Regionale Arbeidsmarktschets. Oost-Utrecht

Transcriptie

1 Regionale Arbeidsmarktschets Oost-Utrecht

2 Herstel na recessie Regionale arbeidsmarktschets Oost-Utrecht MANAGEMENTSAMENVATTING De arbeidsmarkt in Oost-Utrecht herstelt zich langzamerhand van de economische recessie. Het aantal banen groeit, er ontstaan steeds meer vacatures en de werkloosheid daalt. Gecombineerd met een vergrijzing die in een aantal sectoren op de arbeidsmarkt van Oost-Utrecht steeds manifester wordt, biedt op termijn kansen voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Stijging aantal banen en aantal vacatures Na een aantal jaren van krimp in de werkgelegenheid zal de werkgelegenheid in de periode 2011 en 2012 weer stijgen. De grootste groei van het aantal banen vindt plaats in de sectoren zorg/welzijn (collectieve sector) en zakelijke diensten (exclusief financiële diensten). De detailhandel (consumentendiensten), industrie en groothandel (distributie) zijn in de arbeidsmarktregio Oost-Utrecht ook belangrijke sectoren. De handelssectoren kennen een groei van het aantal banen. Voor de industrie wordt in deze periode nog een daling van het aantal banen verwacht. In afbeelding 1 wordt de verwachte afzonderlijke banengroei 2011 en 2012 voor een aantal geclusterde sectoren getoond. Afbeelding 1 Totaal Zakelijke diensten Collectieve sector Distributie Consumentendiensten Landbouw en visserij Bouw Industrie Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling in Oost-Utrecht in 2011 en ,0% -2,0% -1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% Bron: UWV WERKbedrijf, Arbeidsmarktprognose , juni 2011 Voor zowel 2011 als 2012 wordt in Oost-Utrecht een toename van de vacatures verwacht. Dit is in lijn met de landelijke ontwikkelingen. De groei van het aantal vacatures bestaat vooral uit vervangingsvraag. Voor een klein deel is dit het gevolg van vergrijzing van de beroepsbevolking. Oost-Utrecht is binnen Nederland een licht vergrijsde regio. De sectoren zorg/welzijn, zakelijke diensten en onderwijs hebben in deze regio het grootste aantal werknemers van 55 jaar en ouder. In Oost-Utrecht zijn veel vacatures ontstaan in de zakelijke diensten, zorg/welzijn en handel. Vooral de industrie, detailhandel en vervoer/opslag laten een bovengemiddelde groei zien. Ook de bouw en zorg/welzijn zijn flink gegroeid. Openbaar bestuur is de grote daler, maar deze sector is in Oost-Utrecht relatief klein. Daling werkloosheid door toenemende dynamiek De werkloosheid zal in 2011 en 2012 dalen. Het herstel is in Oost-Utrecht in het eerste halfjaar van 2010 op gang gekomen. Dit is zichtbaar in de manier waarop de uitstroom zich heeft ontwikkeld. Ook ligt de uitstroom op een hoog niveau. Voor niet-werkende werkzoekenden in Oost-Utrecht is het sindsdien makkelijker geworden om een baan te vinden. Dit komt mede door een sterke vertegenwoordiging van de sector zakelijke diensten, waar herstel van de werkgelegenheid relatief vroeg optrad. Ook het relatief grote werkgelegenheidsaandeel van zorg/welzijn in deze regio heeft een dempend effect op de werkloosheid. Niet alle werkzoekenden profiteren tegelijkertijd van het herstel. Tijdens de recessie is de werkloosheid relatief licht gestegen doordat werkgevers geprobeerd hebben gekwalificeerde werknemers zo veel mogelijk in dienst te houden, ook al was er minder werk. Nu de economie weer groeit, worden eerst alle in dienst gehouden werknemers weer volop ingezet. Pas in tweede instantie zullen werkgevers nieuwe arbeidskrachten werven. Het potentieel is dan nog groot, waardoor werkzoekenden met een geringe afstand tot de arbeidsmarkt profiteren. Pas als er krapte op de arbeidsmarkt is, komen over het algemeen werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt extra kansen. Een analyse van de niet-werkende werkzoekenden die wel werk gevonden hebben, laat zien dat ook voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt de uitzendformule belangrijk is. Werkhervatters via het uitzendbureau zijn over het algemeen iets jonger, lager opgeleid en hebben een kortere werkloosheidsduur in vergelijking met de totale groep werkhervatters. Deze verschillen zijn niet groot. Uitdagingen voor toekomstige arbeidsmarkt Belangrijke doelen in de regionale samenwerking zijn bewustwording van de toekomstige problematiek bij alle regionale arbeidsmarktpartijen, ontwikkelen van een gezamenlijke regionale agenda, verhoging van de arbeidsparticipatie van onbenut arbeidspotentieel. Door realisaties van deze doelen kunnen betrokken partijen in Oost-Utrecht toekomstige kraptes op de arbeidsmarkt gezamenlijk het hoofd bieden. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht juli 2011 pagina 1

3 HERSTEL VAN WERKGELEGENHEID LEIDT TOT AFNAME VAN WERKLOOSHEID In de periode wordt voor Oost-Utrecht een groei van de werkgelegenheid verwacht. Deze groei ligt boven de landelijke werkgelegenheidsgroei. De grootste groei van het aantal banen vindt plaats in de sectoren zorg/welzijn (collectieve sector) en zakelijke diensten. Als gevolg daarvan wordt voor beide jaren een daling van de werkloosheid verwacht. Toenemend aantal banen Zakelijke diensten en zorg/welzijn zijn sectoren in de arbeidsmarktregio Oost-Utrecht met veel werkgelegenheid. De zakelijke diensten is flink getroffen in de crisis van 2009, terwijl het aantal banen in de zorg/welzijn afgelopen twee jaar toe nam. Per saldo kromp de werkgelegenheid in In de loop van 2010 is het economisch herstel ingezet. Voor de periode leidt dit tot een groei van de werkgelegenheid. De grootste groei van het aantal banen vindt plaats in de sector zorg/welzijn. Deze trend is al meerdere jaren zichtbaar in de gerealiseerde werkgelegenheid. De komende jaren zet deze trend zich onverminderd voort. In de zakelijke diensten, exclusief financiële diensten, wordt eveneens een forse toename verwacht. Daarnaast groeien sectoren als detailhandel (consumentendiensten) en groothandel (distributie). In periode is in de industrie, bouw en financiële diensten (zakelijke diensten) is nog steeds sprake van een krimp. Ook voor het openbaar bestuur (collectieve sector) wordt een afname van het aantal banen verwacht. De overige sectoren laten een beperkte toename zien. Afbeelding 2 Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling in 2011 en 2012 Totaal Collectieve sector Zakelijke diensten Distributie Consumentendiensten Landbouw en visserij Bouw Industrie -4,0% -2,0% 0,0% 2,0% 4,0% Oost-Utrecht Nederland Bron: UWV WERKbedrijf, Arbeidsmarktprognose , juni 2011 De daling in de sector industrie heeft onder meer te maken met een structurele krimp als gevolg van voortgaande automatisering en verplaatsing van productie naar lagelonenlanden. UWV WERKbedrijf verwacht voor de bouw in Oost-Utrecht in 2011 een krimp en beperkte groei in Het Economisch Instituut voor de bouw (EIB) gaat eveneens uit van een afname van het aantal banen voor 2011 en een groei voor 2012 (zie afbeelding 1.) In deze prognoses zijn uiteraard de gevolgen van politieke besluitvorming ten aanzien van de woningmarkt, zoals de mogelijke wijziging van de hypotheekrenteaftrek en beperking van de aflossingsvrije hypotheken, nog niet meegenomen. Vraag door vergrijzing en flexibilisering Voor het vinden van werk is het aantal vacatures relevanter dan het aantal banen. De banengroei geeft een beperkte uitbreidingsvraag; het grootste deel van de vacatures betreft vervangingsvraag. Die vervangingsvraag zal toenemen doordat in een aantrekkende economie meer mensen van baan durven te wisselen. Maar ook de flexibilisering van de arbeidsmarkt leidt tot meer dynamiek. Tenslotte draagt de vergrijzing bij aan meer vervangingsvraag. De komende jaren is het vooral de babyboomgeneratie die geleidelijk met pensioen gaat, maar ook daarna zullen veel ouderen de arbeidsmarkt verlaten. Voorlopig groeiende beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking neemt in Oost-Utrecht, naar verwachting tot 2020 toe. Daarna wordt een lichte afname voorzien. De groei van de beroepsbevolking is het gevolg van de geplande woningbouwprogramma s en de aantrekkingskracht van het gebied rondom Amersfoort. Hierdoor behoort Oost-Utrecht tot de minder vergrijsde regio s in Nederland. Verhogen van de arbeidsparticipatie van de beroepsbevolking kan op middellange termijn bijdragen aan het oplossen van krapte. Oost-Utrecht heeft al een hogere participatiegraad dan het landelijk gemiddelde. De arbeidsparticipatie onder vrouwen, ouderen en laag opgeleiden kan worden verhoogd. Daarnaast blijkt de arbeidsparticipatie onder allochtonen en (gedeeltelijk) arbeidsgehandicapten laag te zijn. Op het SZW-congres De arbeidsmarkt in 2020, benadrukte minister Kamp deelname aan de arbeidsmarkt zeer belangrijk te vinden. Meer informatie over vergrijzing is te vinden in het themanummer Vergrijzing en krapte op de arbeidsmarkt, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht dat UWV WERKbedrijf in juni 2011 heeft uitgebracht. Daling werkloosheid Werkloosheid reageert altijd met enige vertraging op veranderende economische omstandigheden. Tijdens de crisis is de werkloosheid relatief licht gestegen in vergelijking met eerdere recessies. De krapte op de arbeidsmarkt van voor de crisis heeft werkgevers laten ervaren hoe moeilijk het was om gekwalificeerd personeel te vinden. Juist daardoor hebben werkgevers tijdens de crisis geprobeerd deze gekwalificeerde werknemers zo veel mogelijk in dienst te houden, ook al was er minder werk. Dit werd vanuit de overheid gestimuleerd door de deeltijd-ww. Door dit verschijnsel, dat bekend staat als labour hoarding, daalde de arbeidsproductiviteit (zie ook het onderzoek Werkgevers over de crisis van het Sociaal Cultureel Planbureau). Nu de economie weer groeit, worden eerst alle in dienst gehouden werknemers weer volop ingezet. Pas in tweede instantie zullen werkgevers nieuwe arbeidskrachten werven. Het potentieel is dan nog groot, waardoor werkzoekenden met een kleine afstand tot de arbeidsmarkt profiteren. Pas als er krapte op de arbeidsmarkt ontstaat, komen er meer kansen voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht juli 2011 pagina 2

4 TOENEMENDE DYNAMIEK IN OOST-UTRECHT De vacaturemarkt in Oost-Utrecht is in 2010 bovengemiddeld gegroeid. Voor 2011 en 2012 wordt opnieuw een toename van het aantal vacatures verwacht. Dit is in lijn met de landelijke ontwikkeling. Stijging aantal vacatures Het aantal vacatures in Oost-Utrecht zal naar verwachting in 2011 met 11% toenemen. In 2012 wordt een groei van 3% verwacht. Deze percentages liggen op het zelfde niveau als landelijk. In Nederland wordt de grootste toename van vacatures in de zakelijke diensten (vooral voor het uitzendwezen en de ict-sector) verwacht. De zakelijke diensten was in 2010 ook al een van de grootste groeisectoren. In de landbouw, de financiële diensten, maar vooral het openbaar bestuur wordt een afname van het aantal vacatures verwacht. In die laatste sector worden de overheidsbezuinigingen nog sterker voelbaar. Met vertraging gaan die bezuinigingen doorwerken in alle sectoren die in belangrijke mate afhankelijk zijn van overheidsfinanciering, zoals onder meer zorg/welzijn en onderwijs. De landelijke sectorale prognoses geven ondanks de verschillen in regionale werkgelegenheidsstructuur toch een indicatie van de ontwikkelingen op de regionale vacaturemarkt. Op regionaal niveau is geen prognose voor de sectorale vacaturemarkt beschikbaar. Diversiteit op vacaturemarkt in richting en niveau Met de resultaten van de Vacaturemeter geeft het UWV WERKbedrijf inzicht in de regionale vacaturemarkt. Dit instrument omvat diverse kenmerken van op internet gepubliceerde vacatures. De Vacaturemeter heeft globaal 60% van de vacaturemarkt in beeld. In deze schets zijn de kwartaalresultaten gebruikt van de periode april 2010 tot en met maart Met behulp van dit instrument wordt een actueel beeld van de vacaturemarkt gegeven. afbeelding 3 Landbouw, visserij, delfstoffen Industrie Bouw en bouwinstallatie Handel Vervoer/opslag Horeca Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg en welzijn Overige dienstverlening Internetvactures naar sector april 2010 t/m maart % 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Afbeelding 3 toont de sectorale verdeling van de internetvacatures in Oost-Utrecht en Nederland. De vacatures in Oost-Utrecht zijn sterk geconcentreerd in zakelijke diensten, zorg/welzijn en handel. In Oost-Utrecht zijn in vergelijking met Nederland weinig vacatures in de sectoren industrie, openbaar bestuur en vervoer/opslag. De vacaturemarkt weerspiegelt hiermee de regionale werkgelegenheidsstructuur, met een relatief groot aandeel zakelijke diensten. afbeelding 4 Totaal Landbouw, visserij, delfstoffen Industrie Bouw en bouwinstallatie Handel Vervoer/opslag Horeca Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg en welzijn Overige dienstverlening Elementaire beroepen Middelbare beroepen Bron: Vacaturemeter/Jobfeed Internetvacatures per sector, naar beroepsniveau Arbeidsmarktregio Oost-Utrecht april 2010 t/m maart % 20% 40% 60% 80% 100% Lagere beroepen Hogere en Wetenschappelijke beroepen Onder de werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt bevinden zich veel laag opgeleiden. Ook voor deze werkzoekenden biedt de vacaturemarkt in Oost-Utrecht mogelijkheden. De meeste internetvacatures op elementair en lager niveau komen uit de zakelijke diensten, zorg/welzijn (vooral lager niveau) en handel. Afbeelding 4 laat zien dat de horeca, landbouw en vervoer/opslag een groot aandeel vacatures op elementair en lager niveau hebben. Verdere detaillering naar beroepsgroepen laat voor Oost-Utrecht een top 10 zien met beroepniveaus en richtingen, die aansluit bij de werkgelegenheidsstructuur. De vraag betreft vooral administratieve, commerciële, dienstverlenende en verzorgende beroepen, afkomstig uit de zakelijke diensten en zorg/welzijn. Top 10 internetvacatures naar beroepsgroep afbeelding 5 Arbeidsmarktregio Oost-Utrecht april 2010 t/m maart 2011 Beroepsgroep Aantal Totaal middelbare commerciële beroepen ed 803 lagere algemeen verzorgende beroepen ed 682 hogere commerciële beroepen ed 609 hogere administratieve beroepen (automatisering ed) 524 lagere administratieve beroepen 483 middelbare administratieve beroepen (automatisering ed) ed 369 lagere verkoopberoepen 332 elementaire beroepen 310 middelbare administratieve beroepen (excl automatisering ed) ed 309 middelbare sociaal-maatschappelijke beroepen ed 304 Bron: Vacaturemeter/Jobfeed Nederland Oost-Utrecht Bron: Vacaturemeter/Jobfeed In het eerste kwartaal van 2011 zijn in Oost-Utrecht bijna internetvacatures ontstaan. Vergeleken met het eerste kwartaal van 2010 laten vooral industrie, vervoer/opslag en handel een bovengemiddelde groei van het aantal internetvacatures zien. Ook het aantal vacatures in zorg/welzijn en onderwijs is toegenomen. Openbaar bestuur is de grote daler, maar deze sector is in Oost-Utrecht relatief klein. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht juli 2011 pagina 3

5 OP TERMIJN KANSEN VOOR WERKZOEKENDEN MET AFSTAND TOT ARBEIDSMARKT Bij een aantrekkende economie profiteren werklozen met een kortere werkloosheidsduur (doorgaans met een WW-uitkering) als eerste van economisch herstel. Herstel van de arbeidsmarkt is in Oost-Utrecht snel tot stand gekomen, door sterke vertegenwoordiging van zakelijke diensten en zorg. De toenemende vergrijzing in een aantal sectoren veroorzaakt de komende jaren een aanzienlijke vervangingsvraag. Hierdoor ontstaan op termijn ook voor werkzoekenden met een grotere afstand tot arbeidsmarkt kansen. Dalende werkloosheid in Oost-Utrecht Na een stijging van de werkloosheid in Oost-Utrecht in 2009, is de daling van de werkloosheid in de loop van 2010 ingezet. De verwachting is dat deze afname in 2011 en 2012 verder doorzet. Dit is het gevolg van het economisch herstel. De inkomende en uitgaande pendel spelen een bescheiden rol bij de daling van de werkloosheid. Het merendeel van de werkenden woont en werkt zelf in Oost-Utrecht. De uitgaande pendel is iets groter dan de inkomende pendel. Bij aanvang van de crisis is een gedeelte van de pendel naar voornamelijk Midden-Utrecht weggevallen. Het aantrekken van deze pendel door groei van de werkgelegenheid in Midden- Utrecht kan extra positief effect hebben op de al dalende werkloosheid in Oost-Utrecht. Eind april 2011 bedraagt het aantal bij UWV WERKbedrijf ingeschreven niet-werkende werkzoekenden ruim personen. Dat is bijna 4% minder dan een jaar eerder. De daling is daarmee minder sterk, dan in Nederland, waar de daling uitkomt op 7%. In afbeelding 6 is de mutatie tussen april 2010 en april 2011 van aantal niet-werkende werkzoekenden per gemeente in Oost-Utrecht weergegeven. De gemeentes Bunschoten en Soest laten in deze periode nog een stijging zien, terwijl de gemeente Woudenberg laat de sterkste daling van het aantal werkzoekenden laten zien. afbeelding 6 Ontwikkeling NWW (apr-10 vs apr-11) Eind april 2011 bedraagt het nww-percentage in Oost- Utrecht 4,3%, terwijl Nederland op het niveau van 6,1% ligt. Het nww-percentage wordt bepaald door de verhouding tussen het aantal niet-werkende werkzoekenden en de totale beroepsbevolking in een regio. Dit percentage geeft een indicatie van de hoogte van het werkloosheidsniveau. De prognose is dat het nwwpercentage de komende jaren verder zal dalen. Werkzoekenden met relatief korte afstand tot arbeidsmarkt profiteren van economisch herstel Bijna de helft van de niet-werkende werkzoekenden is 45 jaar of ouder. Jongeren tot 27 jaar vormen maar een klein deel van alle werkzoekenden in Oost-Utrecht (13%). Ruim 36% van alle werkzoekenden heeft een opleiding op mbo-niveau afgerond en bijna 24% een opleiding op hbo/wo-niveau. Ongeveer 40% van de werkzoekenden beschikt dus niet over een startkwalificatie. Van de werkzoekenden staat ruim 36% langer dan één jaar ingeschreven bij UWV WERKbedrijf, een kwart is minder dan 3 maanden werkloos. De daling van de werkloosheid is vooral gerealiseerd onder nietwerkende werkzoekenden die minder dan 12 maanden werkloos zijn. Het aantal langdurig werkzoekenden is toegenomen. Werkzoekenden met een relatief korte afstand tot de arbeidsmarkt hebben vooral geprofiteerd van het economisch herstel. Dat heeft te maken met een eerder genoemde constatering dat werkgevers in de afgelopen crisis wezenlijk anders hebben gereageerd. Meer dan ooit hebben zij geprobeerd om gekwalificeerde vakkrachten in dienst te houden. Voor werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt blijft het nog moeilijk om werk te vinden. De ontwikkeling van het aantal WW-uitkeringen ondersteunt dit beeld. Eind april 2011 waren er bijna WW-uitkeringen in Oost- Utrecht. Een jaar eerder waren dat er nog ruim 5.300, wat betekent dat het aantal WW-uitkeringen met 17% gedaald is. Het aantal WW-uitkeringen betreft het aantal lopende WW-rechten. Een werkzoekende kan meerdere rechten hebben. Baarn Soest Bunschoten Amersfoort Leusden Woudenberg Nijkerk Verandering nww april april 2011 stijging 10% of meer stijging 0% tot 10% daling 0% tot 10% daling 10% tot 20% daling meer dan 20% Vergrijzing in zorg/welzijn, overheid, onderwijs, en vervoer/telecom Vergrijzing speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van kansen voor niet-werkende werkzoekenden. In afbeelding 7 wordt daarom het aantal 55-plussers per sector weergegeven. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de absolute aantallen oudere werknemers, maar ook naar de verhouding tussen 55-plussers en het totaal aantal werknemers. Vooral die sectoren met een ongunstige verhouding tussen het aantal oudere werknemers en het totaal aantal werknemers zullen getroffen worden door de vergrijzingsproblematiek. Voor Oost-Utrecht geldt dat zorg/welzijn, onderwijsoverheid, en vervoer/telecom sterk vergrijsd zijn. Bron: UWV WERKbedrijf Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht juli 2011 pagina 4

6 In de zakelijke diensten is het aandeel ouderen op het totale personeelsbestand kleiner, maar absoluut gezien gaat om veel werknemers die binnen afzienbare tijd de arbeidsarbeidsmarkt zullen verlaten. In de horeca/catering is zowel in absolute aantallen als een relatieve groot aandeel ouderen nauwelijks sprake van vergrijzing. afbeelding 7 Landbouw, bosbouw en visserij Horeca en catering Bouwnijverheid Financiele instellingen Vervoer en telecom Overheid Industrie Onderwijs Handel en reparatie Zakelijke dienstverlening Niet vergrijsd Zorg en welzijn Bron: UWV WERKbedrijf Vergrijzing in Oost-Utrecht Aantal jarigen Gemiddeld Vergrijsd In de vergrijsde sectoren zullen de komende 10 jaar ruim werknemers de arbeidsmarkt verlaten. In de minder vergrijsde sectoren zijn dat er ruim Vergrijzing zorgt in Oost-Utrecht voor een aanzienlijke vervangingsvraag, vooral in de collectieve sector. De ouderen die de arbeidsmarkt verlaten nemen ook hun kennis en ervaring mee. Gezien het tempo en de omvang van de vergrijzing wordt het nog belangrijker voor bedrijven om te borgen dat die kennis en ervaring goed wordt overgedragen of vastgelegd. De sectoren met een aanzienlijke uitstroom van ouderen zullen tijdig aandacht moeten besteden aan de structurele vervanging van de ouderen. Herstel van uitstroommogelijkheden Zowel het economisch herstel als de vergrijzing zorgen voor een toenemende vraag naar nieuwe arbeidskrachten. Niet-werkende werkzoekenden in Oost-Utrecht hebben in het eerste halfjaar van 2010 geprofiteerd van de toenemende vraag. In tegenstelling tot de omliggende regio s heeft de regio Oost-Utrecht een relatief hoog aandeel werkhervatters in verhouding tot haar bestand niet-werkende werkzoekenden. Afbeelding 8 brengt deze ontwikkelingen in kaart. Er wordt daarbij gekeken naar de mate waarin werkgevers in Oost-Utrecht tot nu bereid zijn geweest om nietwerkende werkzoekenden aan te nemen. Dit wordt de opnamecapaciteit van Oost-Utrechtse arbeidsmarkt genoemd. De opnamecapaciteit wordt beschreven aan de hand van het nww-percentage en de uitstroomquote. Het nww-percentage wordt bepaald door de verhouding van het aantal niet-werkende werkzoekenden en de totale beroepsbevolking in een regio. De uitstroomquote is de verhouding tussen het aantal werkhervatters gedurende een periode en het totaal aantal niet-werkende werkzoekenden aan het begin van die periode. Werkhervatters zijn mensen die uitgestroomd zijn bij UWV WERKbedrijf en daarna een geregistreerd dienstverband hebben. De uitstroomquote is een indicatie voor het gemak waarmee werkzoekenden werk vinden. Door te kijken naar de combinatie van de hoogte van het werkloosheidsniveau en het gemak waarmee werkzoekenden werk vinden, wordt de vraag beantwoord of de Oost-Utrechtse arbeidsmarkt veel of weinig mogelijkheden biedt voor niet-werkende werkzoekenden. De opnamecapaciteit van de Oost-Utrechtse arbeidsmarkt wordt in afbeelding 8 getoond en vergeleken met de omliggende regio s en Nederland. Hierbij wordt gebruik gemaakt van halfjaargemiddelden voor januari 2009 tot en met juni De positie in de grafiek en de vorm van de curve kenmerken een arbeidsmarktregio. In vergelijking met Nederland en een aantal omliggende regio s heeft Oost-Utrecht een relatief laag werkloosheidsniveau. Zoals eerder gezegd, de stijging van het nww-percentage in 2009 wordt gevolgd door een lichte daling in Voor 2011 wordt een verdere daling van het werkloosheidsniveau verwacht. De uitstroomquote voor Oost-Utrecht laat in 2009 en 2010 een stijging zien. Het aandeel uitstroom naar werk lag in verhouding met de omliggende regio s al op een hoog niveau. In de nabij gelegen regio Midden- Utrecht neemt de uitstroom naar werk forser toe. afbeelding 8 Hoog uitstroomquote Laag Laag Midden-Gelderland Midden-Utrecht Nederland Bron: UWV WERKbedrijf Opnamecapaciteit nww in Oost-Utrecht (jan-09 t/m jun-10) nww-percentage Oost-Utrecht Stedendriehoek Gooi- en Vechtstreek Hoog Gedurende het eerste halfjaar van 2010 is in Oost- Utrecht de dynamiek nog iets toegenomen tegen een gelijkblijvend werkloosheidsniveau. Met andere woor- Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht juli 2011 pagina 5

7 den het is voor niet-werkende werkzoekenden makkelijker geworden om een baan te vinden. De werkgelegenheidsstructuur van Oost-Utrecht kan hierbij een rol spelen. De zakelijke diensten, de grootste werkgelegenheidssector in Oost-Utrecht, laat vaak een sneller herstel van werkgelegenheid zien na een recessie. Daarnaast heeft de zorg/welzijn een belangrijk aandeel in de werkgelegenheid in Oost-Utrecht, een sector die minder conjunctuurgevoelig is. Het herstel van uitstroommogelijkheden blijkt eveneens uit de beëindigingsredenen van de WW-uitkeringen (werk gevonden of maximale ww-periode bereikt). Afbeelding 9 laat zien dat in Nederland de meeste beëindigingen veroorzaakt worden door werkhervatting. In Oost-Utrecht ligt dat aandeel hoger en is het aandeel maximale WW-periode lager. afbeelding 9 75% 50% 25% 0% 75% 50% 25% 0% Reden beëindiging WW-uitkeringen Oost-Utrecht jan-09 jul-09 jan-10 jul-10 jan-11 Nederland jan-09 jul-09 jan-10 jul-10 jan-11 Werk Max WW Overig Bron: UWV WERKbedrijf Uitzendformule belangrijk voor werkhervatting Een nadere beschouwing van de werkhervatters geeft inzicht in mogelijkheden die de Oost-Utrechtse arbeidsmarkt biedt. Werkhervatters zijn werkzoekenden die uitgeschreven zijn bij UWV WERKbedrijf en daarna een geregistreerd dienstverband hebben. Van Oost- Utrechtse werkhervatters heeft in de periode juli 2009 tot en met juni % werk gevonden via een uitzendbureau, 22% in de zakelijke diensten en 13% vond werk in de zorg. Bedrijven uit de technische sector maken veelvuldig gebruik van de uitzendformule. Werkgevers in de zorg doen dat in mindere mate. Dit beeld zal gedurende de aantrekkende economie niet veranderen. Het aandeel werkhervatters dat de uitzendbranche opneemt in Oost-Utrecht is minder groot dan in regio s waar de sectoren industrie en bouw (sectoren met relatief veel technische banen) een groter aandeel in de werkgelegenheid hebben. Leeftijd en werkloosheidsduur zijn de belangrijkste factoren die de uitstroomkansen bepalen. Van de werkhervatters in Oost-Utrecht is 23% 45-plus en bijna 27% is jonger dan 27 jaar. Ongeveer 14% is langer dan een jaar werkloos en een derde is minder dan 3 maanden werkloos. Zowel de leeftijdsverdeling als de verdeling naar werkloosheidsduur wijkt bij de werkhervatters substantieel af van die van het totale niet-werkende werkzoekendenbestand. De aandelen ouderen en langdurig werkzoekenden liggen onder werkhervatters lager dan in het bestand niet-werkende werkzoekenden. Het opleidingsniveau van de werkzoekende bepaalt in mindere mate de uitstroomkansen. 36% van de werkhervatters beschikt niet over startkwalificaties, terwijl ongeveer 50% van de werkhervatters een opleiding op mbo-niveau heeft afgerond. Dit komt niet helemaal overeen met de verdeling in het werkzoekendenbestand; het aandeel middelbaar opgeleiden is kleiner en lager opgeleiden is groter. De resultaten van de Vacaturemeter/Jobfeed tonen aan dat in Oost- Utrecht ook concrete mogelijkheden zijn voor werkzoekenden zonder startkwalificatie. De top-10 (afbeelding 5) laat zien dat er onder andere veel vacatures zijn voor lager algemeen verzorgende beroepen, elementaire beroepen, lagere administratieve beroepen en lagere verkoopberoepen. Via uitzendbureaus vinden de meeste werkhervatters een baan. Een vergelijking tussen de werkhervatters via het uitzendbureau en de totale groep werkhervatters laat zien dat er aantal kleine verschillen zijn bij de verdeling van leeftijd, opleidingsniveau en werkloosheidsduur. Werkhervatters via het uitzendbureau zijn over het algemeen iets jonger, lager opgeleid en hebben een kortere werkloosheidsduur. Bovenstaande ontwikkelingen hebben betrekking op een periode van recessie, waarin het aanbod beschikbare werkzoekenden groot was. Uitzendbureaus bieden dus ook de komende periode van toenemende krapte kansen voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. De meeste werkzoekenden bij UWV WERKbedrijf zijn ingeschreven met een economisch/administratief beroep, technisch/industrieberoep en een verzorgend/ dienstverlened beroepen. Ook voor de werkhervatters geldt de verhouding: 33% van de werkhervatters stond ingeschreven met een economisch/administratief beroep, 22% met een technisch/industrieberoep en 18% met een verzorgend/dienstverlenend beroep. Voor de economisch-administratieve beroepen geldt dat de zakelijke diensten met bijna 30% de meeste werkhervatters uit deze beroepsgroep opneemt. De uitzendbureaus volgen met een aandeel 21%. Van de werkhervatters met een technisch en industrieberoep zijn uitzendbureaus een belangrijke springplank naar werk, maar liefst een derde vindt werk via een uitzendbureau. Voor 22% van de werkhervatters met een verzorgend en dienstverlenend beroep is de zorg de belangrijkste sector om werk te vinden, gevolgd door uitzendbureaus en zakelijke diensten. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht juli 2011 pagina 6

8 UITDAGINGEN VOOR DE ARBEIDSMARKT VAN DE TOEKOMST De arbeidsmarkt in Oost-Utrecht herstelt zich langzamerhand van de economische recessie. Het aantal banen groeit, er ontstaan steeds meer vacatures en de werkloosheid daalt. Gecombineerd met een vergrijzing die in een aantal sectoren op de arbeidsmarkt van Oost-Utrecht steeds manifester wordt, biedt dit op termijn kansen voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Krapte die voor de recessie zichtbaar was, en tot gevolg had dat het voor werkgevers moeilijk was gekwalificeerd personeel te vinden, zal onvermijdelijk terug keren. Het herstel van de dynamiek op de arbeidsmarkt in Oost-Utrecht, zoals blijkt uit een toename van het aantal werkhervatters, bevestigt deze tendens. Tijdige bundeling van regionale krachten De arbeidsmarkt wordt krapper, dynamischer en complexer. Hoewel vergrijzing en economisch herstel dus duidelijk kansen gaan bieden voor werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt, komen deze kansen nu nog maar spaarzaam voor. Om het groeiend aantal kansen zo optimaal mogelijk te benutten is het daarom van belang dat partijen op de arbeidsmarkt zich bewust zijn van de komende ontwikkelingen. Zodra er krapte op de arbeidsmarkt ontstaat, vinden individuele werkgevers hier meestal een oplossing voor. De werving van werknemers uit het buitenland, de onderlinge concurrentie op het terrein van de arbeidsvoorwaarden en de verplaatsing van arbeid naar lagelonenlanden zijn hier bekende voorbeelden van. Dit zijn echter niet de oplossingen, die nodig zijn om werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt mee te laten profiteren van een herstellende economie. Krapte op de arbeidsmarkt biedt in principe extra kansen voor deze groep werkzoekenden, maar zij hebben het nodig dat ze de kans krijgen om die afstand te overbruggen. De wenselijke en noodzakelijke inschakeling van deze categorie werkzoekenden om kraptes tegen te gaan, kost inzet en tijd. Om dit te bewerkstelligen moeten partijen op de regionale arbeidsmarkt en soms ook op de interregionale arbeidsmarkt bereid zijn om intensief samen te werken. Er zijn op de regionale arbeidsmarkt veel belanghebbende partijen actief. Deze hebben soms gemeenschappelijke belangen, maar soms ook tegengestelde belangen. Het gezamenlijk opstellen van een regionale arbeidsmarktagenda op basis van een gedeelde probleemanalyse, coördinatie en onderlinge afstemming zijn belangrijke stappen naar een zo optimaal mogelijk resultaat. Het initiatief hiervoor ligt in beginsel bij gemeenten, maar het kan alleen slagen met actieve inzet van alle belanghebbenden. Behalve de bewustwording van de toekomstige arbeidsmarktproblematiek bij alle arbeidsmarktpartijen en het opstellen van een gezamenlijke regionale agenda zijn de goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, de verhoging van de arbeidsparticipatie en de inschakeling van nog onbenut arbeidspotentieel belangrijke doelen. De verhoging van de arbeidsparticipatie en de inschakeling van onbenut arbeidspotentieel komen hieronder aan de orde. Arbeidsparticipatie verhogen Het is belangrijk dat meer mensen worden uitgedaagd zich actief aan te bieden op de arbeidsmarkt, zoals minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het voorjaar van 2011 op het SZW-congres De arbeidsmarkt in 2020 ook heeft benadrukt. Er zijn meerdere mogelijkheden om de arbeidsparticipatie te stimuleren. Landelijk beleid ontmoedigt nu al werknemers om vervroegd uit te treden of verplicht hen door een verhoging van de pensioenleeftijd om langer door te werken. Werkgevers zelf kunnen deeltijders stimuleren meer uren per week te gaan werken. Verder hebben ze mogelijkheden het verloop van personeel tegen te gaan door scholing en training van zittend personeel. Ook kunnen werkgevers doelbewust maatregelen nemen, die er op gericht zijn om personeel te behouden door ze aan hun bedrijf te binden. De meeste ruimte voor verhoging van de arbeidsparticipatie kan worden gevonden door een betere benutting van het arbeidsaanbod. Inschakelen van onbenut arbeidspotentieel Het onbenut arbeidspotentieel bestaat uit personen die niet werken, maar wel zouden willen werken. Gepercipieerde arbeidsmarktkansen en gezondheid zijn volgens het RWI/SCP de belangrijkste belemmeringen om niet te participeren op de arbeidsmarkt. Onder werkenden, werklozen en (gedeeltelijk) arbeidsgehandicapten is er een aanzienlijk aandeel dat (meer) arbeid zou willen verrichten. De wervingsactiviteiten van werkgevers zijn nu nog onvoldoende op dit onbenutte aanbod gericht, maar op termijn zal dit arbeidspotentieel voor de werving belangrijker worden. Als arbeid schaarser wordt, neemt de concurrentie tussen werkgevers toe. Werven buiten de gebruikelijke doelgroepen is voor een werkgever dan geen optie meer, maar pure noodzaak. Wervingssuccessen uit heden en verleden bieden geen garanties meer voor de toekomst. Voor een succesvolle werving zal maatwerk nodig zijn, waarbij de werkgever kennis heeft van de drijfveren van de doelgroep. Regionale arbeidsmarktpartijen kunnen samen met werkgevers hierop inspelen door onder andere het aanbieden van arrangementen in de vorm van scholing, training en proefplaatsingen. Voor werkgevers biedt dit extra kansen om vacatures te vervullen met geschikte kandidaten. Voor andere arbeidsmarktpartijen betekent dit dat het onbenutte aanbod beter zal worden benut. In Oost-Utrecht gaan in de sectoren zorg/welzijn, onderwijs, overheid en vervoer/telecom de komende tien jaar grote groepen werknemers de arbeidsmarkt verlaten. Juist voor deze sectoren is de samenwerking op de regionale arbeidsmarkt essentieel om personeelstekorten aan te pakken en onbenut arbeidsaanbod in te schakelen. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht juli 2011 pagina 7

9 Colofon Regionale arbeidsmarktschets, juli 2011 De regionale arbeidsmarktschets is een jaarlijkse uitgave van UWV WERKbedrijf. Arbeidsmarktregio samenstelling De arbeidsmarktregio Oost-Utrecht omvat de vestigingen Amersfoort en Soest van UWV WERKbedrijf. De gemeenten Amersfoort, Baarn, Bunschoten, Leusden, Nijkerk, Soest en Woudenberg maken deel uit van deze arbeidsmarktregio. Auteurs Karin Doornbos, Bert van de Geijn en Erik Siebers Redactie Erik Siebers en Roelof van der Velde Redactieadres UWV WERKbedrijf, afdeling Arbeidsmarktinformatie en -advies Postbus HG Amsterdam Meer informatie is te vinden op Alles uit deze uitgave mag worden overgenomen, echter uitsluitend met bronvermelding. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. UWV WERKbedrijf, Amsterdam. Regionale arbeidsmarktschets, arbeidsmarktregio Oost-Utrecht juli 2011 pagina 8

10 werk.nl uwv.nl UWV Juli 2011 Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.