Regio in beeld Arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant

Transcriptie

1 Regio in beeld 2013 Arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant

2 Samenvatting In 2014 wordt voor het eerst sinds jaren weer een, zij het beperkte, groei van de economie verwacht. Dit vertaalt zich nog niet direct in een toename van het aantal banen, maar wel in een stijging van het aantal vacatures. Naar verwachting stijgt het aantal geregistreerde werkzoekenden zowel in 2013 als in 2014 verder. Op termijn ontstaan in Zuidoost-Brabant meer kansen op de arbeidsmarkt door economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit werkzoekenden. Verdere krimp werkgelegenheid Financiële & zakelijke diensten, industrie, handel en zorg & welzijn zijn in arbeidsmarktregio Zuidoost-Brabant belangrijke sectoren. Van de in totaal circa banen in Zuidoost-Brabant zijn er bijna in deze sectoren vertegenwoordigd (bijna 71%). Ten opzichte van Nederland valt op dat het aandeel banen in de industrie en in de financiële & zakelijke dienstverlening hoog is. Dit maakt Zuidoost-Brabant een zeer conjunctuurgevoelige regio. Bijna alle sectoren hebben te maken gehad met krimp van de werkgelegenheid in 2012, met uitzondering van de sector zorg & welzijn. Na een aantal jaren van economische krimp wordt pas in 2014 weer groei verwacht. Ook dit jaar wordt nog een krimp van de werkgelegenheid verwacht in vrijwel alle sectoren, met uitzondering van de sectoren zakelijke dienstverlening, groothandel en ICT. Stagnatie vacatures In 2012/2013 zijn in Zuidoost-Brabant circa vacatures ontstaan. Dat zijn er minder dan het jaar ervoor (-16%). De meeste vacatures in Zuidoost-Brabant zijn in 2012/2013 ontstaan in de detailhandel, de zakelijke diensten (waaronder uitzendbureaus) en industrie. Zuidoost-Brabant heeft naar verhouding weinig vacatures in openbaar bestuur en landbouw. In Zuidoost-Brabant is 38% van alle nieuwe vacatures op laag niveau, vooral in de detailhandel en horeca. Op middelbaar niveau komen ongeveer even veel vacatures voor. Voor werkzoekenden met een middelbare opleiding zijn er in deze regio vooral kansen in de zakelijke diensten, industrie, groothandel, zorg & welzijn en detailhandel. In de meeste vacatures wordt gevraagd naar dienstverlenend & verzorgend personeel (laag en middelbaar niveau) en economischadministratief personeel (alle niveaus). Daarnaast is er ook een aanzienlijke behoefte aan technisch & industrieel personeel (alle niveaus) en transportpersoneel (laag niveau). Op termijn kansen voor werkzoekenden De economische recessie heeft voor een toename van geregistreerde werkzoekenden gezorgd; Eind juni 2013 bedraagt het aantal geregistreerde werkzoekenden personen. Het verwachte economisch herstel zorgt pas na 2014 voor minder werkzoekenden. Het aantal WWuitkeringen bevestigt het beeld van een fors toenemend aantal geregistreerde werkzoekenden. Eind juni 2013 waren er ruim WW-uitkeringen in Zuidoost- Brabant. Een jaar eerder waren dat er 8.800; een toename van 20%. Hoewel jongeren tot 27 jaar nog steeds een klein deel (14%) van alle geregistreerde werkzoekenden in Zuidoost-Brabant vormen, is hun aandeel het afgelopen jaar toegenomen. Het aandeel middelbaar en hoog opgeleide geregistreerde werkzoekenden steeg het afgelopen jaar tot 26% respectievelijk 21%. Alhoewel het opleidingsniveau van de geregistreerde werkzoekenden daarmee over het algeheel genomen toenam, beschikt de helft van het aantal geregistreerde werkzoekenden (50%) in Zuidoost-Brabant echter niet over een startkwalificatie. In Zuidoost-Brabant zoeken de meeste geregistreerde werkzoekenden werk in economisch-administratieve, technische en industrie en in verzorgende en dienstverlenende. De afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden maakt de arbeidsmarkt in Zuidoost- Brabant in het tweede kwartaal 2013 zeer ruim. Alleen voor informatica is er sprake van een krappe arbeidsmarktsituatie. In totaal verlaten de komende tien jaar in Zuidoost-Brabant ruim mensen de arbeidsmarkt als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In de meest vergrijsde sectoren (overheid en onderwijs) betekent dit dat een kwart van de werknemers met pensioen gaat. Hoewel niet alle personeel dat met pensioen gaat vervangen wordt, kan vergrijzing in Zuidoost-Brabant voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. De sector die het meest te maken krijgt met de gevolgen van de vergrijzing is zorg & welzijn. Uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst Verwacht economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit bieden werkzoekenden op termijn meer kansen op de arbeidsmarkt. In zeker opzicht sluit op dit moment vraag en aanbod op de arbeidsmarkt nog redelijk op elkaar aan: veel vacatures op lager en elementair niveau en veel geregistreerde werkzoekenden op maximaal vbo-niveau. Ondanks een zeer ruime arbeidsmarkt zijn er ook nu nog wel degelijk mogelijkheden om een baan te vinden. Vervangingsvraag zorgt nog steeds voor dynamiek en zorgt ervoor dat de helft van de WW-uitkeringen eindigt met een werkhervatting. Binnen enkele jaren neemt het aantal vacatures weer toe, ook de vergrijzing zorgt meer en meer voor behoefte aan personeel. De ambitie van Zuidoost- Brabant om op een aantal speerpuntsectoren versterkt in te zetten verstrekt de behoefte aan gekwalificeerd personeel. Om de kansen op de arbeidsmarkt optimaal te benutten en de ambities waar te kunnen maken is samenwerking door alle bij de arbeidsmarkt betrokken partijen in Zuidoost- Brabant van essentieel belang. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 1

3 Verdere krimp werkgelegenheid Na een voorzichtig herstel van de economie in 2010 en de eerste helft van 2011, kromp de Nederlandse economie vanaf de tweede helft van 2011 opnieuw. Pas in 2014 wordt er weer economische groei verwacht. Dit jaar wordt in Zuidoost-Brabant daarom nog een krimp van de werkgelegenheid verwacht. De werkgelegenheid krimpt in vrijwel alle sectoren. Uitzonderingen zijn de sectoren zorg & welzijn en ICT waar het aantal banen (licht) groeit. Veel banen in zakelijke diensten, industrie Financiële & zakelijke diensten, industrie, handel en zorg & welzijn zijn in arbeidsmarktregio Zuidoost-Brabant belangrijke sectoren. Van de in totaal circa banen in Zuidoost-Brabant zijn er bijna in deze sectoren vertegenwoordigd (bijna 71%). Ten opzichte van Nederland valt op dat het aandeel banen in de industrie en in de financiële & zakelijke dienstverlening hoog is. Dit maakt Zuidoost-Brabant een zeer conjunctuurgevoelige regio. Als er sprake is van een (wereldwijde) economische recessie wordt dat in Zuidoost-Brabant als eerste gevoeld. Gaat het economisch weer beter, dan merkt Zuidoost-Brabant dat ook weer als eerste. Ook de detailhandel is oververtegenwoordigd. Afbeelding 1: Werkgelegenheid per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling Zuidoost-Brabant, 2012 ontwikkeling werkgelegenheid 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% -4% Groei Krimp Landbouw Transport Zorg en welzijn Detailhandel Financiële diensten Bouwnijverheid ondervertegenwoordiging t.o.v. Nederland Overige diensten Onderwijs Groothandel Horeca Openbaar bestuur ICT Zakelijke diensten Industrie oververtegenwoordiging t.o.v. Nederland Bovenstaande afbeelding geeft een beeld van de omvang en ontwikkeling van de werkgelegenheid in Zuidoost- Brabant per sector in De afbeelding geeft drie zaken weer. Hoe groter de bol hoe hoger het aantal banen in de betreffende sector. In totaal waren er in 2012 ongeveer banen. Boven de horizontale lijn is er sprake van groei van de werkgelegenheid; daaronder is sprake van krimp. De verticale lijn markeert de situatie waarin het aandeel van een sector in de regio gelijk is aan het aandeel van een sector in Nederland. Links van die lijn is het regionale aandeel kleiner; rechts van die lijn is het regionale aandeel van die sector groter. Het kwadrant rechtsboven laat sectoren zien, die belangrijk zijn voor de regio (oververtegenwoordigd) en die groeien. Kortom, de meest gunstige positie voor de regio. Het kwadrant rechtsonder brengt sectoren van belang voor de regio in beeld, waar sprake is van krimp van de werkgelegenheid. De sectoren in het kwadrant linksonder krimpen en zijn ondervertegenwoordigd. Het kwadrant linksboven laat sectoren zien die groeien, maar ook ondervertegenwoordigd zijn ten opzichte van Nederland. Bijna alle sectoren hebben te maken gehad met krimp van de werkgelegenheid in Uitzondering is zorg & welzijn in het kwadrant linksboven. In de sectoren onderwijs en transport was er noch sprake van krimp, noch van groei. Bouw en openbaar bestuur zijn vrij kleine sectoren, hebben te maken met krimp en zijn ondervertegenwoordigd in Zuidoost-Brabant ten opzichte van Nederland. Uitschieter in de afbeelding is de sector industrie: deze sector heeft een behoorlijk aandeel in de werkgelegenheid in de regio, maar heeft ook te maken met een dalend aantal banen. De industrie is namelijk zeer conjunctuurgevoelig, gericht op de export en beweegt mee met de wereldeconomie. Structurele krimp in industrie Het aantal banen in de industrie krimpt structureel. Al sinds 2008 blijkt het aantal banen in de Nederlandse industrie ieder jaar te dalen. De tak metaalindustrie is sterk vertegenwoordigd in Zuidoost-Brabant. De afgelopen decennia is de werkgelegenheid in de metaalindustrie geleidelijk aan gekrompen. Dit is in lijn met de algemene trend: een afname van industriële werkgelegenheid, verplaatsing van eenvoudige en grootschalige productieactiviteiten naar het buitenland en een toename van de arbeidsproductiviteit. De metaalindustrie is zeer conjunctuurgevoelig. Er zijn afwisselend perioden van groei en krimp. Na een korte periode van herstel speelt op dit moment onzekerheid op de wereldmarkt de sector weer parten. Inmiddels is ook in de metaalindustrie een toename van het aantal faillissementen en reorganisaties zichtbaar. Vooral metaalbedrijven die toeleveren aan de bouw (staalconstructiebedrijven bijvoorbeeld) hebben het moeilijk. In andere segmenten gaat het redelijk tot zelfs goed (onder meer de machine-industrie, scheepsbouw en het hightechsegment). De verwachting is dat de structurele krimp zich de komende jaren voortzet. Uitzondering vormt het hightechsegment, dat tot de topsector High Tech Systems en Materials (HTSM) behoort, goed vertegenwoordigd in Zuidoost-Brabant. Daar worden groeimogelijkheden gezien als gevolg van de ontwikkeling van nieuwe technologieën, nieuwe toepassingsmogelijkheden en nieuwe markten (onder andere in de BRIC-landen). Ook liggen er groeiperspectieven in het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Wanneer deze hightechbedrijven de groeiambitie weten waar te maken, kunnen ook toeleveranciers - die vaak in dezelfde regio opereren - hiervan profiteren. Gemengd beeld in de zakelijke dienstverlening De zakelijke dienstverlening is een bont gezelschap van subbranches: van makelaars tot toeristisch medewerkers, van woningcorporaties tot ICT-bedrijven. Ook schoonmaak en uitzendbureaus behoren tot de zakelijke dienstverlening. Er is veel kleinschalige werkgelegenheid in deze Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 2

4 sector. De zakelijke dienstverlening is tot aan de economische crisis fors gegroeid. Door de economische crisis maakte de zakelijke dienstverlening een turbulente periode door waarin veel arbeidsplaatsen verloren zijn gegaan. De negatieve ontwikkelingen in de jaren 2009 en 2010 zijn de som van negatieve ontwikkelingen door de teruggang van marketingbureaus, makelaars, notarissen en de ingenieurs- & architectenbureaus als gevolg van de malaise in de bouwsector waarvan deze sectoren sterk afhankelijk zijn. Tegenover de negatieve subsectoren staan ook positieve. Zo hebben accountants- en advocatenkantoren de recessie relatief goed doorstaan en wordt in de ICT-sector een groei van de werkgelegenheid verwacht. Zorg & welzijn: geen algemene tekorten De zorg is één van de grootste sectoren van Nederland: er werken ruim 1,1 miljoen mensen. De verpleging, verzorging & thuiszorg (VVT) is de grootste branche. De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en de ziekenhuizen bieden relatief veel werkgelegenheid op de hogere niveaus (hboplus), de VVT op de lagere niveaus. De gehandicaptenzorg neemt een tussenpositie in. De afgelopen jaren groeide de werkgelegenheid in de zorg gestaag. Ook de komende jaren groeit de behoefte aan zorg, als gevolg van de vergrijzing. Onduidelijkheid over de effecten van recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen (in begrotings- en regeerakkoord) maakt de prognoses over de werkgelegenheidsontwikkeling in de zorg op dit moment onzeker. Het Centraal Planbureau (CPB) voorziet nog wel werkgelegenheidsgroei in de zorg, maar minder dan zonder deze maatregelen het geval zou zijn geweest. In de sector, vooral de VVT, wordt rekening gehouden met gedwongen ontslagen. In algemene zin lijkt de werkgelegenheid in de zorg op de lagere niveaus af te nemen en op de hogere niveaus (vanaf mbo-3) toe te nemen. Op dit moment zijn er geen generieke personeelstekorten. Wel zijn er tekorten in specifieke segmenten. Voor bepaalde beroepsgroepen, bijvoorbeeld gespecialiseerde verpleegkundigen (zoals diabetes- of kinderverpleegkundigen), of arts-specialisten (spoedeisende hulp, verpleeghuis, artsen verstandelijk gehandicapten) is de arbeidsmarkt krap. Voor zorg op de lagere niveaus is de arbeidsmarkt aanzienlijk ruimer. De komende jaren doen zich evenmin grote tekorten in de zorg voor. Er worden wel tekorten aan verzorgenden verwacht, al is de omvang daarvan onzeker vanwege de maatregelen in het regeerakkoord. Ook voor andere in de zorg (bijvoorbeeld artsen en apothekers) worden tekorten voorzien. Voor de lagere zorgniveaus (helpenden en zorghulpen) worden overschotten verwacht. Op de langere termijn na 2015 groeien de tekorten door de toenemende vergrijzing. De welzijnssector bestaat uit welzijn & maatschappelijke dienstverlening, jeugdzorg en kinderopvang. Voor deze sector geldt dat er momenteel overschotten aan personeel bestaan. Een groot overschot bestaat er voor personeel in de kinderopvang. De kinderopvang heeft het momenteel moeilijk. Door overheidsbezuinigingen is het voor ouders duurder om hun kind naar de kinderopvang te brengen. Daarnaast is de werkloosheid gestegen, waardoor (werkloze) ouders minder vaak gebruik maken van kinderopvang. De vooruitzichten voor deze branches zijn matig. Gunstige perspectieven in de detailhandel De detailhandel ondervindt direct de gevolgen van de economische recessie. Consumenten zijn somber gestemd en besparen waar mogelijk op hun uitgaven. De detailhandel laat dan ook een tweedeling zien: waar de foodsector te maken heeft met een stijgende omzet, daalt de omzet in de non-foodsector (ING Economisch Bureau). Desondanks kent de sector detailhandel veel vacatures en een hoge vacaturegraad. De perspectieven op werk in de detailhandel zijn voor alle niveaus gunstig. Omdat voor de meeste vacatures in de detailhandel geldt, dat ondernemers weinig tot geen werkervaringeisen stellen, geldt dat er goede instroomkansen in de sector aanwezig zijn voor schoolverlaters en (aankomend) verkoopmedewerkers op de niveaus 1 en 2. Ook voor de hogere mbo-niveaus, verkoopspecialisten, filiaal- en afdelingsmanagers zijn er goede perspectieven. Daarnaast biedt de opkomst van webwinkels perspectief op nieuwe soorten banen die goed aansluiten bij jongeren die slim en snel met internet kunnen omgaan. Ook in de logistieke sfeer ontstaat, vanwege de veranderingen in de aanvoerkanalen nieuwe banen (bezorgen en transport). Dat betekent dat in de detailhandel perspectieven aanwezig zijn voor functies waarvoor mbo-2 volstaat. Verwachte krimp van de werkgelegenheid Voor 2013 en 2014 wordt krimp van de werkgelegenheid verwacht. Deze krimp doet zich echter niet meer in alle sectoren voor. Afbeelding 2: Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid Zuidoost-Brabant, Totaal Openbaar bestuur Financiele dienstverlening Agrarische sector Industrie Transport Detailhandel Bouwnijverheid Onderwijs Overige diensten Horeca Zorg/welzijn Informatie en communicatie Groothandel Zakelijke dienstverlening -4% -3% -2% -1% 0% 1% 2% Zuidoost-Brabant Nederland Het aantal banen in de sector zorg & welzijn groeit licht en neemt naar verwachting toe van banen eind 2012 tot eind De toename van het aantal banen in deze sector is al meerdere jaren zichtbaar. Verwacht wordt dat deze trend de komende jaren doorzet. De toename is echter wel lager dan voorgaande jaren. De sectoren openbaar bestuur en bouw laten een forse krimp zien. Voor openbaar bestuur is de krimp een gevolg van overheidsbezuinigingen. De bouw heeft nog altijd te lijden onder de economische malaise. De daling in de industrie heeft onder meer te maken met een structurele krimp als gevolg van voortgaande automatisering en verplaatsing van productie. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 3

5 Stagnatie vacatures In de periode van juli 2012 tot juli 2013 is het aantal nieuwe vacatures in Zuidoost-Brabant beduidend kleiner dan in de vier kwartalen daarvoor. Deze periodes worden hierna kortweg aangeduid als 2012/2013 respectievelijk 2011/2012. Niet alleen in totaal, maar ook per kwartaal is het aantal vacatures in 2012/2013 kleiner dan een jaar eerder. De daling in Zuidoost-Brabant is sterker dan gemiddeld in Nederland. Die dalende tendens zet zich in 2013 nog verder voort. Bescheiden economische groei leidt in 2014 tot meer tijdelijk werk, meer baanwisselingen en meer vacatures. Minder vacatures In 2012/2013 zijn in Zuidoost-Brabant circa vacatures ontstaan. Dat zijn er bijna minder dan het jaar ervoor (-16%). Afbeelding 3 laat in 2011 en 2012 hetzelfde seizoenspatroon zien met een piek in het tweede kwartaal en een dal in het vierde kwartaal. Door de economische crisis liggen de aantallen nieuwe vacatures in 2012 in elk kwartaal lager dan in hetzelfde kwartaal in In het vierde kwartaal van 2012 bereikte het aantal nieuwe vacatures het laagste niveau van de afgelopen twee jaar. Afbeelding 3: Ontwikkeling nieuwe vacatures Zuidoost-Brabant, Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q In 2014 meer vacatures door meer dynamiek Door de langdurige crisis zijn de aantallen banen en vacatures de afgelopen jaren fors afgenomen. Het aantal nieuwe vacatures in Zuidoost-Brabant is naar verwachting in 2014 hoger dan in Vervangingsvraag ontstaat nog door (natuurlijk) verloop van personeel, al kunnen er bij vervangingsvraag wel kwalitatief andere eisen worden gesteld aan nieuw personeel. Uitbreidingsvraag is er nauwelijks. Economische groei leidt met vertraging tot extra banen, maar zorgt al eerder voor meer dynamiek op de arbeidsmarkt. Meer mensen durven weer van baan te veranderen. De mobiliteit van werk naar werk neemt daardoor toe. In eerste instantie verhogen ondernemers de bezettingsgraad en de arbeidsproductiviteit. Daar staat tegenover dat het effect van labour hoarding goeddeels is uitgewerkt. In het begin van de crisis werd personeel zo lang mogelijk in dienst gehouden. Een deel van die mensen heeft later alsnog zijn baan verloren en bedrijven werken nu met een zo klein mogelijke bezetting. Hoe kleiner de overcapaciteit aan personeel in 2014 is, hoe eerder werkgevers bij economisch herstel behoefte aan nieuwe mensen krijgen. Ook het gebruik van meer en kortere tijdelijke contracten zorgt voor meer bewegingen op de arbeidsmarkt. In principe biedt dat meer kansen op werk voor werkzoekenden, ook voor mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Meeste vacatures in detailhandel, zakelijke diensten en industrie De meeste vacatures in Zuidoost-Brabant zijn in 2012/2013 ontstaan in de detailhandel, zakelijke diensten (waaronder uitzendbureaus) en industrie. Zuidoost- Brabant heeft naar verhouding weinig vacatures in openbaar bestuur en landbouw. Vooral de industrie drukt een stevig stempel op deze arbeidsmarktregio. De industrie heeft veel nieuwe vacatures en is sterk oververtegenwoordigd in de regionale vacaturemarkt, maar laat in 2012/2013 ook een sterke krimp van het aantal vacatures zien. In de meeste sectoren is het aantal vacatures in 2012/2013 gekrompen, met uitzondering van horeca en openbaar bestuur. Afbeelding 4 geeft een beeld van de omvang en ontwikkeling van het aantal nieuwe vacatures in Zuidoost-Brabant per sector in 2012/2013. Hoe groter de bollen, hoe meer vacatures. De horizontale lijn is de scheiding tussen groei (erboven) of krimp (eronder) van het aantal vacatures. De verticale lijn markeert de situatie waarin het aandeel van een sector in de regionale vacaturemarkt gelijk is aan het aandeel van een sector in heel Nederland. Links van die lijn is het regionale aandeel van een sector kleiner, rechts van die lijn groter. Afbeelding 4: Nieuwe vacatures per sector Zuidoost-Brabant, 2012/2013 ontwikkeling vacatures 40% 30% 20% 10% 0% -10% Detailhandel -20% -30% -40% -50% Landbouw Openbaar bestuur Overige diensten Zorg/welzijn Horeca Bouw Zakelijke diensten ICT Transport Onderwijs Groothandel Financiële diensten ondervertegenwoordiging oververtegenwoordiging t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Industrie Vergelijking met afbeelding 1 van de werkgelegenheid laat overeenkomsten en verschillen zien. De duidelijkste overeenkomst betreft het belang van de industrie. Ondanks krimp is deze nog altijd groot in omvang en sterk oververtegenwoordigd in de regio. De detailhandel is in de banen ook sterk oververtegenwoordigd, maar in de vacatures juist licht ondervertegenwoordigd. Dat duidt erop dat deze sector het in Zuidoost-Brabant extra zwaar heeft. De groothandel laat een bijna tegengesteld beeld zien: relatief veel vacatures en licht oververtegenwoordigd in de vacatures, terwijl de sector ondervertegenwoordigd is in de werkgelegenheid. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 4

6 Opvallend is ook de positie van zorg & welzijn. Hoewel licht ondervertegenwoordigd in de regio is het een sector met veel banen en vacatures, maar het aantal nieuwe vacatures is wel sterk gekrompen. De rol van banenmotor is voor dit moment uitgespeeld. Vacatures voor lager opgeleiden vooral in detailhandel, horeca en industrie In de vorige paragraaf hebben we gezien dat in de detailhandel, zakelijke diensten (inclusief uitzendbureaus) en industrie in Zuidoost-Brabant de meeste vacatures ontstaan. Afbeelding 5 toont het aantal nieuwe vacatures per sector, onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag (ongeschoold/vmbo), middelbaar (mbo/havo/vwo) en hoog (hbo/wo). De grafiek geeft daarmee nader inzicht in de kansen van werkzoekenden op werk naar beroepsniveau. Onder de werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt bevinden zich veel elementair en lager opgeleiden. In Zuidoost-Brabant is 38% van alle nieuwe vacatures op laag niveau. De meeste nieuwe vacatures op lager niveau komen voor in de detailhandel, gevolgd door horeca en industrie. Veel van deze vacatures zijn tijdelijk en/of deeltijdvacatures en worden via uitzendbureaus door scholieren en studenten ingevuld. Afbeelding 5: Nieuwe vacatures per sector naar beroepsniveau Zuidoost-Brabant, 2012/2013 Detailhandel Zakelijke diensten Industrie Zorg/welzijn Horeca Groothandel ICT Onderwijs Transport Financiële diensten Overige diensten Bouw Openbaar bestuur Landbouw laag middelbaar hoog Op middelbaar niveau komen ongeveer evenveel vacatures voor. Voor werkzoekenden met een middelbare opleiding zijn er in deze regio vooral kansen in de zakelijke diensten, industrie, groothandel, zorg & welzijn en detailhandel. Zuidoost-Brabant heeft een relatief hoog opgeleide beroepsbevolking. In deze regio komen ook verhoudingsgewijs veel nieuwe vacatures voor hoger opgeleide werkzoekenden voor (aandeel is 27%). Vacatures voor deze werkzoekenden zijn vooral te vinden in de zakelijke diensten (o.a. specialistische zakelijke dienstverlening), ICT, zorg & welzijn, onderwijs en industrie. Dat het aantal nieuwe vacatures ten gevolge van de crisis terugloopt en de arbeidsmarkt ruim is, wil nog niet zeggen dat er geen moeilijk in te vullen vacatures zijn. Binnen bepaalde deelmarkten treden naast overschotten eveneens tekorten aan personeel op. Bekende voorbeelden hiervan zijn de ICT en de techniek. Deze deelmarkten hebben al langer te maken met schaarste. Om deze knelpunten op te lossen gaat een groter deel van de werkgevers zich op werving in het buitenland richten. Dit wordt nog sterker op het moment dat de Nederlandse economie aantrekt. Grootste vraag naar economisch-administratief personeel Afbeelding 6 geeft inzicht in het aantal nieuwe vacatures naar beroepsniveau en beroepsklasse. In de meeste vacatures wordt gevraagd naar economisch-administratief (alle niveaus) en dienstverlenend & verzorgend personeel (laag en middelbaar niveau). Daarnaast is er ook een aanzienlijke behoefte aan technisch & industrieel personeel (alle niveaus) en informaticapersoneel (middelbaar en hoog niveau). Afbeelding 6: Nieuwe vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau Zuidoost-Brabant, 2012/2013 Economisch-administratieve Verzorgende en dienstverlenende Technische en industrie Informatica Transport Pedagogische Medische en paramedische Sociaal-culturele Agrarische Openbare orde- en veiligheids laag middelbaar hoog De kans op vast werk voor een werkzoekende, hangt niet alleen af van de beschikbaarheid van vacatures. Ook andere factoren spelen een rol, zoals de groeiende inzet door werkgevers van flexwerkers en zzp ers. De daling van het aandeel vaste werknemers is een structurele verandering in de vraag naar personeel, die zich de komende jaren verder voortzet. Eén van de belangrijkste factoren, die van invloed is op de kans op werk, is de aanwezigheid van concurrerend aanbod op de arbeidsmarkt. De aanbodzijde van de arbeidsmarkt wordt in het volgende hoofdstuk besproken. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 5

7 Op termijn kansen voor werkzoekenden De economische recessie van de afgelopen jaren zorgt voor minder werkgelegenheid, minder vacatures en meer werkzoekenden in Zuidoost-Brabant. Het conjunctuurgevoelige karakter van de regionale werkgelegenheid zorgt voor een zeer ruime arbeidsmarkt met beperkte kansen voor werkzoekenden. Verwacht economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit bieden werkzoekenden op termijn meer kansen op de arbeidsmarkt. Geregistreerde werkzoekenden toegenomen Het aantal niet-werkende werkzoekenden (nww), vanaf hier geregistreerde werkzoekenden genoemd, in Zuidoost- Brabant is het afgelopen jaar fors toegenomen. De economische recessie versterkt door het conjunctuurgevoelige karakter van de regionale werkgelegenheid - heeft voor een toename van geregistreerde werkzoekenden met 42% gezorgd; meer dan het landelijke gemiddelde van 37%. Eind juni 2013 bedraagt het aantal geregistreerde werkzoekenden personen. Verdere toename geregistreerde werkzoekenden Komende periode neemt het aantal geregistreerde werkzoekenden in Zuidoost-Brabant naar verwachting verder toe tot ruim (8,7%) eind In heel Nederland worden er dan geregistreerde werkzoekenden verwacht (9,3%). Het verwachte economisch herstel zorgt pas na 2014 voor minder werkzoekenden. In eerste instantie leidt de aantrekkende economie tot een toename van arbeidsproductiviteit, pas later tot meer banen. Afbeelding 8 laat het verwachte nww-percentage eind 2014 zien voor de verschillende arbeidsmarktregio s in Nederland. Het aantal geregistreerde werkzoekenden kan, als gevolg van verscherpte gemeentelijke controles op de registratieplicht van werkzoekenden met een bijstandsuitkering, nog extra toenemen. Afbeelding 8: Verwacht nww-percentage per regio December % of hoger 7% tot 8% 6% tot 7% 5% tot 6% lager dan 5% Afbeelding 7 toont per gemeente de stand van de geregistreerde werkzoekenden in procenten van de beroepsbevolking (nww-percentage). Eind juni 2013 ligt dit percentage in Zuidoost-Brabant op 7,8%, tegen 8,1% in heel Nederland. De gemeente met het hoogste aandeel geregistreerde werkzoekenden is Eindhoven, dat met 10,0% ruim boven het landelijk gemiddelde uitstijgt. In de overige gemeenten ligt het nww-percentage (ruim) onder het landelijk gemiddelde. Het laagste aandeel geregistreerde werkzoekenden kennen de gemeenten Heeze-Leende (4,7%) en Eersel (4,8)%. Afbeelding 7: Nww-percentage per gemeente Zuidoost-Brabant, juni 2013 Best Son en Breugel Oirschot Nuenen Ca Reusel-De Mierden Bladel Veldhoven Eersel Eindhoven Waalre Het aantal WW-uitkeringen bevestigt het beeld van een fors toenemend aantal geregistreerde werkzoekenden. Eind juni 2013 waren er ruim WW-uitkeringen in Zuidoost-Brabant. Een jaar eerder waren dat er 8.800; een toename van 20%. Nww-percentage juni % of meer 7% tot 8% 6% tot 7% 5% tot 6% minder dan 5% Bergeijk Valkenswaard Heeze-Leende Cranendonck Werkzoekenden steeds hoger gekwalificeerd De grote instroom van werkzoekenden in het afgelopen jaar heeft geleid tot een geregistreerde werkzoekendengroep met gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt; jonger, hoger opgeleid en korter werkzoekend. Hoewel jongeren tot 27 jaar nog steeds een klein deel (13%) van alle geregistreerde werkzoekenden in Zuidoost- Brabant vormen, is hun aandeel het afgelopen jaar toegenomen. De instroom aan nieuwe werkzoekenden in het afgelopen jaar bestaat voor bijna een kwart uit jongeren Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 6

8 tot 27 jaar. Jongeren beschikken vaker over een flexibel contract en een kort arbeidsverleden, waarmee hun positie in economisch slechte tijden kwetsbaar is. Zuidoost-Brabant kent relatief veel hoog opgeleide geregistreerde werkzoekenden. Het aandeel middelbaar en hoog opgeleide geregistreerde werkzoekenden steeg het afgelopen jaar tot 26% respectievelijk 21%. In Zuidoost-Brabant zijn verhoudingsgewijs ook veel vacatures beschikbaar voor hoger opgeleiden, vooral in de specialistische zakelijke diensten, zorg & welzijn, onderwijs en industrie. Nog steeds heeft de helft van de geregistreerde werkzoekenden (50%) echter geen startkwalificatie. Zij komen vooral in aanmerking voor vacatures op elementair en lager niveau, veelal in detailhandel, horeca en industrie (zie afbeeldingen 5 en 6). Het aandeel geregistreerde werkzoekenden dat korter dan een halfjaar werkzoekend is, nam het afgelopen jaar toe tot 39%. De oorzaak hiervan is de forse instroom van nieuwe werkzoekenden. Op het moment dat de economie verbetert (naar verwachting in 2014), profiteren als eerste werkzoekenden met een korte afstand tot de arbeidsmarkt. Voor werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt blijft het in eerste instantie nog moeilijk om werk te vinden. Vooral werkzoekenden in industrie, administratie en verzorging & dienstverlening Afbeelding 9 geeft inzicht in het beroep en het beroepsniveau waarvoor werkzoekenden staan geregistreerd. In Zuidoost-Brabant zoeken de meeste geregistreerde werkzoekenden werk in technische & industrie, in economisch-administratieve en in verzorgende & dienstverlenende. Ruim driekwart staat voor een van deze ingeschreven. Bij technische & industrie en verzorgende & dienstverlenende gaat het in veel gevallen om op laag niveau, zoals productiemedewerkers, bouwvakkers, interieurverzorgers en winkelpersoneel, die veel voorkomen in de voor Zuidoost-Brabant kenmerkende sectoren industrie, zakelijke diensten en detailhandel. Geregistreerde werkzoekenden in economisch-administratieve zoeken vaker werk op middelbaar niveau in als administratief of commercieel medewerker. Afbeelding 9: Geregistreerde werkzoekenden naar beroepsgroep en beroepsniveau Zuidoost-Brabant, juni 2013 Afgezet tegen de nieuwe vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau (afbeelding 6) valt op dat er voor de grote groep geregistreerde werkzoekenden in technische & industrie op laag niveau (productiemedewerkers en bouwvakkers) momenteel weinig vacatures zijn. Voor werkzoekenden in middelbare technische, in informatica en in economisch-administratieve is het vacatureaanbod momenteel gunstiger. Uitstroom WW-gerechtigden: dynamiek aanwezig Hoewel de economische recessie het vinden van werk bemoeilijkt, blijft dynamiek op de arbeidsmarkt aanwezig. Dit blijkt uit de reden voor het beëindigen van de WWuitkering. Afbeelding 10 geeft het verloop hiervan weer. Afbeelding 10: Reden beëindiging WW-uitkering Zuidoost-Brabant, % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% jan-09 jan-10 jan-11 jan-12 jan-13 Werk Bereik max WW Overig Ongeveer de helft van de WW-uitkeringen in Zuidoost- Brabant eindigt met een werkhervatting. Dit onderstreept dat er nog steeds redelijke kansen zijn om vanuit de WWuitkering werk te vinden. Ook in de zeer ruime arbeidsmarkt ontstaan vacatures; vooral door vervangingsvraag. Het aandeel werkhervatting als reden voor het beëindigen van de WW-uitkering is in de afgelopen jaren als gevolg van de economische recessie echter wel afgenomen. In tijden van economisch herstel, zoals in 2010, ligt het aandeel werkhervattingen als reden voor het beëindigen van de WW-uitkering rond de 60-70%. Ook het groeiend aandeel WW-uitkeringen dat eindigt met het bereiken van de maximale duur, maakt de gevolgen van de economische recessie zichtbaar. Technische en industrie Economisch-administratieve Verzorgende en dienstverlenende Transport Sociaal-culturele Pedagogische Informatica Medische en paramedische Agrarische Openbare orde- en veiligheids laag middelbaar hoog Arbeidsmarkt in Zuidoost-Brabant zeer ruim De afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden maakt de arbeidsmarkt in Zuidoost-Brabant in het tweede kwartaal 2013 zeer ruim. Afbeelding 11 geeft voor de verschillende sectoren van de economie in Zuidoost-Brabant een beeld van de spanning op de arbeidsmarkt; de verhouding tussen het aantal vacatures en het aantal kortdurend werkzoekenden. Uit de afbeelding blijkt dat in 2013 voor vrijwel alle beroepsgroepen in Zuidoost-Brabant de arbeidsmarkt zeer ruim is. Alleen voor informatica is er sprake van een krappe arbeidsmarktsituatie. Deze zijn geschikt voor werkzoekenden met een opleiding op mid- Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 7

9 delbaar en hoog niveau. De ICT-sector is in Zuidoost- Brabant echter geen toonaangevende sector. Voor technische & industrie en verzorgende & dienstverlenende geldt een zeer ruime arbeidsmarkt. Dit zijn de die sterk vertegenwoordigd zijn in de industrie, zakelijke diensten en de detailhandel; de kenmerkende sectoren voor de werkgelegenheid van Zuidoost- Brabant. Een zeer ruime arbeidsmarkt beperkt de kansen voor werkzoekenden op het vinden van werk. Afbeelding 11: Spanning naar beroepsgroep Zuidoost-Brabant, 2 e kwartaal 2013 Totaal Informatica Medische en paramedische Openbare orde- en veiligheids Economisch-administratieve Pedagogische Verzorgende en dienstverlenende Technische en industrie Sociaal-culturele Transport Agrarische 0zeer ruim 0,5 ruim gemiddeld 1 1,5 krap zeer 2 krap 2,5 Zuidoost-Brabant Nederland Een ruime arbeidsmarkt voor een beroepsgroep betekent overigens niet dat er binnen die beroepsgroep geen functies zijn waarvoor werkgevers moeilijk geschikt personeel kunnen vinden. Zo is er op dit moment een krappe arbeidsmarkt voor medische en paramedische op hoog niveau. Het gaat dan om artsen en verpleegkundigen. Ook voor informatica op middelbaar niveau is de arbeidsmarkt moment krap. Op termijn uitstroommogelijkheden Door de economische situatie stagneert momenteel de vraag naar nieuwe arbeidskrachten. Op het moment dat het economisch herstel optreedt, nemen de uitstroommogelijkheden voor werkzoekenden toe. Demografische ontwikkelingen, zoals vergrijzing en ontgroening, spelen een grote rol op de arbeidsmarkt op middellange termijn. Rekening houdend met onder andere de vergrijzing, schoolkeuze en instroom van jongeren op de arbeidsmarkt, schetst het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) de arbeidsmarktperspectieven tot 2016 per beroepsgroep. Ook conjunctuurgevoeligheid, ontwikkelingen binnen de sector en uitwijkmogelijkheden spelen hierbij een rol. Het ROA verwacht knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers en daarmee goede tot zeer goede perspectieven voor werkzoekenden in vooral technische en zorg. Maar ook voor die veelvuldig onder werkzoekenden in Zuidoost-Brabant voorkomen, zoals bouwvakkers, interieurverzorgers en chauffeurs, zijn de arbeidsmarktperspectieven voor werkzoekenden goed. Van alle geregistreerde werkzoekenden in Zuidoost-Brabant is 41% op zoek naar een baan met goede tot zeer goede toekomstige arbeidsmarktperspectieven. Afbeelding 12 geeft een beeld van de kansen van werkzoekenden op de arbeidsmarkt op dit moment en op middellange termijn. De omvang van de bol geeft een beeld van het aantal werkzoekenden in een bepaalde beroepsgroep. De horizontale as geeft een indicatie van de kansen van werkzoekenden op de huidige arbeidsmarkt. De as toont de spanningsindicator. Links op de as is er sprake van een ruime arbeidsmarkt. Rechts op de as is de arbeidsmarkt krap. De verticale as geeft een indicatie van de kansen van werkzoekenden op middellange termijn. De as toont verwachte knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers in 2016 voor de verschillende beroepsgroepen (ROA). Aan de bovenkant van de as is er sprake van grote knelpunten voor werkgevers (en goede perspectieven voor werkzoekenden); aan de onderkant van de as is sprake van geringe knelpunten voor werkgevers (en minder goede perspectieven voor werkzoekenden). Uit de afbeelding blijkt dat de arbeidsmarkt in Zuidoost- Brabant op dit moment alleen krap is voor informatica. Ook voor enkele in zorg & welzijn is de arbeidsmarkt momenteel krap. Voor krappe staat momenteel slechts 5% van de werkzoekenden ingeschreven. Voor alle andere en daarmee voor 95% van de geregistreerde werkzoekenden geldt een ruime tot zeer ruime arbeidsmarkt. Afbeelding 12: Kansen voor werkzoekenden Zuidoost-Brabant, 2013 en middellange termijn Technische en industrie Transport ruime arbeidsmarkt Sociaal-culturele Medische en Paramedische Verzorgende en dienstverlenende Bronnen: UWV, ROA Pedagogische Agrarische Openbare orde- en veiligheids Economischadministratieve grote verwachte knelpunten voor werkgevers geringe verwachte knelpunten voor werkgevers Informatica krappe arbeidsmarkt De toekomstige arbeidsmarktsituatie (2016) biedt meer kansen voor werkzoekenden. De toekomstperspectieven zijn zeer goed voor werkzoekenden in medische & paramedische, zoals verpleegkundigen, artsen en doktersassistenten. Voor deze staan weinig werkzoekenden in Zuidoost-Brabant geregistreerd. Ook voor verzorgende & dienstverlenende, technische & industrie en pedagogische zijn de toekomstperspectieven goed. Een groot deel van de werkzoekenden staat ingeschreven voor een van deze. Het gaat hier dan om als weg- en waterbouwkundigen, monteurs, installateurs, verkopers en leraren. Van alle werkzoekenden staat 41% ingeschreven voor een beroep met goede toekomstperspectieven. Dit biedt kansen op het vinden van werk op middellange termijn. Geringe toekomstperspectieven bieden economisch- Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 8

10 administratieve, zoals administratief en commercieel medewerkers, en sociaal-culturele. Wel moet worden opgemerkt dat in deze prognoses nog geen rekening is gehouden met de nieuwste kabinetsbezuinigingen en de laatste, verslechterde, economische prognoses van het CPB. Vergrijzing vooral in overheid en onderwijs Vergrijzing speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van kansen voor werkzoekenden. De mate van vergrijzing verschilt per sector. Afbeelding 13 geeft het aantal en het aandeel 55-plussers per sector weer. In Zuidoost-Brabant zijn vooral overheid en onderwijs sterk vergrijsd. In de industrie en in zorg & welzijn is de verhouding tussen het aantal jongeren en ouderen wat gunstiger. De omvang van deze sectoren zorgt er echter voor dat ook hier binnen afzienbare tijd grote aantallen werknemers de arbeidsmarkt verlaten. In de handel & reparatie en horeca & catering speelt de vergrijzing minder een rol. Afbeelding 13: Vergrijzing per sector Zuidoost-Brabant, 2012 Landbouw, bosbouw en visserij Overige dienstverlening Financiele instellingen Horeca en catering Bouwnijverheid Vervoer en telecom Overheid Handel en reparatie Onderwijs Zakelijke dienstverlening Industrie Zorg en welzijn niet vergrijsd gemiddeld vergrijsd sterk vergrijsd In totaal verlaten de komende tien jaar in Zuidoost- Brabant ruim mensen de arbeidsmarkt als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In de meest vergrijsde sectoren betekent dit dat een kwart van de werknemers met pensioen gaat. Hoewel niet alle personeel dat met pensioen gaat vervangen wordt, kan vergrijzing in Zuidoost-Brabant voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. In Zuidoost-Brabant zijn de sectoren overheid en onderwijs het meest vergrijsd. Deze sectoren krijgen de komende jaren te maken met bezuinigingen. Dit remt de werkgelegenheid. Het gevolg is dat instellingen in deze sectoren niet alle personeel vervangen dat met pensioen gaat. Op de werkgelegenheid in het onderwijs hebben ook de afnemende leerlingenaantallen een remmende werking. In de bouw, vervoer & telecom en industrie bepaalt de conjuncturele ontwikkeling het moment waarop en de mate waarin de gevolgen van vergrijzing zichtbaar worden in een toename van vacatures. Het CPB verwacht voor dit jaar nog een krimp van de economie. Het herstel zet zich volgens het CPB eind 2013 in. In 2014 is dan een lichte economische groei mogelijk van 0,5%. Versterkt door het geringe aantal schoolverlaters van technische opleidingen, leidt het aantrekken van de economie in deze sectoren tot een sterk groeiend aantal vacatures voor technisch personeel. De sector die het meest te maken krijgt met de gevolgen van de vergrijzing is zorg & welzijn. Niet alleen verlaten de komende jaren in Zuidoost-Brabant ongeveer jarigen deze sector, ook is er sprake van een toenemende zorgvraag als gevolg van de vergrijzing. Door bezuinigingsmaatregelen staat de werkgelegenheid in deze sector echter onder druk in vooral de ouderenzorg, thuiszorg, jeugdhulpverlening en kinderopvang. In vergelijking met voorgaande jaren kan de werkgelegenheid dan ook veel minder kunnen groeien dan voorheen. Overbruggen van afstand De economische recessie van de afgelopen jaren heeft gezorgd voor een zeer ruime arbeidsmarkt in Zuidoost- Brabant. Toch zorgt vervangingsvraag nog steeds voor dynamiek, zodat de helft van de WW-uitkeringen eindigt met een werkhervatting. Vooral voor werkzoekenden met economisch-administratieve, dienstverlenende & technische in zakelijke diensten, detailhandel en industrie zijn nog vacatures beschikbaar. Dit is veel minder het geval voor werkzoekenden in lage industriële : de grootste groep werkzoekenden in Zuidoost- Brabant. De nieuwe instroom van middelbaar en hoger opgeleide werkzoekenden heeft gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt. Dit maakt hen beter bemiddelbaar. Het verwachte economisch herstel leidt in eerste instantie niet tot meer banen. Met een licht groeiende beroepsbevolking in Zuidoost-Brabant, zorgt het economisch herstel de komende jaren evenmin tot een afname van het aantal werkzoekenden. Wel neemt het aantal vacatures in 2014 toe; vooral voor een uitzendbaan in de zakelijke diensten en de exportgerelateerde industrie. De groeiende groep werkzoekenden met kleinere afstand tot de arbeidsmarkt profiteert als eerste van de toename aan vacatures. Vergrijzing en ontgroening zorgen op middellange termijn voor een verder toename van uitstroommogelijkheden naar vooral technische en zorg. Ook in verzorgende en pedagogische ontstaan dan kansen. In hoeverre werkzoekenden de kansen op werk - nu en op middellange termijn - kunnen verzilveren, hangt mede af van de mogelijkheid en de bereidheid om te bewegen in de richting van, sectoren en regio s waar kansen liggen. Ook het verkleinen van de kwalitatieve mismatch is een voorwaarde voor het vinden van werk. Vooral veel werkzoekenden die staan ingeschreven voor technische en medische beschikken niet over de juiste diploma s om in aanmerking te komen voor de beschikbare vacatures. Het overbruggen van de afstand tussen de gevraagde en de genoten opleiding is dan ook een van de grootste uitdagingen in de huidige arbeidsmarkt. In het afsluitende hoofdstuk staan deze en andere uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst centraal. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 9

11 Uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst Uitgangssituatie In de arbeidsmarktregio Zuidoost-Brabant krimpt het aantal banen, ontstaan er steeds minder vacatures en stijgt het aantal geregistreerde werkzoekenden. Hierdoor is de arbeidsmarkt Zuidoost-Brabant op dit moment te typeren als zeer ruim. Veel werkgevers hebben een verminderde behoefte aan personeel en het is vrij gemakkelijk om aan nieuw personeel te komen. Werkzoekenden hebben in een ruime arbeidsmarkt de banen echter niet voor het uitkiezen. Dit geldt zeker voor werkzoekenden die op leeftijd zijn, geen of de verkeerde beroepopleiding hebben genoten. Op termijn gaat economisch herstel samen met de vergrijzing wel mogelijkheden bieden voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Anticiperen op herstel De diversiteit en complexiteit van de arbeidsmarkt vraagt om een gezamenlijke aanpak van actuele en toekomstige uitdagingen en knelpunten. Partijen verenigd in het Pact Brabant hebben een akkoord Het Brabants Arbeidsmarktakkoord Dit akkoord beoogt regionale inspanningen op de arbeidsmarkt in de provincie Noord-Brabant te ondersteunen, op elkaar af te stemmen en te versterken door kennis en ervaring te delen en waar nodig gezamenlijke initiatieven te nemen. De komende tien jaar verlaten veel mensen de arbeidsmarkt in Zuidoost-Brabant als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Het is van belang dat partijen op de arbeidsmarkt anticiperen op een toenemende vervangingsvraag. Kwalificeren van geregistreerde werkzoekenden, ontginning van stille reserve (personen die niet participeren op de arbeidsmarkt), functiedifferentiatie en mobilisatie van werkzoekenden van overschotsectoren naar tekortsectoren bieden mogelijkheden om in te spelen op de te verwachten toenemende spanning tussen arbeidsvraag en arbeidsaanbod. Een relatief groot deel van de geregistreerde werkzoekenden in de regio is laag opgeleid, terwijl het aandeel ouderen groeit. Voor een deel van deze doelgroepen zijn trajecten noodzakelijk om kwalificaties in overeenstemming te brengen met behoeften aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt. Voor de samenwerkende partijen op de arbeidsmarkt is het een uitdaging om te bekijken in hoeverre doelgroepen die het momenteel moeilijk hebben op de arbeidsmarkt (laag opgeleiden, ouderen, jongeren, langdurig geregistreerde werkzoekenden) voorbereid moeten worden op de arbeidsmarkt van morgen; een markt met meer kansen. Belangrijk is dat (deze) werkzoekenden de komende tijd werkervaring en opleiding op peil houden zodat op het moment dat knelpunten voor werkgevers zich aandienen, hierop snel ingespeeld kan worden. Het volgen van gerichte cursussen en trainingen en het accepteren van tijdelijke contracten kunnen hieraan bijdragen. In Zuidoost-Brabant neemt de spanning tussen vraag en aanbod de komende jaren met name in de techniek en zorg/welzijn toe. De techniek is gebaat met een verhoging van de instroom in het technisch onderwijs. De zorgsector krijgt te maken met een dubbele vergrijzing. Relatief veel werkenden verlaten de sector als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd en daarnaast stijgt de zorgbehoefte als gevolg van de vergrijzing van de bevolking. Het mobiliseren van degenen die niet participeren op de arbeidsmarkt kan hierbij als middel ingezet worden. De arbeidsmarkt is aan verandering onderhevig. Een van de belangrijkste veranderingen is de flexibilisering van de markt. Steeds meer banen zijn tijdelijk van aard. Voor de werkzoekende is het van belang gebruik te maken van de mogelijkheden die deze markt biedt. Via tijdelijke banen vindt in veel gevallen doorstroom naar langere en/of vaste dienstverbanden plaats. Daarnaast kunnen werkzoekenden in tijdelijke dienstverbanden werkervaring opdoen, waardoor hun positie op de arbeidsmarkt versterkt wordt. Partijen die actief zijn op het vlak van re-integratie en bemiddeling, waaronder de Werkgeverservicepunten van UWV WERKbedrijf, kunnen hier een rol spelen door werkzoekenden op deze mogelijkheid te wijzen en te enthousiasmeren actie in deze richting te ondernemen. Rol voor onderwijs en scholing Onderwijs en scholing vormen een verbindende factor om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Kennis van de huidige en verwachte mismatch op de arbeidsmarkt is onontbeerlijk om tijdig maatregelen te kunnen treffen die onderwijs en arbeidsmarkt beter op elkaar laten aansluiten. Dit is zeker het geval in een regio die een sterke vertegenwoordiging kent van industriële activiteiten met een hoge dynamiek. Het in de markt zetten van arbeidsmarktrelevante opleidingen en het waarborgen van voldoende instroom is voorwaarde voor een goed functionerende arbeidsmarkt. Het meer betrekken van opleidingsinstituten bij het kwalificeren van (toekomstig) personeelaanbod kan een belangrijke rol spelen in de verkleining van de mismatch. Het gaat hierbij niet alleen om specifieke arbeidsvaardigheden en kwalificaties maar ook om training en scholing in soft-skills, zoals scholing en training op het vlak van mentaliteit, collegialiteit, samenwerking en (andere) sociale vaardigheden. In dat kader past ook een verdere doorontwikkeling van competentieprofielen. Een arbeidsmarkt die complexer van aard wordt, kan steeds minder overweg met matching louter en alleen op (momenteel) in het onderwijs gebruikte kwalificatieniveaus. Dit vergt zowel een investering van werkgevers als van organisaties die te maken hebben met de aanbodkant van de markt. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 10

12 Begrippenlijst Aanbodzijde arbeidsmarkt Alle personen gerekend (werkend of werkloos) die zich daadwerkelijk aanbieden op de arbeidsmarkt. Arbeidsmarktregio De arbeidsmarktregio s (35) voor het arbeidsmarktbeleid die vanaf 1 januari 2013 door gemeenten en UWV worden gehanteerd. Arbeidsplaats De plaats die in verband met het verrichten van arbeid wordt gebruikt. Een arbeidsplaats kan bezet of onbezet zijn. Arbeidsproductiviteit De productie van een werknemer per vastgestelde tijdseenheid. Banen van werknemers Werknemers zijn personen die arbeid verrichten tegen loon of salaris. Alle banen tellen mee, ongeacht arbeidsduur Beroepsbevolking Personen die minstens twaalf uur per week (willen) werken, of actief op zoek zijn naar werk voor 12 uur. Als leeftijdscriterium geldt jaar. BRIC-landen Landen die een nieuwe bloeiende economie hebben: Brazilië, Rusland, India en China. Geregistreerde werkzoekenden Personen die bij UWV als werkzoekende staan ingeschreven en die niet of minder dan 12 uur werken. Ook bekent als de niet-werkende werkzoekenden (nww). Labour hoarding Het in dienst houden van personeel zonder dat er voldoende werk is.. NWW-percentage De omvang van het aantal geregistreerde werkzoekenden uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking. Spanningsindicator Geeft de verhouding tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal direct inzetbare werkzoekenden korter dan zes maanden ingeschreven. Startkwalificatie Een startkwalificatie wordt behaald met het succesvol afronden van het havo of het vwo, of met het behalen van een diploma van een mbo-opleiding op niveau 2. Vraagzijde arbeidsmarkt Banen van werknemers (bezette arbeidsplaatsen) plus vacatures (onbezette arbeidsplaatsen). Vacatures Alle nieuwe vacatures die in een kalenderjaar ontstaan. Vervangingsvraag Het aantal vacatures dat vervuld moet worden om na vertrek van werknemers het aantal banen van werknemers op het oorspronkelijke peil te houden. ZZP Zelfstandige zonder personeel. De belastingdienst heeft daarvoor een verklaring arbeidsrelatie (VAR) opgesteld. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 11

13 Bronnen CPB Concept Macro Economische Verkenning, CPB Policy Brief Juniraming 2013: Economische vooruitzichten 2013 en 2014, juni ING Economisch Bureau, Groeiende tweedeling in de detailhandel, januari ROA De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016, december RWI Sectorschets arbeidsmarktinformatie, procesindustrie, voedings- en genotsmiddelenindustrie, december RWI Sectorschets arbeidsmarktinformatie, zakelijke dienstverlening, december UWV Arbeidsmarktprognose , juni UWV Sectorbeschrijving De Metalelektro en Metaalnijverheid, januari UWV Sectorbeschrijving De Zorg, januari UWV Sectorbeschrijving Welzijn, Jeugdzorg en Kinderopvang, september Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuidoost-Brabant 12

14 Colofon Regio in beeld, oktober 2013 De arbeidsmarktschets is een jaarlijkse uitgave van UWV. Redactieadres UWV WERKbedrijf, afdeling Arbeidsmarktinformatie en -advies Postbus HG Amsterdam Auteurs Gerald Ahn en Nicole van der Goorbergh Eindredactie Annelies van den Brink en Roelof van der Velde Regio samenstelling De arbeidsmarktregio Zuidoost-Brabant is het werkgebied van de Werkpleinen Bladel, Eindhoven en regio Helmond. De gemeenten Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, HeezeLeende, Helmond, Laarbeek, Nuenen Ca, Oirschot, Reusel-De Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven en Waalre maken deel uit van deze arbeidsmarktregio. Disclaimer Meer informatie is te vinden op Alles uit deze uitgave mag worden overgenomen, echter uitsluitend met bronvermelding. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. UWV 2013