Regio in beeld Arbeidsmarktschets Zuid-Limburg

Transcriptie

1 Regio in beeld 2013 Arbeidsmarktschets Zuid-Limburg

2 Samenvatting In 2014 wordt voor het eerst sinds jaren weer een, zij het beperkte, groei van de economie verwacht. Dit vertaalt zich nog niet direct in een toename van het aantal banen, maar wel in een stijging van het aantal vacatures. Naar verwachting stijgt het aantal geregistreerde werkzoekenden zowel in 2013 als in 2014 verder. Op termijn ontstaan in Zuid-Limburg meer kansen op de arbeidsmarkt door economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit werkzoekenden. Verdere krimp werkgelegenheid Zorg & welzijn, industrie, detailhandel en zakelijke diensten zijn in arbeidsmarktregio Zuid-Limburg belangrijke sectoren. Van de in totaal circa banen in Zuid- Limburg zijn er ongeveer in deze sectoren vertegenwoordigd (56%). Ten opzichte van Nederland valt op dat het aandeel banen in alle hierboven genoemde sectoren hoog is. Dit maakt Zuid-Limburg een zeer conjunctuurgevoelige regio. Bijna alle sectoren hebben te maken gehad met krimp van de werkgelegenheid in 2012, met uitzondering van de sector zorg & welzijn. Na een aantal jaren van economische krimp wordt pas in 2014 weer groei verwacht. Ook dit jaar wordt nog een krimp van de werkgelegenheid verwacht in vrijwel alle sectoren, met uitzondering van de sectoren zakelijke dienstverlening en groothandel. Stagnatie vacatures In 2012/2013 zijn in de regio Zuid-Limburg circa vacatures ontstaan. Dat zijn er minder dan een jaar ervoor (-23%). De meeste vacatures in Zuid-Limburg zijn in 2012/2013 ontstaan in de detailhandel, horeca en de zakelijke diensten (waaronder uitzendbureaus). Zuid- Limburg heeft naar verhouding weinig vacatures in de landbouw. In Zuid-Limburg is 47% van alle nieuwe vacatures op laag niveau, vooral in de detailhandel en horeca. Op middelbaar niveau komen iets minder vacatures voor (33%). Voor werkzoekenden met een middelbare opleiding zijn er in deze regio vooral kansen in de zakelijke diensten, industrie, groothandel, zorg & welzijn en detailhandel. In de meeste vacatures wordt gevraagd naar dienstverlenend & verzorgend personeel (op laag en middelbaar niveau) en economisch-administratief personeel (op alle niveaus). Daarnaast is er ook een aanzienlijke behoefte aan technisch & industrieel personeel (alle niveaus) en transportpersoneel (op lager niveau). Op termijn kansen voor werkzoekenden De economische recessie heeft voor een toename van geregistreerde werkzoekenden gezorgd. Eind juni 2013 bedraagt het aantal geregistreerde werkzoekenden personen. Het verwachte economisch herstel zorgt pas na 2014 voor minder werkzoekenden. Het aantal WWuitkeringen bevestigt het beeld van een fors toenemend aantal geregistreerde werkzoekenden. Eind juni 2013 waren er ruim WW-uitkeringen in Zuid-Limburg. Een jaar eerder waren dat er bijna ; een toename van 21%. Het aantal jongeren bedraagt nog steeds een klein deel (11%) van alle geregistreerde werkzoekenden in Zuid-Limburg. Het aandeel middelbaar en hoog opgeleide geregistreerde werkzoekenden steeg het afgelopen jaar tot 40% respectievelijk 15%. Hoewel het opleidingsniveau van de geregistreerde werkzoekenden daarmee over het geheel genomen toenam, beschikt meer dan de helft van het aantal geregistreerde werkzoekenden (55%) in Zuid- Limburg echter niet over een startkwalificatie. In Zuid-Limburg zoeken de meeste geregistreerde werkzoekenden werk in economisch-administratieve, technische en industrie en in verzorgende en dienstverlenende. De afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden maakt de arbeidsmarkt in Zuid-Limburg in het tweede kwartaal 2013 zeer ruim. Alleen voor hoger medisch en paramedisch personeel is er sprake van een ruime arbeidsmarktsituatie. In totaal verlaten de komende tien jaar in Zuid-Limburg ruim mensen de arbeidsmarkt als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In de meest vergrijsde sectoren (overheid en onderwijs) betekent dit dat een kwart van de werknemers met pensioen gaat. Hoewel niet alle personeel dat met pensioen gaat vervangen wordt, kan vergrijzing in Zuid-Limburg voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. De sector die het meest te maken krijgt met de gevolgen van de vergrijzing is zorg & welzijn. Uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst De komende tien jaar verlaten bijna mensen de arbeidsmarkt als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Dit zorgt voor een grote vervangingsvraag. Het is belangrijk dat tijdig ingespeeld wordt op deze vraag. Vooral in de techniek en zorg wordt rekening gehouden met een personeelswerving die onder druk komt te staan. Het overbruggen van de afstand c.q. mismatch tussen vraag en aanbod is (daarom) een van de grootste uitdagingen voor de arbeidsmarkt van morgen. In hoeverre werkzoekenden de kansen op werk - nu en op middellange termijn - kunnen verzilveren, hangt mede af van de mogelijkheid en de bereidheid om te bewegen in de richting van, sectoren en regio s waar kansen liggen. Onderwijs en scholing vormen een verbindende factor om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Kennis van de huidige en verwachte mismatch op de arbeidsmarkt is onontbeerlijk om tijdig maatregelen te kunnen treffen die onderwijs en arbeidsmarkt beter op elkaar laten aansluiten. Dit is zeker het geval in een regio die een sterke vertegenwoordiging kent van industriële activiteiten met een hoge dynamiek. Het in de markt zetten van arbeidsmarktrelevante opleidingen en het waarborgen van voldoende instroom is voorwaarde voor een goed functionerende arbeidsmarkt. Het meer betrekken van opleidingsinstituten bij het kwalificeren van (toekomstig) personeelaanbod kan een belangrijke rol spelen in de verkleining van de mismatch. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 1

3 Verdere krimp werkgelegenheid Na een voorzichtig herstel van de economie in 2010 en de eerste helft van 2011, kromp de Nederlandse economie vanaf de tweede helft van 2011 opnieuw. Pas in 2014 wordt er weer economische groei verwacht. Dit betekent niet dat de werkgelegenheid in alle sectoren daalt: in de sectoren zakelijke dienstverlening, groothandel en ICT groeit het aantal banen. Veel banen in zakelijke diensten, industrie Zorg & welzijn, industrie, detailhandel en zakelijke diensten zijn in arbeidsmarktregio Zuid-Limburg belangrijke sectoren. Van de in totaal circa banen in Zuid- Limburg zijn er ongeveer in deze sectoren vertegenwoordigd (58%). Ten opzichte van Nederland valt op dat het aandeel banen in alle hierboven genoemde sectoren hoog is. Dit maakt Zuid-Limburg een zeer conjunctuurgevoelige regio. Als er sprake is van een (wereldwijde) economische recessie wordt dat in Zuid-Limburg als eerste gevoeld. Gaat het economisch weer beter, dan merkt Zuid- Limburg dat ook weer als eerste. Afbeelding 1: Werkgelegenheid per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling Zuid-Limburg, 2012 ontwikkeling werkgelegenheid 5% 3% 1% -1% -3% -5% Groei Krimp ICT Groothandel Overige diensten Zakelijke diensten Bouwnijverheid Transport Zorg en welzijn Detailhandel ondervertegenwoordiging t.o.v. Nederland Onderwijs Horeca Industrie Financiële diensten Openbaar bestuur oververtegenwoordiging t.o.v. Nederland Bovenstaande afbeelding geeft een beeld van de omvang en ontwikkeling van de werkgelegenheid in Zuid-Limburg per sector in De afbeelding geeft drie zaken weer. Hoe groter de bol hoe hoger het aantal banen in de betreffende sector. In totaal waren er in 2012 ongeveer banen. Boven de horizontale lijn is er sprake van groei van de werkgelegenheid; daaronder is sprake van krimp. De verticale lijn markeert de situatie waarin het aandeel van een sector in de regio gelijk is aan het aandeel van een sector in Nederland. Links van die lijn is het regionale aandeel kleiner; rechts van die lijn is het regionale aandeel van die sector groter. Het kwadrant rechtsboven laat sectoren zien, die belangrijk zijn voor de regio (oververtegenwoordigd) en die groeien. Kortom, de meest gunstige positie voor de regio. Het kwadrant rechtsonder brengt sectoren van belang voor de regio in beeld, waar sprake is van krimp van de werkgelegenheid. De sectoren in het kwadrant linksonder krimpen en zijn ondervertegenwoordigd. Het kwadrant linksboven laat sectoren zien die groeien, maar ook ondervertegenwoordigd zijn ten opzichte van Nederland. Bijna alle sectoren hebben te maken gehad met krimp van de werkgelegenheid in Uitzondering is zorg & welzijn. In de sectoren ICT en transport was de krimp minimaal. De sector bouw heeft te maken met krimp en is ondervertegenwoordigd in Zuid-Limburg ten opzichte van Nederland. Ook het openbaar bestuur kreeg te maken met krimp en deze sector is in Zuid-Limburg oververtegenwoordigd in vergelijking met Nederland. Uitschieter is echter de sector industrie: deze sector heeft een behoorlijk aandeel in de werkgelegenheid in de regio, maar heeft ook te maken met een dalend aantal banen. De industrie is namelijk zeer conjunctuurgevoelig, gericht op de export en beweegt mee met de wereldeconomie. Structurele krimp in industrie Het aantal banen in de industrie krimpt structureel. Al sinds 2008 blijkt het aantal banen in de Nederlandse industrie ieder jaar te dalen. Oorzaak is de voortgaande stijging van de arbeidsproductiviteit. Daarbij speelt de ontwikkeling van verbeterde productietechnieken een rol, maar ook doelbewust investeren in arbeidsbesparende technieken om te kunnen blijven concurreren met het buitenland. De industrie is te zien als een groep verschillende deelsectoren met elk een eigen specifieke ontwikkeling. In Zuid- Limburg zijn nagenoeg alle deelsectoren in meer of mindere mate vertegenwoordigd. De metaalindustrie is zeer conjunctuurgevoelig en ziet de productie in 2013 naar verwachting weer toenemen, hoewel op dit moment de onzekerheid op de wereldmarkt de sector parten speelt. Vooral metaalbedrijven die toeleveren aan de bouw hebben het moeilijk. De overige industrie, waaronder de textiel- en de grafische industrie, die meer gericht zijn op de binnenlandse markt, wordt met een productiedaling geconfronteerd. Meubels en andere luxe en duurzame consumentenproducten hebben een groot aandeel in de industrie. Deze markten worden hard geraakt door consumenten die de hand op de knip houden en doordat er minder verhuisbewegingen zijn. De voedings- en genotsmiddelenindustrie zijn daarentegen minder conjunctuurgevoelig en groeit beperkt. In 2014 zet het herstel in de industrie verder door dankzij de groei van de buitenlandse afzet. De binnenlandse markt blijft stabiel. Gemengd beeld in zakelijke dienstverlening De zakelijke dienstverlening is een bont gezelschap van subbranches: van makelaars tot toeristisch medewerkers, van woningcorporaties tot ICT-bedrijven. Ook de schoonmaak en uitzendbureaus behoren tot de zakelijke dienstverlening. Er is veel kleinschalige werkgelegenheid in deze sector. De zakelijke dienstverlening is tot aan de economische crisis fors gegroeid. Door de economische crisis maakte de zakelijke dienstverlening een turbulente periode door waarin veel arbeidsplaatsen verloren zijn gegaan. De negatieve ontwikkelingen in de jaren 2009 en 2010 zijn de som van negatieve ontwikkelingen door de teruggang van marketingbureaus, makelaars, notarissen en de ingeni- Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 2

4 eurs- & architectenbureaus als gevolg van de malaise in de bouwsector waarvan deze sectoren sterk afhankelijk zijn. Tegenover de negatieve subsectoren staan ook positieve. Zo hebben accountants- en advocatenkantoren de recessie relatief goed doorstaan en wordt in de ICT-sector een groei van de werkgelegenheid verwacht. Zorg & welzijn: geen algemene tekorten De zorg is één van de grootste sectoren van Nederland: er werken ruim 1,1 miljoen mensen. De verpleging, verzorging & thuiszorg (VVT) is de grootste branche. De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en de ziekenhuizen bieden relatief veel werkgelegenheid op de hogere niveaus (hboplus), de VVT op de lagere niveaus. De gehandicaptenzorg neemt een tussenpositie in. De afgelopen jaren groeide de werkgelegenheid in de zorg gestaag. Ook de komende jaren groeit de behoefte aan zorg, als gevolg van de vergrijzing. Onduidelijkheid over de effecten van recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen (in begrotings- en regeerakkoord) maakt de prognoses over de werkgelegenheidsontwikkeling in de zorg op dit moment onzeker. Het Centraal Planbureau (CPB) voorziet nog wel werkgelegenheidsgroei in de zorg, maar minder dan zonder deze maatregelen het geval zou zijn geweest. In de sector, vooral de VVT, wordt rekening gehouden met gedwongen ontslagen. In algemene zin lijkt de werkgelegenheid in de zorg op de lagere niveaus af te nemen en op de hogere niveaus (vanaf mbo-3) toe te nemen. Op dit moment zijn er geen generieke personeelstekorten. Wel zijn er tekorten in specifieke segmenten. Voor bepaalde beroepsgroepen, bijvoorbeeld gespecialiseerde verpleegkundigen (zoals diabetes- of kinderverpleegkundigen), of arts-specialisten (spoedeisende hulp, verpleeghuis, artsen verstandelijk gehandicapten) is de arbeidsmarkt krap. Voor zorg op de lagere niveaus is de arbeidsmarkt aanzienlijk ruimer. De komende jaren doen zich evenmin grote tekorten in de zorg voor. Er worden wel tekorten aan verzorgenden verwacht, al is de omvang daarvan onzeker vanwege de maatregelen in het regeerakkoord. Ook voor andere in de zorg (bijvoorbeeld artsen en apothekers) worden tekorten voorzien. Voor de lagere zorgniveaus (helpenden en zorghulpen) worden overschotten verwacht. Op de langere termijn na 2015 groeien de tekorten door de toenemende vergrijzing. De welzijnssector bestaat uit welzijn & maatschappelijke dienstverlening, jeugdzorg en kinderopvang. Voor deze sector geldt dat er momenteel overschotten aan personeel bestaan. Een groot overschot bestaat er voor personeel in de kinderopvang. De kinderopvang heeft het momenteel moeilijk. Door overheidsbezuinigingen is het voor ouders duurder om hun kind naar de kinderopvang te brengen. Daarnaast is de werkloosheid gestegen, waardoor (werkloze) ouders minder vaak gebruik maken van kinderopvang. De vooruitzichten voor deze branches zijn matig. Gunstige perspectieven in detailhandel De detailhandel ondervindt direct de gevolgen van de economische recessie. Consumenten zijn somber gestemd en besparen waar mogelijk op hun uitgaven. De detailhandel laat dan ook een tweedeling zien: waar de foodsector te maken heeft met een stijgende omzet, daalt de omzet in de non-foodsector (ING Economisch Bureau). Desondanks kent de sector detailhandel veel vacatures en een hoge vacaturegraad. De perspectieven op werk in de detailhandel zijn voor alle niveaus gunstig. Omdat voor de meeste vacatures in de detailhandel geldt, dat ondernemers weinig tot geen werkervaringeisen stellen, geldt dat er goede instroomkansen in de sector aanwezig zijn voor schoolverlaters en (aankomend) verkoopmedewerkers op de niveaus 1 en 2. Ook voor de hogere mbo-niveaus, verkoopspecialisten, filiaal- en afdelingsmanagers zijn er goede perspectieven. Daarnaast biedt de opkomst van webwinkels perspectief op nieuwe soorten banen die goed aansluiten bij jongeren die slim en snel met internet kunnen omgaan. Ook in de logistieke sfeer ontstaat, vanwege de veranderingen in de aanvoerkanalen nieuwe banen (bezorgen en transport). Dat betekent dat in de detailhandel perspectieven aanwezig zijn voor functies waarvoor mbo-2 volstaat. Verwachte krimp van werkgelegenheid Voor 2013 en 2014 wordt krimp van de werkgelegenheid verwacht. Deze krimp doet zich echter niet meer in alle sectoren voor. Afbeelding 2: Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid Zuid-Limburg, Totaal Openbaar bestuur Financiele dienstverlening Agrarische sector Industrie Onderwijs Transport Detailhandel Bouwnijverheid Overige diensten Horeca Informatie en communicatie Zorg/welzijn Groothandel Zakelijke dienstverlening -5% -4% -3% -2% -1% 0% 1% 2% Nederland Zuid-Limburg Het aantal banen in de sectoren zakelijke dienstverlening en groothandel neemt licht toe. Opvallend is dat de sector zorg & welzijn, die de afgelopen jaren als dé banenmotor werd gezien, in Zuid-Limburg met een lichte daling van de werkgelegenheid geconfronteerd wordt. De sector openbaar bestuur laat een forse krimp zien. De daling van het aantal banen in deze sector is het gevolg van overheidsbezuinigingen. De sectoren financiële dienstverlening en industrie en de agrarische sector laten een stevige krimp zien. De daling in de financiële dienstverlening hangt onder meer samen met reorganisaties bij financiële instellingen en de daling in de industrie heeft te maken met een structurele krimp als gevolg van voortgaande automatisering en verplaatsing van productie. Opvallend is het forse verlies van werkgelegenheid in het onderwijs. Landelijk gezien blijft het aantal banen in deze sector nagenoeg gelijk, in Zuid-Limburg daalt de werkgelegenheid in het onderwijs verhoudingsgewijs stevig. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 3

5 Stagnatie vacatures In de periode van juli 2012 tot juli 2013 is het aantal nieuwe vacatures in Zuid-Limburg beduidend kleiner dan in de vier kwartalen daarvoor. Deze periodes worden hierna kortweg aangeduid als 2012/2013 respectievelijk 2011/2012. Niet alleen in totaal, maar ook per kwartaal is het aantal vacatures in 2012/2013 kleiner dan een jaar eerder. De daling in Zuid-Limburg is veel sterker dan gemiddeld in Nederland (-23% versus -9%). Bescheiden economische groei leidt in 2014 tot meer tijdelijk werk, meer baanwisselingen en meer vacatures. Minder vacatures In 2012/2013 zijn in Zuid-Limburg circa vacatures ontstaan. Dat zijn er bijna minder dan het jaar ervoor (-23%). Door de economische crisis liggen de aantallen nieuwe vacatures in 2012 in elk kwartaal lager dan in hetzelfde kwartaal in In het vierde kwartaal van 2012 bereikte het aantal nieuwe vacatures het laagste niveau van de afgelopen twee jaar. De daling in het aantal ontstane vacatures, die in het laatste kwartaal van 2011 werd ingezet, is echter met ingang van het eerste kwartaal van 2013 omgezet in een stijging. Afbeelding 3: Ontwikkeling nieuwe vacatures Zuid-Limburg, Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q In 2014 meer vacatures door meer dynamiek Door de langdurige crisis zijn de aantallen banen en vacatures de afgelopen jaren fors afgenomen. Het aantal nieuwe vacatures in Zuid-Limburg is naar verwachting in 2014 hoger dan in Vervangingsvraag ontstaat nog door (natuurlijk) verloop van personeel, al kunnen er bij vervangingsvraag wel kwalitatief andere eisen worden gesteld aan nieuw personeel. Uitbreidingsvraag is er nauwelijks. Economische groei leidt met vertraging tot extra banen, maar zorgt al eerder voor meer dynamiek op de arbeidsmarkt. Meer mensen durven weer van baan te veranderen. De mobiliteit van werk naar werk neemt daardoor toe. In eerste instantie verhogen ondernemers de bezettingsgraad en de arbeidsproductiviteit. Daar staat tegenover dat het effect van labour hoarding goeddeels is uitgewerkt. In het begin van de crisis werd personeel zo lang mogelijk in dienst gehouden. Een deel van die mensen heeft later alsnog zijn baan verloren en bedrijven werken nu met een zo klein mogelijke bezetting. Hoe kleiner de overcapaciteit aan personeel in 2014 is, hoe eerder werkgevers bij economisch herstel behoefte aan nieuwe mensen krijgen. Ook het gebruik van meer en kortere tijdelijke contracten zorgt voor meer bewegingen op de arbeidsmarkt. In principe biedt dat meer kansen op werk voor werkzoekenden, ook voor mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Meeste vacatures in detailhandel en horeca De meeste vacatures in Zuid-Limburg zijn in 2012/2013 ontstaan in de detailhandel, horeca en zakelijke dienstverlening (waaronder uitzendbureaus). Zuid-Limburg heeft naar verhouding weinig vacatures in de landbouw. Vooral zorg & welzijn, industrie, detailhandel en zakelijke dienstverlening drukken een stevig stempel op deze arbeidsmarktregio. Alle genoemde sectoren kregen echter te maken met een daling van het aantal vacatures. Bouw en openbaar bestuur lieten daarentegen een groei van het aantal vacatures zien, maar hierbij dient niet uit het oog verloren te worden, dat het hier kleine sectoren betreft, waar een verandering in absolute aantallen leidt tot een grote relatieve mutatie. Afbeelding 4 geeft een beeld van de omvang en ontwikkeling van het aantal nieuwe vacatures in Zuid-Limburg per sector in 2012/2013. Hoe groter de bollen, hoe meer vacatures. De horizontale lijn is de scheiding tussen groei (erboven) of krimp (eronder) van het aantal vacatures. De verticale lijn markeert de situatie waarin het aandeel van een sector in de regionale vacaturemarkt gelijk is aan het aandeel van een sector in heel Nederland. Links van die lijn is het regionale aandeel van een sector kleiner, rechts van die lijn groter. Afbeelding 4: Nieuwe vacatures per sector Zuid-Limburg, 2012/2013 ontwikkeling vacatures 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% -50% Openbaar bestuur ICT Overige diensten Landbouw Groothandel Financiële diensten Bouw Detailhandel Zakelijke diensten Zorg/welzijn Onderwijs Transport Industrie ondervertegenwoordiging oververtegenwoordiging t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Horeca Vergelijking met afbeelding 1 van de werkgelegenheid laat overeenkomsten en verschillen zien. De duidelijkste overeenkomst betreft het belang van zorg & welzijn, industrie, detailhandel en zakelijke dienstverlening. Ondanks krimp is deze nog altijd groot in omvang en sterk oververtegenwoordigd in de regio. Opvallend is, naast de hierboven reeds aangehaalde ontwikkeling van het aantal vacatures in de sectoren bouw en openbaar bestuur, de ontwikkeling van het aantal vacatures in de horeca: weliswaar een daling van het aantal ontstane vacatures, maar nog altijd een oververtegenwoordiging ten opzichte van Nederland. Ook de positie van zorg & welzijn valt op: een sector met veel banen en vacatures, maar het aantal nieuwe vacatu- Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 4

6 res is sterk gekrompen. De rol van banenmotor is voor dit moment uitgespeeld. Vacatures voor lager opgeleiden vooral in detailhandel en horeca In de vorige paragraaf hebben we gezien dat in de detailhandel, horeca en zakelijke diensten (inclusief uitzendbureaus) in Zuid-Limburg de meeste vacatures zijn ontstaan. Afbeelding 5 toont het aantal nieuwe vacatures per sector, onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag (ongeschoold/vmbo), middelbaar (mbo/havo/vwo) en hoog (hbo/wo). De grafiek geeft daarmee nader inzicht in de kansen van werkzoekenden op werk naar beroepsniveau. Onder de werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt bevinden zich veel elementair en lager opgeleiden. In Zuid-Limburg is 47% van alle nieuwe vacatures op laag niveau. De meeste nieuwe vacatures op lager niveau komen voor in de horeca, gevolgd door de detailhandel, zakelijke dienstverlening en industrie. Verhoudingsgewijs zijn er ook veel vacatures op lager niveau in de sector transport. Veel van deze vacatures zijn tijdelijk en/of deeltijdvacatures en worden via uitzendbureaus door scholieren en studenten ingevuld. Afbeelding 5: Nieuwe vacatures per sector naar beroepsniveau Zuid-Limburg, 2012/2013 Detailhandel Horeca Zakelijke diensten Zorg/welzijn Industrie Onderwijs Groothandel Transport Overige diensten ICT Bouw Financiële diensten Openbaar bestuur Landbouw laag middelbaar hoog Op middelbaar niveau komen iets minder vacatures voor (33%). Voor werkzoekenden met een middelbare opleiding zijn er in deze regio vooral kansen in de zakelijke diensten, industrie, groothandel, zorg & welzijn en detailhandel. Het aantal vacatures op hoog niveau bedraagt 20% van het totaal. Vacatures voor hoger opgeleide werkzoekenden zijn vooral te vinden in de zakelijke diensten (o.a. specialistische zakelijke dienstverlening), zorg & welzijn, onderwijs en ICT. Dat het aantal nieuwe vacatures ten gevolge van de crisis terugloopt en de arbeidsmarkt ruim is, wil nog niet zeggen dat er geen moeilijk in te vullen vacatures zijn. Binnen bepaalde deelmarkten treden naast overschotten eveneens tekorten aan personeel op. Bekende voorbeelden hiervan zijn de ICT en de techniek. Deze deelmarkten hebben al langer te maken met schaarste. Om deze knelpunten op te lossen gaat een groter deel van de werkgevers zich op werving in het buitenland richten. Dit wordt nog sterker op het moment dat de Nederlandse economie aantrekt. Grootste vraag naar verzorgend en dienstverlenend personeel Afbeelding 6 geeft inzicht in het aantal nieuwe vacatures naar beroepsniveau en beroepsklasse. In de meeste vacatures wordt gevraagd naar dienstverlenend & verzorgend personeel (laag en middelbaar niveau) en economischadministratief (alle niveaus). Daarnaast is er ook een aanzienlijke behoefte aan technisch & industrieel personeel (alle niveaus), medisch en paramedisch personeel (middelbaar en hoger niveau) en transportpersoneel (laag niveau). Afbeelding 6: Nieuwe vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau Zuid-Limburg, 2012/2013 Verzorgende en dienstverlenende Economisch-administratieve Technische en industrie Medische en paramedische Transport Informatica Sociaal-culturele Pedagogische Agrarische Openbare orde- en veiligheids laag middelbaar hoog De kans op vast werk voor een werkzoekende, hangt niet alleen af van de beschikbaarheid van vacatures. Ook andere factoren spelen een rol, zoals de groeiende inzet door werkgevers van flexwerkers en zzp ers. De daling van het aandeel vaste werknemers is een structurele verandering in de vraag naar personeel, die zich de komende jaren verder voortzet. Eén van de belangrijkste factoren, die van invloed is op de kans op werk, is de aanwezigheid van concurrerend aanbod op de arbeidsmarkt. De aanbodzijde van de arbeidsmarkt wordt in het volgende hoofdstuk besproken. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 5

7 Op termijn kansen voor werkzoekenden De economische recessie van de afgelopen jaren zorgt voor minder werkgelegenheid, minder vacatures en meer werkzoekenden in Zuid-Limburg. Het conjunctuurgevoelige karakter van de regionale werkgelegenheid zorgt voor een zeer ruime arbeidsmarkt met beperkte kansen voor werkzoekenden. Verwacht economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit bieden werkzoekenden op termijn meer kansen op de arbeidsmarkt. Geregistreerde werkzoekenden toegenomen Het aantal niet-werkende werkzoekenden (nww), vanaf hier geregistreerde werkzoekenden genoemd, is in Zuid- Limburg het afgelopen jaar fors toegenomen. De economische recessie versterkt door het conjunctuurgevoelige karakter van de regionale werkgelegenheid - heeft voor een toename van geregistreerde werkzoekenden met 21% gezorgd; minder dan het landelijke gemiddelde van 35%. Eind juni 2013 bedraagt het aantal geregistreerde werkzoekenden personen. Verdere toename geregistreerde werkzoekenden Komende maanden neemt het aantal geregistreerde werkzoekenden in Zuid-Limburg naar verwachting verder toe tot (11,2%) eind In heel Nederland worden er dan geregistreerde werkzoekenden verwacht (9,3%). Het verwachte economisch herstel zorgt pas na 2014 voor minder werkzoekenden. In eerste instantie leidt de aantrekkende economie tot een toename van arbeidsproductiviteit, pas later tot meer banen. Afbeelding 8 laat het verwachte nww-percentage eind 2014 zien voor de verschillende arbeidsmarktregio s in Nederland. Het aantal geregistreerde werkzoekenden kan, als gevolg van verscherpte gemeentelijke controles op de registratieplicht van werkzoekenden met een bijstandsuitkering, nog extra toenemen. Afbeelding 8: Verwacht nww-percentage per regio December % of hoger 7% tot 8% 6% tot 7% 5% tot 6% lager dan 5% Afbeelding 7 toont per gemeente de stand van de geregistreerde werkzoekenden in procenten van de beroepsbevolking (nww-percentage). Eind juni 2013 ligt dit percentage in Zuid-Limburg op 9,5%, tegen 8,1% gemiddeld in Nederland. De gemeente met relatief gezien het hoogste aandeel geregistreerde werkzoekenden is Kerkrade, dat met 15,0% aanzienlijk hoger is dan het landelijk gemiddelde. Ook in Heerlen en Landgraaf is het aantal nietwerkende werkzoekenden relatief gezien hoog. Het laagste aandeel geregistreerde werkzoekenden kennen de gemeenten Eijsden-Margraten (5,1%) en Gulpen-Wittem (5,8%). Afbeelding 7: Nww-percentage per gemeente Zuid-Limburg, juni 2013 Sittard-Geleen Nww-percentage juni % of meer 7% tot 8% 6% tot 7% 5% tot 6% minder dan 5% Stein Schinnen Beek Nuth Meerssen Onderbanken Brunssum Heerlen Landgraaf Voerendaal Kerkrade Maastricht Valkenburg a/d Geul Simpelveld Gulpen-Wittem Eijsden-Margraten Vaals Het aantal WW-uitkeringen bevestigt het beeld van een fors toenemend aantal geregistreerde werkzoekenden. Eind juni 2013 waren er WW-uitkeringen in Zuid- Limburg. Een jaar eerder waren dat er ; een toename van 21%. Werkzoekenden steeds hoger gekwalificeerd De grote instroom van werkzoekenden in het afgelopen jaar heeft geleid tot een geregistreerde werkzoekendengroep met gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt; jonger, hoger opgeleid en korter werkzoekend. Het aantal jongeren tot 27 jaar maakt 11% uit van alle geregistreerde werkzoekenden in Zuid-Limburg. Een stabilisatie ten opzichte van De instroom aan nieuwe werkzoekenden in het afgelopen jaar bestaat voor ruim Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 6

8 een kwart uit jongeren tot 27 jaar. Jongeren beschikken vaker over een flexibel contract en een kort arbeidsverleden, waarmee hun positie in economisch slechte tijden kwetsbaar is. Het aandeel middelbaar en hoog opgeleide geregistreerde werkzoekenden steeg het afgelopen jaar tot 27% respectievelijk 15%. Hoewel het opleidingsniveau van de geregistreerde werkzoekenden daarmee over het geheel genomen toenam, beschikt meer dan de helft van het aantal geregistreerde werkzoekenden (55%) in Zuid-Limburg echter niet over een startkwalificatie. Zij komen vooral in aanmerking voor vacatures op elementair en lager niveau, veelal in detailhandel, horeca en industrie (zie afbeeldingen 5 en 6). Het aandeel geregistreerde werkzoekenden dat korter dan een halfjaar werkzoekend is, nam het afgelopen jaar toe tot 41%. De oorzaak hiervan is de forse instroom van nieuwe werkzoekenden. Op het moment dat de economie verbetert (naar verwachting in 2014), profiteren als eerste werkzoekenden met een korte afstand tot de arbeidsmarkt. Voor werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt blijft het in eerste instantie nog moeilijk om werk te vinden. Vooral werkzoekenden in industrie, administratie en verzorging & dienstverlening Afbeelding 9 geeft inzicht in het beroep en het beroepsniveau waarvoor werkzoekenden staan geregistreerd. In Zuid-Limburg zoeken de meeste geregistreerde werkzoekenden werk in economisch-administratieve, technische & industrie en verzorgende & dienstverlenende. Meer dan driekwart staat voor een van deze ingeschreven. Bij de technische en industrie en de verzorgende en dienstverlenende gaat het in veel gevallen om op laag niveau, zoals productiemedewerkers, bouwvakkers, interieurverzorgers en winkelpersoneel, die veel voorkomen in de voor Zuid-Limburg kenmerkende sectoren industrie, zakelijke diensten en detailhandel. Geregistreerde werkzoekenden in economisch-administratieve zoeken vaker werk op middelbaar niveau in als administratief of commercieel medewerker. Afbeelding 9: Geregistreerde werkzoekenden naar beroepsgroep en beroepsniveau Zuid-Limburg, juni 2013 Technische en industrie Economisch-administratieve Verzorgende en dienstverlenende Transport Sociaal-culturele Pedagogische Informatica Medische en paramedische Agrarische Openbare orde- en veiligheids Afgezet tegen de nieuwe vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau (afbeelding 6) valt op dat voor de verzorgende en dienstverlenende enerzijds en de transport anderzijds de vraag redelijk goed correspondeert met het aanbod. Voor de laagopgeleiden in de technische en industrie geldt dat er meer aanbod van dan vraag naar personeel is. Voor werkzoekenden in middelbare technische, in informatica en in economisch-administratieve is het vacatureaanbod momenteel gunstiger. Uitstroom WW-gerechtigden: dynamiek aanwezig Hoewel de economische recessie het vinden van werk bemoeilijkt, blijft dynamiek op de arbeidsmarkt aanwezig. Dit blijkt uit de reden voor het beëindigen van de WWuitkering. Afbeelding 10 geeft het verloop hiervan weer. Afbeelding 10: Reden beëindiging WW-uitkering Zuid-Limburg, % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% jan-09 jan-10 jan-11 jan-12 jan-13 Werk Bereik max WW Overig Ongeveer de helft van de WW-uitkeringen in Zuid-Limburg eindigt met een werkhervatting. Dit onderstreept dat er nog steeds redelijke kansen zijn om vanuit de WWuitkering werk te vinden. Ook in de zeer ruime arbeidsmarkt ontstaan vacatures; vooral door vervangingsvraag. Het aandeel werkhervatting als reden voor het beëindigen van de WW-uitkering is in de afgelopen jaren als gevolg van de economische recessie echter wel afgenomen. In tijden van economisch herstel, zoals in 2010, ligt het aandeel werkhervattingen als reden voor het beëindigen van de WW-uitkering rond de 55%. Ook het groeiend aandeel WW-uitkeringen dat eindigt met het bereiken van de maximale duur, maakt de gevolgen van de economische recessie zichtbaar. Arbeidsmarkt in Zuid-Limburg zeer ruim De afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden maakt de arbeidsmarkt in Zuid-Limburg in het tweede kwartaal 2013 zeer ruim. Afbeelding 11 geeft voor de verschillende sectoren van de economie in Zuid-Limburg een beeld van de spanning op de arbeidsmarkt; de verhouding tussen het aantal vacatures en het aantal kortdurend werkzoekenden laag middelbaar hoog Uit de afbeelding blijkt dat in 2013 voor vrijwel alle beroepsgroepen in Zuid-Limburg de arbeidsmarkt zeer ruim is. Alleen voor de informatica en medische en paramedische is er sprake van een ruime ar- Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 7

9 beidsmarktsituatie. Deze zijn geschikt voor werkzoekenden met een opleiding op middelbaar en hoog niveau. De ICT-sector is in Zuid-Limburg echter geen toonaangevende sector. Voor technische & industrie en verzorgende & dienstverlenende geldt een zeer ruime arbeidsmarkt. Dit zijn de die sterk vertegenwoordigd zijn in de industrie, zakelijke diensten en de detailhandel; de kenmerkende sectoren voor de werkgelegenheid van Zuid-Limburg. Een zeer ruime arbeidsmarkt beperkt de kansen voor werkzoekenden op het vinden van werk. Afbeelding 11: Spanning naar beroepsgroep Zuid-Limburg, 2 e kwartaal 2013 Totaal Informatica Medische en paramedische Openbare orde- en veiligheids Economisch-administratieve Pedagogische Verzorgende en dienstverlenende Technische en industrie Sociaal-culturele Transport Agrarische zeer ruim ruim gemiddeld krap zeer krap 0 0,5 1 1,5 2 2,5 Zuid-Limburg Nederland Een ruime arbeidsmarkt voor een beroepsgroep betekent overigens niet dat er binnen die beroepsgroep geen functies zijn waarvoor werkgevers moeilijk geschikt personeel kunnen vinden. Zo was er in het tweede kwartaal van 2013 sprake van een krappe arbeidsmarkt voor hoger opgeleid medisch en paramedisch personeel. Op termijn uitstroommogelijkheden Door de economische situatie stagneert momenteel de vraag naar nieuwe arbeidskrachten. Op het moment dat het economisch herstel optreedt, nemen de uitstroommogelijkheden voor werkzoekenden toe. Demografische ontwikkelingen, zoals vergrijzing en ontgroening, spelen een grote rol op de arbeidsmarkt op middellange termijn. Rekening houdend met onder andere de vergrijzing, schoolkeuze en instroom van jongeren op de arbeidsmarkt, schetst het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) de arbeidsmarktperspectieven tot 2016 per beroepsgroep. Ook conjunctuurgevoeligheid, ontwikkelingen binnen de sector en uitwijkmogelijkheden spelen hierbij een rol. Het ROA verwacht knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers en daarmee goede tot zeer goede perspectieven voor werkzoekenden in vooral technische en zorg. Van alle geregistreerde werkzoekenden in Zuid-Limburg is 43% op zoek naar een baan met goede tot zeer goede toekomstige arbeidsmarktperspectieven. Afbeelding 12 geeft een beeld van de kansen van werkzoekenden op de arbeidsmarkt op dit moment en op middellange termijn. De omvang van de bol geeft een beeld van het aantal werkzoekenden in een bepaalde beroepsgroep. De horizontale as geeft een indicatie van de kansen van werkzoekenden op de huidige arbeidsmarkt. De as toont de spanningsindicator. Links op de as is er sprake van een ruime arbeidsmarkt. Rechts op de as is de arbeidsmarkt krap. De verticale as geeft een indicatie van de kansen van werkzoekenden op middellange termijn. De as toont verwachte knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers in 2016 voor de verschillende beroepsgroepen (ROA). Aan de bovenkant van de as is er sprake van grote knelpunten voor werkgevers (en goede perspectieven voor werkzoekenden); aan de onderkant van de as is sprake van geringe knelpunten voor werkgevers (en minder goede perspectieven voor werkzoekenden). Uit de afbeelding blijkt dat er op de arbeidsmarkt in Zuid- Limburg op dit moment geen sprake is van krapte als gekeken wordt naar beroepsklassen als geheel. Voor enkele individuele in de medische en informatica is er, zoals reeds eerder aangegeven, echter wel sprake van een gemiddelde spanning of krapte op de arbeidsmarkt. Voor deze krappe staat echter minder dan 0,5% van de werkzoekenden ingeschreven. Voor alle andere en daarmee voor meer dan 99,5% van de geregistreerde werkzoekenden geldt een ruime tot zeer ruime arbeidsmarkt. Afbeelding 12: Kansen voor werkzoekenden Zuid-Limburg, 2013 en middellange termijn Technische en industrie Transport ruime arbeidsmarkt Sociaal-culturele Bronnen: UWV, ROA Medische en Paramedische Verzorgende en dienstverlenende Pedagogische Agrarische Openbare orde- en veiligheids Economischadministratieve Informatica grote verwachte knelpunten voor werkgevers geringe verwachte knelpunten voor werkgevers krappe arbeidsmarkt De toekomstige arbeidsmarktsituatie (2016) biedt meer kansen voor werkzoekenden. De toekomstperspectieven zijn zeer goed voor werkzoekenden in medische & paramedische, zoals verpleegkundigen, artsen en doktersassistenten. Voor deze staan weinig werkzoekenden in Zuid-Limburg geregistreerd. Ook voor verzorgende & dienstverlenende, technische & industrie en pedagogische zijn de toekomstperspectieven goed. Een groot deel van de werkzoekenden staat ingeschreven voor een van deze. Het gaat hier dan om als weg- en waterbouwkundigen, monteurs, installateurs, verkopers en leraren. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 8

10 Van alle werkzoekenden staat 43% ingeschreven voor een beroep met goede toekomstperspectieven. Dit biedt kansen op het vinden van werk op middellange termijn. Geringe toekomstperspectieven bieden economischadministratieve, zoals administratief en commercieel medewerkers, en sociaal-culturele. Wel moet worden opgemerkt dat in deze prognoses nog geen rekening is gehouden met de nieuwste kabinetsbezuinigingen en de laatste, verslechterde, economische prognoses van het CPB. Vergrijzing vooral in overheid, onderwijs en zorg & welzijn Vergrijzing speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van kansen voor werkzoekenden. De mate van vergrijzing verschilt per sector. Afbeelding 13 geeft het aantal en het aandeel 55-plussers per sector weer. In Zuid-Limburg zijn vooral overheid en onderwijs sterk vergrijsd. In de sector zorg & welzijn is de verhouding tussen het aantal jongeren en ouderen wat gunstiger. De omvang van deze sector zorgt er echter voor dat ook hier binnen afzienbare tijd grote aantallen werknemers de arbeidsmarkt verlaten. In de handel, horeca en landbouw speelt de vergrijzing nauwelijks een rol. Afbeelding 13: Vergrijzing per sector Zuid-Limburg, 2012 Landbouw, bosbouw en visserij Financiele instellingen Overige dienstverlening Bouwnijverheid Horeca en catering Vervoer en telecom Handel en reparatie Overheid Onderwijs Industrie Zorg en welzijn Zakelijke dienstverlening niet vergrijsd gemiddeld vergrijsd sterk vergrijsd In totaal verlaten de komende tien jaar in Zuid-Limburg mensen de arbeidsmarkt als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In de meest vergrijsde sectoren betekent dit dat een kwart van de werknemers met pensioen gaat. Hoewel niet alle personeel dat met pensioen gaat vervangen wordt, kan vergrijzing in Zuid-Limburg voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. In Zuid-Limburg zijn de sectoren overheid en onderwijs het meest vergrijsd. Deze sectoren krijgen de komende jaren te maken met bezuinigingen. Dit remt de werkgelegenheid. Het gevolg is dat instellingen in deze sectoren niet alle personeel vervangen dat met pensioen gaat. Op de werkgelegenheid in het onderwijs hebben ook de afnemende leerlingenaantallen een remmende werking. In de bouw, vervoer & telecom en industrie bepaalt de conjuncturele ontwikkeling het moment waarop en de mate waarin de gevolgen van vergrijzing zichtbaar worden in een toename van vacatures. Het CPB verwacht voor dit jaar nog een krimp van de economie. Het herstel zet zich volgens het CPB eind 2013 in. In 2014 is dan een lichte economische groei mogelijk van 0,5%. Versterkt door het geringe aantal schoolverlaters van technische opleidingen, leidt het aantrekken van de economie in deze sectoren tot een sterk groeiend aantal vacatures voor technisch personeel. De sector die het meest te maken krijgt met de gevolgen van de vergrijzing is zorg & welzijn. Niet alleen verlaten de komende jaren in Zuid-Limburg ongeveer jarigen deze sector, ook is er sprake van een toenemende zorgvraag als gevolg van de vergrijzing. Door bezuinigingsmaatregelen staat de werkgelegenheid in deze sector echter onder druk in met name de ouderenzorg, thuiszorg, jeugdhulpverlening en kinderopvang. In vergelijking met voorgaande jaren kan de werkgelegenheid dan ook veel minder groeien dan voorheen. Overbruggen van afstand De economische recessie van de afgelopen jaren heeft gezorgd voor een zeer ruime arbeidsmarkt in Zuid- Limburg. Toch zorgt vervangingsvraag nog steeds voor dynamiek, zodat de helft van de WW-uitkeringen eindigt met een werkhervatting. Vooral voor werkzoekenden met economisch-administratieve, dienstverlenende & technische in zakelijke diensten, detailhandel en industrie zijn nog vacatures beschikbaar. Dit is veel minder het geval voor werkzoekenden in lage industriële : de grootste groep werkzoekenden in Zuid-Limburg. De nieuwe instroom van middelbaar en hoger opgeleide werkzoekenden heeft gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt. Dit maakt hen beter bemiddelbaar. Het verwachte economisch herstel leidt in eerste instantie niet tot meer banen. Met een licht groeiende beroepsbevolking in Zuid-Limburg, zorgt het economisch herstel de komende jaren evenmin tot een afname van het aantal werkzoekenden. Wel neemt het aantal vacatures in 2014 toe; vooral voor een uitzendbaan in de zakelijke diensten en de exportgerelateerde industrie. De groeiende groep werkzoekenden met kleinere afstand tot de arbeidsmarkt profiteert als eerste van de toename aan vacatures. Vergrijzing en ontgroening zorgen op middellange termijn voor een verder toename van uitstroommogelijkheden naar vooral technische en zorg. Ook in verzorgende en pedagogische ontstaan dan kansen. In hoeverre werkzoekenden de kansen op werk - nu en op middellange termijn - kunnen verzilveren, hangt mede af van de mogelijkheid en de bereidheid om te bewegen in de richting van, sectoren en regio s waar kansen liggen. Ook het verkleinen van de kwalitatieve mismatch is een voorwaarde voor het vinden van werk. Vooral veel werkzoekenden die staan ingeschreven voor technische en medische beschikken niet over de juiste diploma s om in aanmerking te komen voor de beschikbare vacatures. Het overbruggen van de afstand tussen de gevraagde en de genoten opleiding is dan ook een van de grootste uitdagingen in de huidige arbeidsmarkt. In het afsluitende hoofdstuk staan deze en andere uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst centraal. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 9

11 Uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst Uitgangssituatie Op dit moment zorgt het karakter van de regionale werkgelegenheid voor een ruime arbeidsmarkt met beperkte kansen voor werkzoekenden. Verwacht economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit bieden werkzoekenden op termijn meer kansen op de arbeidsmarkt. In zeker opzicht sluiten op dit moment vraag en aanbod op de arbeidsmarkt nog redelijk op elkaar aan: er zijn veel vacatures in de markt op elementair en lager niveau en ook veel van de geregistreerde werkzoekenden hebben een opleiding op maximaal vmbo-niveau. Bestaande mogelijkheden benutten Ondanks een zeer ruime arbeidsmarkt zijn ook in Zuid- Limburg nog altijd mogelijkheden aanwezig voor werkzoekenden om een baan te vinden. Vervangingsvraag zorgt nog steeds voor dynamiek, zodat de helft van de WWuitkeringen eindigt met een werkhervatting. De arbeidsmarkt is momenteel sterk aan veranderingen onderhevig. Vergrijzing, flexibilisering en mismatch zijn hierbij sleutelbegrippen. In de zorgsector vindt de komende jaren een grote uitstroom plaats. De uitdaging is om voldoende nieuwe instroom van personeel te waarborgen. Industrie en bouw maken momenteel een moeilijke periode door. Economisch herstel en een stijgende vervangingsvraag kunnen leiden tot een toenemende druk op de personeelswerving. Dit vraagt om tijdig anticiperen van partijen die actief zijn op de arbeidsmarkt. De nabijheid van het buitenland biedt mogelijkheden om uitdagingen en knelpunten in internationaal verband te benaderen. Op dit moment zijn er bijvoorbeeld plaatsingsmogelijkheden voor leraren basisonderwijs in België en mogelijkheden in de kinderopvang in Duitsland. Eures speelt een belangrijke rol in het verkennen en benutten van deze mogelijkheden. vertegenwoordiging kent van industriële activiteiten met een grote dynamiek. Het in de markt zetten van arbeidsmarktrelevante opleidingen en het waarborgen van voldoende instroom is voorwaarde voor een goed functionerende arbeidsmarkt. Het meer betrekken van opleidingsinstituten bij het kwalificeren van (toekomstig) personeelaanbod kan een belangrijke rol spelen in de verkleining van de mismatch. Het gaat hierbij niet alleen om specifieke arbeidsvaardigheden en kwalificaties, maar ook om training en scholing in soft-skills. Denk hierbij aan scholing en training op het vlak van mentaliteit, collegialiteit, samenwerking en (andere) sociale vaardigheden. In dat kader past ook een verdere doorontwikkeling van competentieprofielen. Een arbeidsmarkt die complexer van aard wordt, kan steeds minder overweg met matching louter en alleen op (momenteel) in het onderwijs gebruikte kwalificatieniveaus. Dit vergt zowel een investering van werkgevers als van organisaties die te maken hebben met de aanbodkant van de markt. In Zuid-Limburg lopen er momenteel initiatieven om de coöperatiegedachte uit te werken. Hierbij wordt gekeken naar mogelijkheden voor werkgarantie. Aandachtspunt is ook ontwikkeling van een bedrijvenschool, die niet alleen opleidt voor het eigen bedrijf, maar ook voor bedrijven die in de coöperatie vertegenwoordigd zijn. Gezamenlijke aanpak Uitdagingen op de arbeidsmarkt vragen om een gezamenlijke aanpak van partijen en organisaties. Centrale thema s voor Zuid-Limburg zijn hierbij de relatief sterke vergrijzing en ontgroening, de conjunctuurgevoeligheid van de regio en de discrepantie tussen vraag en aanbod. Wat dit laatste betreft dient vooral gewezen te worden op de zeer ruime arbeidsmarkt voor economisch-administratieve en de dreiging van het tekort aan technisch opgeleid personeel vanaf niveau 3/4. De stijgende opleidingseisen vanuit het bedrijfsleven vragen om een upgrading van de beroepsbevolking. Meer dan de helft van het aantal nietwerkende werkzoekenden heeft een opleiding op vmboniveau of lager. Het is van belang om kansen te creëren voor groepen met een zwakkere positie op de arbeidsmarkt. Initiatieven vanuit de door de economische malaise sterk getroffen sectoren bouw, handel en techniek, maar ook vanuit andere sectoren moeten mogelijkheden gaan bieden voor bijvoorbeeld 55-plussers, WWB-gerechtigden en arbeidsgehandicapten. Arbeidsmarkt sterk in ontwikkeling Onderwijs en scholing vormen een verbindende factor om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Kennis van de huidige en verwachte mismatch op de arbeidsmarkt is onontbeerlijk om tijdig maatregelen te kunnen treffen die onderwijs en arbeidsmarkt beter op elkaar laten aansluiten. Dit is zeker het geval in een regio die een sterke Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 10

12 Begrippenlijst Aanbodzijde arbeidsmarkt Alle personen gerekend (werkend of werkloos) die zich daadwerkelijk aanbieden op de arbeidsmarkt. Arbeidsmarktregio De arbeidsmarktregio s (35) voor het arbeidsmarktbeleid die vanaf 1 januari 2013 door gemeenten en UWV worden gehanteerd. Arbeidsplaats De plaats die in verband met het verrichten van arbeid wordt gebruikt. Een arbeidsplaats kan bezet of onbezet zijn. Arbeidsproductiviteit De productie van een werknemer per vastgestelde tijdseenheid. Banen van werknemers Werknemers zijn personen die arbeid verrichten tegen loon of salaris. Alle banen tellen mee, ongeacht arbeidsduur Beroepsbevolking Personen die minstens twaalf uur per week (willen) werken, of actief op zoek zijn naar werk voor 12 uur. Als leeftijdscriterium geldt jaar. BRIC-landen Landen die een nieuwe bloeiende economie hebben: Brazilië, Rusland, India en China. Geregistreerde werkzoekenden Personen die bij UWV als werkzoekende staan ingeschreven en die niet of minder dan 12 uur werken. Ook bekent als de niet-werkende werkzoekenden (nww). Labour hoarding Het in dienst houden van personeel zonder dat er voldoende werk is. Nieuwe vacatures Alle vacatures die in een kalenderjaar ontstaan. NWW-percentage De omvang van het aantal geregistreerde werkzoekenden uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking. Spanningsindicator Geeft de verhouding tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal direct inzetbare werkzoekenden korter dan zes maanden ingeschreven. Startkwalificatie Een startkwalificatie wordt behaald met het succesvol afronden van het havo of het vwo, of met het behalen van een diploma van een mbo-opleiding op niveau 2. Vraagzijde arbeidsmarkt Banen van werknemers (bezette arbeidsplaatsen) plus vacatures (onbezette arbeidsplaatsen). Vacatures Een arbeidsplaats waarvoor, binnen of buiten een arbeidsorganisatie, personeel wordt gezocht dat onmiddellijk of zo spoedig mogelijk geplaatst kan worden. Vervangingsvraag Het aantal vacatures dat vervuld moet worden om na vertrek van werknemers het aantal banen van werknemers op het oorspronkelijke peil te houden. ZZP Zelfstandige zonder personeel. De belastingdienst heeft daarvoor een verklaring arbeidsrelatie (VAR) opgesteld. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 11

13 Bronnen CPB Concept Macro Economische Verkenning, CPB Policy Brief Juniraming 2013: Economische vooruitzichten 2013 en 2014, juni ING Economisch Bureau, Groeiende tweedeling in de detailhandel, januari ROA De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016, december 2011 RWI Sectorschets arbeidsmarktinformatie, zakelijke dienstverlening, december 2011 UWV Arbeidsmarktprognose , juni 2013 UWV Sectorbeschrijving De Metalelektro en Metaalnijverheid, januari UWV Sectorbeschrijving De Zorg, januari UWV Sectorbeschrijving Welzijn, Jeugdzorg en Kinderopvang, september Regio in beeld, arbeidsmarktschets Zuid-Limburg 12

14 Colofon Regio in beeld, oktober 2013 De arbeidsmarktschets is een jaarlijkse uitgave van UWV. Redactieadres UWV WERKbedrijf, afdeling Arbeidsmarktinformatie en -advies Postbus HG Amsterdam Auteur Gerald Ahn en Nicole van der Goorbergh Eindredactie Annelies van den Brink en Roelof van der Velde Regio samenstelling De arbeidsmarktregio Zuid-Limburg is het werkgebied van Werkpleinen Heerlen en Westelijke Mijnstreek (Sittard). De gemeenten Beek, Brunssum, Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Maastricht, Meerssen, Nuth, Onderbanken, Schinnen, Simpelveld, Sittard-Geleen, Stein, Vaals, Valkenburg aan de Geul en Voerendaal maken deel uit van deze arbeidsmarktregio. Disclaimer Meer informatie is te vinden op Alles uit deze uitgave mag worden overgenomen, echter uitsluitend met bronvermelding. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. UWV 2013