraars Pensioensparen (Wetsvoorstel De Vries/Blok - Depla) AOW-belasting beïnvloedt spaargedrag? Concurrentie vanuit de API (verzekeraars zijn geen IORP) Pensioenverzekeringen voor eenpitters (zzp ers) Individuele producten, dus minder soorten solidariteit en schaalvoordelen + conversierisico Uitvoeringskosten Onenigheid over wie duurder zijn: pensioenfondsen of verzekeraars 21 Hoe werkt die markt? Marktfalen(s) Asymmetrische informatie Complexe producten Consumentenfalen Consumenten willen niet (uitstelgedrag) Consumenten kunnen niet (financiële ongeletterdheid) Insluitingseffecten Verplichte deelname Langetermijncontracten Schaalvoordelen Collectieve systemen Ontbrekende markten Bv. langlevenrisico NB. Marktfalen impliceert niet dat overheid het kan/moet oplossen Overheidsfalen: verkeerde maatregel, te weinig / overshooting, timing, tijdinconsistent, effectverificatie, etc

12 Programma 1. Tussen nu en 17 uur: doelen en praktische zaken 2. Hoe werkt het pensioenstelsel 3. Ontwikkelingen 1. de AOW 2. het aanvullende pensioen 3. pensioenverzekeringen 4. Thema s 1. Intergenerationele solidariteit 2. Duurzaamheid 3. Financiële alfabetisering 5. Vragen en discussie 23 Thema: intergenerationele solidariteit Doorsneesysteem: tot 45 e jaar meer betalen, na 45 e jaar meer opbouwen Lijkt neutraal, want elke generatie spaart voor zichzelf Mee- en tegenvallers komen echter ongelijk aan Pensioenfonds kan aan knoppen draaien Premie (werkgever betaalt 2/3e, werknemer betaalt 1/3e) Indexatie Beleggingsbeleid / -mix risico/rendementverhouding Sociale partners kunnen besluiten tot afstempelen Voorbeeld uit presentatie van Niels Kortleve (PGGM) voor VBA-congres 5 november

13 25 Dilemma s en discussie Vrijheid of solidariteit? Moet / mag je mensen tegen zichzelf beschermen? Maatwerk of schaalvoordelen? Leeftijdsafhankelijk sparen / beleggen / indexeren? Subsidiërende solidariteit afbouwen? Wie profiteren en wie betalen? Solidariteit binnen of tussen generaties? Arbeidsmarkteffecten Transparantie of solidariteit? 26 13

14 Voor wie meer wil weten ongeveer 40 Ook in Engelse taal: Steenbeek & Van der Lecq, Costs and Benefits of Collective Pension Systems, 2007, uitg. Springer 27 Thema: duurzaamheid Pensioenen zijn enorme hoeveelheid geld beleggingsbeleid beinvloedt de samenleving Hoe duurzaam wordt er belegd? (Zembla, 2007) Waarom duurzaam beleggen? Uit gastcollege Johan van der Ende (CIO PGGM Investments) Long term horizon Outperformance Normative (belief) X Positive (opportunity)? To be seen Theoretical perspective: RI criteria make an extra restriction, which makes optimum less efficient 28 14

15 Wat kunnen pensioenfondsen doen? (dia PGGM) RI Policy Core themes - Weapons - Human rights - Climate change - Health - Corporate governance Investing - Responsible investments in all investments - New investments in ESG opportunities Engagement & Voting - Active ownership: engagements to improve ESG performance of companies/markets - Informed voting on all equities Exclusions - Based on our identity: weapons and human rights Implement RI Policy in all our funds Accountability - Inform stakeholders what we have done and why - Annual RI report; quarterly engagement reports - Transparency in holdings 29 Discussie Stel dat duurzaamheid geld kost Lagere rendementen OK? Wie bepaalt dat in een pensioenfonds? Uitsluitingsbeleid: hoe ver ga je? Grootste wapenleverancier =?? Het leger gebruikt toch ook wapens? Is kinderarbeid altijd fout? Wat is het alternatief? Kan het samengaan met scholing? Hoe weet je of het goed/fout zit? Moet je er bovenop zitten? Monitoringkosten. Willen / kunnen fondsen zich hiermee onderscheiden? 30 15

16 Thema: financiële alfabetisering 50% van de mensen begrijpt niet wat 50% is Hoe kunnen deze mensen over pensioen gaan nadenken? Rendement versus risico Plaatjes maken 31 Indexatielabel (oud plan) 32 16

17 Financiele alfabetisering Niet kunnen versus niet willen 3 factoren cruciaal Informatie / kennis Besef van urgentie Gevoel van zelfvertrouwen Platform Centiq Financiele sector + brancheorganisaties Ondersteuners + voorlichters Onderzoekers Voor jongeren diverse projecten Jongeren helpen ouderen! Bv. Pensioenspreekuur. 33 Meer informatie : platform Centiq : over financiële producten : tips voor financieel huishouden : tips voor financieel huishouden : alles over je eigen pensioen en dan kijken bij Vraag en Antwoord over kredietcrisis en pensioenen en : toezicht en informatie : statistieken over van alles en nog wat over hoe de financiële crisis precies is ontstaan (12 minuten; in het Engels) 34 17

18 Vragen? Prof. dr. S.G. (Fieke) van der Lecq + 31 (0) (0)